GENEZA i STRUKTURA WIEDZY PEDAGOGICZNEJ

Sama pedagogika jako forma opieki nad własnymi dziećmi istnieje od początku ludzkości. Bowiem skoro zwierzęta instynktownie opiekują się swym potomstwem, to tym bardziej człowiek musiał wychowywać, czyli przygotowywać dzieci i młodzież do samodzielnego życia.

W trakcie rozwoju pedagogiki zmieniały się formy wychowania, które wiązały się z rozwojem życia społecznego i kultury.

Sam termin pedagogia pochodzi od gr. paidagogos, czyli pais- dziecko i ago- prowadzę (prowadzący dziecko). Początkowo w Grecji mianem paidagogosa określano niewolnika, którego zadaniem było odprowadzanie chłopców, synów wolnych obywateli Grecji, na miejsce ćwiczeń- palestrę. Z czasem rola paidagogosa rozszerzyła się i do jego obowiązków należała nauka czytania, pisania, liczenia i tabliczki mnożenia, recytacji epopei narodowej Homera, uczenie pieśni religijnych, wdrażanie szacunku dla ludzi starszych oraz ciągła dbałość o rozwój fizyczny chłopców. Całość tych czynności nazwano paidagogią.

Dopiero przełom XVII w. to początki nowożytnej pedagogiki. Za jej twórcą uważa się Jana Amosa Komeńskiego, który sformułował problemy badawcze dla pedagogiki, a także m. in. wprowadził podział na klasy i lekcje.

Jednakże myślenia pedagogiczne nadal miało charakter fragmentaryczny, przyjmując wymiar filozoficzny, publicystyczny a nawet literacki, więc pedagogika była nadal częścią filozofii.

Naukowy charakter nadał pedagogice dopiero z początkiem XIX wieku J. F. Herbert i to on właśnie zwany jest ojcem pedagogiki naukowej. Oderwał on pedagogikę od filozofii, tzn. zebrał dotychczasową wiedzę o wychowaniu i usystematyzował ją, opierając się na etyce filozoficznej (wyznaczała cele wychowania) oraz na psychologii (wyznaczała środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów).

Rozwój pedagogiki jako nauki był powolny i trudny, ciągle bowiem brakowało jeszcze norm i zasad planowego działania wychowawczego, które można by było stosować w praktyce. Prowadzono wprawdzie badania nad wychowaniem, które dostarczały wiedzy empirycznej, ale nie stanowiły one podstaw do teoretycznych uogólnień. Dopiero rozwój nauk o przyrodzie i społeczeństwie, lepsze i pełniejsze poznanie praw rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka, pozwoliły na oparcie procesów wychowawczych na ścisłych naukowych podstawach, powodując, iż pedagogika stała się jedną z dyscyplin zajmujących ważne miejsce w systemie nauk.

Klasyfikacja pedagogiki wg Zygmunta Wiatrowskiego:

1. Najbardziej ogólny, podstawowy podział dyscyplin pedagogicznych:

1. Pedagogika ogólna

2. Historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych

3. Teoria wychowania (moralno- społecznego, estetycznego, fizycznego)

4. Dydaktyka (ogólna i szczegółowe, inaczej metodyki szczegółowe)

2. Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne wyznaczone liną rozwoju człowieka:

1. teorie wychowania rodzinnego

2. pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna

3. pedagogika szkolna (ogólnokształcąca, zawodowa)

4. pedagogika szkoły wyższej

5. teoria kształcenia równoległego/ edukacja równoległa

6. teoria kształcenia ustawicznego/ kształcenie permanentne/ kształcenie całożyciowe

7. pedagogika dorosłych/ andragogika (gr. andragogos- dorosły, jej podstawowym kryterium jest wiek)

8. pedagogika specjalna (resocjalizacyjna, rehabilitacja, oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika)

3. Dyscypliny pedagogiczne odpowiadające głównym obszarom działalności człowieka:

1. pedagogika pracy

2. pedagogika społeczna (opiekuńcza i socjalna)

3. pedagogika kulturalno- oświatowa

4. pedagogika zdrowia

5. teoria wychowania technicznego

6. teoria wychowania obronnego

7. pedagogika czasu wolnego

4. Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza:

1. pedagogika porównawcza

2. pedeutologia

3. polityka oświatowa

4. organizacja oświaty i wychowania

5. filozofia wychowania

6. psychologia wychowania

7. socjologia wychowania

8. informatyka i cybernetyka wychowania

9. Gerontopedagogika (gr. gerontos- starzec)

Pedagogika (wg Stefana Kunowskiego)- działanie, które dotyczy całożyciowego rozwoju człowieka.

SYSTEM- ROZUMIENIE POJĘCIA

System (gr. systema)- zestawienie, połączenie, układ

System to zbiór elementów oraz związków i zależności, jakie są między nimi , tworzące określoną całość o charakterze statycznym lub dynamicznym.

System to zespół norm i sposobów działania, regulujących jakąś dziedzinę życia (np. system prawny, drogowy)

System to uporządkowany zespół zadań, które łączy ze sobą stosunek logicznego wynikania.

Pedagogika to system naukowy (swoisty obszar poszukiwań).

Każda nauka i każdy system posiada własną terminologię, metodologię badań własnych, teorię (określone, potwierdzone teorie, które pozwalają na umiejscowienie danego zjawiska w tej teorii).

SPOSOBY UJMOWANIA EDUKACJI- PROCESY SKŁADOWE EDUKACJI

Edukacja (wg Zbigniewa Kwiecińskiego)- ogół wpływów na jednostki, grupy ludzkie. Wpływów sprzyjających takiemu ich rozwojowi o wykorzystaniu posiadanych możliwości, aby w maksymalnym stopniu stały się świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturowej i globalnej oraz aby stały się zdolne do aktywnej samorealizacji, niepowtarzalnej i trwałej tożsamości i odrębności, były zdolne do rozwijania własnego Ja poprzez podejmowanie „zadań ponadosobistych”, poprzez utrzymanie ciągłości własnego Ja w toku spełniania „zadań dalekich”.

Zadania osobiste- nauka, uprawianie sportu, realizowanie hobby, obowiązki domowe.

Model „10 ścian” wychowania wg Zbigniewa Kwiecińskiego- jest to całościowe spojrzenie na edukację i wybór tych problemów i procesów, które mają największy wpływ na edukację od strony jednostki. Do tych problemów edukacja lisi się odnieść, jeżeli tego nie uczyni skutki mogą być opłakane. Pierwsze sześć wymiarów znajduje się na zewnątrz jednostki, pozostałe dotyczą jej wewnętrznej sfery.

1. Globalizacja - dotyczy zagadnień obejmujących swym zasięgiem wszystkich mieszkańców Ziemi, w tym np. ochrony środowiska:

2. Regionalizacja - w tym problematyka: edukacja a państwo, zależności państwowe konieczne i mniej konieczne;

3. Integracja — a tożsamość narodowa, w tym patriotyzm;

4. Kolektywizacja - wtórna socjalizacja, istnienie w grupach społecznych, w tym polityczność związana z przynależnością do danej grupy społecznej;

5. Profesjonalizacja i biurokratyzacja - profesjonalizm zawodowy, odpowiedzialność, organizacja i instytucje;

6. Socjalizacja pierwotna - uspołecznienie pierwotne, rodzina i społeczność lokalna (w sensie mikro);

7. Inkulturacja - wchodzenie w kulturę, dostęp do wartości ogólnoludzkich;

8. Jurydyfikacja - wprowadzanie w prawo, uświadamianie, co czyni człowieka obywatelem danego kraju, uczestnikiem w systemie prawnym;

9. Kształcenie i humanizacja — stawanie się coraz bardziej osobą ludzką, również w wymiarze duchowym;

10. Hominizacja (biologiczność) - stawanie się człowiekiem w sensie rozwoju biologicznego.

W edukacji chodzi o to, by żaden z wymienionych elementów nie dominował, lecz by były one w równowadze. Dominacja któregokolwiek z nich rodzi określone konsekwencje.

FUNKCJE WYCHOWANIA

Funkcje wychowania według Stefana Kunowskiego

Funkcje najstarsze: funkcje religijne, funkcje moralne i funkcje społeczne.

Funkcje nowoczesne:

1. Funkcja techniczna wychowania polegająca na przygotowaniu do pracy produkcyjnej, politechnizacji (korzystanie ze zdobyczy technicznych) i kształcenia zawodowego.

2. Funkcja kulturotwórcza- polega na tym, że przez wychowanie naturalne, a głównie kształcenie w szkole następuje przekazanie dorobku kultury następnym pokoleniom, a także rozwijanie uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach kultury.

3. Funkcja biologiczna- została odkryta przez medycynę wskazująca, iż złe wychowanie w dzieciństwie wpływa na stan zdrowia, a to determinuje przebieg procesu wychowania.

4. Funkcja psychologiczna- dzięki niej można w szkole i w procesie wychowania naturalnego ćwiczyć myślenie, inteligencję, rozwijać ucznia, wyobraźnię, zainteresowania i uzdolnienia różnego typu.

5. Funkcja patriotyczna oznacza, że w wychowaniu należy kształtować uczucie miłości i szacunku do własnej ojczyzny.

6. Funkcja ekonomiczna- polega na wyrobieniu w społeczeństwie zmysłu oszczędności, gospodarności i wyższej wydajności pracy przez stosowanie nowoczesnych technologii.

7. Funkcja polityczna- oznacza, iż przez odpowiednie wychowanie narodu można go nastawić na agresję w stosunku do innych ludzi lub też doprowadzić do pokojowego współżycia międzynarodowego.

Te liczne funkcje współczesnego wychowania dowodzą olbrzymiego znaczenia jakże dziś ono posiada. Wychowanie współczesne zmierza, bowiem do wszechstronnego rozwoju ludzi, czym jest niezastąpionym narzędziem i jedyną drogą. Bowiem wszystko, co człowiek wewnętrznie posiada powstaje jako dzieło wychowania

ZNACZENIE KULTURY I EDUKACJI W PEDAGOGICE:

Kultura (wg Eduarda Tylora)- kultura lub cywilizacja to złożona całość, obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

Kultura (wg J. Szczepańskiego)- ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych wartości, uznawanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.

Wartość- dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości utrzymują postawę szacunku, przypisując im ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus. Wartości tworzą systemy.

Wg Bogdana Suchodolskiego kultura to całokształt dorobku ludzkości, społecznie utrwalony, gromadzony w ciągu jej dziejów, stale wzbogacany nowymi dziełami twórców i pracą wszystkich społeczeństw, również poziom rozwoju społeczeństw, grup i jednostek w danej epoce historycznej, uwarunkowany stopniem rozwoju sił przyrody, osiągniętym stanem wiedzy i twórczości artystycznej oraz formami życia społecznego.

Funkcje kultury i mechanizmy ją tworzące:

1. Dyferencyjna (łac. Diferentio- różnicować)- zróżnicowanie

2. Dewidencyjna (łac. Deridere- dzielić, rozdzielać)- np. bariera obcości (obcy to ten, który nie jest z nami, bariery tworzące stereotypy)

3. Agresywna (łac. Agressio- napad)- np. charakter indywidualny, zbiorowy; agresja fizyczna lub psychiczna

4. Deprecjacyjna (łac. Depretiare- obniżać wartość) np. poprzez obrażanie, ośmieszanie, poniżanie- rasizm, fanatyzm religijny (wynik złego wychowania lub patologii)

5. Apologenetyczna (łac. Apologia- obrona, usprawiedliwianie, pochwała)- odwrotność deprecjacji.

6. Selekcyjna (łac. Seligere- wybierać)- czasami łączy się z funkcją eliminacyjną, np. starożytna Sparta i podział na zdrowe i chore dzieci, rasistowskie biologiczne selekcje.

Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe, wzory zachowań- utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.

Pedagogika kultury- kultura posiada byt obiektywny, ale istnieje dzięki temu, że ludzie ją przeżywają. Dzięki przeżywaniu i przetwarzaniu wartości kulturowych kształtuje się w człowieku jedność (struktura, forma) duchowa, zwana osobowością. Każda osobowość nastawiona jest na przeżywanie w swoisty dla siebie sposób pewnych dziedzin kultury.

Twórczość to zespół zdolności, pewnych właściwości; zespół cech osobowościowych; proces (w jaki sposób realizuje się jakieś zadanie); zespół stymulatorów społecznych (zespół bodźców i zjawisk, które w taki sposób oddziaływują na jednostkę, że zaczyna tworzyć.

Twórczość to samorealizacja, swoiste zaspokajanie swoich potrzeb, by optymalnie funkcjonować.

Elementy twórczego myślenia: uporządkowanie, szukanie nowych funkcji przedmiotu, redefiniowanie, pozytywna krytyka, metamorfozowanie.

Wartości twórczego myślenia: estetyczne, poznawcze, pragmatyczne, etyczne

Wyobraźnia- zdolność człowieka do kreowania obrazów umysłowych o różnym stopniu oryginalności.

Wyobraźnia moralna- dyspozycja do przewidywania następstw aktualnie podejmowanych działań i branie za nich odpowiedzialności.

Wyobraźnia społeczna- dyspozycja do przewidywania działań innych ludzi w środowisku społecznym.

Przy wyobraźni należy unikać stereotypów i osądów.

Wg A. Koesttera twórczość składa się z:

Haha- dźwięk paralingwistyczny, odzwierciedlający śmiech, humor

Aha- potwierdzenie, rozumienie

Ah- zachwyt, podziw.

Koncepcja twórczości wg T. Kocowskiego:

Proces twórczości polega na wytworzeniu w umyśle, a następnie na przekształceniu i wzbogacaniu obrazu sytuacji programowej i celu tak długo, aż człowiek znajdzie zadawalający go sposób osiągnięcia celu w danej sytuacji.

Samorealizacja- człowiek aktualizując potencjalne zdolności łączy je z ideą czynienia dobra dla siebie i innych; wzbogacanie własnej osoby i sposób przeżywania różnych zjawisk.

Pseudosamorealizacja- wykorzystanie potencjalnych zdolności do czynienia zła.

WYCHOWANIE JAKO DZIAŁANIE KOMUNIKACYJNE

Wychowanie jest sztuką kontaktu między nauczycielem- wychowawcą a uczniem- wychowankiem. Skuteczne- wymaga osiągania założonych celów. Aby skutecznie się komunikować wychowawca powinien wiedzieć kiedy i jak słuchać ludzi; wiedzieć kiedy i jak z ludźmi rozmawiać; jak rozwiązywać problemy, by nikt nie czuł się dotknięty z powodu porażki; wiedzieć jak zbudować i utrzymać otwarty dialog.

Narzędzia skutecznej komunikacji, służące porozumieniu i zaufaniu:

1. pytania- konstruktywne (służące zdobywaniu wiedzy o faktach, otwierające dyskusję, odkrywające uczucia innych ludzi, pogłębiające wątek rozmowy) i nie konstruktywne (zawierające tezę, którą pytany powinien potwierdzić, zmuszają odpowiadającego do ujawnienia czegoś istotnego poprzez odpowiadanie na pozornie niewinne pytania; jedno pytanie zawiera kilka; pytania wprowadzają pytanego w błąd).

2. aktywne słuchanie (parafrazowanie: powtórzenie własnymi słowami kluczowej treści zawartej w wypowiedzi partnera, dzięki czemu rozmówca czuje się słuchany; danie rozmówcy możliwości potwierdzenia, czy został właściwie zrozumiany.)

3. komunikat Ja

4. informacja zwrotna

5. właściwa ekspresja (komunikat wychowawcy powinien być wsparciem, powinien być bezpośredni i natychmiastowy; powinien jasno wyrażać myśli, pragnienia i uczucia, rozdzielać obserwację i myśli).

Rozmowy mogą mieć różny charakter, np. nauczający, wstępny, heurystyczny, syntezujący, kontrolny…

Rodzaje pytań: przygotowawcze (naprowadzające na tok myślenia), naprowadzające, podsumowujące, kontrolne.

W rozmowie powinny pojawiać się co najmniej dwie osoby: nadawca (inicjator) i odbiorca.

Schemat rozmowy:

intencje- kodowanie komunikatu- przekazywanie komunikatu- dekodowanie komunikatu a następnie sprzężenie zwrotne

Każdy komunikat składa się z treści i emocji. Nie jest ważna tylko treść, ważne jest też jak tę treść wypowiadamy. Druga osoba wyzwala zawsze potrzebę ukazania takich a nie innych emocji. Komunikat posiada: treść, wzajemne powiązanie, płaszczyzny emocjonalne oraz apel.

Aksjomaty komunikacji:

1. nie ma takiej możliwości, aby ludzie się nie komunikowali

2. każda komunikacja ma dwie płaszczyzny

3. komunikacja może być słowna i/lub pozasłowna (miny, gesty, ruchy rąk, pozycja ciała, dystans, przestrzeń, wygląd, ubiór, makijaż, dodatki, inni ludzie)

4. dźwięki paralingwistyczny (płacz, śmiech- stosowane świadomie lub nie)

5. każdy przepływ komunikatu może mieć charakter pozytywny lub negatywny; każda reakcja jest interakcją; brak reakcji także jest interakcją.

Trzy rodzaje stosunków międzyludzkich wg Rogera:

1. Zgodność, tj. prawdziwość

2. Akceptacja- akceptowanie innych, ich sposobu reagowania; jeśli akceptujemy siebie, to nie możemy na tym poprzestać, musimy akceptować także innych

3. Empatia- wczucie się w kogoś, próba zrozumienia tego, co ten ktoś odczuwa, także przewidywalność (np. co się zdarzy, kiedy coś powiemy).

Style komunikowania się:

1. komunikaty krytyczne- mają wzbudzić poczucie winy; próba pokazania co się nam nie podoba w kimś.

2. komunikaty strukturalne- struktura, w której pouczamy kogoś, jak powinien się zachowywać, co powinien robić.

3. komunikaty opiekuńcze- próba udzielenia pomocy, czasami przejęcie inicjatywy.

4. komunikaty nadopiekuńcze- próba wyręczenia danej osoby w określonej sytuacji.

5. komunikaty wspierające- bardzo wartościowe, dają one drugiej osobie przestrzeń do działania, powinny składać się z trzech etapów:

1. odzwierciedlenie uczuć danej osoby

2. wyrażenie przekonania, że osoba podejmuje dobrą decyzję

3. zadeklarowanie swojej gotowości do udzielenia wsparcia, kiedy osoba będzie go potrzebowała.

Poziom faktyczny- bezpieczne tematy (np. o pogodzie)

Poziom instrumentalny- uczucia, pragnienia, oczekiwania

Poziom afektywny- każda ze stron wyjawia, jakie są emocje.

Czynniki, które utrudniają zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi (o charakterze fizycznym i psychologicznym).

1. utrudnienia percepcyjne

2. wybiórczość uwagi

3. brak umiejętności decentracji (przyjęcie perspektywy rozmówcy)

4. różnice kulturowe

5. stereotypy (chętniej słuchamy osób o wysokim statusie społecznym)

6. samopoczucie

komunikacja równoległa-rozmówcy prowadzą równocześnie dwa wątki rozmowy, nie słuchając siebie nawzajem

Bariery komunikacyjne:

1. filtrowanie - słuchamy wybiórczo, filtrujemy informacje

2. porównywanie - oceniamy czy porównujemy siebie z rozmówcą

3. skojarzenia - treść wypowiedzi rozmówcy wywołuje skojarzenie, w które się zagłębiamy

4. przygotowywanie odpowiedzi - myślimy, co za chwilę odpowiedzieć, choć staramy się wyglądać na zainteresowanych

5. domyślanie się - usiłujemy zgadnąć, co rozmówca ma "naprawdę" na myśli

6. osądzanie - w trakcie rozmowy osądzamy i reagujemy schematycznie

7. utożsamienie się - cokolwiek mówi rozmówca, odnosimy do własnego życia i osądzamy w kontekście własnych doświadczeń

8. udzielanie rad - słuchamy tylko początku, szukając rady dla rozmówcy

9. sprzeciwianie się

a. gaszenie - wygłaszamy sarkastyczne uwagi, które zniechęcają rozmówcę do kontynuowania rozmowy

b. dyskontowanie - słyszymy komplement i wyliczamy wszystko co może obniżyć jego wartość

10. przekonanie o swojej racji - podnosimy głos, atakujemy, by obronić własne stanowisko; przejawia się w tym niezdolność do przyjmowania krytyki, i brak zgody na inny punkt widzenia

11. zmiana toru - obracamy wypowiedź rozmówcy w żart lub zmieniamy temat

12. zjednywanie - słuchamy na tyle by nie zgubić wątku, ale tak naprawdę w ogóle się nie angażujemy

Cztery kroki skutecznego słuchania

1. aktywne słuchanie

• parafrazowanie (definiowanie) swoimi słowami tego, co druga osoba do nas mówi

• precyzowanie przez zadawanie pytań

• informacja zwrotna - dzielenie się odczuciami i doświadczeniami bez osądzania (natychmiast, szczerze i wspierająco)

2. słuchanie empatyczne - słuchanie z nastawieniem na zrozumienie emocji rozmówcy

3. słuchanie otwarte - nie ocenia się rozmówcy, by osądy nie zasłaniały nam naszego rozmówcy

4. słuchanie świadome - zwracanie uwagi na integrację słów i emocji

KATEGORIE PEDAGOGICZNE

Podmiotowość- w pedagogice mówi się o podmiotowości w relacjach wychowawca- wychowanek. Podmiotem jest osoba, która podejmuje określony rodzaj aktywności, a przedmiotem ten, wobec którego ta aktywność została zainicjowana. Podmiotowość to świadomość związków z otoczeniem, rozumienia otoczenia i sytuacji w nim powstających oraz umiejętność formowania zadań, programów własnej działalności, sposobu działania.

Wg Piotra Sztompki podmiotowość to zdolność do wywierania wpływu na struktury społeczne (podmiotowość społeczna).

Wg T. Lewowickiego podmiotowość to istnienie jakiejś struktury, wewnętrznej organizacji człowieka wielostronnie zdeterminowanej.

W koncepcjach psychologicznych podmiotowości zwraca się uwagę na trzy czynniki:

1. wewnętrzną strukturę

2. organizację jednostki, na jej miejsce w otaczającym świecie i relacje z tym światem

3. wpływ, jaki wywiera działalność tej jednostki na świat

Cechy tworzące podmiotowość

1. autentyczność

2. odwaga w podejmowaniu decyzji i wyrażaniu poglądów

3. młodość i hart ducha

4. odpowiedzialność

5. intuicja

6. obiektywne i realistyczne patrzenie na świat

7. umiejętność słuchania i obserwowania: czynne, bierne, empatyczne

8. posiadanie jasno określonych celów, ideałów, pragnień

9. pracowitość i sumienność

10. radość życia i poczucie humoru

11. umiejętność dodawania odwagi drugiemu człowiekowi

Odpowiedzialność- jest to pojęcie eschatologiczne, ma podwójne odniesienie: odpowiada się za coś, albo jest się odpowiedzialnym przed kimś (zleceniodawca, instytucja), kto jest źródłem odpowiedzialności.

Wg Pierre Faucounet odpowiedzialność jest istotnym elementem treści relacji między sprawcą a czynem, czyli jest stosunkiem sprawcy do kary

Kazimierz Sośnicki wyróżnia trzy rodzaje odpowiedzialności: fizyczną (za wykonanie czynu), psychologiczną (negatywne działanie wypływa z negatywnych cech jednostki), moralna (dotycząca sytuacji potencjalnych, a nie rzeczywistych).

Na gruncie wychowania rozpatruje się odpowiedzialność w różnych kontekstach, bowiem odpowiedzialne funkcjonowanie w świecie społecznym jest z wymiarów dojrzałości człowieka. Uczenie ludzi odpowiedzialności należy też do podstawowych kwestii pedagogicznych

Samorealizacja- to stawanie się wszystkim, kim jesteśmy w stanie być; realizowanie samego siebie, własny udział jednostki w wyzwalaniu pewnej formy aktywności życiowej.

Wg Garniewicza samorealizacja jest procesem aktualizowania potencjalnych zdolności człowieka i osiągania w toku tego procesu poczucia szczęścia.

Cechy sprzyjające samorealizacji wg A. Masolowa:

1. obiektywne odbieranie rzeczywistości

2. akceptacja siebie i otoczenia

3. spontaniczność, prostota i naturalność w zachowaniu i życiu wewnętrznym, myślach.

4. koncentracja na problemie

5. dystans wobec rzeczywistości, potrzeba prywatności

6. niezależność od otoczenia

7. ciągła świeżość ocen

8. doznawanie uniesień i fascynacji

9. poczucie wspólnoty z rodzajem ludzkim

10. głębokie przyjaźnie

11. tolerancja dla inności

12. wyraźne standardy moralne

13. pogodne poczucie humoru

14. twórcze spojrzenie na świat

15. opór prze bezmyślnym podporządkowaniem się kulturze

Tolerancja- (łac. Tolerantia- cierpliwa wytrwałość)- akceptacja, poszanowanie, zrozumienie, wyrozumiałość, empatia, cierpliwość, obojętność, ugodowość, znoszenie.

Tolerancja negatywna- brak interwencji, znoszenie czyjegoś zachowania i poglądów, pomimo negatywnej ich oceny.

Tolerancja jako wartość pozytywna- tolerowanie kogoś pomimo treści, którym się przeciwstawiam, lecz próbuje je zaakceptować.

Tolerancja jako brak przymusu- nienarzucanie swojego zdania, staranie się zrozumieć innych, a jednocześnie dokonywanie własnych analiz.

Wg Wiśniewskiego: tolerancja jest łączeniem dwóch sprzecznych postaw: negatywnej oceny ludzi i braku gotowości do stosowania wobec nich sankcji czy ograniczeń.

Wyobraźnia- zdolność człowieka do kreowania obrazów umysłowych o różnym stopniu oryginalności.

Wyobraźnia moralna- dyspozycja do przewidywania następstw aktualnie podejmowanych działań i branie za nich odpowiedzialności.

Wyobraźnia społeczna- dyspozycja do przewidywania działań innych ludzi w środowisku społecznym.

Przy wyobraźni należy unikać stereotypów i osądów

W pedagogice zagadnienie wyobraźni dotyczy wyobraźni uczniów i jej kształtowania jako celu działalności dydaktyczno- wychowawczej szkoły, a następnie wyobraźni podmiotu procesu nauczania i wychowania, czyli wyobraźni nauczyciela, który wykorzystuje tę dyspozycję w codziennej działalności. Ważne są także zagadnienia wyobraźni pedagogicznej, będącej częścią wyobraźni moralnej.

HERMENEUTYKA PEDAGOGICZNA, JEJ ZAŁOŻENIA, KATEGORIE I REGUŁY

Hermeneutyka pedagogiczna- projekt naukowy, rozumiejący i opisujący to, co wydarza się we wspólnocie obcowania uczeń- nauczyciel. Nawiązuje do hermeneutice techne (sztuka wykładni, interpretacji tekstu, ma prowadzić do tego zrozumienia, człowiek też jest tekstem). Hermeneutyka mówi o tym, że przeniesienie tego, co czytamy, to interpretacja, czyli hermeneutyka doświadczeń.

Reguły:

1. Zrozumieć część, szczegół, można tylko poprzez całość (kontekst) i odwrotnie, zrozumieć całość można tylko poprzez zrozumienie szczegółu

2. Aby zrozumieć medium językowe jakim jest świat ludzki, trzeba mu się oddać, trzeba się w nim zanurzyć, żyć i współtworzyć i odwrotnie, ażeby mu się oddać, współtworzyć , trzeba go zrozumieć (rozumowe istnienie oznacza odczytanie tego co jest i przeżywanie tego, co jest)

3. Odsłaniamy rzeczywistość wspólnoty ludzkiej, rzeczywistość dzieł tworzonych przez innych, a rzeczywistość ta odsłania prawdę o nas samych i odwrotnie, odkrywamy prawdę o nas samych, a prawda ta odsłania pełnię świata ludzkiego, którego jesteśmy cząstką (np. kultura, grupy w których żyjemy np. rodzina, grupa koleżeńska ; gdybyśmy nie mieli kontaktu z innymi tak naprawdę nie moglibyśmy poznać siebie samych)

Kategorie:

1. Rozmowa- „To my mamy posiąść mowę, a nie ona nas”. Rozmowa nie ma być gadaniną. Nie każda mowa jest rozmową. Aby nią była musimy traktować „ja” czyli siebie i innego człowieka jako „ja” , a nie jako „to” czyli przedmiot. Buber mówi, że jeżeli nie traktujemy rozmowy symetrycznie to z „ja” stajemy się „to”. Drugiego człowieka musimy traktować ze świadomością jakości osoby. Ma być symetryczność, a nie komplementarność ( tzn. że my też możemy się czegoś z tej rozmowy dowiedzieć, a nie tylko być źródłem informacji)

Kiedy rozmowa jest prawdziwa?

- kiedy potrafi się słuchać

- gdy osoby prowadzą dialog a nie monolog

- zależy to od atmosfery, zaangażowania w tę rozmowę

2. Dialog- jest rozumiany jako proces, zjawisko dynamiczne, mechanizm wzajemnej komunikacji oraz jedna z warstw funkcjonowania jednostki. Dialog obejmuje wymianę komunikatów, informacji czy tekstów między jednostkami (nawet pozornie jednostronny tekst jak np. list czy podręcznik, który zawiera możliwość relacji stanowi element dialogu). Dialog ewakowany to taki, w którym komunikat trafia do odbiorcy w sytuacji gdy partner jest nieobecny. Nauczyciel ma być tym, który prowadzi dialog. On i uczeń znajdują się w pewnej przestrzeni. Ta przestrzeń nie zawsze musi być dobra ( dobra jest wtedy kiedy między uczniem, a nauczycielem występuje element zrozumienia), czasami jest „nośnikiem zła”- kiedy brak jest tego zrozumienia np. uczeń nie odpowiada na pytania nauczyciela lub odpowiada nie wiem albo drwiąco, bo uważa, że pytania te są głupie. Zagadujący czuje się wtedy rozczarowany w sensie agatologicznym (dobrym)

3. Spotkanie- w spotkaniu wychowawcy z wychowankiem tworzy się pewna duchowa wspólnota; nauczyciel wchodząc w relację z wychowankiem posiada pewne przedrozumienie, które wynika z jego doświadczeń wyniesionych z własnego dzieciństwa. Wychowawca, który nie doświadczył własnego dzieciństwa, nie jest w stanie w pełni przeżywać spotkania z dziećmi ( wzbudź w sobie dziecko jeżeli chcesz być nauczycielem). A więc między dzieckiem a dorosłym panuje atmosfera stawania się, która może być zgłębiana poprzez uczestnictwo w tych relacjach, przy czym zgłębianie to odbywa się poprzez zapytywanie i odpowiadanie, które nie mogą zaistnieć bez prawdziwego słuchania, gdyż ono właśnie jest tą umiejętnością i sztuką, która umożliwia nauczycielowi zrozumienie dziecka. Zatem przestrzeń relacji podmiotowych tworzą : pytanie, odpowiadanie i słuchanie, które może mieć terapeutyczny wymiar. Do hermeneutycznego rozumienia potrzebne jest przedrozumienie np. przed egzaminem wiemy, że będzie on pisemny i to będzie np. test, w związku z tym inaczej się do niego przygotowujemy niż np. do egzaminu ustnego. Ale może się to wszystko zmienić, wykładowca może zmienić zdanie i wtedy nasze przedrozumienie „rozsypuje się”, co nie oznacza, że mamy zaprzestać dążenia do przedrozumienia. Nie możemy unikać spotkań czyli życia, bo przedrozumieniem sensu naszego życia jest właśnie samo życie. Musimy się umieć odnajdywać w nowej sytuacji, nasze wiadomości musimy umieć wykorzystać w nowych warunkach.

Nauczyciel hermeneutyczny to taki, który: musi wzbudzić w sobie dziecko, musi wziąć w nawias wiedzę, doświadczenie, umiejętności, ponieważ każde spotkanie jest czymś innym, powinno być przedrozumieniem ucznia, kieruje się regułami hermeneutycznymi.

EGZYSTENCJALNE PATRZENIE NA WYCHOWANIE

Termin egzystencjalizm jest wyjątkowo wieloznaczny i bywa używany na określenie tak wielu sprzecznych ze sobą poglądów, że pod tym względem da się porównać jedynie za słowem „humanizm”.

Według Mouniera należałoby raczej mówić o egzystencjalizmach niż o egzystencjalizmie. Poglądy obu tendencji będą ukazywane od strony najwybitniejszych ich przedstawicieli z ograniczeniem do trzech kwestii:

- koncepcja człowieka

- człowiek wobec świata

- człowiek wobec Boga

Tendencja agnostyczno-ateistyczna:

Martin Heidegger :

• Koncepcja człowieka - zwraca uwagę na trzy momenty ludzkiego istnienia 1. absurdalne wynurzenie się człowieka z nicości i rzucenie w świat 2. wyrwanie się ku przyszłości 3.upadek czyli bezosobowe zatopienie w rzeczach pod presją otoczenia.

• Człowiek wobec świata - istnienie człowieka jest zespolone ze światem w jedną całość. Wyróżnia trzy niebezpieczeństwa czyhające na jednostkę ze strony społeczności 1.gadatliwość 2. ciekawość 3. dwuznaczność

• Człowiek wobec Boga - jego postawa wobec Boga to agnostycyzm otwarty.

Jean Paul Sartre :

• Koncepcja człowieka i problem Boga - zakłada, że jeżeli Bóg istnieje to człowiek nie jest wolny, jest od niego zależny.

• Człowiek wobec świata - najbardziej pierwotnym stosunkiem człowieka do świata jest obrzydzenie, niemożliwa jest harmonia z przyrodą, ponieważ stanowi ona dla nas stałe źródło zagrożenia Mówi ludzie odzierają się wzajemnie z ludzkiego istnienia, a miłość jest niczym innym jak atakiem na drugą osobę, jest uprzedmiotowieniem, zniewoleniem.

Albert Camus :

• koncepcja człowieka i jego stosunek do świata - ujmuje człowieka w dwie kategorie: absurdu ( odkrycie fundamentalnego absurdu świata) i buntu ( uświadomienie obcości otoczenia, niemożność podporządkowania się normom, przepisom, ideałom).

• Człowiek wobec Boga - mówi nie wierzę w Boga, ale nie jestem też ateistą.

Tendencja teistyczna :

Karl Jaspers :

• Koncepcja człowieka i jego stosunek do świata- nie usiłuje dotrzeć do istoty bytu, ogranicza się tylko do badania ludzkiej egzystencji. Egzystencja nie jest czymś gotowym i zakończonym, jest nieuchwytna. Manifestuje swą obecność w takich sytuacjach jak : śmierć, cierpienie, walka, wina, przejawia się także głosem sumienia.

• Człowiek wobec Boga - człowiek jest rozdarty między światem rzeczy a transcendencją, która jest jedynie bytem prawdziwym i pełnym. Transcendencja ma charakter pozytywny- fascynuje, niesie pokój i nadzieję.

Martin Buber :

• koncepcja człowieka - istota ludzka nie jest bytem zwróconym do siebie, lecz do innych bez powiązania z Bogiem i człowiekiem nie jest w ogóle człowiekiem.

• Człowiek wobec świata - prawdziwe życie zaczyna się od odkrycia Ty, co prowadzi do autentycznego Ja. To jest konieczne do życia, najbardziej zasadniczą postawą człowieka wobec świata jest dialog.

• Człowiek wobec Boga - spotkanie z Bogiem ma być relacją doskonałą, nie może zatem świata wykluczyć, ale powinno obiąć go , przetwarzać, zbawiać i uświęcać.

Gabriel Marcel :

• Koncepcja człowieka - posiadanie różnych rzeczy ogranicza nas rodzi ból i cierpienie, pustkę, dlatego trzeba przejść od posiadania do istnienia. Odbywa się to dzięki miłości i twórczości.

• Człowiek wobec świata - ciało jest człowieka podmiotem, nim samym, jego punktem oparcia. Stąd rodzi się postawa otwarta, gotowość do nawiązywania łączności ze wszystkimi.

• Człowiek wobec Boga - nie ma prawdziwej miłości jak w Bogu i przez Boga. Izolacja od innych odrywa także od Boga. Kto prawdziwie kocha ludzi i jest im wierny uznaje istnienie Boga.

Podstawy pedagogiki egzystencjalnej :

1. egzystencja zostaje postawiona na pierwszym planie w osobie ludzkiej. Charakterystyczna dla egzystencji jest zmienność, zdolność do przekraczania siebie samego

2. zwrócenie się ku istniejącemu człowiekowi zamiast ku abstrakcyjnie ujmowanej istocie osoby- zaakcentowanie indywidualności.

3. autentyczne urzeczywistnienie swej egzystencji przez rozwój życia osobowego.

4. filozofia egzystencjalna podkreśla wolność człowieka

5. zasadnicze znaczenie ma także dialog, relacja.

Osobę w ujęciu egzystencjalnym cechuje :

1. zaakcentowanie egzystencji w pełnej jej znajomości

2. jednostkowość

3. autentyczność

4. tragiczny optymizm

5. konkretne usytuowanie

6. zaangażowanie

7. wolność

8. dialogiczność

Egzystencjalne kategorie pedagogiczne :

Dialog - należy rozróżnić metodę, proces i postawę dialogu

- metoda dialogu to sposób komunikacji, w której podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia

- proces dialogu zachodzi gdy jeden z elementów zawartych w metodzie został uwzględniony

- postawa dialogu to gotowość otwierania się na rozumienie, zbliżanie się i współdziałanie.

Autentyczność- w sensie negatywnym to wyobcowanie, a w sensie pozytywnym to: być sobą, żyć świadomie i samodzielnie decydować o swoich czynach, nie ulegać urzeczowieniu, żyć aktywnie.

Zaangażowanie- można pojmować jako pochodzące z wolnego wyboru zupełne oddanie się pewnej sprawie lub osobie.

PERSONALISTYCZNE ODDZIAŁYWANIA WYCHOWAWCZE

Dla pedagogiki personalnej szczególnego znaczenia nabiera koncepcja człowieka. Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną, stanowiąc połączenie elementów materialnych (ciało) i pozamaterialnych (dusza). W naturze człowieka wyodrębnia się dwa poziom bytowe:

• życie biologiczno - wegetatywne - włącza nas w widzialny świat materialny

• życie psychiczno - duchowe - sprawia że wkraczam poza ten świat

W związku z tym wyróżnia się materialne i niematerialne działania człowieka. Gdy mówimy o istnieniu i rozwoju człowieka jako osoby, zwracam uwagę na specyficzne, osobowe wymiary jego istnienia. Należą do nich: rozumność i wolność - J. Maritain wyróżnia w naturze ludzkiej dwa wymiary: materialną jednostkowość (czyni człowieka częścią przyrody) ; niematerialna osobowość (wskazuje na życie umysłowo - duchowe i na transcendencję przyrody).

Osobowy wymiar człowieka przejawia się we właściwych mu działaniach: intelektualnym poznaniu i zdolności do samokierowania sobą (autodeterminacji), wolność zaś jest konsekwencją rozumności.

W ujęciach pedagogiki personalistycznej jedynie w sensie metaforycznym można mówić o wychowaniu przez środowisko lub za pośrednictwem środowiska (otoczenia), które tylko wychowuje, jeżeli „ przechodzi przez osobę”.

Definicja wychowania wg personalizmu - wychowanie są to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie.(J. Tarnowski za def. K. Schaller).

Cele wychowania wg personalizmu- najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju.

Wyróżnia się trzy podstawowe linie (dziedzin) rozwoju wychowawczego: wychowanie fizyczne, wychowanie intelektualne i wychowanie moralne ponadto wychowanie społeczne i wychowanie religijne.

Relacja wychowawca/nauczyciel - wychowanek/uczeń wg personalizmu.

Wychowanka, uważa się za pierwszego i podstawowego działającego w procesie wychowania. Jest on podstawowym i pierwszym czynnikiem wychowania. Wychowawca jest jednie kooperatorem. Wychowanek jest traktowany jako osoba i nigdy nie jest rzeczą ani rodzin, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na jakiekolwiek aspekty.

Nauczyciel powinien być świadomy, że jego rola jest jednie rolą pomocniczą, jest to rola kogoś, kto pomaga uczniowi z zewnątrz. Jest to rola ważna ale nie podstawowa. Aktywności nauczyciela musi odpowiadać aktywność ucznia, gdyż jest się aktywnym naprawdę wtedy, kiedy się chce :).

Treści wychowania i nauczania

W programach personalistycznych szkół treścią nauczania czyni się: „integralny humanizm”, i to nie tylko literacki lub artystyczny a także naukowy i techniczny, kulturę natomiast traktuje się jako środek wychowania i nauczania oraz źródło, z którego się czerpie przekazywane treści

4

---