WIELOPARADYGMATYCZNOŚC PEDAGOGIKI NAUKOWEJ

POCZĄTKU XXI WIEKU

ZMIANY W POLSKIEJ PEDAGOGICE W OSTATNICH DEKADACH OPISYWANE SĄ JAKO:

1. Przejście od ortodoksji do heterogeniczności

Za prof. Teresą Hejnicką - Bezwińską i prof. Zbigniewem Kwiecińskim (patrz: Bogusław Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 2004, Badania meta - porównawcze współczesnych teorii wychowania, tabela, ss. 38-39; Z. Kwieciński, Mimikra czy sternik-dramat pedagogiki w sytuacji przesilenia transformacyjnego, w: tenże, Tropy, ślady, próby- studia i szkice z pedagogii pogranicza, 2000):

a) etap ortodoksji:

- dominacja paradygmatu funkcjonalnego

- oparcie na założeniach pozytywizmu, naturalizmu, neopozytywistycznej metodologii

- przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian

- wysiłek pedagogów skoncentrowany był na poszukiwaniu najbardziej funkcjonalnego

efektywnego projektu edukacyjnego, dla którego punktem wyjścia był określony ideał

człowieka i jego kształtowanie

- w PRL: po 47 r.- tzw. kryzys- załamanie- przejęcie przez KC PPR ofensywy ideologicznej, przemoc i represje w celu podporządkowania przez centrum systemu oświatowego; tworzenie monocentrycznego ładu społecznego, krytyka i samokrytyka nurtów teoretycznych ideologicznych z okresu II RP; adaptacja i upowszechnianie pedagogiki radzieckiej; lata 60-70-te - etap dominacji całościowego paradygmatu „naukowej pedagogiki socjalistycznej”, marginalizacja wszystkich innych paradygmatów, zamknięcie przed przenikaniem innej = gorszej wiedzy,

-brak pedagogiki ogólnej jako metateorii wychowania

b) etap heterodoksji

- lata 70, 80-te, czas powstania ruchu „Solidarność”, zmiany ustrojowe w 1989r.

- pojawienie się opozycji wobec systemu

- załamanie się dominującego paradygmatu pedagogiki instrumentalnej, socjalistycznej

-pojawienie się wariantów „neo” i „anty”, krytycznych i opozycyjnych wobec dominującego paradygmatu

- ścieranie się teorii, odmiennych światopoglądów,

- wzajemnie zwalczanie się koncepcji funkcjonalizmu, teorii krytycznej i interpretacjonizmu

- otwarcie na prądy i nurty wychowania z Zachodu

c) etap heterogeniczności

- lata 90-te XX w.

- pedagogika traci monopol na „urządzanie” człowieka i świata przez edukację

- okres dyskutujących ze sobą, przeplatających się, ale komplementarnych wobec siebie różnych teorii i szkół naukowych

- eklektyczny styl uprawiana nauki

- postmodernistyczny zachwyt różnorodnością

- zaistnienie pełnej mapy teorii pedagogicznych

- pluralizm, wielość teorii pedagogicznych i dyskursów wychowania

- pojawienie się paradygmatów humanistycznych i interpretatywistycznych

2. Przejście od modernizmu do postmodernizmu - zamiennie używa się także terminów nowoczesność - ponowoczesność

(patrz: J. Gnitecki, Nadzieje i złudzenia pedagogiki modernistycznej i postmodernistycznej, w: Nadzieje, złudzenia i dylematy współczesnej pedagogiki, Poznań 1995, ss. 135-137)

Modernizm

Postmodernizm

- uniwersalność dyskursu -uniwersalna ludzka podmiotowość (w stosunku do świata zewnętrznego) -powtarzalność, schematyzm -uniwersalizm prawd i wartości -kultura, oświata i edukacja zjednoczona wokół centralnych wartości -pedagogika fundamentalistyczna- oparta na fundamentalnych wartościach kulturowych -jeden, centralny program nauczania - kumulatywizm i systematyczność wiedzy -realizm poznawczy, wiedza reprezentuje świat - arbiter- Rozum Oświeceniowy -społeczeństwo postrzegane jako całość uniwersalistyczna

-lokalność dyskursu -podmiotowość konstruowana lokalnie, w danej sytuacji i kontekście -ambiwalentność, zróżnicowanie -relatywizm prawd i wartości -kultura rozproszenia, kontekst pogranicza edukacji, cele i wartości zdecentralizowane - pedagogika rozproszenia- swoisty „puder damski” zafundowany nam przez postmodernizm -wiele programów nauczania - paradygmatyczność wiedzy -porzucenie realizmu poznawczego, wiedza nie reprezentuje świata -brak zewnętrznego arbitra, który rozstrzygnąłby prawidłowość wiedzy -lokalnie zdecentrowana i zróżnicowana społeczność, pojmowana antyuniwersalistycznie

Nowoczesność

- powstała na zasadzie oświeceniowej idei postępu- Zdzisław Krasnodębski charakteryzuje ją jako rozumowanie, które ma na celu eliminację wszelkiej żywiołowości, zwiększanie autonomii i wolności człowieka, a w konsekwencji z poprawę ogólnego bilansu szczęścia- nauka ma zapewnić człowiekowi rozwiązanie wszystkich jego problemów, panowanie nad światem i szczęście

-epoka pewności

-Obiektywny Rozum umożliwiał poznanie naukowe, pozwalające na opisanie otaczającego świata w sposób jasny, pewny, obiektywny

Ponowoczesność

- epoka braku pewności, chaos, wielość współzawodniczących ze sobą form życia

- zgoda na życie z ambiwalencją (postawa, charakteryzująca się jednoczesnym występowaniem pozytywnego jak i negatywnego nastawienia do obiektu)

-sprzeczność między obfitością wytwarzanych dóbr, obiektów, idei, a niemożnością ich skonsumowania, trudność dokonania przez ludzi wyborów

- wolność, swoboda, różnorodność, tolerancja, wielość, odmienność

Nowoczesność	Ponowoczesność
wielkie narracje oświecony rozum poszukiwanie pewności i słuszności poznanie naukowe- pewne, jasne, obiektywne rozwiązywanie problemów człowieka i świata tworzenie świata uniwersalizm idea postępu jednoznaczność, wydajność porządek i pewność inżynieria społeczna MUSISZ BYĆ TAKI	chaos wielość niewyraźność nieokreśloność różnorodność tolerancja wielość ambiwalencja MOŻESZ BYĆ KAŻDYM

3. W warunkach polskich mówi się także o przechodzeniu od ładu społecznego monocentrycznego do policentrycznego

1) monocentryzm

- mono- jeden, pojedynczy, np. ład, prawda; zasada jedności interesów, zasada posiadania przez państwo monopolu na sprawowanie władzy, odgórne podejmowanie decyzji; jeden ośrodek decyzyjny, jednostki traktowane są podmiotowo, instrumentalnie, pozwala kontrolować i sterować życiem publicznym, eliminacja wolności politycznej, wolności słowa, wolności intelektualnej

- sterowanie dostępem do informacji- jedność przedstawień, przez uniformizację wiedzy, przekonań, opinii

-monopol centrum na wytwarzanie prawdy i dystrybucję informacji - system żąda od grup społecznych zajmujących się kształtowaniem świadomości społecznej (ludzi nauki, sztuki, dziennikarzy, nauczycieli) uczestnictwa w procesie kształtowania z góry określonej wizji człowieka i świata- utopijnego, zaprojektowanego przez centrum

CENTRUM

uczeni ------------------------------------------ technicy przekazu

informacji

PRAWDA

jedność przedstawień

SPOŁECZEŃSTWO

(masowe)

- dominuje w ładach totalitarnych, wyklucza demokracje i społeczne gospodarowanie sfery publicznej

-pedagogika w ładzie monocentrycznym staje się ped. praktyczną, przybiera kształt ped. uniwersalnie normatywnej, instrumentalnej - ahistorycznej, afilozoficznej, ateoretycznej

-jej głównym zadaniem jest projektowanie rzeczywistości- najważniejsza staje się wiedza praktyczna, technologiczna- odpowiadająca na pytanie jak

2) policentryzm

- w Polsce po zmianie transformacyjnej

-poli- wiele, różnorodność, zróżnicowanie, wielość, pluralizm, np. światopoglądowy, kulturowy, wielość ośrodków władzy, porozumienie zamiast przymusu, autonomia jednostki, typowy dla społeczeństw demokratycznych

W konsekwencji wyżej wskazanych i omówionych zmian dokonały się w pedagogice następujące przesunięcia:

(patrz: R. Leppert, Pedagogiczne peregrynacje, Bydgoszcz 2002, wstęp)

1) Koncepcja nauki

- odejście od przekonania, że zadaniem nauki jest wskazanie środków i sposobów mających na celu zapewnienia szczęścia całej ludzkości, na rzecz przekonania o społecznym tworzeniu (konstruowaniu) rzeczywistości; nauka ma służyć opisowi i wyjaśnianiu realności, jako podstawy różnorodnych możliwych interpretacji

- nauka pojmowana jest już nie jako Wielka Narracja, czy Oświeceniowy Rozum (jeden, pewny, uniwersalny, uwolniony ze społecznego kontekstu, w którym funkcjonuje, by wyrazić uniwersalny stan ludzkości, obejmuje wszystkie czasy i miejsca, pomija jakiekolwiek dwuznaczności, znaczenia, interpretacje), ale lokalny paradygmat, mający na celu realizacje różnorodnych interesów, a nie tylko poszukiwaniu jednej, obiektywnej i pewnej wiedzy, prawdy

2) Koncepcja wiedzy

- odchodzi się od przekonania o uprzywilejowaniu wiedzy naukowej, od stwierdzenia, że wiedza naukowa, jasna, pewna i obiektywna jest jedynym i najlepszym rodzajem wiedzy, (scjentyzm- przekonanie o najwyższej pozycji i roli poznania naukowego) na rzecz równouprawnienia różnych rodzajów wiedzy, bogactwa dróg i rezultatów ludzkiego poznania

- odchodzi się od szczególnego uznania dla wiedzy instrumentalnej, ku uznaniu wiedzy służącej interesowi rozumienia oraz roli wiedzy w realizacji interesów emancypacyjnych

- np. np. tekst Joanny Rutkowiak- Wielość języków pedagogiki a problem jej tożsamości: wskazuje na kilka równoprawnych rodzajów wiedzy, zaś wskazany przez nią wykaz nie jest jedyny ani skończony: wiedza naukowa, filozoficzna, potoczna, mityczna, religijna, wiedza z kręgów sztuki, publicystyczna,

- wielość wiedzy i towarzyszącą im wielość języków nazywa „miksowaniem”

3) Koncepcja uczonego - intelektualisty

- przejście od roli prawodawcy (idea postępu) do roli interpretatora, tłumacza (idea różnicy, wielości)- zadaniem jego jest tłumaczenie możliwości wyboru

-przejście od nowoczesnego- pielgrzym, do ponowoczesnego- spacerowicz, turysta, włóczęga, gracz

- w okresie ortodoksji- pedagog- wędrowiec jednej drogi poznawczej, w okresie heterodoksji- pedagog wędrowiec dwóch dróg- przeciwstawnych, zwalczających się paradygmatów, w okresie heterogeniczności- przejście od wojny paradygmatów do debatujących społeczności- pedagog- wędrowiec wielu dróg

(role nauczyciela- Bauman- patrz np.: Mirosława Nowak- Dziemianowicz, Nowe spojrzenia na role nauczyciela, w: taż, Oblicza nauczyciela-oblicza szkoły, Toruń 2001, ss. 12-21)

4) Koncepcje metodologiczne

- odejście od opozycji naturalizm- antynaturalizm i dwóch modeli poznania- obiektywistycznego (empirystyczny, pozytywistyczny, racjonalny, modernistyczny) i konstruktywistycznego (konstruktywizm jako teoria wiedzy składa się z wielu, często zwalczających się nurtów mających swoje źródła w różnych koncepcjach filozoficznych)

- stosuje się pojęcie „pulsujących kategorii”- pojecie Joanny Rutkowiak i tzw. mappingu (pojęcie Rolanda Paulstona)

- odejście od dominacji jednego paradygmatu ku wieloparadygmatyczności dyscyplin naukowych

Konsekwencje wieloparadygmatyczności polskiej pedagogiki współczesnej

Intensywny rozwój pedagogiki ogólnej, jaki dokonał się po 1989r. w Polsce zaowocował ponownym otwarciem się na wielość możliwych perspektyw poznawczych, ujawniających się w różnorodności przyjmowanych orientacji światopoglądowych, ideologicznych, filozoficznych, teoretycznych i pragmatycznych. Jak pisze prof. Joanna Rutkowiak, obecnie mamy do czynienia z przypominaniem, odsłanianiem, ujawnianiem się i tworzeniem wielu jakości pedagogiki, wielu jej rodzajów. Nie ma już jednej teorii czy wiedzy uniwersalnej. Każda teoria może w jakimś stopniu opisywać świat i może pozwolić dotrzeć do zakątka rzeczywistości społecznej, lub spojrzeć na niego z innej perspektywy.

Zdaniem prof. T. Hejnickiej -Bezwińskiej, tak gwałtowne otwarcie, bliższe jest zmianie rewolucyjnej niż ewolucyjnej i należy obawiać się o fakt, czy ta wielość, pluralizm możliwych orientacji poznawczych nie przekształci się w chaos.

• Zygmunt Bauman nazywa takie zagubienie się w wielości „paraliżem pluralizmu”- pedagogika i głos pedagogów traci znaczenie w społecznym dyskursie o edukacji, przestaje być słyszalny i słuchany.

• Metafora „kakofonii głosów” - ostrzega o niej prof. Stanisław Palka- wielość, niespójność dźwięków, niezgrana orkiestra

• Prof. Joanna Rutkowiak wskazuje, że wobec pedagogiki i pedagogów formułowane są dwa typy sprzecznych wobec siebie oczekiwań i roszczeń. Jedni zgłaszają zapotrzebowanie na jednoznaczne postulaty, dyrektywy, programy, strategie działań edukacyjnych, które nadają się do bezpośredniego wdrożenia. Inni oczekują koncepcji, teorii naukowych, kategorii pojęciowych, dających się ułożyć w mapy przydatne do poszukiwania i projektowania własnych badań edukacyjnych - te dwa sprzeczne roszczenia wyznaczają pełne kontinuum oczekiwań społecznych wobec współczesnej pedagogiki

Prof. Joanna Rutkowiak wskazuje na dwie, możliwe reakcje na wielość możliwości i dróg pedagoga- wędrowca:

1) max. tolerancja, przeświadczenie, że „wszystko wolno”, z poczuciem powszechnego pomieszania, dezorientacji i chaosu, obfitości i wielości znaczeń

- w tym wypadku pojawia się głos krytyków postmodernizmu, którzy ostrzegają, że w tej wielości możemy utracić kulturę jako korzenie całokształtu wiedzy i wartości

2) wzmożony wysiłek intelektualny- ukierunkowany na ogarnianie bogactwa dnia dzisiejszego, dynamiki życia, w którym uczestniczymy, czy chcemy, czy nie

Jak nie zgubić się w tej różnorodności, jak ją zrozumieć, opisać?

• Tworzenie mapy konturowej, wyznaczonej przez określone kategorie, uznane za jej punkty orientacyjne

• pulsujące kategorie - (Joanna Rutkowiak) - to punkty orientacyjne, to rodzaj pojęć, o wysokim stopniu ogólności, zarysowujące pole określonej problematyki, które są na tyle wykrystalizowane, że są w stanie to pole wytyczyć i na tyle otwarte, że dają możliwość dalszej penetracji zagadnienia;

• mają moc teoriotwórczą, dzięki którym kreśli się mapę odmian pedagogicznego myślenia. Autor mapy edukacyjnej- pełniący rolę kartografa, kreśli ją w zależności od swoich potrzeb i doświadczeń

• źródłem kategorii tworzących punkty orientacyjne mapy jest empiria edukacyjna, Joanna Rutkowiak wskazuje m. in. na nastp. kategorie: intelektualizm, polityczność, podmiotowość, praktyczność, wielość, przedmiotowość, prof. Leppert w swoich pracach zajął się kategoria potoczności (patrz np. Potoczne teorie wychowania studentów pedagogiki, Bydgoszcz 1997)

- źródło pulsowania kategorii- stanowią one same oraz ich relacje z historycznie

zmiennym otoczeniem

- pojawiają się lub znikają w zależności od potrzeby czasu, pojawiających się aktualnie

pytań i ich historycznego okrzepnięcia

• mapping- metoda fenomenograficzna (Ronald Paulston)- nakreślanie map paradygmatów i teorii

- przeniesione z socjologii nauki, służy porównywaniu reprezentatywnych trendów

pedagogiki w dłuższych okresach czasu

- zakłada, ze każde zjawisko może być doświadczane przez na ograniczona liczbę

jakościowo odmiennych sposobów

Tworzenie map jest bardzo praktyczne, gdyż dostarczają one orientacji dla praktyki, pomagają usystematyzować mnożące się szkoły intelektualne.

Obiektywizm *ortodoksja *modernizm *nowoczesność *monocentryzm *orientacja pozytywistyczna *nagie fakty *scjentyzm *wiedza naukowa * naturalizm *metody ilościowe *pedagog -wędrowiec 1 drogi * paradygmat strukturalno-funkcjonalny * przedmiotowość *wyłączność, pojedynczość * przymus, narzucanie *pedagogia *szkoła tradycyjna * opis i wyjaśnianie MUSZISZ

Subiektywizm *heterogeniczność *postmodernizm *ponowoczesność *policentryzm *orientacja humanistyczna *świadomość-„nadbudowa” *antyscjentyzm *równoprawność wielu rodzajów wiedzy *antynaturalizm *metody jakościowe, triangulacja *pedagog-wędrowiec wielu dróg *paradygmat humanistyczno-interpretatywny *podmiotowość * wielość, różnorodność *wolny wybór *pedagogika jako metateoria *szkoła pluralistyczna *rozumienie i interpretacja MOŻESZ

Hurty - Nurty 26.04.12

Okres międzywojnia ro czas wielu ambitnych postaci Polskiej nauki, także pedagogiki np. wskazać tutaj można J. Chałasińskiego, L. Chmaj, J. Joteyko, J. Mirski i H Rowid ( 2 ostatnich, nurt nowego wychowania) B. Suchodolski i inni (psychologia, pedagogika, socjologia).

Badania pedagogiczne w okresie międzywojnia miały charakter interdyscyplinarny. Kształcenie pedagogów miało charakter szerokoprofilowy (wiele dyscyplin naukowych, humanistycznych). Nauczyciele kształcili się na uczelniach wyższych w Krakowie, Lublinie, Lwowie i Warszawie.

Rok 1939 przynosi zahamowanie rozwoju Polskiej pedagogiki

1. Eksterminacja polskiej elity intelektualnej

2. Likwidacja polskiego szkolnictwa (zaczynając od wyższego)

3. Mordowanie polskich profesorów - wywozi się ich do obozów pracy

4. Powstaje tajny ruch edukacyjny, ruch tajnego nauczania ( obejmuje wszystkie szczeble nauczania od przedszkolnego po wyższe)

5. Tajna oświata - organizacje, które mają chronić polskość ( np. teatr)

Po II wojnie światowej w czasach powojennych rozpoczyna się okres PRL

1. Polska całkowicie poddała się wpływowi ZSRR

2. Polska nauka (pedagogika) rozwija się w klimacie Marksizmu

1951 1 kongres nauki polskiej

1. Polscy naukowcy przejęli do nauki polskiej wpływy/wzory Sowieckie

2. Pedagogika PRL lansuje nowy model wychowania socjalistycznego humanistycznego - ma na celu ukształtowanie nowego człowieka, który jest podporządkowany systemowi (mierny, bierny, ale wierny)

3. Ped. PRL jest na usługach polityki (jest upolityczniona), władza decyduje, kim jesteś

4. Pedagogika służyła wychowawczej indoktrynacji politycznej budowanie w ludności jedności przekonań

5. Ped jest odfilozoficzniona - odcięta od innych kierunków filozoficznych, innych niż marksizm

6. Ped jest odspołeczniona - odcięta od innych doktryn niż komunizm

7. Prądy, kierunki i nurty inny niż ten narzucony przez władze były zabronione, były bardzo silnie kontrolowane przez urząd kontroli i cenzury

8. Kontroli i cenzurze służył program ofensywy ideologicznej

Ofensywa ideologiczna to program ideologicznego nadzoru nad całokształtem życia indywidualnego i społecznego w systemie totalitarnym przygotowanym już w lutym 1947 r.

Projekt akcji „N” (nauka) to projekt rozkułaczania nauki ( od kułak - majątek, władza, kapitał odebranie to nauce) W ramach tego projektu naukowcy mieli do wykonania trzy zadania:

1. Krytyka i samokrytyka ped. burżułazyjnej czyli krytyka pedagogiki do czasów PRLu

2. Naukowcy mieli za zadanie zapoznawać się, tłumaczyć i upowszechniać dzieła pedagogów rosyjskich

3. Tworzenie nowej pedagogiki naukowo-socjalistycznej, nowej w nowych warunkach ba podstawie ped. Rosyjskiej

Pedagogika zostaje zredukowana do pedagogii. Ta pozbawiona szerokiego fundamentu pedagogika funkcjonowała w paradygmacie pedagogiki praktycznej ideologicznej, instrumentalnej, nastawionej na realizację określonego celu. Tym celem było budowanie nowego człowieka. Człowieka socjalizmu zindoktrynowanego podległego władzy i systemowi.

Przykłady człowieka podległego władzy:

• Obowiązek nauki języka rosyjskiego

• Rosyjskie piosenki

• Świętowanie rewolucji październikowej

• Rosyjskie czasopisma dla dzieci

• Obniżony poziom nauczania

• Ograniczenie liceów i kierowanie młodzieży do zawodówek

Pedagogia wg leksykonu PWN

Zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli, pojęcie to odnosi się do praktycznej sztuki wychowania w odróżnieniu od pedagogiki, która jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki edukacyjnej.

Pedagogia kształtuje człowieka, jakiego chcemy otrzymać.

Za pomocą:

Metody

Treści

Programy

Uwarunkowanie polskiej ped. W PRL sprawiły, że był to okres ścierania się 2 paradygmatów.

1. Paradygmat ned. Naukowo-socjalistycznej

2. Paradygmat pedagogiki tradycyjnej ( ma korzenie filozoficzne, nie jest pedagogią, na gruncie szerokoprofilowym i interdyscyplinarnym)

Pedagogikę tradycyjną uprawiali w sposób tajny w podziemiu, nielegalnie tzw. pedagodzy z marginesu. Uprawiało ją tzw. pokolenie sprawiedliwych - ludzie, którzy kształcili się w międzywojniu, którym udało się przeżyć wojnę, którzy są naukowcami, ale nie potrafią się zgodzić z tym, co narzuciła władza (albo ich uczniowie).

1987 rok transformacji ustrojowej, która dotknęła wszystkie dziedziny życia społecznego i politycznego, pedagogika odzyskuje wymiar humanistyczny.

Naukowcy nie potrafili się odnaleźć.

Brak reakcji formalna adaptacja reakcje ucieczkowe tworzenie nowych teorii,

Koncepcji

Pedagogika dzisiaj jest nauka, która systematycznie wraca do swojego rodowego kierunku i filozofii. Jest nauką wieloparadygmatyczną, cechuje ją wielość strukturalna (wielość językwa, złożoność), różnorodność pod względem kierunków, orientacji, prądów, złożoność metodologiczna (różne metody różnych nauk), polisemantyczność w sferze językowej.

---