Zagadnienia na egzamin z Systematyki
Zasięgi zwarty, rozproszony, dysjunktywny (porozrywany)
Zasięg zwarty - stanowiska danego gatunku są bardzo blisko siebie.
Zasięg rozproszony - jest to taki gatunek, którego stanowiska są od siebie oddalone ale następuje pośrednio wymiana genów pomiędzy gatunkami.
Zasięg dysjunktywny - zasięg pozorowany, składa się z kilku wyodrębnionych obszarów; między tymi obszarami zasięgu nie ma wymiany genów. Bywają dysjunkcje międzykontynentalne np.; u mszaków. Jak powstają dysjunkcje? Są stare i młode dysjunkcje :
- wiąże się to z przeszłością geologiczną Ziemi ( Am. Południowa była połączona z Afryką, a Am. Północna z Eurazją) - flora Am. Północnej i Europy jest sobie podobna.
Endemity
Endemity - to taki takson, który występuje na danym obszarze i niegdzie poza nim (musi być odniesienie do obszaru). Duża liczba endemitów świadczy o dobrej izolacji ; geograficznej np.: morza, oceany góry). Dlaczego gatunki nie uciekają z obszarów endemicznych w górach? - ponieważ są one przystosowane jedynie do tych warunków, mają wąską nisze ekologiczną i są zależne wyłącznie od tych warunków środowiska. Dlaczego w górach jest tyle endemitów?- bo izolację stanowią lasy w Polsce. Meoendemity - powstały po zlodowaceniu. Endemity powinny się odnosić ściśle do wysp do gór ; obszarów ściśle izolowanych.
Relikty
Relikty - pozostałości, resztki zasięgów które były bardziej rozległe i skurczyły się w miarę lat. U kasztanowców przed zlodowaceniem zasięgi ich były rozległe. Obecnie są pozostałościami na południu Europy i nie są w stanie się przebić przez szatę roślinną na inne obszary.
-Miłorząb - relikt trzeciorzędowy
-Metasequoia glyptostroboides - relikt trzeciorzędowy. Gatunki występujące w trzeciorzędzie. Wiemy to z Paleobotaniki; nauki, która bada i stara się odzwierciedlić historię na podstawie resztek kopalnych. Relikty glacjalne - lodowcowe; brzoza karłowata (Betula nana) zachowała się jedynie w Sudetach i okolicy bydgoszczy. Brzoza ta ucieka przed konkurencją zamieszkującą torfowiska i w miarę ocieplenia klimatu musiała przenieść się na te tereny, bo konkurencja rosła wraz z różnorodnością gatunkową.
Gatunki przechodnie
Gatunki przechodnie - gatunki, których granice zasięgu znajdują się poza danym obszarem rozpatrywanym.
Podstawowe rangi taksonów (forma, …..)
Takson - to jest naturalna grupa osobników na tyle odrębna morfologicznie, że zasługuje na nadanie jej odrębnej rangi.
Podstawowe rangi;
Gromada (Divisio)
Klasa (Classis)
Rząd (ORDO)
Rodzina (Familia)
Rodzaj (Genus)
Gatunek (Species)
Podgatunek (Subspecies)
Odmiana (Varietas)
Forma (Forma)
Podstawowe cechy gatunku (czym się musi charakteryzować takson, aby można go było uznać za gatunek?)
Gatunek zajmuje określone miejsce w przestrzeni i posiada (swój zasięg).
Osobniki należące do danego gatunku charakteryzują się zespołem cech odróżniających je od innych gatunków.
Osobniki należące do różnych gatunków nie powinny się krzyżować istnieje miedzy nimi bariera rozrodcza ( brak lub bardzo ograniczony przepływ genów).
Wymienić przynajmniej 3 bariery zapobiegające krzyżowaniu się gatunków
Mechaniczna - różnice w organach rozrodczych.
Gametyczna - niezgodność gamet.
Izolacja sezonowa - gatunki rozmnażają się w różnych porach roku.
Izolacja ekologiczna - gatunki zamieszkują różne środowiska.
Jaki jest związek między budową kwiatów a sposobem zapylania kwiatów
Samozapylenie - autogamia Niektóre rośliny ( niektóre gatunki pszenicy, jęczmienia, fiołek wonny ) mają specyficzne cechy przystosowane do zapylania własnym pyłkiem. Jest to proces klejstogamii , podczas którego kwiaty są cały czas zamknięte, co uniemożliwia dostanie się pyłku z zewnątrz. Płatki korony i pręciki są niedorozwinięte, a pyłek wysypuje się na znamiona we wnętrzu kwiatów lub kiełkuje jeszcze w obrębie pręcików.
Zapylenie krzyżowe (ksenogamia, allogamia) - Kwiaty zapylane przez owady i ptaki zwabiają je za pomocą barwy, dużych rozmiarów, zapachu, wytwarzaniem nektaru w miodnikach, dużej ilości pyłku. Kolorowe plamy i lśniące włoski wskazują owadom drogę do ukrytych w głębi kwiatu miodników. Jeżeli kwiaty są małe, zebrane są w duży, widoczny z daleka kwiatostan. Tak jest np. u słonecznika. Jego pojedynczy nibykwiat to w istocie setki malutkich kwiatków zebrane w koszyczek. Niektóre kwiaty np. szałwii mają specjalną budowę, dzięki której pod ciężarem owada znamię słupka wygina się, dotykając go i zbierając przylepiony na nim pyłek, zebrany na innych kwiatach szałwii.
Wiatropylność (anemogamia) Warunkiem jej powodzenia jest jak najdłuższe utrzymywanie się pyłku w powietrzu, dlatego ważną cechą roślin wiatropylnych jest produkcja bardzo lekkich i odpornych na niekorzystne warunki atmosferyczne ziaren pyłku. Przykładem takiego przystosowania jest pyłek sosny. Każde jego ziarno jest zaopatrzone w dwa worki powietrzne, przez co stosunek masy ziarna pyłku do jego objętości jest niewielki.
Wodopylność - hydrogamia Istnieją też rośliny okrytozalążkowe, które są zapylane z udziałem wody. Są to rośliny wodopylne ( hydrogamiczne ). Ten sposób transportu pyłku wymaga zarówno zabezpieczenia ziaren przed nasiąkaniem, a także wytworzenia mechanizmów zwiększających prawdopodobieństwo, że napotka on znamię słupka. Przykładem takiej rośliny wodopylnej jest walisneria spiralna ( nurzaniec spiralny ). U tej rośliny kwiaty żeńskie wyposażone w słupki wynurzaja się na długich szypułkach i zakwitają, unosząc się w wodzie. Kwiaty męskie odrywają się od kwiatostanów, wypływają na powierzchnię gdzie się otwierają. Wypukłe listki okwiatu unoszą je na wodzie, funkcjonując jednocześnie jako „żagielki”. Zapylenie odbywa się na powierzchni wody, kiedy żeglujące po tafli wodnej kwiaty męskie napotkają kwiaty żeńskie.
Co to jest Species Plantarum?
„Species plantarum” jest to dzieło Lineusza z 1753r , w którym zawarł cała swoja systematykę roślin. Opisał w nim gatunki roślin. Systematykę tą przejął cały świat.
Co to jest palynologia, paleobotanika (możliwości wykorzystania tych dziedzin nauki w systematyce i geografii roślin)
Palynologia - jest nauką o pyłkach roślin i zarodnikach grzybów. Wykorzystywana w badaniach paleobotanicznych nad polodowcowa roślinnością.
Paleobotanika - dział nauki zajmujący się badaniami nad roślinami kopalnymi. Zajmuje się morfologią porównawczą, rozmieszczeniem i anatomią roślin kopalnych żyjących w minionych epokach geologicznych, których szczątki dotrwały do naszych czasów w postaci skamieniałości nasion, owoców, pyłków, zarodników, liści, fr. Wegetatywnych, pni, korzeni, kory. Zadaniem paleobotaniki jest określenie związków i pokrewieństw pomiędzy wymarłymi a współczesnymi grupami roślin i ustalenie na tej podstawie kierunku ewolucji świata roślinnego. Paleobotanika zajmuje się także odtworzeniem historii zmian roślinności w okresie polodowcowym na podstawie tzw. analizy pyłkowej pokładów torfu.
Wymienić przynajmniej 5 cech, którymi mogą różnić się gatunki
Przy wyodrębnianiu grup systematycznych (np. gatunku) roślin stosuje się - oprócz kryteriów porównawczo- morfologicznych i anatomicznych ze szczególnym uwzględnieniem organów i sposobów rozmnażania - także inne kryteria taksonomiczne: fizjologiczne, jak np. sposób odżywiania, serologiczne - określające pokrewieństwo białek, biochemiczne i cytochemiczne - ustalające występowanie charakterystycznych substancji oraz kariologiczno - genetyczne, polegające na porównaniu garnituru chromosomów w jądrach komórkowych i wyników przekrzyżowań między gatunkami.
Co to znaczy nazewnictwo dwuczłonowe, (binominalne) gatunków? - sposób zapisywania nazw gatunków i odmian roślin dziko rosnących
Podstawowym taksonem jest gatunek, do określenia którego stosuje się od czasów Karola Lineusza podwójną nomenklaturę: pierwszy wyraz użyty rzeczownikowo i pisany dużą literą oznacza rodzaj; drugi wyraz, najczęściej pisany małą literą charakteryzuje gatunek i określony jest nazwą epitet. W publikacjach naukowych, w kluczach do oznaczania roślin, za epitetem występuje tzw cytat, to jest nazwisko autora najczęściej w skrócie, który pierwszy ważnie opublikował nazwę danego gatunku: np. Lupinus luteus L. - łubin żółty, Lupinus polyphyllus Ldl. - łubin trwały; cytowany był - L. = Lineusz, Ldl. = Lindley.
Odmiany uprawne: skąd się biorą, współczesny sposób ich zapisywania (nazewnictwo)
Rośliny uprawne - rośliny otrzymane przez człowieka. Powstają przez selekcję. Człowiek wyselekcjonował rośliny przez; krzyżowanie gatunków, inżynieria genetyczna.
Kultywar- (odmiany uprawne) obejmują jakiś fragment zmienności. Rośliny wyhodowane lub znalezione na stanowisku naturalnym czy na terenie uprawnym (wyselekcjonowane), które są cenne dla ogrodnictwa lub rolnictwa. Kultywar może być mieszkańcem dwóch gatunków. Nazwy kultywarowe muszą być łączone bezpośrednio z nazwą rodzaju - nazwą gatunku tylko wówczas gdy jest pewne, że kultywator z tego właśnie gatunku został wyodrębniony. Nazwę kultywaru piszemy dużą literą i prostą czcionką nazwa niełacińską , w każdym języku może być ta nazwa i jest to nazwa własna np.; Philodelphus ` Rusałka',
Philodelphus `Apollo'.
Co to jest konwergencja (podać jakiś przykład)
Konwergencja - jest to upodabnianie się roślin do nie spokrewnionych ze sobą np.: ciernie i kolce to zmodyfikowane tkanki roślin, które rozwinęły się by zapobiec zjedzeniu przez roślinożerne zwierzęta. Struktury te wyewoluowały wielokrotnie, zupełnie niezależnie od siebie.
Rośliny nagozalążkowe i okrytozalążkowe - najważniejsze różnice
Nagozalążkowe;
nie ma owoców
budowa kwiatu; pojedyncza łuska zawsze rozdzielnopłciowa
gametofit wielokomórkowy
drewno wyłącznie zbudowane z cewek
Okrytozalążkowe:
owocolistek zrasta się, ściana zalążni przekształca się w owoc
okwiat; kielich, działki kielicha, płatki korony, często obupłciowe
woreczek zalążkowy, komórka jajowa i centralna, bielmo 2n
duże naczynia
zapłodnienie zachodzi w obecności wody
Rośliny dwuliścienne i jednoliścienne - podstawowe różnice
Dwuliścienne;
- liście przeważnie ogonkowe z przylistkami całe lub złożone, różnokształtne, unerwienie siatkowate
- łodygi; zdrewniałe lub zielne, silnie rozgałęzione, wiązki przewodzące ułożone koncentrycznie, otwarte z przyrostem wtórnym.
- kwiaty przeważnie pięciokrotne K5 C5 A5+5 G(5) z korona i kielichem
- nasiona bielmowe i bezbielmowe; zarodki maja dwa liścienie
Jednoliścienne;
Liście pojedyncze, całe, wydłużone, siedzące lub pochwiaste, bez przylistków, unerwienie równolegle lub łukowato
Łodygi zielne słabo rozgałęzione, wiązki rozrzucone zamknięte, bez przyrostu wtórnego
Kwiaty; trójkątne P3+3 A3+3 G(3)z okwiatem pojedyńczym
Nasiona; przeważnie bielmowe, zarodek z jednym liścienie
Którą z wymienionych w każdej parze cech uważa się za cechę prymitywną, a które za ewolucyjnie zaawansowaną, np.: korona wolna - korona zrosłopłatkowa, pręciki liczne - pręcików mała, określona liczba, itd. (będzie kilka innych par cech)
Cecha prymitywna:
Symetria promienista
Płatki wolne
Słupki wolne
Pręciki wolne
Wielka liczba części kwiatowych
Spiralne ustawienie części kwiatów
Wielkie kwiaty
Słupki górne
Kwiaty z pyłkiem pełniącym funkcję pokarmu dla owadów
Zapylenie przez nie wyspecjalizowane owady
Kwiaty obupłciowe u gatunków owadopylnych
Gatunki owadopylne
Cecha ewolucyjnie zaawansowana:
Symetria grzbiecista
Płatki zrośnięte
Słupki zrośnięte
Pręciki zrośnięte
Określona mała liczba części kwiatów
Kwiaty ustawione w okułkach
Małe kwiaty
Słupki dolne
Kwiaty z nektarem pełniącym tę funkcję
Zapylenie przez wyspecjalizowane owady z długim aparatem gębowym, przez ptaki, nietoperze
Kwiaty jednopłciowe
Gatunki wiatropylne
Co to jest heterobatmia?
Heterobatmia - różne typy ewolucji poszczególnych cech. Rośliny okrytozalążkowe żyją od połowy ery mezozoiku i podzieliły się na Dicotyledones (wieloliścienne), Monocotyledones (jednoliścienne).
Wymienić najważniejsze cechy następujących rodzin: Ranunculaceae, Brassicaceae, Apiaceae, Lamiaceae, Asteraceae, Liliaceae, Poaceae, Cyperaceae, podać przykłady wykorzystywania tych roślin przez człowieka.
Ranunculaceae - Jaskrowate
Ułożone skrętolegle, bez przylistków, blaszki podzielone lub silnie powcinane.
Zwykle promieniste, o silnie wypukłym dnie kwiatowym, zróżnicowane na kielich i koronę. Posiadają najczęściej wiele pręcików i słupków. Pręciki i słupki ułożone są spiralnie. Część pręcików często przekształca się w miodniki wydzielające nektar.
Otwierające się mieszki, rzadziej mięsiste jagody lub niełupki o charakterze drobnego orzeszka
Brassicaceae - Krzyżowe
Lirowate, tworzące rozetki, ułożone skrętolegle, bez przylistków, często siedzące.
Promieniste, czterokrotne, w obfitych gronach. 6 pręcików czterosilnych; 4 wewnętrzne dłuższe od 2 zewnętrznych, działki korony - 4, działki kielicha - 4 (2+2)-w dwóch okółkach. Słupek jest górny zbudowany z dwóch owocolistków. Zalążnia dwukomorowa z fałszywą przegrodą.
Długa wielonasienna łuszczyna lub krótka łuszczynka. Nasiona bezbielmowe obfite w tłuszcz i białka zawarte w liścieniach.
Selerowate - Apiaceae
Łodyga
Puste międzywęźla i wyraźne węzły.
Liście
Pierzasto złożone, 2-3-krotne, często z rozdętymi pochwami. Ulistnienie skrętoległe.
Kwiaty
Drobne, zebrane w baldach złożony z wielolistnymi pokrywami u nasady baldachów i pokrywkami u nasady baldaszków. Kwiaty na brzegu baldacha są większe i często grzbieciste. Kielich zredukowany do małych ząbków. Dwukrotny słupek jest dolny.
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na dwie niełupki, zawieszone na wiązkach przewodzących, powstałych z kolumienki w słupku. Nasienie bielmowe.
Lamiaceae - Jasnotowate
Zwykle 4-kanciasta
Ulistnienie nakrzyżległe, liście gruczołowato owłosione, aromatyczne.
Mniej więcej wyraźnie grzbieciste lub prawie promieniste. Kielich zrosłodziałkowy, dwuwargowy lub promienisty, 5-ząbkowy. Korona 2-wargowa, warga górna 2-dzielna, powstała ze zrośnięcia 2 płatków; warga dolna 3-dzielna, powstała przez zrost 3 płatków; niekiedy tylko 1 warga - dolna jest dobrze wykształcona. 4 pręciki, nierównej długości, dwusilne. Słupek zwykle 2-krotny, zalążnia złożona z 2 owocolistków, już w czasie kwitnienia głęboko przedzielona fałszywą przegrodą na 4 guzki, w środku których osadzona jest szyjka słupka o 2-dzielnym znamieniu. U podstawy zalążni znajduje się pierścieniowaty miodnik. Kwiatostany w postaci wierzchotek dwudzielnych lub skrętek podwójnych, często zebrane w kłosowate lub w główkowate skupienia.
Asteraceae - Astrowate
Kwiaty zebrane w kwiatostan zwany koszyczkiem na rozszerzonym szczycie pędu - płaskim lub wypukłym osadniku, przez co powstają bardzo gęste kwiatostany imitujące kwiat, otoczone okrywą listków zwykle łuskowatych. Zewnętrzne kwiaty często znacznie większe od wewnętrznych i posiadają koronę grzbiecistą (kwiaty języczkowe), wewnętrzne mniejsze i o symetrii promienistej (kwiaty rurkowe). Pręciki zrośnięte są zawsze pylnikami w rurkę, nitki wolne. Kwiaty mogą być dwupłciowe, jednopłciowe lub płone. Są one zazwyczaj przedprątne.
Liliaceae - Liliowate
Mają układ skrętoległy, rzadziej okółkowy, są pochwiaste lub ogonkowe. Unerwienie jest równoległe lub łukowate.
Występują pojedynczo lub w gronach, wiechach, czasem w pozornych baldachach. Złożone są z dwu trójkrotnych okółków barwnego okwiatu, niezróżnicowanego na kielich i koronę. Listki okwiatu są w różnym stopniu zrośnięte (zimowit) lub całkiem wolne. Posiadają dwa trójkrotne okółki pręcików i jeden górny słupek, zrośnięty z trzech owocolistków z trójkomorową zalążnią. U starszych ewolucyjnie form szyjki słupka są wolne, u młodszych zrośnięte w jedną.
Torebka lub jagoda. Znajdujemy tutaj torebki pękające wzdłuż przegród oraz torebki pękające pośrodku pomiędzy szwami. Nasiona mają bielmo zrogowaciałe, czasem mięsiste, jest ono bezskrobiowe z hemicelulozą, tłuszczami i białkiem. Niektóre liliowate zawierają trujące alkaloidy i glikozydy.
Poaceae - Wiechlinowate
Łodyga
Nazywana źdźbłem, obła, pusta w międzywęźlach, a przegrodzona w węzłach. Tkanka twórcza znajduje się w dolnej części każdego międzywęźla, dzięki czemu pasące się zwierzęta nie przerywają wzrostu. W plemieniu bambusowych łodygi są zdrewniałe (u innych zielne). W plemieniu palczatkowych i kukurydzowych łodygi są pełne. Rośliny często wytwarzają rozłogi.
Liście
Dwurzędowo ustawione, naprzemianległe, pochwiaste, równowąskie, żyłkowanie równoległe. W miejscu złączenia blaszki liściowej z pochwą najczęściej występuje języczek, a czasami także uszka obejmujące łodygę. Niektóre gatunki utwardzone są krzemionką, co ma zniechęcić pasące się zwierzęta.
Kwiaty
Zebrane w kłoski, u nasady kłoska są przysadki zwane plewami. Kwiaty są trójkrotne, przeważnie obupłciowe, ze zredukowanym okwiatem, zazwyczaj 3 pręcikami o długich nitkach i słupkiem z dwoma znamionami. Kłoski zebrane są kwiatostany typu kłos złożony lub wiecha złożona.
Owoce
Ziarniaki (owoce suche niepękające) zawierające bielmowe nasienie.
Korzeń
Dwa rodzaje: wyrastające z ziarniaka delikatne korzenie zarodkowe i wyrastające z węzłów trwałe korzenie przybyszowe (wiązkowy system korzeniowy).
Cyperaceae - Turzycowate
Na ekranie mogą być do rozpoznania jakieś gatunki z tych rodzin
W jaki sposób może być wykorzystany prawidłowo wykonany naukowy zielnik
Zielnik dydaktyczny może być wykorzystywany do nauki morfologii poszczególnych gatunków. Duże zastosowanie ma w tworzeniu map; jeden typ zasięgu to są mapy punktowe, z tych map można było sporządzić mapy liniowe, a następnie mapy planowe. Mapy te służą nam jako źródła informacji o zasięgu danej rośliny, czyli określają potencjalne występowanie danej rośliny.
Jakie dane powinny znaleźć się na etykietce naukowego zielnika i o czym nas one informują?
Gatunek i Rodzina do której należy roślina (nazwy naukowe, łacińskie), miejsce zbioru (lokalizacja), siedlisko (miejsce w jakim żyje dany gatunek), data zbioru (okres kwitnienia lub owocowania rośliny), nazwisko i imię zbierającego.
Miłej nauki ; CYGA :P