Zdzisław Szalbierz

Wydział Informatyki i Zarządzania

Politechnika Wrocławska

Temat wykładu:

Strategia rozwoju energetyki w układzie regionalnym

1. Wprowadzenie

Problem planowania rozwoju przemysłu jest ważnym wyzwaniem dla polityki gospodarczej, zarówno teoretycznym jak i praktycznym. Można śmiało postawić tezę, iż dotyczy on zwłaszcza przemysłu energetycznego, ogromnie ważnego dla całej gospodarki, bo zaopatrujące­go w potrzebny rodzaj energii wszystkich jej odbiorców. Skala problemu zaspokajania potrzeb energetycznych w obszarze państwa, re­gionu i w wymiarze lokalnym daleko wy­­kracza po­za potoczne postrzeganie tych zagadnień. Energia w określonych warunkach może stać się do­brem szczegól­nym. Dzieje się tak wówczas, gdy występują zakłócenia w mechaniz­mie zas­po­kojenia potrzeb energetycznych. Pojawiają się one wtedy, gdy jakic­hś postaci energii - z róż­nych zresztą powodów - zacznie brakować lub też, gdy obciążenia gospodarstw domowych albo przedsiębiorstw, związanych z wy­­so­kim zakupem potrzebnej ilości energii, przes­ta­ją być społecznie akceptowalne, a nawet staną się poważnym źródłem inflacji. Trze­ba za­u­wa­­żyć, iż pojawienie się w znacznej skali tego typu zakłóceń powoduje, że pro­blem przestaje być tylko natury ekonomicznej, ale staje się społecznym i politycznym.

Kolejną, szczególną cechą problemów zaspokajania potrzeb energetycznych jest wysoka ka­pitałochłonność procesów gospodarczych związanych z wytwarzaniem, dys­trybucją i dos­tar­czaniem energii odbiorcom końcowym. Wysokie ko­szty inwestycji mobilizują do szczegól­nie starannego rozważania wielkości ponoszonych nakładów na rozwój infrastruktury.

Trzecim ważnym zagadnieniem jest substytucja występująca pomiędzy poszczególnymi me­diami energetycznymi. Należy także zauważyć, iż występuje ona również pomiędzy kapita­łem a po­ziomem zużycia nośników energii. Na zagadnienia energetyczne nakładają się w tym przypadku - co zresztą jest naturalne - zagadnienia ekologiczne.

Celem wykładu jest przedstawienie podstaw formułowania regionalnej strategii rozwoju energetyki i zasygnalizowanie zasadniczych teoretycznych dylematów, które się pojawiają.

2. Cel strategii i jej zakres podmiotowy i przedmiotowy

Przyjęto, że celem po­lityki energetycznej w układzie regionalnym jest równoważenie inte­resów przedsiębiorstw sektora energetyki, gospodarki regionu i gospodarstw domowych dla zapewnienia rozwoju pozwalającego na efektywne wytwarzanie, przesyłanie i do­starczanie energii odbiorcom tak, aby w pełni dostosować się do ich potrzeb, a także stworzyć warunki prowadzące do zwiększenia konkurencyjności i atrakcyjności regionu oraz wy­magań wynikających z procesów integracji z Unią Europejską. W ten sposób mo­ż­na powiedzieć, iż rozwój systemów energetycznych winien być zasadny ekonomicznie, akceptowalny społecznie i minimalizujący niekorzystne skutki dla środowiska.

Tak sformułowany cel ze względów praktycznych może przyjąć następującą syntetyczną po­stać: racjonalne równoważenie dostaw i potrzeb energetycznych w regionie.

Przedstawiony cel należy traktować jako generalny, nakreślający tło i pozwalający na wskazanie zasadniczych kierunków rozwoju energetyki w regionie. Z niego powinny zostać wy­prowadzone cele cząstkowe, które odniesione będą zarówno do określonego horyzontu cza­sowego (przyjęto do roku 2010), jak i wytwarzania, dystrybucji i handlu poszczególnymi rodzajami energii elektrycznej gazu i ciepła ze scentralizowanych źródeł. Tak sformułowany cel pozwolił także na wyznaczenie następujących determinantów formułowania strategii energetycznej w układzie regionalnym. Są to:

1. Diagnozy stanu w obszarze poszczególnych podsystemów zaopatrzenia w energię.

2. Uwarunkowania ekologiczne.

3. Związki ze strategią energetyczną kraju.

4. Związki ze strategiami regionalnymi: województwa, aglomeracji oraz miast i gmin.

5. Zasady formułowania strategii.

6. Prognozy regionalne.

7. Zasady wdrażania strategii i jej monitoring.

Opracowanie strategii powinno przebiegać w dwóch etapach. Celem pierwszego z nich bę­dzie:

1. Identyfikacja i analiza systemów energetycznych w regionie dla określenia warunków i możliwości realizacji strategii województwa w zakresie rozwoju infrastruktury energetycznej oraz in­nych celów gospodarczych i społecznych.

2. Sformułowanie założeń do opracowania właściwej strategii energetycznej dla regionu.

Celem drugiego etapu będzie z kolei opracowanie tekstu strategii, którego ujęcie można sprowadzić do klasycznej treści planu, a więc: cele, metody i środki z silnym uwzględnieniem relacji zachodzących wewnątrz sektora energetyki, pomiędzy sektorem a jego regionalnym otoczeniem i w końcu pomiędzy regionem i jego otoczeniem.

Zakres podmiotowy regionalnej strategii energetycznej powinien obejmować cały region, a więc gmi­ny, powiaty oraz podmioty sektora energetyki: elektrownie, elektrociepłownie, spółki dystrybucyjne, zakłady gazo­w­ni­c­z­e przedsiębiorstwa energetyki cieplnej, odbiorców. Zakres przedmiotowy będzie natomiast dotyczył analizy stanu sektora energetyki w zakresie: infrastruktury, systemu zarządzania i organizacji, ekonomii i finansów, potencjału kadrowego, ochrony środowiska, otoczenia sektora energetycznego, sposobu postrzegania problemów energetyki przez gminy i następnie długookresowych i krótkookresowych celów oraz metod ich realizacji, doboru środków i instrumentów wykonania strategii.

3. Funkcje strategii

1. Przedstawienie spójnej wizji gospodarki energetycznej regionu, która uwzględnia jego aspiracje oraz specyfikę położenia i zasobów, interesy kraju, rozwiązania Unii Europejskiej i wyzwania przyszłości.

2. Określenie celów strategicznych, których realizacja pozwoli na wyzwolenie potencja­łu rozwojowego województwa w zakresie zaspakajania potrzeb energetycznych i poz­wo­li na wyznaczenie celów średniookresowych oraz wyznaczy sposoby ich realizacji.

3. Przełożenie celów na programy działania i harmonogramy ich realizacji.

4. Ustalenie zasad odniesienia dla inicjatyw gospodarczych i społecznych w zakresie gospodarki energetycznej.

5. Wyznaczenie kluczowych przedsięwzięć inwestycyjnych w obszarze sektora energety­ki, których przeprowadzenie wymaga uzgodnień w skali krajowej i międzynarodowej.

4. Podejście metodyczne i ogólny schemat strategii

Strategia energetyczna regionu ma charakter sektorowy, rozwija odpowiednio ustalenia za­warte w strategii rozwoju województwa, przyjętej przez jej sejmik. Obie strategie muszą być spójne w zakresie zasadniczych celów i stosowanych metodologii analizy perspektyw i pro­gramowania działań.

Za podstawę metodologiczną analizy perspektyw sektora energetycznego w regionie można przyjęć metodę SWOT uzupełnioną o analizą wyzwań.

Metoda SWOT to procedura zmierzająca do uwidocznienia, uzgodnienia i nadania użytecznej struktury wiedzy posiadanej przez głównych aktorów działających w obszarze objętym strategią rozwojową. Pozwala na ujęcie perspektyw rozwojowych w kategoriach słabych i mocnych stron systemu oraz zewnętrznych szans i zagrożeń.

Zalety SWOT:

• wielostronność punktów widzenia i możliwość dotarcia do skumulowanego doświadczenia uczestników,

• łatwo uchwytna lokalna specyfika,

• kompetentna projekcja w przyszłość trendów długookresowych,

• dobra podstawa do konkretyzacji celów działań strategicznych.

Wady SWOT:

• tendencja do nierealistycznych i niespójnych projekcji wynikająca z dążenia do sumarycznego konsensusu,

• trudno uchwytne zewnętrzne uwarunkowania,

• ignorowanie ograniczoności zasobów (na to pieniądze muszą się znaleźć!),

• konserwatyzm związany z dominacją aktorów będących rzecznikami umacniania status quo,

• trudności z uwzględnieniem nowych trendów pozasystemowych, które mogą zmieniać warunki działania w obszarze strategii.

Analiza wyzwań - zestawienie i ocena konsekwencji nowo ujawnionych procesów, które wymagają działań wykraczających poza dotychczasowe doświadczenia. Jej zaletami są:

• możliwość wyprzedzającego rozpoznania zmian sytuacji - od tego w dużej mierze zależy, czy wyzwanie okaże się zagrożeniem, czy szansą;

• kontekstowe ujęcie strategii - wizja zmiany systemu uwzględniająca zmiany uwarunkowań.

Wady analizy wyzwań:

• duży poziom niepewności związany z brakiem doświadczeń odnoszących się do działania w zasadniczo nowych sytuacjach,

• niedopasowanie proceduralne do pragmatyki administracyjnej.

Przykładem będzie w dalszych rozważaniach Województwo Dolnośląskie, które jest regio­­nem znaczącym w energetyce krajowej (duże elektrownie węglowe, rozbudowane sieci ele­­ktroenergetyczne, ciepłownicze i gazowe, poważne zaplecze naukowe itd.). Następują w nim znaczące przemiany restrukturyzacyjne, związane z unowocześnianiem technologii, och­ro­ną środowiska i przekształceniami własnościowymi.

Energetyka należy do tej dziedziny gospodarki światowej, w której w najbliższych kilkunastu latach oczekuje się relatywnie największych przeobrażeń technologicznych i organizacyjnych. W tej sytuacji strategia pozbawiona analizy wyzwań szybko oderwałaby się od rzeczywistości.

Zgodnie z podejściem adaptacyjnym, które na przykład przyjęto w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego, cele strategiczne mają być realizowane na dwóch poziomach: gry o region i programów operacyjnych.

Gra o region. Idea gry o region wypływa z następujących przesłanek:

1. Doświadczenia wynikające z realizacji planów długookresowych są generalnie niedobre. Zbyt często przedsięwzięcia przeciągają się w czasie, kosztują dużo więcej niż zakładano, a po ich ukończeniu nie odpowiadają aktualnym potrzebom (np. dolnośląskie szpitale). Jednocześnie następuje wieloletnie zablokowanie rozpływu środków finansowych, co powoduje, że nie da się zaspokoić pilnych potrzeb ani wykorzystać pojawiających się okazji.

2. Przedwcześnie zatwierdzone plany długofalowe przesądzają o przyszłości w sposób, który powoduje ogólną demobilizację aktorów gospodarczych i społecznych. Trywialnie mówiąc: ci, któ­rzy się „załapali” nie muszą się wysilać, bo są pewni swego - ci z kolei, którym nie wyszło, nie widzą powodów, aby dalej się starać. Powstają też okazje do podnoszenia kosztów, np. w wyniku spekulacji gruntami pod przyszłe inwestycje projektowanej strategii.

3. Horyzont prognoz ulega skróceniu. W obecnej sytuacji gospodarczej i politycznej sięga on najwyżej kilku lat. Wystarczy wskazać na nieoczekiwane jeszcze półtora roku temu drastyczne pogorszenie koniunktury gospodarczej w kraju i na świe­cie (kryzys?) oraz znaczenie, jakiego nagle nabrały rozmaite aspekty związane z bez­pie­czeństwem, a także perturbacje związane z akcesją do Unii Europejskiej. W perspektywie objętej stra­tegią, jedynymi względnie stałymi punktami odniesienia wydają się zasadnicze aspekty ludzkiego bytu (w tym zapotrzebowanie na energię).

4. Trwałym trendem wydaje się systematycznie rosnąca elastyczność gospodarki. Czas, w którym jest ona w stanie odpowiedzieć na pojawiające się zapotrzebowanie stale się skraca (a gdyby nie „przesztywnienia” prawne, skracałby się jeszcze szybciej). W rezultacie, w ostatnich dekadach, okresy potrzebne na realizacje inwestycji są zdecydowanie krótsze, a banki mocno karzą za ich przedłużanie.

5. Innym trwałym trendem wydaje się decentralizacja wytwarzania. Przy współczesnych możliwościach informacyjnych i komunikacyjnych, sieci niewielkich wytwór­ców okazują się mieć lepsze charakterystyki ekonomiczne niż scentralizowane mo­lochy. Powoduje to między innymi stopniowy przebieg rekonstrukcji branż bez konieczności gigantycznych inwestycji wymagających długookresowego planowania.

6. Zasoby finansowe pozostające w dyspozycji województwa samorządowego są bardzo skromne i takimi zape­wne pozostaną jeszcze przez dłuższy czas. Nie pozwalają więc na samodzielne finansowanie in­westycji w skali, która mogłyby mieć znaczący wpływ na rozwój regionu.

Konwencjonalne podejście planistyczne próbuje z góry ustalić co, kto, gdzie, kiedy i za ile, a następnie bezrefleksyjnie realizować ustalenia. Natomiast gra o re­gion toczy się w czasie rzeczywistym. Polega ona na ustawicznym stymulowaniu inicjatyw i ko­rzystaniu z pojawiających się okazji, co prowadzi do elastycznego angażowana potencjału ludzkiego i gospodarczego w realizację ogólnych celów strategicznych regionu na możliwie szerokim fro­n­­­cie. Zasady gry o region obejmują następujące wskazania:

1. Upublicznić listę (systematycznie dyskutowaną i uaktualnianą) działań wspierających realizację strategicznych celów regionu (strategiczna macierz działań) i poszuki­wać partnerów skłonnych się w nie zaangażować (poprowadzić).

2. Doprowadzić do powstania znacznej liczby gotowych projektów (systematycznie ua­ktualnianych) z różnych dziedzin i poszukiwać dla nich możliwości sfinansowania, np. w funduszach celowych Unii Europejskiej.

3. Wykorzystać zasoby samorządu wojewódzkiego (pieniądze, wiedza, wpływy, możliwości koordynacji, wsparcie promocyjne itp.) jako katalizatora ułatwiającego realizację różnorodnych inicjatyw regionalnych.

4. Wspierać inicjatywy, w realizacji których efekty wsparcia będą relatywnie największe.

5. Przy innych cechach równych wspierać działania najlepiej przygotowane.

6. Nie eliminować przedwcześnie alternatywnych opcji.

7. Planować szczegółowo, dopiero wtedy, gdy będą pieniądze.

8. Uczyć się na błędach popełnianych w małej skali.

9. Nie zakłócać sygnałów rynkowych priorytetami.

10. Działać na rzecz wyłonienia się regionalnego sytemu innowacyjnego - sieci współpracy między gospodarką, samorządem i zapleczem naukowo-badawczym.

11. Działać na rzecz wyłonienia się regionalnego systemu finansowania przedsięwzięć regionalnych (montaż finansowy).

W efekcie gry o region powstają programy operacyjne, które powinny:

• dotyczyć przedsięwzięć określonego typu, związanych z realizacją konkretnych celów strategii,

• powstawać na zasadzie merytorycznej potrzeby, niezależnie od aktualnie rozpoznanych możliwości sfinansowania ich realizacji,

• uwzględniać różne opcje,

• być przygotowywane na poziomie szczegółowości wymaganej do pozyskania źródeł finansowania,

• stać się przedmiotem systematycznej debaty i aktualizacji,

• uzyskać aprobatę urzędu marszałkowskiego, który następnie będzie wspomagać zabiegi o ich realizację (np. wprowadzenie do kontraktu wojewódzkiego),

• być w nadmiarze względem możliwości ich realizacji,

• mieć gwarancję realizacji po uzyskaniu zabezpieczenia finansowego.

Zastosowane podejście metodyczne oraz podstawowy schemat strategii przedstawia rysunek 1.

Rysunek 1. Schemat strategii energetycznej dla Dolnego Śląska

Z rysunku wynika, że punktem wyjścia do opracowania dokumentu są: diagnoza sytuacji i analiza SWOT, prognozy, scenariusze, z których wynikają cele i strategiczne kierunki rozwoju sektora energetyki w układzie wojewódzkim, w perspektywie roku 2010.

Do określenia wiązki celów i strategicznych kierunków rozwoju, pozwalających na realizację strategii, przyjęto:

1. Syntezę stanu sektora energetyki, silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia dla jego rozwoju, wynikające ze stanu otoczenia,

2. Prognozy zapotrzebowania na energię (elektryczną, gaz i ciepło) w województwie Dolnego Śląska w perspektywie do 2010 roku Prognozom towarzyszą uwarunkowania globalne wyzwania rozwojowe.

Szczególnie istotną częścią strategii jest określenie problemów i przedsięwzięć strategicznych oraz narzędzi proponowanych do wdrożenia, a więc „zaprogramowanie” związków i relacji widocznych w części schematu, w której wyodrębniono poszczególne sektory składające się na układ energetyczny Dolnego Śląska, podział regionalny oraz narzędzia (instrumenty i zadania), których wykorzystanie i realizacja jest warunkiem wdrożenia strategii.

5. Wizja sektora energetycznego w regionie

Identyfikacja i uruchomienie potencjału rozwoju, zawartego w regionalnym sektorze ene­r­getycznym (elektroenergetyce, gazownictwie i ciepłownictwie), stanowi w istocie postawę długo­okresowych związków i relacji pomiędzy podmiotami sektora energetyki a podmiotami, które zużywają rozmaite formy energii. Wizja sektora energetycznego w regionie może stano­wić syntezę oczekiwań, aspiracji i możliwych dokonań w okresie realizacji strategii. W ten spo­sób wizja strategii stanowi punkt odniesienia dla projekcji procesu zmierzającego do osiągnięcia pożądanego stanu przyszłości. Na sformułowanie przedstawionej dalej wizji mają wpływ aspiracje podmiotów gospodarczych działających zarówno w sektorze energetycznym, jak i oczekiwania podmiotów spoza sektora, zwłaszcza gmin; dążenia przedstawicieli samorządu wojewódzkiego i w końcu wiedza autorów opracowania na temat procesów rozwojowych w energetyce i procesów rozwojowych regionu. Wizję rozwoju sektora energetycznego można sprowadzić do następującego określenia:

KONKURENCJA I LIBERALIZACJA RYNKÓW energiI GWARANCJĄ równoważenia interesów gospodarczych oraz rozwoju regionu

Przy tak sformułowanej wizji nasuwają się następujące ważne skojarzenia:

• do stworzenia warunków harmonijnego rozwoju regionu niezbędne jest wzajemne zrozumienie dostawców i odbiorców energii,

• konkurencyjność regionu wymaga równoważenia interesów podmiotów gospodar­czych,

• rozwój systemów energetycznych powinien zachodzić w kategoriach „służby Polsce i regionowi”,

• naruszenie spójności pomiędzy rozwojem regionu a rozwojem systemów energetycznych niesie poważne ryzyko gospodarcze i społeczne.

Ostatecznie przyjęto, iż wizję sektora energetycznego Dolnego Śląska w roku 2010 można przedstawić w postaci zapisów szczegółowych, zawartych w tabeli 1.

Tabela 1. Wizja sektora energetyki w skali regionu

Cecha sektora energetyki	Pożądany stan
BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE	Wykorzystujący potencjał energetyczny regionu w zakresie posiadanych mocy wytwórczych i mo­żliwości oraz zapewniający rozwój tego potencjału dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju i regionu.
NIEZAWODNOŚĆ TECHNICZNA	Operator handlowo-techniczny dla regionalnego rynku energii elektrycznej i gazu; regionalny opera­tor sieci rozdzielczej, lokalny operator rynku gazowego.
EFEKTYWNOŚĆ PODAŻOWA	Relatywnie wysoki odsetek energii wytworzonej w skojarzeniu. Optymalizacja w danych warunkach wykorzystania mocy wytwórczych.
EKSPANSYWNOŚĆ	Zwiększanie udziału energii j sprzedawanej podmiotom spoza regionu.
EFEKTYWNOŚĆ POPYTOWA	wdrożone systemy demand side management - DSM.
KOMPLEKSOWOŚĆ	oferujący zdywersyfikowany pakiet usług i zas­po­­kajający szerokie potrzeby komunalne infrastrukturalne i informatyczne - przedsiębiorstwa mul­tienergetyczne i multimedialne.
NOWOCZESNOŚĆ	nowoczesne źródła energii, jak np. kotły fluidalne, 100% węzłów wymiennikowych, 60% rur pre­izolowanych w ciepłownictwie, zlikwidowane gazociągi żeliwne

OGÓLNODOSTĘPNOŚĆ	wzrost stopnia gazyfikacji gmin, znacznie powię­k­szyła się infrastruktura ciepłownicza - korzy­stne finansowanie ekologicznych inwestycji energety­cznych.
PRZYJAZNOŚĆ DLA KLIENTA	posiadanie możliwości pomiaru i regulacji ciepła.
PRZYJAZNOŚĆ DLA ŚRODOWISKA	7,5% udział energii elektrycznej pozyskanej ze źródeł odnawialnych.
LOKALNA DOSTĘPNOŚĆ	wykorzystujący możliwości techniczne i ekonomi­czne tkwiące w generacji i rozproszonej i rozsianej
RYNKOWOŚĆ	Prywatne przedsiębiorstwa - 50% energii elekt­ry­cz­nej sprzedawanej jest na podstawie umów dwustronnych.
KONSOLIDACJA	Silne, wykorzystujące efekt skali ugrupowania sku­pione wokół liderów w branży
INTEGRACJA	Ścisła współpraca między podmiotami energety­cz­nymi, a jednostkami samorządowymi - wspólny lobbing).
SPRAWNOŚĆ ZARZĄDZANIA I DOCHODOWOŚĆ	Wysoki na tle kraju i stabilny poziom rentownoś­ci, nowoczesne techniki i systemy zarządzania, wy­soko wykwalifikowana kadra.
INNOWACYJNOŚĆ	Wdrażanie rozwiązań technicznych pozwalających na wytwarzanie energii w oparciu różne pa­li­wa - elastyczne systemy wytwarzania energii.

6. Cele strategiczne

W punkcie drugim niniejszych rozważań przedstawiono sformułowanie celu strategii e­ner­getycznej w układzie regionalnym. Przedstawiono go w skróconej formie, przyjmując w re­zultacie, iż celem strategii jest:

Harmonizowanie potencjału energetycznego Dolnego Śląska z potrzebami rozwoju regionu

Przedstawiony cel należy traktować jako generalny, nakreślający tło i pozwalający na wskazanie zasadniczych kierunków rozwoju energetyki. Z niego zostaną wyprowadzone cele cząstkowe dla sektora

Zgodnie z założeniami polityki energetycznej Polski do 2020 roku przyjęto, że za kluczowe elementy strategii energetycznej w regionie uznaje się:

1. Bezpieczeństwo energetyczne, rozumiane jako stan gospodarki umożliwiający zaspokojenie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska (wg art. 3, pkt 16 Prawa energetycznego)

2. Poprawę konkurencyjności podmiotów gospodarczych w regionie (ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorstw energetycznych) oraz produktów i usług oferowanych na rynkach międzynarodowych, jak też rynku wewnętrznym.

3. Ochronę środowiska naturalnego przed negatywnymi skutkami oddziaływania procesów energetycznych m.in. poprzez takie programowanie działań w energetyce, które zapewnią zachowanie zasobów dla obecnych i przyszłych pokoleń.

Sformułowany podstawowy cel rozwoju systemów energetycznych w regionie, występujący w skrócie jako Harmonizowanie potencjału energetycznego Dolnego Śląska z potrzebami rozwoju regionu został zdekomponowany na pięć celów strategicznych. Układ ich przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Dekompozycja celu nadrzędnego Strategii Rozwoju Energetyki w regionie

Harmonizowanie potencjału energetycznego DOLNEGO ŚLĄSKA Z POTRZEBAMI ROZWOJU REGIONU
1.	2.	3.	4.	5.
Wspieranie ro­z­wo­ju silnego re­gio­na­l­nego ryn­ku ener­gii i usług okołoenerge­ty­cz­nych	Zaspokajanie po­trzeb e­ner­ge­ty­cz­nych zgodnie z no­woczesnymi standardami	Wdrażanie pra­k­tyk i rozwiązań sprzyjających osz­­czę­d­no­ści ene­r­­gii	Minimalizacja wpływu energe­tyki na środowis­ko naturalne	Uzyskanie przez e­ner­ge­ty­kę po­zycji sty­­mulatora roz­woju regionu

CEL 1: Wspieranie rozwoju silnego regionalnego rynku energii i usług okołoenergetycznych

Konkurencyjny rynek energii cechuje pełna swoboda wyboru dostawcy w zakresie poszczególnych nośników energii oraz w pełni ro­zwinięty „wirtualny” obrót energią (chodzi tu­taj przede wszystkim o obrót energią elekt­ry­cz­ną). Daje to możliwość wzrostu gospodarczego w regionie i lokowania jego zasobów energetycznych zgodnie z zasadami minimalizacji ko­sz­tów alternatywnych oraz maksymalizacji użyteczności w skali regionalnej. W tym celu konie­cz­ne jest opracowanie systemu ochrony konkurencji oraz podjęcie działań mających na celu och­ronę tak zwanych drobnych odbiorców (gospodarstw domowych, drobnych przedsiębiorstw), wzrostu edukacji w zakresie możliwości substytucji poszczególnych nośników energii na poziomie samorządów terytorialnych. Podjęte w tym zakresie działania powinny obejmować trzy podstawowe obszary:

• prawny,

• organizacyjny,

• finansowy.

W obszarze działań prawnych władze wojewódzkie, po konsultacjach z przedstawicielami Województwa Dolnośląskiego i zainteresowanymi podmiotami gospodarczymi, powinny peł­nić rolę inicjującą wprowadzanie uregulowań prawnych, które będą sprzyjać podejmowaniu decyzji związanych z przedsięwzięciami energetycznymi w regionie czy województwie. Po­nadto, decyzje wojewody i organów samorządowych podejmowane nie tylko w odniesieniu do działalności energetycznej, ale również działalności pośrednio związanych z energetyką (np. rolnictwo, ochrona środowiska, edukacja) powinny być spójne z obranym celem strategii energetycznej Dolnego Śląska.

W zakresie działań organizacyjnych konieczne jest zaktywizowanie gmin zgodnie z nałożonymi na nie przez Prawo energetyczne prawami i obowiązkami. Zorganizowanie systemu in­formacyjnego (komunikacyjnego) dla regionalnych, kra­jowych i międzynarodowych organi­zacji (np. elektrownie szczytowo-pompowe, małe elektrownie wodne, Oś­rodek Oszczędzania Energii itp.) mających wpływ na podejmowane przedsięwzięcia energety­cz­ne.

Szczególnie ważnym zagadnieniem stają się przedsięwzięcia finansowe. Z punktu widzenia niniejszej strategii, konieczne jest pozyskanie dodatkowych środków finansowych (np. z funduszy celowych krajowych i zagranicznych) np. na informatyzację sektora energetyczne­go, ochronę środowiska, edukację. Można mówić tutaj o wykreowaniu regionalnego systemu fi­nansowania przedsięwzięć gospodarczych (w tym energetycznych), np. partnerstwo pub­li­cz­no-prywatne, system podatkowy oraz dotacji i subwencji gminnych, doradztwo i kształcenie w zakresie technik inżynierii finansowej, w tym dostęp do venture capital.

CEL 2: Zaspokajanie potrzeb energetycznych zgodnie z nowoczesnymi standardami

Nowoczesne standardy zaspokajania potrzeb energetycznych są wielkością dynamiczną, ściśle skorelowaną z innowacyjnością (w zakresie technik produkcji, rozwiązań organizacyjnych, rynkowych), postępem technicznym i gospodarczym. Można przyjąć, że standardy stoso­wane w takich państwach, jak np. Niemcy czy Wielka Brytania są wzorcem, do którego bę­dzie dążyć region w zakresie zaspokajania potrzeb energetycznych. Osiągnięcie celu drugiego bę­dzie zrealizowane wówczas, gdy w 2010 roku zrealizowane zostaną takie zapisy w wizji, jak sektor: bezpieczny i niezawodny technicznie, efektywny, elastyczny, kompleksowy, nowo­czesny i innowacyjny, ogólnodostępny, przyjazny dla klienta i środowiska, rozproszony, wio­dący.

CEL 3: Wdrażanie praktyk i rozwiązań sprzyjających oszczędności energii

Przez prooszczędne zachowania odbiorców rozumie się przede wszystkim zmniejszanie zużycia energii elektrycznej przy zachowaniu tego samego poziomu zaspokojenia potrzeb energetycznych społeczeństwa. Techniki sterowania stroną popytową (DSM) są przejawem ciągłego dążenia do kreowania prooszczędnych postaw, zarówno w wymiarze krótkookresowym, widocznym w zmniejszającym się koszcie zakupu energii (przy założeniu stabilizacji potrzeb), zmniejszających kosztach produkcji (wzrost konkurencyjności), stabilizacji tempa przyrostu zapotrzebowania na energię, jak również w długim okresie np. ochrona środowiska. Cel trzeci zostanie osiągnięty, gdy będzie spełniał te same warunki co cel drugi w zapisie wizji sektora energetycznego.

CEL 4: Minimalizacja wpływu energetyki na środowisko naturalne

Poszczególne podsektory energetyczne w różnym stopniu kształtują środowisko naturalne. Podejmowane działania powinny być więc zbieżne z obranymi kierunkami przyjętymi w regionalnych strategiach związanych z ochroną środowiska. Za przykłady działań w zakresie ochrony środowiska skojarzonych ze strategią energetyczną można między innymi podać:

• wspieranie inicjatyw wykorzystania odnawialnych źródeł energii,

• wspieranie nowatorskich projektów wykorzystania regionalnych surowców energetycznych,

• poprawa warunków środowiskowych w miastach (hałas, zanieczyszczenie powietrza),

• współpraca międzynarodowa w zakresie monitoringu i ochrony atmosfery, wód i biosfery,

• regionalne działania na rzecz obniżenia emisji gazów cieplarnianych,

• działania na rzecz zmniejszenia niskiej emisji i zanieczyszczeń komunikacyjnych,

• rozbudowa i unowocześnienie transportu publicznego w miastach,

• rewitalizacja zdegradowanych obszarów gospodarczych,

• rekultywacja obszarów (górniczych, poprzemysłowych i byłych poligonów),

• przezorność w udostępnianiu terenów cennych przyrodniczo działalności gospodarczej,

• wykorzystanie opłat środowiskowych jako instrumentu regionalnej polityki ekologicznej,

• ścisła współpraca z regionalnym systemem przeciwdziałania katastrofom i klęskom żywiołowym (Dolnośląskie Centrum Kryzysowe).

CEL 5: Uzyskanie przez energetykę pozycji stymulatora rozwoju regionu

Na zagadnienie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu w powiązaniu z transformacją sektora energetyki należy spojrzeć wieloaspektowo. Można wyodrębnić pewne obszary (wskaźniki), które świadczą o rozwoju społeczno-gospodarczym, a następnie zidentyfikować re­lacje rozwój społeczno-gospodarczy - transformacja sektora energetyki. Tutaj proponuje się wyróżnić następujące obszary:

1. Wzrost gospodarczy w województwie.

2. Spadek stopy bezrobocia.

3. Innowacyjność.

4. Zwiększenie liczby nowych inwestorów i ich skłonność do reinwestowania w regionie.

5. Wzrost dochodu gospodarstw domowych.

6. Wzrost wpływów do budżetów gminnych.

Transformacja sektora energetyki powinna uwzględniać wzros­t bezrobocia, szczególnie wśród pracowników niewykwalifikowanych (po szkole podstawowej, zawodowej). Opracowanie i wdrożenie programów edukacyjnych mogłoby zmniejszyć zakres bezrobocia strukturalnego. Konieczne jest także kształcenie młodzieży zgodnie z przyszłym zapotrzebowaniem pracowników przez sektor energetyczny.

Sektor energetyczny wpływa bezpośrednio i pośrednio na wysokość PKB regionu, przy czym za wpływ bezpośredni uważa się produkcję finalną tego sektora. Zgodnie z obserwowanym trendem ochrony środowiska i zmniejszenia się energochłonności produkcji nie należy podejmować działań, które mają na celu zwiększanie produkcji energii w województwie, bez konfrontacji z prognozowanym zapotrzebowaniem. W przypadku poszerzenia rynku przez sektor energetyczny, może on zwiększając produkcję stymulować wzrost gospodarczy w województwie. Pośredni wpływ sektora energetycznego na wzrost wysokości PKB uwarunkowany jest działaniami stymulującymi poprawę konkurencyjności produkcji odbiorców tego sektora.

Osiągnięcie celu piątego można „zmierzyć” poprzez odpowiedź na pytanie (zgodnie założeniami wizji): Czy sektor energetyczny jest: bezpieczny i niezawodny technicznie, ekspansywny, elastyczny, kompleksowy, nowoczesny i innowacyjny, ogólnodostępny, przyjazny dla klienta, rozproszony, rynkowy, skonsolidowany, sprawnie zarządzany i dochodowy, wiodący i zintegrowany?

7. Zakończenie

Na zakończenie należy zwrócić uwagę na oczywisty fakt procesów transformacji, który dotyczy także sektora energetycznego. Nakładają się w nim trzy procesy, jak: demonopolizacja i deregulacja oraz proces przygotowań do prywatyzacji (zasadne jest pytanie dotyczące procedury, skali i tempa tego procesu). Wynika z tego, że podstawą sformułowania strategii energetycznej regionu, w kontekście podanego wyżej celu polityki regionalnej, są trzy problemy: zapewnienie niezakłóconych dostaw energii, zabezpieczających warunki równoważenia interesów odbiorców, dostawców i producentów, wysoka kapitałochłonność inwestycji energetycznych, osiągnięcie optymalnych w danych warunkach procesów substytucji po­mię­dzy poszczególnymi rodzajami energii.

Literatura

*1* P. Nijkamp, J. van den Bergh: New advances in modelling and evaluating environmental issues. Free Uniw. de Boielelaan, Amsterdam 1995

*2* R. Goodland, G. Ledec: Neoclasic economics and principles of sustainable development Ecolog. Model. vol 38. 1987

*3* D. W. Pearce, R. K. Turner: Economics of natural resource and the environment. Marvester Wheatsheaf, N. York 1970

*4* I. Serageldin: Beyond Generalities: Sustainable Development in Practice. Newsweek, Febr. 1997.

*5* J. Norgard: Sustainable Use of Electricity. Proc. NATO ARW 951 251 Workshop, Cracow-Lopuszna 1996.

[6] Ministerstwo Gospodarki: Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku. Dokument rządowy przyjęty przez Radę Ministrów 22 lutego 2000 r., Warszawa 2000.

*7* Tellus Institute: Promoting Environment Quality in a Restructured Electric Industry. NARUC Publ. Office, Washington 1996

*8* D. Airozo: Short Planning Horizon means Short Shrift to Environment. IRP Report, March 1996

*9* J. Malko, J. B. Wiśniewski: Impact of the industry organizational structure on electric rates. Proc. Symp. „Modern Electric Power Systems”, Wrocław 1996.

*10* J. Malko: Perspektywy zintegrowanego planowania w energetyce. Biul. Mies. PSE S.A., nr 11/95.

*14* S. Schmidheiny: Financing Change: the Financial Community, Eco-efficiency and Sustainable Development. MIT Press, Berkeley 1993.

7

7

[Author ID1: at Mon Jul 9 10:17:00 2001 ]

10

SŁABE STRONY SEKTORA

MOCNE STRONY SEKTORA

WIZJA I STRATEGICZNE KIERUNKI ROZWOJU

Finanse
i ceny

Plany
zaopatrzenia w energię

Wymiana z zagranicą

Systemy
pomiarowo-rozliczeniowe

Struktury rynków

Inwestycje

WIEDZA -
METODOLOGIA

ZAGROŻENIA

SZANSE

SCENARIUSZE

PROGNOZY

Analiza SWOT

Cel Strategiczny E

Cel Strategiczny C

Cel Strategiczny B

Cel Strategiczny A

Cel Strategiczny D

PROBLEMY WYMAGAJĄCE REALIZACJI

PRZEDSIĘWZIĘCIA W SEKTORACH

Sektor
elektroener-getyczny

Sektor
gazowniczy

Sektor
ciepłowniczy

INSTRUMENTY POLITYKI w zakresie

Dynamika
rynków energii
i infrastruktura

Ekonomiki i finansów

Stosunków społeczno-gospodarczych

Środowiska naturalnego

Powiaty

Gminy

Województwa

Odbiorcy

PODZIAŁ REGIONALNY

PROGRAMY REALIZACYJNE

---