Alfred Schutz, Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania, W: Krysys i schizma, t.1
WSTĘP. TREŚĆ, DOŚWIADCZENIA I OBIEKTY MYŚLOWE.
KONSTRUKTY POTOCZNEGO I NAUKOWEGO MYŚLENIA:
- zadania nauki wg Whiteheada:
a) tworzenie teorii zgodnej z doświadczeniem;
b) wyjaśnianie potocznych pojęć odnoszących się do natury;
- nasza wiedza o świecie, tak potoczna, jak ii naukowa, zawiera konstrukty, tzn. zbiory abstrakcji, generalizacji, idealizacji specyficznych dla poszczególnych poziomów organizacji myślenia. Nie istnieją nagie fakty - wszystkie fakty są już faktami wyselekcjonowanymi z kontekstu wszechświata przez aktywność naszego umysłu.;
- ujmujemy tylko te aspekty rzeczywistości, które są dla nas ważne albo ze względu na nasze codzienne sprawy, albo z punktu widzenia zespołu akcentowanych reguł proceduralnych, zwanych metodą naukową.
SPECYFICZNA STRUJTURA KONSTRUKTÓW SPOŁECZNYCH
- naukowe konstrukty są tworzone dla zastępowania konstruktów potocznego myślenia;
- badacz jest jak przyrodnik - sam wybiera istotne fakty z otaczającego go świata;
- pole obserwacji badacza społecznego jest strukturalizowane: dla ludzi żyjących, myślących i działających ma określony sens i strukturę istotności;
- konstrukty używane przez badacza społecznego można uznać za konstrukty II stopnia - konstruktami konstruktów tworzonych na społecznej scenie przez aktorów, których zachowanie badacz obserwuje i stara się wyjaśnić zgodnie z gerułami proceduralnymi swej nauki;
- pewne proceduralne reguły poprawnej organizacji myślenia są wspólne wszystkim naukom empirycznym: odrzucenie skrajnego naturalizmu i antynaturalizmu - socjologia powinna korzystać z nauk przyrodniczych tworząc swą metodologię.
KONSTRUKTY OBIEKTÓW MYŚLOWYCH WMYŚLENIU POTOCZNYM.
POTOCZNA WIEDZA JEDNOSTKI O ŚWECIE JEST SYSTEMEM TYPIZUJĄCYCH KONSTRUKTÓW:
- podstawą wszelkich interpretacji jest zasób uprzednich doświadczeń własnych lub przekazanych nam przez rodziców czy nauczycieli, w procesie socjalizacji pierwotnej. Te doświadczenia w formie zasobów wiedzy podręcznej pełnią rolę schematów odniesienia;
- to, co doświadczane w rzeczywistym spostrzeżeniu obiektu, jest perceptywnie przenoszone na każdy podobny obiekt, gdy ujmujemy go jako typowy;
- żyjąc w granicach nastawienia naturalnego w codziennym życiu zajmujemy się tylko pewnymi obiektami odcinającymi się od niekwestionowanego tła innych predoświadczonych obiektów
- zajmujemy się zaledwie pewnymi aspektami poszczególnych typizowanych już obiektów;
- definicja sytuacji jest biograficznie zdeterminowana - ma ona swoją historię, którą stanowi nawarstwienie wszystkich uprzednich doświadczeń zorganizowanych przez niego zasób wiedzy podręcznej, zasób unikalny, bo dany jemu i tylko jemu. Ta biograficznie zdeterminowana sytuacja zawiera pewne możliwości przyszłych praktycznych lub teoretycznych działań, które mogą być sumująco nazwane „celem najbliższym”. To cel najbliższy określa elementy istotne dla siebie, które między wieloma innymi zawarte są w określonej sytuacji. System istotności określa z kolei elementy mogące stanowić punkt wyjścia generalizującej typifikacji oraz które cechy są typowe, a które niepowtarzalne.
INTERSUBIEKTYWNY CHRAKTER POTOCZNEJ WIEDZY I JEGO IMPLIKACJE
- historia społeczności kształtuje jej kulturę - kultura uporządkowuje świat społeczny, nadaje mu sens, hierarchię istotności: dzięki temu ludzie w obrębie jednej kultury mogą się porozumieć;
- świat jest intersubiektywny i wiedza jednostki o świecie nie jest jej prywatną sprawą a jest od samego początku intersubiektywna i społeczna. Trzy aspekty problemu społecznego charakteru wiedzy:
a) przekładalność perspektyw: „ten sam” obiekt musi znaczyć coś innego dla mnie i dla dla mego bliźniego:
~ bo różne są odległości jednostek od obiektu, co wpływa na to, że obiekt jest poza zasięgiem (widzenia, słyszenia, sfery manipulacji) pewnych jednostek;
~ bo występują różnice w biografii;
~bo wynikłe z tych czynników różnice w perspektywach jednostek zostają przezwyciężone przez potoczne myślenie z pomocą dwóch podstawowych idealizacji:
# idealizacji wymienialności punktów widzenia: jednostka będąc na miejscu innego postrzegałaby sytuację tak, jak on;
# idealizacja zgodności systemów istotności: różnice biograficzne są nieistotne dla celów najbliższych jednostek (cele mogą być zgodne);
# te dwa punkty konstytuują generalną tezę przekładalności perspektyw. Prowadzi ona do tego, że jednostka ujmuje obiekty rzeczywiście jej znane i potencjalnie znane innym, jako wiedzę, którą posiada każdy człowiek;
b) społeczne źródła wiedzy - tylko niewielka część mojej wiedzy o świecie ma swe źródło w moim osobistym doświadczeniu. Większa jej część ma społeczne pochodzenie, została mi przekazana przez moich przyjaciół, rodziców, moich nauczycieli i ich nauczycieli;
c) społeczna dystrybucja wiedzy - wiedza jest w społeczeństwie rozdzielona. Jednostka w życiu codziennym konstruuje typy dziedzin, z którymi inny jest zaznajomiony (jest ekspertem) , zasięgi strukturę jego wiedzy. Czyniąc tak zakłada, że będą nim kierowały pewne struktury istotności, wyrażające się w zbiorze stałych motywów, prowadzące do właściwych mu wzorów działania i współokreślające jego osobowość.
STRUKTURA ŚWIATA SPOŁECZNEGO I JEGO TYPIFIKACJA PRZEZ POTOCZNE KONSTRUKTY:
- partnerzy - ludzie, pomiędzy którymi występują stosunki bezpośrednie (wspólny czas i przestrzeń). W tym sensie stosunki bezpośrednie to kontakt fizyczny, nawet przelotny (spotkanie w autobusie);
- stosunki bezpośrednie tworzą warstwę „my”: ludzie , którzy uważają, że mogą zrozumieć swych ziomków i że są przez nich rozumiani;
- aby się porozumieć z innymi, tworzone są konstrukty myślowe typowego zachowania: ktoś rozumie sytuację społeczną Niemiec, ma pewne oczekiwania dotyczące przedstawicieli różnych instytucji - na podstawie doświadczeń wie, jak się ma wobec nich zachowywać i czego może od nich oczekiwać;
- wzrasta anonimowość konstruktów: pewne są tworzone na podstawie indywidualnego zachowania (np. kontakt z przyjacielem), inne są bardziej anonimowe (np.. kontakt z urzędnikiem) - tu osobę na stanowisku urzędnika da się zastąpić kimś innym;
- człowiek nie poznaje całej jednostki, lecz pewną część jej osobowości, tą, która jest nam dana w naszym doświadczeniu, na podstawie której tworzymy konstrukt myślowy danej jednostki;
- tak samo człowiek daje poznać siebie innym częściowo jedynie - definiując rolę innych, definiuje rolę siebie samego, typizuje własną osobowość;
- większość typizacji ma pochodzenie społeczne i dlatego jest w danej kulturze przyjmowana na ogół bezdyskusyjnie;
- wzory typowych konstruktów są często zinstytucjonalizowane - stanowią standardy zachowań i jako takie strzeżone są przez tradycje i obyczaje, a czasem przez specyficzne środki kontroli społecznej, takie jak porządek prawny.
TYPY PRZEBIEGÓW DZIAŁAŃ I TYPY OSOBOWE:
Działanie, projekt, motyw:
- działanie - ludzkie postępowanie, uprzednio obmyślone przez aktora, tzn. postępowanie oparte na z góry przyjętym projekcie;
- czyn - wynik trwającego procesu, tzn. dokonane już działanie;
- projektowanie - antycypowanie w wyobraźni przyszłego działania, jego punktem wyjścia jest czyn wyobrażony jako dokonany. Konsekwencje tego:
a) idealizacja - jednostka uważa, iż jeśli dokonała czegoś raz, może to zrobić powtórnie (przy uwzględnieniu nabytego doświadczenia i podobnych warunków). W tej sytuacji jest zainteresowana typowością: tłumi cechy swoiste jako nieistotne. Dotyczy to racjonalnego działania: używania sprawdzających się do tej pory recept, gdy wiążemy środki z celami bez rzetelnej wiedzy o ich związkach;
b) dwa rodzaje motywów:
~ ażeby : działanie zaistniało, bo aktor chce osiągnąć jakiś cel;
~ ponieważ : działanie jest wynikiem przeszłych doświadczeń aktora,
Aktora, który żyje w trwającym procesie działania, zajmuje tylko motyw ażeby , tzn. projektowany stan rzeczy, który ma być wywołany. Motyw ponieważ może być ujęty jedynie retrospektywnie, gdy aktor nie działa, lecz obserwuje samego siebie.
Interakcja społeczna:
- interakcja opiera się ma idealizacji, iż motyw ażeby aktora stenie się motywem ponieważ partnera i vice versa. Jest to idealizacja przekładalności motywów;
- zasięg projektu określa jednostkę działania: ten sam czyn w pewnej sytuacji może być celem samym w sobie, a w innej tylko ogniwem prowadzącym do dalszego, projektowanego celu (w takiej sytuacji środki mogą być zastępowane, a nawet usuwane);
- sens działania jest z konieczności różny (tylko aktor zna projektowany cel, obserwujący go widzą jedynie poślednie jego kroki w działaniu):
~ dla aktora;
~ dla partnera interakcji mającego wspólny z nim cel i system istotności;
~ dla obserwatora nie włączonego w interakcję;
- subiektywna interpretacja sensu - poszukiwanie sensu, jaki ma działanie dla aktora. Jest możliwa tylko przez odkrycie motywów;
- przez odniesienie typu przebiegu działania do leżących u jego podstaw typowych motywów aktora dochodzimy do konstrukcji typu osobowego; może on być mniej lub bardziej anonimowy;
- typ anonimowy:
~ za oczywiste jest uznawanie, iż określone działanie aktora spowoduje określoną odpowiedź partnera;
~uznanie za oczywistość, że konstrukt aktora typu przebiegu działania innego jest zasadniczo zgodny z ujęciem samego siebie innego. Inny posiada także pewien konstrukt dotyczący aktora oraz działanie aktora jest typowe i niezmienne (np. wysłanie listu - aktor to nadawca, partner to urzędnik pocztowy);
~ konstrukt wzajemnych splatających się motywów ażeby i ponieważ , co do których zakłada się, że są niezmienne: zachowanie partnera i aktora, które uważają one za typowe dla danej sytuacji, zgodne z oczekiwaniami drugiego.
Obserwator:
- bezstronność - nie jest uwikłany w motywy aktora i partnera;
- aby ich zrozumieć, musi posługiwać się swoją wiedzą o wzorach interakcji podobnego typu w podobnego typu sytuacjach i musi konstruować motywy aktorów z tej części przebiegu działania, który jest dostępny jego obserwacji. Konstrukty obserwatora różnią się od k. aktora i parntera, gdyż posiadają oni inny cel, a co za tym idzie - inne systemy istotności. Istnieje jednak szansa, że w życiu codziennym obserwator będzie w stanie uchwycić subiektywny sens czynów aktora. Im większa anonimowość i standaryzacja, tym większa szansa.
RACJONALNE DZIAŁANIE W DOŚWIADCZENIU POTOCZNYM.
- człowiek działa rozsądnie, gdy dla jego partnerów czy obserwatorów zrozumiały jest motyw i przebieg jego działania. A jest tak, gdy działanie jest zgodne ze społecznie aprobowanym zbiorem reguł, recept dawania sobie rady z typowymi problemami przez stosowanie typowych środków dla osiągnięcia typowych celów;
- jeśli działanie wydaje się obserwatorowi rozsądne i w dodatku sądzi on, iż było wynikiem rozważnego wyboru pomiędzy różnymi przebiegami działań, to możemy nazwać je rozumnymi nawet wtedy, gdy takie działanie powiela tradycyjne lub zwyczajowe wzory nie podlegające dyskusji. Racjonalne działanie zakłada, iż aktor ma jasny i wyraźny wgląd w cele, środki i uboczne skutki swojego działania. Wgląd taki wymaga racjonalnego rozważenia różnych środków wiodących do celu, związków celu z innymi przyszłymi rezultatami zastosowania każdego z danych środków i w końcu rozważenia relatywnej ważności różnych możliwych celów;
- racjonalność zostaje uznana przez aktora i partnera, gdy dysponują oni podobna wiedzą podręczną (pochodzącą z ich biografii);
- projektowanie przyszłego działania wiąże się zawsze z wyborem pomiędzy co najmniej dwoma przebiegami postępowania, a mianowicie wykonaniem projektowanego działania i jego zaniechaniem;
- jeżeli rozważania przyszłego działania w wyobraźni mają być całkowicie racjonalne, aktor musi mieć jasną i wyraźną wiedzę o następujących elementach każdego z projektowanych przebiegów działania, między którymi dokonuje wyboru:
~ o specyficznych warunkach przyszłego działania;
~ o celu, jego miejscu w hierarchii wszystkich celów i skutkach ubocznych przyszłego działania;
~ o różnych środkach koniecznych dla osiągnięcia ustalonego celu, o możliwościach doprowadzenia do tego, by znalazły się w zasięgu jednostki itp.
- skomplikowanie wzrasta, gdy działanie wymaga współdziałania z innymi: musi istnieć szansa, że partner zrozumie aktora, zinterpretuje jego działanie racjonalne jako racjonalne i będzie reagował na nie w racjonalny sposób;
- warunek idealnie racjonalnej interakcji - aktor zakłada, iż partner ma podobną strukturę i zasób wiedzy podręcznej, partner zachowuje się racjonalnie, a co z tego wynika - że posiada wystarczającą znajomość tego, co wie aktor, ponieważ bez takiej wiedzy o sobie wzajem aktor nie mógłby na podstawie współdziałania lub reakcji partnera projektować racjonalnie osiągnięcia swych celów;
- racjonalnie działanie w życiu codziennym jest zawsze działaniem wewnątrz nieokreślonego, nie kwestionowanego układu konstruktów odnoszących się do typowych sytuacji, motywów, środków, celów, przebiegów działań, osobowości traktowanych jako „oczywistość”.
KONSTRUKTY OBIEKTÓW MYŚŁOWYCH W NAUKACH SPOŁECZNYCH.
POSTULAT SUBIEKTYWNEJ INTERPRETACJI:
- przedmiotem nauk społecznych jest ludzkie zachowanie, jego formy, organizacja i wytwory;
- zawsze możemy - a dla pewnych celów musimy - odwołać się do działalności podmiotów w świecie społecznym i do interpretacji tej działalności przez aktorów w kategoriach systemu projektów, dostępnych środków, motywów, istotności itd.;
- badacz społeczny zastępuje obiekty myślowe potocznego myślenia, odnoszące się do niepowtarzalnych zdarzeń i okoliczności przez model pewnej części świata społecznego, w którym zachodzą tylko te utypowione typy zdarzeń, które są istotne dla problemu rozważanego przez badacza;
- specyficznym problemem nauk społecznych jest znalezienie metodologicznych środków dla osiągnięcia obiektywnej i dającej się zweryfikować wiedzy o subiektywnych strukturach sensu.
BADACZ SPOŁECZNY JAKO BEZSTRONNY OBSERWATOR:
- postawa badacza - obiektywna, brak emocjonalnego zaangażowania w obserwowane zdarzenia (jedynie intelektualnie);
- badacz odcina się od swej biograficznej sytuacji w świecie społecznym;
- problem naukowy mieści w sobie wszystkie możliwe konstrukty istotne dla jego rozwiązania.
RÓŻNICE MIĘDZY POTOCZNYMI I NAUKOWYMI KONSTRUKTAMI WZORÓW:
- potoczne konstrukty są formowane w odniesieniu do biograficznej sytuacji tego, kto je formułuje;
- badacz społeczny zaś uważa swą pozycję w świecie społecznym i związany z nią poziom istotności za nieistotne dla swego naukowego przedsięwzięcia;
- badacz uważa za nie podlegające dyskusji to, co określa jako dane; jest to decyzja niezależna od przekonań akceptowanych w jakiejkolwiek grupie, której jest członkiem w świecie życia codziennego;
- naukowy obserwator postępuje w sposób podobny do obserwatora wzoru interakcji społecznej w świecie życia codziennego, kieruje nim jednak zupełnie inny system istotności.
NAUKOWY MODEL ŚWIATA SPOŁECZNEGO
- naukowiec rozpoczyna swe badania od konstruowania wzorów typowych przebiegów działań odpowiadających obserwowanym zdarzeniom. Potem dołącza do tych wzorów typowych przebiegów działań typ osobowy - model aktora, którego wyobraża jako obdarzonego świadomością;
- badacz posługuje się modelami ludzi: posiadają one zasób wiedz, biografię itp. Jakie nadał im badacz;
- pojęcie racjonalności odnosi się do specyficznych konstruktów typologicznych pewnych określonych modeli świata społecznego; stworzonych przez badacza dla pewnych szczególnych metodologicznych celów - nie zaś do życia codziennego.
HAROLD GARFINKEL
Etnometodologia klasyczna oznacza sposób uprawiania tej dyscypliny zapoczątkowany przez Garfinkla, a rozwijający się w latach 1956-1968. Etnometodologia bada najbardziej rudymentarne [podstawowe] ramy interakcji potocznej, poszukując ich w formalnych właściwościach aparatu poznawczego aktorów. (Garfinkel)
Etnometodologia jest zrodzona teoretycznie z interakcjonizmu i fenomenologii socjologicznej. Istnieją formalne, niezależne od tego, co o nich myśli jednostka, właściwości aparatu poznawczego. Właściwym przedmiotem badań są procedury interpretatywne - ukryte, nieuświadamiane mechanizmy, konstytuujące wiedzę potoczną. W nastawieniu etnometodologicznym widać wyraźnie nawiązanie do fenomenologicznej redukcji.
Dla etnometodologów istotą badań, poszukiwań są SPOSOBY strukturalizacji świata (Garfinkel: procedury interpretatywne). Są one z jednej strony niezależne od treści (formalne), a z drugiej strony - realizują się tylko w konkretnej sytuacji (mają charakter indeksykalny). Aspekt treściowy jest przeciwstawiony formalnemu - nieważne, co ludzie mówią i robią - ważne jak. Nastawienie etnometodologicznej eksponuje różnicę między treścią a formą interakcji, wybierając formę. Mamy do czynienia z wyrażeniami indeksykalnymi (powiązanymi z kontekstem) i obiektywnymi (wolnymi od kontekstu). To, co bierzemy za cechy obiektywne rzeczywistości społecznej jest obiektywne tylko dlatego, że wyrażamy to w obiektywnych kategoriach. (Garfinkel)
Etnometodologia chciała odkryć pierwotne procesy obiektywizacji - pokazać i zbadać metody, za pomocą których członkowie danego społeczeństwa nadają swym działaniom formalne cechy racjonalności i wytłumaczalności. Świat społeczny jest o tyle obiektywny, o ile go tak definiujemy (nie ma świata obiektywnego, tylko poczucie tej obiektywności). „Podstawowe” w etnometodologii jest formalne i leży w wyposażeniu kognitywnym jednostki (ludzie są podobni, to podobieństwo jest formalne, ponadkulturowe, a jednostki nie zdają sobie z niego sprawy).
Status naukowy etnometodologii - widziana w sposób szeroki, oczami socjologii konwencjonalnej („parsonsowsko-mertonowski”), etnometodologia nie jest nauką, tylko „socjologicznym happeningiem”. W rozumieniu węższym, etnometodologicznym właśnie, jest nauką, bo tworzy nowe kryteria naukowości, odrzucając te wypracowane przez (neo)pozytywistów.
Erving Goffman ?Człowiek w teatrze życia codziennego?
WSTĘP JERZEGO SZACKIEGO
Bunt wobec socjologii ?oficjalnej? dotyczy:
a) sposobu widzenia świata ? ale nie jest pewne czy Goffman proponuje
- nową interakcjonistyczną ontologię społeczną (propozycja innej od funkcjonalistycznej teorii rzeczywistości) - teoria Goffmana byłaby teorią kładącą nacisk na epizodyczność, rozpatrywanie życia w interpersonalnym kręgu ahistorycznym i nieinstytucjonalnym, jako egzystencję poza historią i społeczeństwem
- czy mamy do czynienia z próbą eksploracji obszaru, który dotychczas nie przyciągał zbytnio uwagi socjologów zajętych badaniem systemu społecznego (wybór pewnego aspektu rzeczywistości mające doniosłe konsekwencje teoretyczne, ale samo w sobie nie będące jeszcze teorią); przyjmując tą interpretację (za jej przyjęciem przemawia wiele wypowiedzi Goffmana) to teoria Goffmana byłaby jedynie oglądaniem rzeczywistości społecznej z innej perspektywy, nie żądając od nikogo aby postępował tak samo;
? zajęcie się strukturą doświadczeń jednostek, a nie strukturą społ
? społeczeństwo jest pierwotne, a doświadczenie jednostek wtórne
? nie kwestionuje tym samym twierdzeń badaczy systemu społecznego, a jedynie kwestionuje ich założenie, że analizując system możemy wyciągać wnioski i zdobyć wiedzę wystarczającą do wyjaśnienia zachowań jednostkowych;
? pole zainteresowań to ?ordinary human trafic?- studia nad interakcją twarzą w twarz; język socjologii jest przystosowany do opisu organizacji, struktur, ról itd., nie jest natomiast przystosowany do opisu zachowań jednostek
? fizyczna obecność jednostek wytwarza zjawiska wymagające odrębnego i skrupulatnego zbadania (przekształca zachowanie jednostki w występ- liczy się nie to co robi, ale jak robi, czy potrafi wywrzeć wrażenie na partnerze i narzucić mu swoją definicję sytuacji
b) metodologii:
- posługiwanie się potoczną obserwacją- podglądanie ludzi w sytuacjach wymagających od nich reagowania na obecność innych
- korzysta z literatury, ale bierze z niej tylko pomysły i przykłady, uogólnienia, a także okruchy rzeczywistości z literatury pięknej, raportów badań socjologicznych, wspomnień, podręczników dobrych manier, gazet itd.
- Korzysta z wycinków, ale daleki jest od systematyczności, nie przypisuje im mocy dowodowej, ale traktuje jedynie jako ?claryfying depictions?, brak troski o reprezentatywność
- Nie formułuje twierdzeń bezwyjątkowych, stosuje takie określenia jak: czasem, często, przeważnie itd.
- przypatrywanie się najzwyklejszym działaniom w warunkach naturalnych, rejestracja, odkrywanie ich sensu zakrytego dla powierzchniowego obserwatora
- brak zainteresowania życiem psychicznym jednostek, ich wnętrzem, interpretacjami sytuacji, przeżyciami
wg Goffmana dla jednostki nie ma ucieczki prze obecnością ludzi i skłonności do kształtowania samych siebie odpowiednio do ich oczekiwań. Inni luzie są stałymi towarzyszami podróży przez życie, nikt nie byłby w stanie zbudować takiego ?ja?, które nie byłoby związane z innymi ?ja? grającymi swe role na tej samej scenie. Nie ma także ucieczki przed władzą społeczeństwa- jednostka uwolniona od wpływu systemu społecznego zostaje oddana w niewolę makrospołecznych praw sceny, na której musi się poruszać.
Przedmiot zainteresowania Goffmana:
- syntaktyczne związki między aktami różnych osób znajdujących się nawzajem w swojej obecności (nie jest to jednostka ani jej psychologia)
- przeniesienie punktu ciężkości ze zjawisk postrzeganych przez uczestników na zjawiska, których nie są oni świadomi lub nie są świadomi w pełni
- badanie wrażeń wywoływanych (given off) a nie przekazywanych (given)
- prace Goffmana to opis warunków niezbędnych do koegzystencji jednostek na podstawie ?doraźnej zgody?, a nie charakterystyka ich stanu świadomości
WPROWADZENIE
Jednostka, która staje pośród innych staje się obiektem zainteresowania. Automatycznie ma przypisany status np. społeczno-ekonomiczny. Dzieje się tak dlatego, że informacje te ułatwiają ZDEFINIOWANIE SYTUACJI i określenie oczekiwań. Dzięki tym informacjom wiemy jak się zachowywać wobec nowo poznanej osoby. Wskazówki czerpiemy z zachowania, stereotypów i innych znaków i gestów
Jednostka działa tak, by w sposób umyślny lub mimowolny wyrazić siebie, a inni pozostają pod jakimś jej wrażeniem. WYRAZISTOŚĆ JEDNOSTKI (zdolność jej wywieranie wrażenia) to dwa rodzaje symbolicznej działalności:
- wrażenia, które przekazuje (gives)- symbole werbalne lub ich substytuty, stosowane w celu przekazywania informacji, które jednostka i inni przypisują tym symbolom, komunikowaniu w wąskim znaczeniu
- wrażenia, które wywołuje (gives off)- działania, które inni mogą traktować jako charakterystyczne dla danej jednostki przyjmując, że działania te były podjęte z przyczyn innych niż przekazanie informacji
Jednostka zawsze chce mieć kontrolę nad postępowaniem innych i ich reakcjami na jej zachowania. Zyskuje ją dzięki wpływaniu na definicję sytuacji formułowaną przez innych (wyrażając siebie w taki sposób, aby odbierane przez innych wrażenie doprowadziło ich do dobrowolnego działania zgodnego z jej planami). Wiedząc, że jednostka jest skłonna przedstawiać siebie w korzystnym świetle inni dzielą otrzymywane od niej świadectwa na dwie grupy:
- takie, którymi jednostka potrafi manipulować (zachowania werbalne)
- takie, które trudniej kontrolować- wrażenia wywoływane; są sprawdzianem wiarygodności informacji zawartych w komunikatach werbalnych (zachowania niewerbalne); one interesują Goffmana bardziej
Jednostka ma skłonności do przedstawiania siebie w korzystnym świetle. Powoduje to, że grupa albo uwierzy w ten przekaz albo będzie poszukiwać potwierdzenia słów w gestach- co miałoby uwiarygodnić zaprojektowaną przez jednostkę definicję sytuacji (gospodyni słysząc o wykwintności swojej kuchni obserwuje częstotliwość podnoszenia łyżki czy widelca gości do ust).
ASYMETRIA PROCESU KOMUNIKOWANIA- jednostka jest świadoma jednego nurtu swojego zachowania, a jej widownia dwóch. Jednostka wiedząc o tym będzie chciała wykorzystać tę sytuację i sterować robionym przez siebie wrażeniem przy pomocy działań poczytywanych za zgodne źródło informacji na jej temat- to przywraca symetrię procesowi komunikacji i tworzy scenę dla gry informacyjnej; łatwiej jest jednak zobaczyć ową manipulację niż manipulować własnym zachowaniem.
ROZDZIAŁ III- SCENA I KULISY
Strefa to każe miejsce ograniczone w jakimś stopniu przez bariery percepcji. Różnią się stopniem wyodrębnienia i rodzajem środków komunikacji, które wytyczają ich granice. ( np. szklane płyty - wyodrębnienie ze wzgl. na glos, ale nie wizualne)w spol. anglo-amerykanskim występ odbywa się zwykle w strefie ściśle wyodrębnionej i ograniczonej w czasie. Wrażenie i zrozumienie wywołane przez występ wypełniają zwykle owa sferę i czas tak, ze każda jednostka może obserwować występ i przyjąć definicje sytuacji narzucana przez ten występ. Często przedstawienie ogniskuje się wizualnie wokół jednego ośrodka - np. rozmowa lekarza z pacjentem, czasem tez w przedstawieniach pojawiają się odrębne skupiska, ośrodki interakcji werbalnej jako części składowe np. cocktail party(podgrupy konwersacyjne).
Przedstawienie- elementy składowe:
- Sfera fasadowa, czy tez scena - to terminy określające miejsce, w którym odbywa
się występ.
- Dekoracja- cześć fasady to stale, symboliczne wyposażenie takiego miejsca!
Występ jednostki na scenie - próba stworzenia wrażenia, ze w tym miejscu jej działalność polega na zastosowaniu pewnych wzorców. Wzorce dzielą się na dwie grupy:
1) zasady dobrego wychowania - sposób w jaki wykonawca traktuje widownie podczas rozmowy czy wymiany gestów
2) dobre obyczaje - sposób, w jaki wykonawca zachowuje się w obecności publiczności, nie wchodząc z nią koniecznie w kontakt słowny
a) wzorce moralne- cele same w sobie np. poszanowanie miejsc świętych
b) wzorce instrumentalne - odnoszą się do takich obowiązków jak te, których spełniania pracodawca może żądać od współpracowników np. wydajność w pracy Wpływają na jednostkę, która musi im sprostać.
Części osobowej fasady:
- "sposób bycia" - istotny z powodu zasad dobrego wychowania,
- "wygląd" - ważny z punktu widzenia dobrych obyczajów
Pokaz poszanowania bywa motywowany przez chęć zrobienia dobrego wrażenia na widowni albo np. uniknięcia kary. Wymogi dobrych obyczajów są ściślej związane z przestrzenia niż wymogi dobrego wychowania. Przy badaniu instytucji społecznych ważny jest opis panujących tam wzorców dobrych obyczajów np. biura różnią się wzorcami dopuszczalności nieformalnych pogawędek miedzy pracownikami, w zakładach pracy istnieje norma dobrych obyczajów- praca na pokaz: robotnik powinien zawsze sprawiać wrażenie, ze jest bardzo zapracowany ale tez np. od biednej szlachty XIX wiecznej wymagano ostentacyjnego życia bez pracy. Kulisy, garderoba - to strefa, gdzie widoczne są fakty skrywane na scenie; miejsce, gdzie świadomie przeczy się wrażeniom, których wywołaniu służy przedstawienie, tu wykonawca może być pewien, ze nie pojawi się nikt nie proszony z widowni.Za kulisami ujawnia się istotne tajemnice przedstawienia, wykonawcy wychodzą z roli, dlatego tez jest niedostępne dla publiczności. Kontrolowanie zaplecza ma ważne znaczenie w procesie "doraźnej kontroli" , przez która jednostka stara się złagodzić naciski ze strony świata zewnętrznego. Np. jeśli rodzina zmarłego ma odnieść wrażenie, ze śmierć jest w istocie spokojnym snem, to przedsiębiorca pogrzebowy musi trzymać ja z daleka od pomieszczeń gdzie balsamuje się, preparuje i maluje dla potrzeb końcowego przedstawienia. Nie ma skupiska społecznego, w którym nie pojawiałyby się problemy związane z dostępem za kulisy. W naszym społeczeństwie podział na scenę i kulisy można znaleźć wszędzie - to np. łazienka i sypialnia czy tez kuchnia ( tendencja do wyróżniania w miejscach mieszkalnych sceny i kulis).Scenę i kulisy pomagają odróżnić elementy stałego wyposażenia wnętrz, zewnętrzny wygląd budynków ( nieotynkowane kulisy vs. biały tynk sceny), do pracy za kulisami przeznaczeni są ludzie o wysokich kwalifikacjach ale tez o niepożądanych cechach zewnętrznych, podczas gdy "osoby robiące dobre wrażenie" umieszczane są na pozycjach pierwszoplanowych. Wiele stref może pełnić obie funkcje - sceny i kulis, zależnie od okoliczności, trzeba pamiętać, ze podział na scenę i kulisy ma charakter funkcjonalny - dana strefa jest scena lub kulisami tylko z punktu widzenia określonego przedstawienia. Z kulisami wiąże się zwykle zażyłość stosunków miedzy ludźmi współdziałającymi w wystawieniu tego samego przedstawienia, na scenie można spodziewać się dominacji stosunków formalnych. Kulisy pozwalają na takie drobne działania, słownictwo, które mogą być wzięte za oznakę poufałości lub braku szacunku dla obecnych osób i miejsca ( drapanie się, żucie, przeklinanie itp.- zachowania regresywne ), scena nie dopuszcza zachowań, które ktoś mógłby uznać za obraźliwe. Uciekając się do zakulisowego stylu bycia, jednostka może każde miejsce przekształcić w kulisy. Trzeba pamiętać, ze w konkretnej sytuacji działanie jest zawsze kompromisem miedzy stylem formalnym a nieformalnym.
3 ograniczenia, którym podlega swoboda zachowań pozakulisowych:
Pod nieobecność publiczności każdy członek zespołu stara się wywołać wrażenie(...)Obok sceny i kulis Goffman wyróżnia jeszcze sferę "zewnętrzną'- miejsce, które z punktu widzenia danego przedstawienia nie jest ani scena ani kulisami np. w większości budynków znajdujemy miejsca, które stale lub czasowo traktowane są jak scena albo kulisy, odcięte ścianami od świata zewnętrznego. Ludzie pozostający na zewnątrz to outsiderzy. Kiedy jednostki staja się świadkami przedstawienia, które nie było przeznaczone dla nich, mogą nie tylko stracić wszelkie złudzenia co do tego konkretnego przedstawienia, ale i przestać wierzyć w przedstawienia zainscenizowane z myślą o nich. Sam wykonawca tez może stracić orientacje. Radzić sobie z tym problemem może tak rozdzielając publiczność, by każda grupa widzów oglądała go tylko w jednej z ról i w żadnej innej (to środki kontrolowania sceny) plus usuniecie z widowni osób, którym w przeszłości dawał przedstawienie o zasadniczo innej wymowie ( np. opuszczanie stron rodzinnych przez osoby które szybko awansowały). Ważne jest tez oddzielenie od siebie różnych widowni tego samego przedstawienia - ma być przekonana, ze tylko ona jest tak mile widziana.
ROZDZIAŁ VII- WNIOSKI
1) kontekst analityczny- praca ta dotyczy głównie instytucji społecznych jako systemów względnie zamkniętych (miejsce otoczone zauważalnymi i ustalonymi barierami, gdzie stale występuje określony rodzaj działalności. Instytucja społeczna posiada zespół wykonawców współpracujących ze sobą w celu przedstawienia publiczności określonej definicji sytuacji); przyjęte zostało założenie, że stosunki między instytucjami stanowią samodzielny obszar badawczy i powinny być rozpatrywane analitycznie jako część innego porządku faktów, porządku instytucjonalnej interakcji; inne perspektywy badania instytucji:
- kategorie techniczne- pod kątem efektywności lub nieefektywności instytucji jako celowo zorganizowanego systemu działań podejmowanych dla osiągnięcia z góry określonych celów
- kategorie polityczne- z punktu widzenia działań, jakich każdy uczestnik może wymagać od innych, kar i nagród służących wzmacnianiu tych wymagań oraz kontroli społecznej regulującej wysuwanie żądań i posługiwanie się sankcjami
- perspektywa strukturalna- kategorie horyzontalne i wertykalne podziałów społecznych oraz wzajemnych stosunków między grupami
- kategorie kulturowe- kategorie wartości moralnych wpływających na działalność prowadzoną w ramach instytucji; są to wartości odnoszące się do mód, zwyczajów i kwestii smaku, do grzeczności i dobrych obyczajów, do celów ostatecznych i normatywnych ograniczeń korzystania z pewnych środków itd.
- Podejście dramaturgiczne- końcowy sposób uporządkowania faktów, dotyczące opisywania stosowanych w danej instytucji technik manipulowania wrażeniami, zasadniczych problemów manipulowania wrażeniami oraz wzajemnych stosunków i cech szeregu zespołów wykonawczych, jakie w danej instytucji działają.
elementy wspólne dla poszczególnych perspektyw:
- techniczna i dramaturgiczna- zainteresowanie standardami pracy; przykładają duża wagę do faktu, że jedna grupa jednostek jest zainteresowana sprawdzaniem trudno dostrzegalnych zalet i właściwości pracy drugiej grupy jednostek, która z kolei stara się zrobić wrażenie, że jej dzieło ma owe ukryte przymioty
- polityczna i dramaturgiczna- zainteresowanie zdolnością jednostki do kierowania działaniami innych; jeśli jednostka ma kierować innymi ludźmi, często będzie uważała za potrzebne ukrycie przed nimi swoich sekretów strategicznych
- strukturalna i dramaturgiczna- zainteresowanie dystansem społecznym; to czy grupa ludzi o danej pozycji społecznej potrafi utrzymać określony obraz samej siebie w oczach publiczności o innej pozycji, zależy od umiejętności wykonawców zawężenia kontaktów z publicznością.
- kulturowa i dramaturgiczna- problem przestrzegania wzorców moralnych
2) osobowość- interakcja- społeczeństwo
Kiedy jednostka znajdzie się wśród innych, świadomie i nieświadomie projektuje definicje sytuacji, której istotną składową stanowi jej koncepcja samej siebie. Kiedy podczas interakcji następuje coś, co w swej wymowie jest nie do pogodzenia z kształtowanym przez nią wrażeniem znaczące tego konsekwencje są jednocześnie odczuwane na trzech poziomach rzeczywistości społecznej, z których każdy obejmuje odrębny porządek faktów i inny punkt odniesienia:
- interakcja- dialog między dwoma osobami; może znaleźć się w impasie i sytuacji może zabraknąć definicji; zajmowane do tej pory pozycje mogą okazać się nie do utrzymania, a uczestnicy mogą znaleźć się bez wytycznych co do dalszego toku akcji- zwykle wyczuwają oni w takiej sytuacji coś fałszywego, czują się niezręcznie, tracą głowę i wpadają w panikę
- przerwanie przedstawienia może mieć konsekwencje bardziej dalekosiężne- publiczność zwykle uznaje ?ja? projektowane w trakcie występu przez pojedynczego wykonawcę za charakterystyczne w pewien sposób dla jego kolegów, zespołu i instytucji; każde przedstawieni od nowa sprawdza prawomocność takiej zbiorowości i kładzie na szalę jej trwałą reputację- poziom struktury np. jeśli chirurg i pielęgniarka odwrócą się na chwilę od stołu operacyjnego, a poddany narkozie pacjent w tym momencie umrze, nie tylko w przykry sposób zostanie przerwana operacja, ale ucierpi także imię lekarza jako człowieka i dobre imię szpitala
- zdarza się, że jednostka głęboko identyfikuje ?ja? społeczne z określoną rolą, instytucją i grupą wyobrażając sobie samą siebie jako kogoś, kto nie narazi na szwank społecznej interakcji i nie skompromituje całości społecznych, które od tej interakcji zalezą; w takiej sytuacji przerwanie interakcji może zdyskredytować wyobrażenie tak ważne dla jej osobowości- poziom osobowości
3) zróżnicowania kulturowe
Prowadzimy życie towarzyskie zamknięte w czterech ścianach. Naszą specjalnością są nieruchome dekoracje, trzymanie obcych na zewnątrz i zapewnianie wykonawcy pewnej prywatności podczas przygotowania się do występ. Jeśli ktoś przyłapie nas na fałszu czujemy się głęboko upokorzeni. Ale np. w Chinach ludzie nie mają nic przeciwko temu, aby każdy, ktokolwiek ma na to ochotę, przyglądał się wszystkim szczegółom z ich dnia codziennego. To jak żyją, co jedzą, a nawet kłótnie rodzinne, które my staramy się zatuszować, wszystko są to rzeczy, które zdają się być wspólną własnością, nie zaś własnością zainteresowanej rodziny.
Musimy także być przygotowani na to, że w społeczeństwach o utrwalonej hierarchii, pozycji społecznej i silnej orientacji religijnej jednostki przywiązują czasem mniejsze niż my znaczenie do gry społecznych pozorów i przekraczają społeczne bariery bez żadnych wielkich przedstawień zwracając większą uwagę na człowieka pod maską, niż my uznalibyśmy za możliwe. Co więcej gdy mówimy o naszym społeczeństwie jako całości, musimy też być bardzo ostrożni w uogólnianiu zasad dramaturgicznych np. chociaż na ogół od zespołów w naszym społeczeństwie wymaga się stłumienia gniewu i zawarcia doraźnej zgody, czasem zdarza się, że wymaga się od zespołów dyplomatycznych stłumienia umiarkowanej opozycji i zademonstrowania uczuć gwałtownych, lub np. na posiedzeniu konsultacyjnym może pojawić się potrzeba, by jedna ze stron udała, że została wyprowadzona z równowagi danym obrotem sprawy.
Proces rozszerzania się fasadowości nasila się np. można zaobserwować osobliwy ruch społeczny, który doprowadził niektóre fabryki, statki, restauracje i domostwa do wyczyszczenia zaplecza do tego stopnia, że występujący tam członkowie zespołów niczym mnisi, komuniści czy niemieccy radni- zawsze na posterunku- i nie istnieje miejsce, którego fasada nie byłaby strzeżona, publiczność zaś ogrania chęć oglądania tego, co zostało dla niej przygotowane.
Możemy też obserwować równoległy proces ?wynajdywania ról?.
4) rola ekspresji polega na przekazywaniu obrazu swego ?ja?
Ekspresja ? składnik życia społecznego, źródło wrażeń dostarczanych innym lub przez nich odbieranych; środek komunikacji w procesie wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie (nie jest natomiast samorealizacją, wyzwoleniem się od wewnętrznego napięcia, czym może być dla osoby dającej czemuś wyraz)
Impresja- źródło informacji o faktach nieoczywistych i środek pozwalający odbiorcom odpowiadać informatorowi bez konieczności czekania na ujawnienie się wszystkich skutków jego działań; z punktu widzenia jej roli jako środka komunikacji w procesie wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie
5) inscenizacja a ludzkie ?ja? ? jednostka występuje w dwóch podstawowych rolach:
- wykonawcy- potrafi się uczyć, przygotowywać do roli, którą ma odegrać, potrafi marzyć, wyobrażać sobie, ma potrzebę zdobycia sobie partnerów i widzów więc taktownie ukazuje względy ich zainteresowaniom
- postać- między ?ja? wykonawcy a odgrywaną przez niego postacią stawia się znak równości i w tym ?ja? czyli postaci-którą- się-gra, widzi się coś, co zamieszkuje ciało swego posiadacza; ?ja? przedstawiane na scenie było traktowane jako pewnego rodzaju obraz własnej osoby, na ogół pochlebny, który jednostka grająca określoną postać stara się skutecznie wywołać u innych; ?ja? tworzy się dzięki temu, że świadkowie czynią jednostkę przedmiotem interpretacji
Ralf Dahrendorf, Teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym
1.Dwa oblicza społeczeństwa
Są dwa odmienne sposoby widzenia społeczeństwa, które przewijają się od zawsze w filozofii społecznej. Można widzieć je w kategoriach integracji albo w kategoriach przymusu i siły. We współczesnej socjologii należy więc wyróżnić dwie meta-teorie:
-Integracyjna teoria społeczeństwa ujmuje strukturę społeczna jako funkcjonalnie zintegrowany system utrzymywany w równowadze przez pewne ustalone i powtarzające się procesy
założenia:
każde społeczeństwo jest względnie trwałą, stabilną strukturą elementów
każde społeczeństwo jest dobrze zintegrowaną strukturą elementów
każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny, tzn. przyczynia się do utrzymania społeczeństwa jako systemu
każda istniejąca struktura społeczna opiera się na zgodnym podzielaniu przez jej członków wartości
koercyjna teoria społeczeństwa postrzega strukturę społeczna jako formę organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus i ciągle wybiegającej poza siebie w tym sensie, że kształtowane przez nią siły utrzymują ja w niekończącym się procesie zmiany.
założenia:
każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany - zmiana jest wszechobecna
w każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt - konflikt społeczny jest wszechobecny
każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany
każdy element opiera się na przymusie stosowanym przez jednych członków w stosunku do innych
Te teorie się wykluczają , ale w socjologii jest tak, że niektóre problemy można wyjaśnić w oparciu tylko o jedną teorię, inne w oparciu o drugą , występują też zagadnienia, w stosunku do których obie teorie wydaja się odpowiednie.
Obie teorie są tylko zespołem założeń przyjętych dla celów analizy naukowej i nie roszczą sobie praw do zasadności filozoficznej.
Według Dahrendorfa w kontekście socjologicznym żaden z tych modeli nie może być przyjęty jako jedynie słuszny lub jedynie stosowalny. Stanowią one raczej uzupełniające się niż alternatywne aspekty zarówno struktury społeczeństw globalnych, jak i każdego elementu tej struktury. Oba modele są słuszne i uzyteczne dla analizy socjologicznej.Ale Dahrendorf w swojej teorii konfliktu wykorzystuje oczywiście kategorie pojawiające się w teorii koercyjnej.
2. Władza i zwierzchnictwo
Z punktu widzenia teorii koercyjnej nie dobrowolna współpraca i nie ogólna zgoda, ale narzucony przymus pozwala na uzyskanie spójności organizacji społecznej - oznacza to zróżnicowaną dystrybucję władzy i zwierzchnictwa.
Podstawowa teza tej pracy Dahrendorfa: Zróżnicowanie dystrybucji władzy zwierzchniej jest czynnikiem determinującym stały konflikt społeczny. Konflikt ten jest typu zbliżonego do konfliktu klasowego w tradycyjnym-Marksowskim -znaczeniu.
Strukturalnym źródłem tego konfliktu jest układ ról społecznych i związanych z nimi oczekiwań dotyczących dominacji i podległości. Identyfikacja różnie wyposażonych ról w hierarchii zwierzchnictwa jest podstawowym zadaniem przy analizie konfliktu, wszystkie pozostałe etapy analizy wynikają, w sensie pojęciowym i empirycznym, z badania rozkładu władzy i zwierzchnictwa.
Związek będziemy nazywać związkiem opartym na panowaniu o tyle, o ile jego członkowie w wyniku istniejącego porządku podlegają stosunkom władzy zwierzchniej max Weber
Władza zwierzchnia jest to prawdopodobieństwo wykonania przez daną grupę określonej treści polecenia Max Weber
Dominacja to dysponowanie władzą zwierzchnią, to znaczy prawo do wydawania obowiązujących poleceń.
Podległość to wyłączenie z udziału w sprawowaniu władzy, to znaczy posłuszeństwo wobec obowiązujących poleceń.
Władza i zwierzchnictwo w rozumieniu Maxa Webera:
Stosunek władzy jest jedynie stosunkiem rzeczowym(factual), natomiast zwierzchnictwo określa prawomocny stosunek nadrzędności i podporządkowanie. W tym sensie zwierzchnictwo może być określone jako władza prawomocna (legitimate).
stosunki zwierzchnictwa są zawsze stosunkami nad- i podrzędności.
tam, gdzie występują stosunki zwierzchnictwa, element nadrzędny w myśl oczekiwań społecznych kontroluje, za pomocą poleceń i rozkazów, ostrzeżeń i zakazów, zachowanie elementu podległego.
oczekiwania takie wiążą się z względnie trwałymi pozycjami społecznymi, a nie z cechami charakteru jednostki, w tym sensie są prawomocne
w konsekwencji określają one zawsze wyraźnie osoby, które podlegają kontroli i sfery, w których kontrola jest dozwolona. Zwierzchnictwo w odróżnieniu od władzy, nie jest nigdy stosunkiem zgeneralizowanej kontroli nad innymi
skoro zwierzchnictwo jest stosunkiem prawomocnym, brak posłuszeństwa wobec poleceń może być karalny; jedną z funkcji systemu prawnego jest podtrzymywanie skutecznego sprawowania prawomocnego zwierzchnictwa.
Władza zwierzchnia ma dwa oblicza: jest źródłem konfliktu, lecz także ułatwieniem zapewniającym wykonanie funkcji w społeczeństwie i dla społeczeństwa jako systemu., ale tutaj zajmujemy sie tylko jej negatywnym aspektem bo jest użyteczny dla analizy konfliktów społecznych.
Gra o sumie zerowej-jedna osoba posiada władzę w takim stopniu, w jakim druga jest jej pozbawiona.
Dominacja w jednym nie pociąga za sobą dominacji w innych, do których jednostka należy, i odpowiednio podległość w jednym związku nie oznacza podległości we wszystkich
podział zwierzchnictwa w związkach jest podstawową przyczyną powstawania grup konfliktowych
jako,że ten podział jest dychotomiczny to powoduje powstanie w każdym związku dwóch i tylko dwóch grup konfliktowych
3. Interesy jawne i utajone
Konflikt grup wynika z dychotomicznej dystrybucji władzy zwierzchniej w związkach opartych na panowaniu. Zróżnicowanie pod względem władzy zwierzchniej związanej z poszczególnymi pozycjami rodzi sprzeczność interesów osób zajmujących te pozycje. Z dwu zbiorów pozycji, które wyróżnić można w każdym związku, jedne - pozycje dominacji - charakteryzuje interes polegający na utrzymaniu struktury społecznej zapewniającej im władzę zwierzchnią, podczas gdy inne - pozycje podległości - interes polegający na zmianie warunków społecznych, pozbawiających władzy osoby zajmujące te pozycje. Oba te interesy pozostają w konflikcie.
Interesami utajonymi nazywamy orientacje zachowania związane z pozycją społeczną, niekoniecznie uświadomione przez zajmujących te pozycje(oczekiwania związane z rolami); interesy te przeciwstawiają sobie dwa zbiory pozycji w każdym związku opartym na panowaniu. Inaczej: są to interesy związane z rolą, są one ukrytym nurtem zachowania z góry narzuconym na czas pełnienia danej roli i niezależnym od jego świadomej orientacji.
Interesy jawne to orientacje zachowania, które są artykułowane i uświadamiane przez jednostki oraz przeciwstawiają sobie wzajem zbiorowości jednostek w każdym związku opartym na panowaniu. Stanowią one rzeczywistość psychologiczną-wskazują one na fakt, że uczucia, wola i pragnienia jednostki skierowane są ku jakiemuś celowi.Składają się na program zorganizowanej grupy.
4. Quasi-grupy i grupy interesu
Teoretyczne warunki powstawania grupy konfliktowej
quasi-grupa to zbiorowość osobników zajmujących pozycje o identycznych interesach związanych z rolą-jest to jakby grupa potencjalna. Elementem konstytuującym typ quasi-grup, jest wspólnota pewnych interesów utajonych. Interesy utajone nie są czymś rzeczywistym i dlatego oparte na nich quasi-grupy to tylko twory teoretyczne .
Z quasi-grup,które są szersze rekrutują się grupy interesu.
Quasi-grupa to każda niezorganizowana zbiorowość jednostek zajmujących pozycje, którym właściwe są identyczne interesy utajone.
Grupy interesu są sensu stricto grupami socjologicznymi; stanowią one rzeczywiste czynniki konfliktu grupowego. Mają one strukturę, formę organizacji, program lub cel oraz personel złożony z członków. Są one zawsze grupami wtórnymi-ich członkowie są ze sobą w kontakcie jedynie przez fakt członkostwa albo przez swoich wybranych lub mianowanych przedstawicieli.
Zarówno quasi-grupy jaki i grupy interesu biorą swój początek w strukturze zwierzchnictwa w związkach. U podłoża tych grup leżą interesy jawne-u grup interesu i utajone-u quasi-grup.
Empiryczne warunki formowania się grup konfliktowych
Model formowania się grupy konfliktowej:
W każdym związku opartym na panowaniu można wyróżnić dwie quasi-grupy zjednoczone wspólnym interesem utajonym. Ukierunkowanie ich interesów określa posiadanie lub nieposiadanie władzy zwierzchniej. Z tych quasi-grup rekrutują się grupy interesu, ich działanie znajduje wyraz w programach, które podważają lub bronią prawomocności istniejącej struktury zwierzchnictwa. W każdym związku formują się dwie takie grupy konfliktów.
Aby ten model zastosować do empirii muszą zostać spełnione warunki strukturalnych organizacji grup konfliktowych:
techniczne warunki organizacji:
- „karta”wg def. Malinowskiego to system wartości, dla realizacji których ludzie organizują się , w tym przypadku są to interesy jawne, które zostają wyartykułowane i skodyfikowane: 2 drogi albo jest człowiek,który podejmuje się zadania artykulacji i kodyfikacji albo istnieje ideologia, system idei, który w danych warunkach służyć może danej grupie jako program
- personel-po to, by z quasi-grupy powstała grupa interesu, potrzebni są ludzie,którzy postawia sobie za zadanie stworzenie organizacji, rozwiążą związane z tym problemy praktyczne i przejmą przewodnictwo-potrzebni są założyciele i członkowie
- normy działania
- środki materialne
- stałe powtarzalne działania
polityczne warunki organizacji-musi być odpowiednia, sprzyjająca sytuacja polityczna, państwo totalitarne się do tego nie nadaje
warunki społeczne
- warunek łączności między członkami quasi-grup, członkowie quasi-grup nie mogą być za bardzo rozproszeni
przynależność do quasi-grupy musi być następstwem układu strukturalnego, a nie przypadku
Pojęcie natężenia odnosi się do wydatkowania energii i stopnia uwikłania stron w konflikt. Konflikt ma wysokie natężenie wtedy, gdy koszt zwycięstwa lub przegranej jest dla zaangażowanych stron wysoki. Im większą wagę poszczególny uczestnik przywiązuje do kwestii związanych z sytuacją konfliktu i do jej istoty, tym większe natężenie ma konflikt.
Natężenie konfliktu klasowego słabnie w tej mierze, w jakiej występują warunki organizacji klasy.
Natężenie konfliktu klasowego słabnie w tej mierze, w jakiej konflikty występujące w różnych związkach są rozłączne9 i nie nakładają się na siebie).
Natężenie konfliktu klasowego słabnie w tej mierze, w jakiej różne konflikty grupowe w tym samym społeczeństwie są rozłączne ( i nie nakładają się na siebie).
Natężenie konfliktu klasowego słabnie w tej mierze, w jakiej dystrybucja władzy i dystrybucja nagród i ułatwień w związku są rozłączne ( i nie nakładają się na siebie).
Natężenie konfliktu klasowego słabnie w tej mierze, w jakiej klasy są otwarte ( a nie zamknięte).
Gwałtowność konfliktu wiąże się raczej z jego przejawami niż z przyczynami: jest to problem środków zastosowanych przez grupy pozostające w konflikcie dla wyrażenia swojej wrogości. To, czy konflikt wyraża się w drodze gwałtownych starć interesów czy też nie, jest w zasadzie niezależne od stopnia uwikłania stron. Skala gwałtownych starć obejmująca dyskusję i debatę, spór i rywalizację, walkę i wojnę wykazuje swe własne cechy i prawidłowości.
Gwałtowność konfliktu klasowego słabnie w tej mierze, w jakiej występują warunki organizacji klasy.
Gwałtowność konfliktu klasowego słabnie jeżeli deprywacja absolutna klasy podległej w zakresie nagród i ułatwień zamienia się w deprywację względną.
Gwałtowność konfliktu klasowego słabnie w tej mierze, w jakiej konflikt klasowy jest skutecznie regulowany.
Pluralizm-ci sami ludzie spotykając sie w różnych kontekstach są różnie wobec siebie usytuowani
Nakładanie się—ci sami ludzie spotykając sie w różnych kontekstach są identycznie wobec siebie usytuowani (jeśli chodzi o relacje podległości i dominacji.)
Deprywacja względna- sytuacja, w której ludzie podlegający władzy są jednocześnie gorzej usytuowani w płaszczyźnie statusu socjo-ekonomicznego. Wpływa na natężenie konfliktu a nie na jego gwałtowność
Absolutna deprywacja-sytuacja, w której ludzie podlegający władzy mają tak mało kasy, że nie mają za co żyć- powoduje wzrost gwałtowności w stosunkach konfliktowych
Ruchliwość społeczna a konflikt
Im większa ruchliwość w górę i w dół hierarchii społeczne w danym społeczeństwie, tym mniejszy prawdopodobnie zakres i siła konfliktu klasowego. Wraz ze wzrostem ruchliwości solidarność grupowa jest coraz bardziej wypierana przez współzawodnictwo między jednostkami i energia zaangażowana przez jednostki w konflikt klasowy zmniejsza się.
Regulacja konfliktu klasowego
regulacja konfliktu społecznego to takie formy kontroli konfliktu, które odnoszą się raczej do przejawów konfliktów niż do jego przyczyn i zakładają trwałe istnienie sprzeczności interesów i grup interesu. Skuteczna regulacja konfliktu wymaga obecności co najmniej trzech czynników, z których każdy wpływa na gwałtowność przejawów konfliktu:
Aby regulacja konfliktu była w ogóle możliwa to obie strony w konflikcie muszą uznać jej potrzebę i rzeczywiste istnienie sytuacji konfliktowej, to znaczy zasadniczą słuszność roszczeń oponenta.
Obie strony muszą być zorganizowane. Tak długo, jak długo siły konfliktowe są rozproszonymi, niespójnymi zbiorowościami, wszelka regulacja konfliktu jest praktycznie niemożliwa.
Obie strony muszą zgodzić się co do pewnych, formalnych reguł gry, które stanowić mają podstawę ich stosunków. Reguły gry to obowiązujące przeciwników normy proceduralne, które nie przesądzają wyniku sporu. Zazwyczaj określają one miejsce i sposób spotkania, sposób postępowania, sposób podejmowania decyzji oraz sankcje grożące za nieprzestrzeganie osiągniętych porozumień, wreszcie sposób zmiany samych reguł gry. Reguły gry mogą spełniać swoją funkcję jedynie wtedy, gdy obie strony mają szansę i gdy reguły te nie powodują zmniejszania możliwości jednej z nich.
Jakie zmiany strukturalne zachodzą w wyniku konfliktu klasowego?
Całkowita lub prawie całkowita wymiana osób zajmujących pozycje dominacji w związku-to najbardziej raptowna zmiana struktury-całkowita zmiana grupy rządzącej może być także określona jako zmiana rewolucyjna
częściowa wymiana osób zajmujących pozycje dominacji. Wymiana częściowa oznacza zmianę raczej ewolucyjną niż rewolucyjną
nie ma żadnych zmian personalnych. Możliwa jest zmiana struktury w kierunku zgodnym z dążeniami grupy podległej bez przeniknięcia któregokolwiek z jej członków do grupy dominującej. Ten trzeci typ zmiany struktury oznacza ewolucję najbardziej powolną i wymaga szczególnych umiejętności ze strony przywódców, by uniknąć takiego niedopuszczenia do głosu interesów opozycyjnych, które musiałoby prowadzić do buntu: umożliwia to jednak klasie dominującej utrzymanie prawomocności władzy przez długi czas.
Radykalizm zmiany struktury społecznej to doniosłość następstw i zasięg zmiany struktury.
Raptowność zmiany struktury to to, w jakiej mierze zajmujący pozycję dominacji zostają zastąpieni.
Raptowność i radykalizm zmiany struktury są wymiarami niezależnymi od siebie, podobnie, jak niezależnie zmieniają się natężenie i gwałtowność konfliktu klasowego.
Im bardziej gwałtowne są konflikty klasowe, tym bardziej raptowne będą prawdopodobnie wywołane przez nie zmiany. Skutecznie regulowany konflikt prowadzi do zmian stopniowych, często zbliżonych do trzeciego z wyróżnionych przez nas typów. Regulacja konfliktu może w rzeczywistości stanowić mechanizm zmuszania grup dominujących do uznania interesów grup podległych i uwzględniania tych interesów w decyzjach politycznych.
Klasa społeczna to takie zorganizowane lub niezorganizowane zbiorowości jednostek, których jawne lub utajone interesy, wynikające i ściśle związane ze strukturą zwierzchnictwa w związkach opartych na panowaniu, są wspólne. Z definicji utajonych i jawnych interesów wynika, że klasy społeczne są zawsze grupami konfliktowymi.
Konflikt grupowy to każdy antagonistyczny stosunek między zorganizowanymi zbiorowościami jednostek,który może być wyjaśniony w kategoriach struktury społecznej.
Konflikt klasowy odnosi sie do każdego konfliktu grupowego, który wynika i wiąże się z strukturą władzy w związkach opartych na panowaniu.
Każde odchylenie jednostki analizy socjologicznej w danym momencie czasu od stanu istniejącego w poprzedzającym momencie czasu w sferze wartości(struktura normatywna) lub instytucji(struktura rzeczowa) to zmiana struktury o tyle, o ile wpływa ono na sytuację osób zajmujących pozycje dominacji.