Drogi i ścieżki polonistyki gimnazjalnej
Pod redakcją Z. Urygi i Z. Budrewicz
W gimnazjum powinno nastąpić otwarcie ucznia na obcowanie z kulturą, wprowadzenie go w świat wartości i rozwijania umiejętności komunikowania się ze światem.
Podstawa programowa kładzie nacisk na międzyprzedmiotowe ścieżki edukacji.
„ Polonistyczne cele i drogi edukacji Gim.”
Autor Z. Uryga
Zadania podstawy programowe dla gimnazjum:
Uczyć istnienia w kulturze
- wzbudzanie motywacji czytania na tle kontaktów z tekstami kultury audiowizualnej
-wiązanie tej pracy z dążeniami uczniów do zrozumienia człowieka, życia, świata
-kierowanie uwagi na umiejętne i aktywne uczestnictwo w praktyce społecznej komunikacji
-wprowadzanie w tradycje kultury narodowej i europejskiej
-wprowadzenie uczniów w symboliczny wymiar dzieł
Kształcić sprawność mówienia, słuchania, czytania i pisania.
-język jako dziedzictwo kulturowe
-sprawność komunikacyjna
Uczyć umiejętności uczenia się
-wyposażenie w narzędzia samodzielne pracy umysłowej
Punkt wyjścia to: ujawnienie zainteresowań, możliwości i potrzeb oraz językowych i czytelniczych umiejętności uczniów.
Przesunięcie treści poznawczych i j. pol. w stronę zakresu praktycznie stosowanej wiedzy o dziele lit. i jego odbiorze, o kulturze, komunikacji społ.
Lektury: dzieła nie dlatego że są reprezentatywne dla danej epoki ale dlatego że są przydatne dla kształcenia świadomości lit. i zdolności uczestnictwa w kulturze
Trzeba zainteresować uczniów techniką pracy umysłowej i potrzebą samokształcenia( niech czerpią wiedzę z encyklopedii, słowników, ale tez Internetu, telewizji, kina, prasy).
Zróżnicowanie przekazu informacji i indyw. Swoboda gromadzenia mogą podnosić atrakcyjność lekcji
Szczególnie pobudza problemowa strategia kształcenia nastawiona na aktywność uczniów. Zakładać badawcze podejście do tekstów literatury oparte na chęci ich zrozumienia( trzeba uwzględniać sądy uczniów w toku interpretacji, czyli odwoływać się do doświadczeń i przeżyć uczniów, ich wiedzy, systemu wartości.
Badać utwory w perspektywie ich związków z innymi tekstami kultury dawnej i współczesnej
Stratega emocjonalna: wysiłek organizowania przeżyć, budzenie przyjemności z obcowania z literaturą. Szczególną rolę ma eksplikowanie tekstów literackich i tekstów kultury( kontemplacja!)
Konieczne przy ekspozycji otwieranie uczniom możliwości swobodnego wypowiadania się o nich, porównywanie własnego odbioru z innymi
Droga przez działanie: skupienie uwagi na tworzywie językowym tekstów i na operacjach tekstotwórczych związanych ze sferą znaków komunikacji pozawerbalnej (mogą budzić postawy badawcze i twórcze np. montaż literacki itp.
„O dialogu edukacyjnym”
E. Mikoś
Zasadnicza role edukacji widzi się w pobudzaniu motywacji ucznia jako najważniejszej siły sprawczej jego rozwoju, wspomaganiu go w zdobywaniu samodzielności i świadomości społeczno-wspólnotowej i stwarzaniu mu warunków do kreacji i autokreacji
Uczeń: podmiot swoich działań i cel sam w sobie
Nie chodzi o przekazywanie uczniom gotowych treści ale o „udialogizowanie” czyli „komunikowanie się”(spontaniczne)
Umożliwienie autentycznych wymian poglądów, prezentacje własnego punktu widzenia, bliskość emocjonalną itp.
Demokratyczny, równorzędny udział uczniów i nauczyciela jako uczestników i współtwórców
Aby wychować do demokratyzacji szkoła musi stwarzać warunki do doświadczenia wolności, ale i wspólnoty, współdecydowania itp.
Dialog to nie luksus ale konieczność. Dialog ma być wolny od dominowania
Formą zaproszenia do aktywnego udziału w dialogu może być sam temat lekcji: atrakcyjny, niestereotypowy, ma zaciekawić.
Nie wolno zapomnieć o konieczności różnicowania tzw. Struktur czynnościowych, wielostronnie aktywizujących
Ważne działania wzajemnego stymulowania czyli uczenie się od siebie( klimat zaufania, szczerości i przyjaźni
Przekonuj i daj się przekonać
Nowoczesna lekcja nie może być nastawiona wyłącznie na rozwój sfery poznawczej, intelektualnej. Jej celem jest budzenie emocji, wrażliwości, intuicji i wyobraźni
Dialog wiąże się z formułowaniem pytań. Muszą to być takie pytania, które wymagają wysiłku myślowego, zmuszają do operowania wiedzą już zdobytą.(pytania otwarte)
Rezygnujmy z pytań podpowiadających odpowiedź oraz pytań o rozstrzygnięcie
Nie używać też pytań zbyt skomplikowanych, mało precyzyjnych
Mają mieć wydźwięk bardziej osobisty: co sądzisz?
Nauczyciel powinien:
-akceptować ucznia
-być autentyczny, otwarty, empatyczny
-mieć zdolność uważnego cierpliwego, aktywnego słuchania
„Aksjologiczne zadomowienie”
M. Jędrychowska
Trzeba wyzwalać w gimnazjalistach potrzebę myślenia i prowokować do mówienia
Bardzo istotna jest teraźniejszość-bliska uczniowskiemu doświadczeniu życiowemu i kulturalnemu
Przeszłość ma ukazać że wszystko już było, a to kim jesteśmy zawdzięczamy dorobkowi przeszłych pokoleń
Trzeba zapewnić uczniom dobrą orientację w otaczającej współczesnej rzeczywistości kulturowej ale też zadomowienie w dwóch podstawowych nurtach tradycji-wielowiekowej kulturze polskiej i kulturze śródziemnomorskiej-w Biblii, mitologii, literaturze greckiej i rzymskiej( wyzwolić uczucie identyfikacji ze wspólnotą i jej dziedzictwem)
Nie chodzi o obowiązkową znajomość dat, nazwisk, tytułów itp. Ale o twórczy dialog, o osobiste przeżywanie
„ Śródziemnomorskość to równocześnie fundament polskości”
W kształceniu kulturowo-literackim (wg „To lubię” ) zawsze respektuje się zasadę: przeczytać, przeżyć, zrozumieć ,skomentować. Tematyka z perspektywy egzystencjalnej oraz z perspektywy „alfabetu kultury”.
To pozwala budować świadomość humanistyczną i rozwijać zdolność językowego ujmowania refleksji
Tematyka: człowiek wobec historii, wpisanie w czas i przestrzeń, rola artystów i twórczości, funkcje mitów i legend, dobro i zło
Same dzieła poznawane i przyswajane sprzyjają kultywowaniu wartości
Dialog z kulturą świata starożytnego w gimnazjach międzywojennych- Z. Budrewicz
Dzisiejsze zmiany w szkolnictwie nawiązują do reformy z 1932 roku (tzw. Reforma Jędrzejowiczowska)
W tym gimn. W klasie I miano uczniów zapoznawać z utworami starożytnego Wschodu
, klasycznej Grecji i Rzymu oraz Średniowiecza
Większość wypisów znajdowała się w podręcznikach. One były podstawa.
Całość materiału lekturowego skupiała się wokół 3 tematów:
-kultury Starożytnego Wschodu
- klasycznej Grecji i Rzymu
Tak teksty z określonej epoki były źródłem wiedzy o jej kulturze, obyczajowości i życiu ideowym
W funkcji lit. źródłowej występowały w podręcznikach różne teksty i różny był sposób ich prezentowania
Były to utwory starożytne, o starożytności i o współczesności, wewnętrznie powiązane i odniesione do siebie były nakierowaną na czytelnika „rozmową myśli”, dialogiem intertekstowym o „wspólnym domu”, odkrywało odwieczny porządek, wspólnotę losów.
Kształtowały poczucie jedności kultury Europy.
Wprowadzanie uczniów w Gim. W tradycje kultury, we wspólne dziedzictwo cywilizacji europejskiej dokonywało się poprzez wykorzystanie najważniejszych typów tematyki antycznej:
-w mitologii
-motywów historycznych
-motywów literacko-artystycznych
-motywów filozoficznych
W programie nauczania szczególnie mocno podkreślono role elit we wzbogacaniu uczuć religijnych, moralnych, estetycznych i narodowo-państwowych oraz w wychowaniu jednostek silnych, rozumiejących swe obowiązki obywatelskie i zdolnych do podjęcia trudów dla dobra państwa
Ważne motywy czytanek możliwe do wykorzystywania w obecnym Gim.
-opis „miejsc doskonale umarłych” (antyczne Ateny, Rzym itp.)
Fragmenty „Listów z podróży i wycieczek”, „ Listów z Afryki” Sienkiewicza, „podróż na Wschód” Słowackiego
- czytanki ”na zamówienie” Parandowskiego (opowiadania, eseje, biografie, itp.) ukazywały wzór człowieka doskonałego KALOSKAGATOS (piękny i dobry)
(Ateńczycy mówili o człowieku niewykształconym: ani czytać, ani pływać nie umie )
- obrazki igrzysk olimpijskich (Wierzyński, Rydel, Parandowski)
- piękno duszy ludzkiej (opowiadania biograficzne z życia wybitnych ludzi) np. Sokrates, Cycero
- czytanki o roli: teatru, rzeźby, malarstwa.
Co do tematyki religijnej to były opowiadania o życiu św. ale nie było Biblii.
Wniosek: Chciano kształtować emocjonalny i intelektualny związek uczniów z ideami świata starożytnego.
„Regionalistyczny wymiar kształcenia literackiego w Gim.”
U. Petkowska.
Założenia programowe dla gimnazjum przewidują realizację treści regionalnych zarówno w zakresie macierzystego przedmiotu, jak i w ramach ścieżki międzyprzedmiotowej.
Założenia te ukonkretnia i rozwija ministerialny dokument: „Dziedzictwo kulturowe w regionie. Założenia programowe”
Wśród celów i zasad edukacji regionalnej wyeksponowano wiedzę o własnym regionie (okolicy) ale w powiązaniu z szerszą rzeczywistością narodową, państwową a nawet międzynarodową.
Należy zmierzać do identyfikacji ucznia z „małą ojczyzną „ i specyfiką własnego regionu, ale eksponować również te wartości regionu, które wzbogacają kulturę ogólnonarodową.
Ukazywać przepływ wartości kulturowych z innych regionów i kultur, uczyć szacunku do wartości innych niż rodzime.
Wskazać na udział kultury polskiej (dawnej i współczesnej) w budowaniu kultury globalnej (w ten sposób kształtować tolerancję wobec odmienności kulturowej)
W doborze treści programowych zasada: od domu rodzinnego, wioski, miasteczka, poprzez bliższą okolicę, do regionu, a od niego do innych regionów, wreszcie Polski jako całości i Polski na tle Europy.
Zakres kultury regionalnej:
- lit. ludowa.
- tradycja ustna (legendy, przysłowia, baśnie)
Utwory niezależnie od miejsca ich powstania, które zawierają tworzywo regionalne (motywy krajobrazowe, obyczajowe, symbole, itp.)
Kultura regionu to też:
Historia, tradycja, zabytki, współczesne życie kulturalne regionu.
Legenda może być inspiracją!
Poszukiwanie miejscowych realiów utworu może odbywać się w formie zajęć modułowych przygotowanych wcześniej przez uczniów i nauczycieli kilku przedmiotów.
Tematyka tych zajęć może tez posłużyć jako materiał do wprowadzenia lub utrwalenia wywiadu, reportażu (dwóch form wypowiedzi spośród przewidywanych do realizacji na poziomie Gim.)
Poszukiwanie różnych świadectw dziedzictwa kulturowego swojej okolicy powinno doprowadzić uczniów do miejscowych bibliotek, muzeów, domów kultury, wydawnictw, kronik parafialnych, ludowych artystów itp.
„Konteksty kulturowe wywiedzione z innego tekstu”
B. Guzik
Jednym z istotnych zadań szkoły na każdym etapie kształcenia jest stworzenie sytuacji mających na celu włączanie wartości kultury w osobiste doświadczenia, postawy i działania młodych ludzi.
Istotna rola sztuki, która:” ułatwia procesy rozumienia - zwłaszcza kulturowych kontekstów, powiązań, wzajemnego uwarunkowania różnych zjawisk”.
Trzeba mieć świadomość, że kulturę tworzą dzieła twórców, jak też osobiste wybory i świat wartości każdego człowieka, stąd rola pedagoga jest przygotowanie ucznia-odbiorcy do nawiązania osobistego kontaktu z danym zjawiskiem artystycznym. Kontakt ten uruchamia emocje, wyobraźnię i intelekt.
Rola szkoły to wypracować pewne modele percepcyjne czyli kody postrzeżeniowe, które by ułatwiły odbiór dzieła artystycznego.
Każde dzieło art. Jest swoista grą z tradycją, dyskursem, który ma na celu zajęcie jakiegoś stanowiska wobec znanego motywu lub tematu.
Nie można odczytać pewnych sensów i znaczeń tekstów plastycznych bez użycia kodów werbalnych, gdyż tylko przy użyciu jęz. opisujemy i interpretujemy dzieła ikoniczne.
Również same teksty plastyczne wpisane są w kody werbalne (np. reklama czy komiks)
Między słowami i obrazami istnieje związek wzajemny i zależności (i tu pole dla semiotyki kultury)
We współczesnej kulturze wizualność to dominanta!
Dzieła sztuki maja strukturę warstwową
W dziele plastycznym można wyróżnić:
- warstwę semantyczną, obrazującą treści poznawcze , od naturalistycznego ujęcia, przez symboliczne stylizacje, uproszczenia, deformacje czy abstrakcje.
- warstwę formalna budowaną za pomocą takich środków wyrazu jak: linia, plama, światło, cień, faktura, bryła, kolorystyka, itp.
- warstwę kreacyjna, będącą wypadkową dwóch poprzednich, ujawniającą nowość i oryginalność dzieł.
Bezpośredni kontakt z dziełem sztuki - stymuluje przeżycia i emocje (pierwsze ogniwo procesu edukacji)
Powinno być miejsce dla wszelkich sądów nawet niekonwencjonalnych czy niezbyt precyzyjnych.
(drugie ogniwo) Przekazywanie wiedzy o zjawiskach artystycznych. Może mieć miejsce na każdym etapie kontaktu z dziełem sztuki.
Ważną rolę odgrywają lekcje umożliwiające bezpośredni kontakt ze sztuką (wycieczki do muzeów, galerii, itp.)
Szczególnie ważny kontakt ze sztuką współczesną!
Włączanie wydarzeń kulturalnych w proces dydaktyczny daje wielorakie korzyści.
W naturalny sposób uczeń staje się uczestnikiem życia artyst. własnego środowiska.
Bezpośredni kontakt z dziełem sprawia, że zdobywane umiejętności interpret. i opisu dzieł sztuki staje się nie szkolnym przymusem, ale interesującym aktem własnej twórczości.
„Obraz jako przekaz symboliczny - wprowadzenie w pojęcie symbolu.”
B. Dyduch
Próba odbioru przez ucznia sensów naddanych obrazu symbolicznego nierozerwalnie łączy się z wdrożeniem pojęcia symbolu.
Wprowadzenie pojęcia symbolu w Gim. jest już poprzedzone długotrwałym procesem edukacyjnym.
Wśród tego ważne miejsce zajmuje objaśnienie dziecku otaczającego go świata ikonosfery.
I okres 10 - 12 lat - pobudzanie do refleksji poprzez odkrywanie sensów naddanych tekstu. Odkrywanie znaczenia metafory w tekście lit.
II okres 12 - 15 lat - wprowadzanie w rozumienie symbolu na podstawie:
Prostych oznaczeń jak emblematy, godła i inne.
Odkrywanie sensów prymarnych wizualnych i słownych przekazów posługujących się symbolem.
III okres 15 -18 lat - symbol i jego funkcje w obrębie dzieła sztuki:
Pogłębienie wiedzy teoretycznej
Synestezja sztuk
Przechodząc kolejne etapy edukacji uczeń zdąża do coraz pełniejszego rozumienia wieloznaczności symbolu i zjawisk kultury.
Towarzyszy mu w tej wędrówce: SŁOWO i OBRAZ.
10 - 12 lat - uświadomienie( poprzez operacje praktyczne) istnienia niewerbalnych form komunikowania za pomocą obrazu, muzyki, gestu itp.
Na progu liceum - wprowadzenie wiedzy teoretycznej niezbędnej do rozumienia wieloznaczności symbolu na przestrzeni dzieł sztuki.
Świadomość konieczności rozróżniania przedmiotów od ich wizerunków i naddanych im znaczeń symbolicznych oraz metaforycznych jest w procesie odbioru obrazu surrealistycznego ważna (bo surrealizm jest wysoce wieloznaczny symbolicznie i to może pociągać nauczyciela )
Dokonując operacji przekładowych: słowo - obraz, obraz - słowo, powołujemy często nowe byty w postaci rezultatów owych działań, które są świadectwem indywidualnego odbioru treści symbolicznych teksu.
Interpretacja i odczytanie obrazów symbolicznych nie odnosi się do umiejętności ale do wiedzy i erudycji.
„Kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem na przykładzie „Doktora Piotra” S. Żeromskiego”
Rosa
Brak umiejętności czytania ze zrozumieniem. Dlatego w zreformowanej szkole tak duży na to nacisk.
Mniej lektur w kanonie ale za to mają być dokładnie analizowane i interpretowane.
Ale uczniowie i tak wola ściągi czy filmy.
Ważne: Poznanie przez uczniów roli mass mediów we współ. Świecie jest potrzebą chwili, natomiast obrona lit. pięknej powinna być powinnością!
Trzeba wyprowadzić ucznia z przestrzeni masowej w obręb kultury wysokiej.
Podstawowym warunkiem kształcenia umiejętności czytania utworu jest bezpośredni z nim kontakt (eliminować bryki)
Czytanie ze zrozumieniem lepiej się kształci w klasie na lekcji niż w domu.
Potrzebne pozytywne motywacje, ćwiczenia lekturowe.
Poprzedzać omawiane lektury praca pod kierunkiem (zaplanować kontakt ucznia z tekstem lit.)
Partnerstwo mdz. uczniem, a nauczycielem (organizatorem)
W pracy pod kierunkiem uczeń wielokrotnie wraca do utworu i skupia uwagę na odpowiednich elementach tekstu, sporządza notatki - rola badacza.
Uwzględniać zindywidualizowany tok lektury ( bo różni uczniowie i różnie ich zainteresowania)
Wniosek: cicha i indywidualna lub grupowa praca, jednolita lub zróżnicowana pod bezpośrednim kierunkiem nauczyciela, podczas której każdy uczeń ma do swej dyspozycji tekst. lit. i konieczne środki dydaktyczne dostarczone przez polonistę (karty pracy, teksty sterujące lektura)
Zasady projektowania kart pracy:
- na początku karty 9oznaczone lit. alfabetu) jest sformułowany cel pracy w postaci problemu lub tematu. Towarzyszy temu imienny lub ogólnikowy zwrot do adresata.
- język powinien być precyzyjny i zrozumiały (unikać nieznanych wyrazów, terminów)
- liczba zadań na karcie powinna być ograniczona
(gim. do 7, liceum do 10 zadań)
- zadania mają się koncentrować na wybranym problemie.
- unikać pytań rozstrzygnięcia(pytania problemowe tak!)
- dobrze jak zadania korespondują ze sobą .
- zróżnicowanie pod względem poziomu itp.
Na początku lekcji rozdajemy karty i je objaśniamy, sprawdzamy czy wszyscy mają pod ręką teksty i pomoce (słowniki itp.)
Potem pracują samodzielnie a my się plątamy między ławkami i ewentualnie pomagamy, doradzamy. Na końcu odczytanie rezultatów. Ew. jakieś rozbudowane zadanie domowe.
„Między literaturą a filmem”.
M. Sieńko
Chodzi o filmową adaptację utworu literackiego (ale gdy rozumie się ją jako proces przekładu intenemiotycznego)
Adaptacja filmowa jako efekt przekładu lit. na film, powinna być analizowana w kategoriach czysto filmowych.
Jest też możliwość skoncentrowania uwagi ucznia na wypowiadaniu podobnych znaczeń w różnych systemach semiotycznych. Sytuuje ona ucznia w przestrzeni między dwoma różnymi tekstami kultury.
Wykształcić trzeba świadomość ,że adaptacja filmowa jest reżyserską interpretacją, przenoszonego na ekran dzieła.( film ma być zaproszeniem do konfrontacji indywidualnych odczytań tekstu lit. z interpret. reżysera).
Tekst lit. staje się przedmiotem operacji znaczeniotwórczych w wyniku których powstaje nowe dzieło.
Uczniów współczesnej szkoły należy prowadzić do zrozumienia dwóch podstawowych faktów związanych z procesem i efektem adaptacji film. Adaptacja stanowi:
-próbę wypowiedzenia podstawowego sensu utworu lit. w innym systemie semiotycznym
-jest zawsze, niezależnie od stopnia wierności wobec oryginału, reżyserską interpretacją adaptowanego dzieła i jako takie stanowi zaproszenie do refleksji nad różnym odczytaniem tego samego tekstu lit.
Świadome i w miarę sprawne poruszanie się w obszarze zagadnień związanych z adaptacją filmową wymaga od ucznia elementarnego przygotowania lit. i filmowego, wiedzy na temat podst. kodów kultury.
Te podstawy daje szkoła podstawowa.
Najlepszą drogą wskazania uczniowi polisemiotyczności kultury jest możliwość wypowiedzenia się w różnych systemach semiotycznych.
-metoda intersemiotyczna!
Najważniejsza na podstawowym etapie kształcenia jest świadomość istnienia odrębnych ludów kulturowych i ich podstawowych znaków:
Szkoła podstawowa-poziom budulcowy
Dostarcza wiadomości o podst. Znakach , ich specyfice, możliwościach i ograniczeniach różnych systemów przekazywaniu podobnych znaczeń
Gimnazjum-poziom budulcowo-znaczeniowy
Buduje przekonanie ,że sposób przekazywania tych samych znaczeń w różnych systemach semiotycznych uwarunkowany jest właściwościami i charakterem ”budulca”
Gimnazjum-poziom znaczeniowo-kulturowy
Znaczenia są możliwe do wyrażania w różnych systemach semiotycznych, ale to które z nich uwydatni filmowa adaptacja dzieła lit. zależne jest od odczytania utworu przez reżysera, sytuacje kulturową. itp.
„Edukacja filmowa w Gim.”
Skowronek
Uczenie odbioru wszelkich dzieł audiowizualnych powinno stać się filarem szeroko rozumianej edukacji humanistycznej, której głównym celem powinno być budowanie kompetencji kulturowej u dzieci i młodzieży.
Wobec mnogości tekstów kultury uczeń wybiera przede wszystkim komunikaty audiowizualne.
Edukacja filmowa powinna być prowadzona równolegle z kształceniem literackim.
Różne treści filmowe i literackie powinny otwierać się na siebie, tak by mogły się wzajemnie dopełniać.
Podstawową drogą edukacji filmowej jest budowanie kompetencji odbiorczych (zwrócenie uwagi na specyficzny język filmu, kod)
Zaznajomienie z mechanizmami kreacji filmowej odsłoni warsztat i tym samym umożliwi wartościowanie.
Cel edukacji medialnej to dostarczenie narzędzi służących interpretacji filmów.
Uczniowie w odbiorze filmu najczęściej skupiają się na „interpretacji” treści pomijając poziom opisu i środki warsztatowe.
Poetyki filmu można się uczyć jedynie poprzez oglądanie i analizę dzieł.(można zacząć od kina masowego i dopiero później pokazywać dzieła ambitne)
Elementy które mogą się stać przedmiotem szkolnej edukacji:
- tworzywo filmu
- narracja i kompozycja filmowa
- genealogia filmowa
Niezbędnym warunkiem do tego typu edukacji jest odpowiednie zaplecze: telewizor, video, filmy na kasetach, fotosy z realizacji filmów, fragmenty scenariuszy, prasę filmową, płyty z muzyka filmową
Układ treści:
I klasa Gim.- tworzywo filmu, narracja, kompozycja filmowa
II klasa Gim. - genealogia filmu
III klasa Gim. - analiza wybranych dzieł artystycznych
Przekazywać wiedzę o filmie można:
W trakcie wybranych lekcji j. Pol.
W trakcie odrębnych zajęć poświęconych tylko edukacji filmowej (ścieżki edukacyjne)
W trakcie zajęć pozalekcyjnych
No i warto zachęcać uczniów by sami próbowali coś tworzyć z kamerą w łapkach i pisali scenariusze.
Ważne: przed każdym pokazem filmowym trzeba wyraźnie określić cel i przedmiot analizy, przygotować uczniów do odbioru, ewentualnie go ukierunkować.
„S słuchowisko radiowe w kształceniu polonistycznym”
R. Jedliński
Współczesna szkoła tylko czasem korzysta ze sztuki radiowej.
Koniecznie trzeba przygotować uczniów do kultury słuchania radia -nauczenia ich selektywnego i kompetentnego odbioru (audycji artystycznych i innych)
Wyrabiać percepcję słuchową, umiejętność.
Słuchanie radia może uruchomić nowe techniki i metody nauczania, które mogą służyć tworzeniu sytuacji problemowych. Kształcą też sprawność językową uczniów. (np. tworzenie scenek słuchaczy, montaży poetyckich itp.) Czyli kształcenie języka przez włączenie go do w różne formy aktywności ucznia (przy wykorzystaniu zapisu dźwiękowego )
Dzięki radiu uczniowie mogą rozwijają własne dyspozycje osobowościowe ( wyobraźnie, uwagę, pamięć), sprawnościowe ( ekspresję języka mówionego i pisanego ) i twórcze ( przekłady intersemiotyczne, tworzenie słuchowisk)
Radio - wizualność, która stwarza określone bariery odbiorcze, ale one właśnie aktywizują różne procesy psychiczne.
Radio - domaga się odbioru kameralnego i niezbędny jest osobisty wkład słuchacza.
Język radia obejmuje tworzywo słowne oraz tworzywa pozasłowne.
Tworzywo słowne:
Znaki słowno-brzmieniowe
Gest foniczny artykułowany (wykrzyknienie, onomatopeje itp.)
Gest śródsłowny ( przeciąganie głosek)
Tworzywo foniczne:
Znaki muzyczne
Znaki akustyczne naśladowcze
Gest foniczny nieartykułowany
Cisza
Słuchowisko jest dziełem autonomicznym, rządzącym się własnym regułami. To tekst audialny zbudowany ze słownej i pozasłownej substancji fonicznej, funkcjonujący w wieloaspektowym czasie oraz specyficznej przestrzeni.
Czynnikiem służący kondensacji czasu w słuchowisku jest zwięzłość dialogu (szybsze niż np. w teatrze tempo akcji )
Operowanie planami też daje możliwość przeskoków w czasie. Monologi wewnętrzne też sprzyjają zmianom akcji w czasie.
Dzięki postępowi techniki uzyskuje się iluzję trójwymiarowości.
Ze względu na strukturę audycji słuchowiska dzielą się na:
dramatyczne
dramatyczno-epickie
dramatyczni-liryczne
Ad 1. Składa się Rawie wyłącznie z dialogów postaci ( czasem monologi wewnętrzne bohatera) Odbywa się w jednym ciągłym przebiegu czasowym.
Ad 2. Nie tylko dialogi, ale wypowiedzi narratora nie biorącego czynnego udziału w akcji (jego wypowiedzi skierowane są przede wszystkim do słuchaczy ) Może też (narrator) pełnić funkcje bohatera - opowiada wtedy wydarzenia z własnego życia.
Ad 3. Przeplatanie elementów dramatycznych z partiami lirycznymi np. z wierszami, piosenkami, itp.
A co z adaptacją radiową?
Dobra, ale trzeba uczniom uzmysłowić że nie zastąpi ona lektury bo jest interpretacja ( dokonaną np. przez reżysera audycji)
W słabszych klasach może być punktem wyjściowym omawiania ( zachęci, zaciekawi)
W klasach mocnych najpierw analizuje się utwór, a później ewentualnie porównuje się ze słuchowiskiem.
„Teatr telewizyjny w kształceniu polonistycznym”.
R. Jedliński
Telewizja promuje kulturę masową (jednolitą) Banalizacja treści co wyrabia u młodego odbiorcy postawę zobojętnienia w toku bezmyślnego oglądania „obrazków”.
Również wymieszanie elementów różnej wartości, z różnych poziomów kultury podanie tej jednolitej mieszaniny w sposób przystępny szerokim odbiorcom.
Co z adaptacjami?
Sugerują kierunek interpretacji utworu, ułatwiają (odbiorcą o niskim poziomie) całościowe jego odczytanie i wartościowanie. Słowo pisane prezentowane przez wybitnych aktorów może uwrażliwić na warstwę brzmieniową itp. a przez to angażować emocje.
Więc: telewizja może uczyć kultury języka, przygotowywać odbiorców do uczestnictwa w kulturze, kształtować postawy moralne, estetyczne i poznawcze.
Ale uczniów trzeba do tego przygotować!
Telewizja podobnie jak film, ingeruje poszczególne środki wyrazu za pomocą ruchu. W widowisku telewizyjnym dominują sceny z przewagą dialogu.
2 rodzaje montażu: epicki (liniowy) i dynamiczny (asocjacyjny)
Teatr TV ( przydatny w pracy z uczniami) jest to spektakl dramatyczny, realizowany na ogół w studio TV przy wykorzystaniu języka TV (na pograniczu teatru żywego planu i filmu)
Najważniejszą rolę w nom odgrywa słowo ( szczególnie istotna intonacja czyli sposób wypowiadania słów przez aktora umożliwiający interpretację głosową wypowiedzi)
W szkolnych analizach np. inscenizację „ Antygony” w teatrze TV trzeba traktować jako autonomiczny tekst kultury, który można porównać z pierwowzorem literackim.
Najpierw warto przeanalizować z uczniami dzieło Sofoklesa a potem skonfrontować je ze spektaklem.
„Podwójne życie dramatu”
K. Wydolny - Tatar
Dramat w szkole traktowany jest najczęściej jako tekst literacki, który uczniowie czytają, analizują i interpretują. Rzadko uczeń styka się z teatralna realizacją lektury. Tymczasem praca z tekstem dramatu powinna odsyłać do innej formy, jaka jest zaprojektowane w nim przedstawienie teatralne.
Trzeba odsłaniać podwójna strukturę dramatu.
Podczas czytania z uczniami dramatu warto: zauważać inność jego budowy i uwzględnić jego teatralne funkcję.
Znajomość zasad wewnętrznej konstrukcji tekstu dramatu ułatwi uczniowi odbiór, pomoże w wyobrażaniu sobie bohaterów, czasu i przestrzeni.
Można przygotować odpowiednią kartę pracy np. fragment tekstu, a uczniowie niech dopiszą projekty kostiumów albo ruch sceniczny. Taka forma pracy to okazja do gromadzenia różnorodnego słownictwa i projektowania niektórych elementów inscenizacji.
Odczytanie dramatu zależy do znalezienia i objaśnienia kluczowych sensów utworu.
Analiza różnych scen, wypowiedzi i zachowań bohatera może stanowić podstawę do rozmów na temat organizacji komunikacji scenicznej w utworze.
Gdy uczniowie oglądają spektakl teatralny mogą się uczyć obserwacji na różnych płaszczyznach np. aktor - aktor, aktor -widz, widz - widz
Mają dzięki temu wzór przy projektowaniu własnego spektaklu.
Lepiej wprowadzić gimnazjalistów najpierw do konkretnego uczestnictwa w spektaklu, a potem podać teoretyczne rozważania (bo mają w pamięci świeże odniesienia) i dobrze jest mieć wtedy fragmenty nagranych przedstawień.
Niech się uczniowie zastanowią np. na czym polega iluzja i deziluzja teatru (niedaleko stąd do koncepcji świata jako teatru oraz przejawy teatralności zachowań, egzystencji ludzkiej widoczne też w językowych wyrażeniach i zwrotach np. scena polityczna, żelazna kurtyna)
Można też ujawnić korespondencję sztuk (oświetlenie jako znak teatralny można porównać ze światłem jako znakiem w malarstwie)
Można zachęcić ucznia do napisania własno tekstu dramatycznego.
„Uczeń wobec języka swego otoczenia”
M. Potaś
Komunikacyjny model nauczania pozwala na rzeczywiste umieszczenie ucznia w centrum zainteresowania, ponieważ łączy w sobie psycholingwistykę, socjolingwistykę, pragmalingwistykę i teorię komunikacji.
Umożliwia funkcjonalne nauczania języka i wiązanie go z określoną sytuacją.
Istnieją dwa aspekty komunikacji dziecka z otoczeniem:
- umiejętność językowego zachowania się w każdej sytuacji i w zależności od niej, dostosowanie swego zachowania do sytuacji, w której dochodzi do porozumienia, a także dostosowanie tworzonego/nadawanego komunikatu do sytuacji (oficjalność, półoficjalność, nieoficjalność) nadawcy i samej intencji celu.
- umiejętność rozróżniania/tworzenia wypowiedzi w różnych odmianach języka.
Szkoła podst.- ćwiczenia zwracające uwagę uczniów na podstawowe role związane z aktem komunikacji: nadawcę i odbiorcę komunikatu ( kto do kogo mówi) zarysowanie sytuacji, w której dochodzi do porozumiewania się. ( sytuacja może być przedstawiana na przykład w postaci rysunku) Zwrócenie uwagi na językowy kształt komunikatu ( kto do kogo mówi, w jakiej sytuacji mówi i jak mówi)
Kto z kim się spotkał i w jakiej sytuacji - szukanie odpowiednich form powitania.
Gimnazjum - właściwie to samo ale większa uwaga na styl wypowiedzi i dostosowanie go do adresata (np. różne odpowiedzi na to samo pytanie czyli różne osoby odpowiadają na to samo pytanie np. co to jest mgła [taki był przykład w książce] )
Przyjrzeć się stylowi popularnonaukowemu , naukowemu, urzędowemu.
Pokazać, że każdy w życiu przyjmuje różne role ( np. jestem kelnerem mówię…, lub zabawy typu „Kto może tak powiedzieć?”)
Ćwiczenia w odkrywaniu intencji ukrytej nadawcy.
A co z gwarą ?
Odstawa programowa przewiduje, że uczniowie powinni zapoznać się z takimi pojęciami jak stylizacja i dialektyzacja.( najwięcej możliwości daje oczywiście edukacja regionalna)
Chodzi o pokazanie zróżnicowania języka, wskazać na istnienie gwary regionalnej i żargonu środowiskowego. ( praca ma polegać na obserwowaniu wyrazistych przykładów różnych gwar)
„Żeby uczeń odkrył własny styl wypowiedzi”
H. Mrazek
Dla polonisty język musi znaczyć wypowiedź, która za każdym razem spełnia określoną funkcję ( chodzi o to by wiedzieć o jaką funkcję w konkretnym wypadku chodzi i z udziałem uczniów uczynić ją przedmiotem obserwacji, analizy i wykonania) Sens dydaktycznych zabiegów będzie się sprowadzał do osiągnięcia przez młodzież stosowności wypowiedzi, czyli wykonania aktu werbalnego, który pozostanie adekwatny do sytuacji komunikacyjnej.
Kształcenie językowe wiązać się będzie z przyjęciem założenia, że każda wypowiedz mieści się w określonym kontekście sytuacyjnym, a każdy wybór językowy dokonywany jest ze względu na ów kontekst.
Chodzi o doskonalenie konkretnych życiowych umiejętności, możliwości uczenia się na błędach popełnianych w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej ( naśladowanie, odgrywanie, przyjmowanie różnych ról)
Uczeń pyta (w roli klienta, turysty itp.) odpowiada ( w roli przewodnika, informatora, eksperta) ocenia ( w roli widza, słuchacza, świadka, recenzenta) nie zgadza się z sądami rozmówców (w roli dyskutanta) nawiązuje kontakty z druga osoba (w roli przechodnia, kolegi)
Ważny jest też sposób wypowiadania: wyrazistość, barwa, modulacja i siła głosu.
Styl potoczny uzyskuje rangę centrum stylowego, punktu odniesienia wobec poznawanych przez ucznia innych stylów funkcjonalnych: publicystycznego, urzędowego, artystycznego, naukowego.
Na poziomie gimnazjalnym warto przede wszystkim skupić się na materiałach pochodzących z mass mediów.
Potrzeba analizy tych materiałów wynika z roli, jaką odgrywają one we współczesnej kulturze.
„Nie chcę, ale muszę - czuli polonista wobec Internetu”
J. Zeller
Polonista napotyka bariery:
- specyficzny język nowego medium
- konieczność uzyskania wiedzy o funkcjonowaniu globalnej sieci
Hipertekst- wypowiedz zawierająca odsyłacze do innych wypowiedzi, które mogą przyjmować różną postać np. rysunku, tekstu, dźwięku ect.
Komputer pozwala na posługiwanie się rozmaitymi sposobami społecznej komunikacji: audiowizualnym, wizualnymi, werbalnymi, niewerbalnymi, audialnymi; jak gdyby powtarza i zbiera wszystkie wcześniejsze doświadczenia komunikacyjne i dodaje nowe: interaktywność, symulację, wizualizację.
Internet wprowadza nowe relacje w schemacie komunikacyjnym (nowy sposób czytania, poruszania się po tekście - nawigację )
Nie może być skuteczny proces edukacji, gdy uczeń i nauczyciel zaczynają przebywać w odrębnym świecie.
Nierówność w dostępie do informacji może być wykorzystywana przez uczniów.
Plusy Internetu:
- bogactwo materiału
- współcześni literaci posiadają własne strony internetowe
- publikacje początkujących twórców
- biografie mniej popularnych autorów
- edukacja filmowa
- czasopisma społeczno-kulturalne
- księgarnie internetowe
- oferty wydawnictw
- wyszukiwanie i „ściąganie” wielu pomocy naukowych (reprodukcje, utwory muzyczne, itp.)
Istotna jest nauka korzystania z katalogów internetowych, bibliotek, stron uczelni i szkół.
Internetowe gazetki szkolne, które mobilizują do samodzielnej twórczej pracy.
Internet pozwala na indywidualizację procesu nauczania, poznanie nowych technik uczenia się, tworzenie zajęć o charakterze interdyscyplinarnym (np. opracowanie przez uczniów planu wycieczki do Krakowa)oraz sprzyja motywowaniu ucznia do pracy.
Dzięki niemu praca ucznia nie kończy się na notatce w zeszycie, ale zaczyna w Momocie gdy uczeń wysyła list, redaguje jakąś wypowiedź i otrzymuje odpowiedź .
Ale żeby te plusy nie przesłoniły wam tych minusów:
Zagrożenia- ważna jest technika wyszukiwania i selekcji dostępnych materiałów.
Należy uczyć młodzież uważnego i krytycznego spojrzenia na odbierane teksty.
„Czytam więc jestem”
K. Pławecka
Droga kształcenia od Internetu do ksiązki bo łatwiej nakłonić ucznia do czytania książki na CD-ROMach
Istnieją liczne źródła informacji o książkach: Internet, radio, TV, film, plakat, czasopismo, kiermasze, targi, biblioteki, katalogi itp.
Trzeba dzieciom uświadomić, że teksty pisane to są wytwory ludzkiej pracy. Należy zachęcić ich do obserwacji budowy np. podręczników - jaka czcionka, ilustracje itp.
Uczeń musi zrozumieć, że posiadanie umiejętności czytania, pisania, mówienia, słuchania jest pierwszym warunkiem powodzenia w życiu człowieka.
Istota czytania polega na rozumieniu tego co się czyta.
Kontakt z książką różnicuje się w zależności od wieku odbiorcy
Strefy inicjacji czytelniczej/literackiej ( za pośrednictwem, których dziecko wchodzi w kontakt z literaturą )
Rodzinna sfera inicjacji lit.
Instytucje wychowawcze - szkoła itp.
Społeczność rówieśnicza
Instytucje kultury (środki masowego przekazu)
Bardzo ważne rodzinne czytanie ( czyli cała Polska czyta dzieciom 20 minut dziennie codziennie ) cichy kąt, ciepły piec…
Bunt dziecka przeciwko czytaniu jesy t też buntem przeciw wartościom, które z tym czytaniem się wiążą.
Pokażmy uczniowi, że daje sobą manipulować (że jest atakowany łatwizną mass mediów, obrazem) odsłońmy mu mechanizmy manipulacji.
Czytanie jest ”światłem” gdyż kształtuje język, wyrabia wyobraźnię, wrażliwość, buduje intelekt.
Uczeń będzie czytał jeśli będzie odpowiednio umotywowany. Trzeba mu pokazać rezultaty działania czytania (praktyczny wymiar, korzyść)
- czytam więc myślę, jestem wrażliwy
- poszerzam słownictwo
- jestem świadomy tego co przeżywam
- wiem jak pomóc sobie i innym
- myślę „perspektywistycznie” ( studia, dobra praca)
- mądrze korzystam z wolnego czasu
- nie mogę być laikiem w sprawach wysokiej wagi.
Jak jeszcze zachęcić:
- Wystawy książki
- Szkolne reklamy książki ( To warto czytać1!)
- Oglądanie adaptacji
- Internet
- Inscenizacja ( czytanie z podziałem na role)
- Sąd nad postacią
- Zabawa ( krzyżówki, konkursy, turnieje)
- Spotkania z autorami, zbieranie autografów, wieczorki poetyckie
- Praca z tekstem- cytaty jako hasła tygodnia
- Biblioterapia - „ terapia lekturą”
Uczeń musi być zainteresowany tym co czyta ( więc nie tylko zachęcać do lektur, ale i ulubione książki)
No i po raz setny przekład intersemiotyczne
I to by było na tyle robaczki
13