Budżet gospodarstw domowych

Wstęp

Charakterystyczną cechą współczesnego społeczeństwa jest fakt, iż decydująca cześć ludności żyje w grupach rodzinnych. Jedną z podstawowych funkcji rodziny jest organizacja zaspakajania potrzeb jej członków. Pełnienie tej funkcji wymaga stworzenia niezbędnej podstawy ekonomicznej, którą stanowi gospodarstwo rodzinne czy - inaczej mówiąc - gospodarstwo domowe. Jest ono ekonomicznym systemem rodziny, tak jak gospodarka narodowa jest ekonomicznym systemem makrospołecznym.

Gospodarstwo domowe nie musi opierać się zawsze na więziach rodzinnych. Istnieje pewien procent gospodarstw jednoosobowych, istnieją też gospodarstwa będące wspólną konsumpcją wielu osób połączonych wspólnotą mieszkaniową i budżetową, a nie będących rodziną.

Badanie budżetów gospodarstw domowych stanowi podstawowe źródło danych do prowadzenia analizy poziomu życia ludności. Dostarcza informacji o przychodach, rozchodach, spożyciu i wyposażeniu gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania. Pozwala ponadto na ocenę zróżnicowania warunków bytu podstawowych grup społeczno - ekonomicznych ludności oraz na określenie przyczyn powodujących owe różnice.

1. Budżet rodziny

Jest to zestawienie wszystkich wpływów i wydatków pieniężnych gospodarstwa domowego w okresach miesięcznych, kwartalnych i w ciągu roku. Prowadzenie rachunkowości domowej i zestawianie wpływów i wydatków w budżetach rodzinnych jest cechą racjonalnie gospodarujących, przewidujących, oszczędzających w lokatach bankowych oraz inwestujących w dobra trwałego użytku, polisy ubezpieczeniowe akcje czy obligacje. Poziom konsumpcji i wyposażenia gospodarstwa domowego zależy od relacji miedzy uzyskiwanymi dochodami i ponoszonymi kosztami utrzymania oraz od umiejętności długookresowego wykorzystywania nadwyżek budżetowych. Koszty utrzymania są sumą środków pieniężnych wydatkowanych przez osobę fizyczną lub gospodarstwo domowe skupiające członków rodziny na zakup produktów i usług zaspokajających potrzeby konsumpcyjne, kulturalne i socjalne w określonym czasie. Wysokość kosztów utrzymania jest zmienna i zależy od rodzaju oraz ilości konsumowanych i nabywanych dóbr i usług oraz od poziomu ich cen i warunków zakupu. Poziom, strukturę i dynamikę wydatków gospodarstw domowych ustala się w systematycznie prowadzonych badaniach statystycznych za pomocą tzw. koszyka towarów i usług. Obejmuje on, uznany za reprezentatywny, zestaw dóbr porównywalny pod względem cen z analizowanym okresem. Badania budżetów rodzinnych są wykorzystywane do oceny zmian wielkości i struktury wydatków ponoszonych przez różne kategorie gospodarstw domowych na rozmaite cele; służą też do prognozowania popytu, a także do określania poziomu i jakości życia społeczeństwa.

2. Źródła dochodów gospodarstw domowych.

Każda grupa społeczno - ekonomiczna gospodarstw domowych posiada odmienne źródło swoich podstawowych dochodów. Są nimi:

• dochody z pracy najemnej w gospodarstwach pracowników,

• dochody z pracy najemnej oraz z gospodarstwa rolnego - w gospodarstwach pracowników użytkujących gospodarstwo rolne,

• dochody z gospodarstwa rolnego w gospodarstwach rolników,

• dochody z pracy na własny rachunek - w gospodarstwach pracujących na własny rachunek (właścicieli i współwłaścicieli zakładów wytwórczych i usługowych, osób wykonujących wolny zawód),

• dochody ze świadczeń społecznych w gospodarstwach emerytów i rencistów.

Specyficzną grupę stanowią gospodarstwa utrzymujące się z niezarobkowych źródeł, innych niż emerytura i renta (np. zasiłki dla bezrobotnych, zapomogi, alimenty i darowizny).

Przynależność gospodarstw do określonej grupy społeczno - ekonomicznej informuje nie tylko o podstawowych źródłach ich dochodach, ale zawiera także (pośrednio) informacje o innych cechach gospodarstw. Przynależność do grupy społeczno ekonomicznej pozostaje w wyraźnej korelacji z takimi cechami jak: wykształcenie osób wchodzących w skład gospodarstwa, aktywność zawodowa czy liczba posiadanych dzieci.

3. Dochody gospodarstw domowych.

3.1. Pojecie przychodu i dochodu rozporządzalnego.

W badaniach budżetów gospodarstw domowych wyróżnia się pojecie przychodów oraz pojęcie dochodu rozporządzalnego. Przychody obejmują wszystkie bieżące pieniężne i niepieniężne wpływy do gospodarstwa domowego, niezależnie od tego, czy powiększają one majątek rodziny, czy wpływają na pewien czas i będą zwrócone. Dochód rozporządzalny obejmuje pieniężne i niepieniężne (m.in. wartości artykułów otrzymanych nieodpłatnie oraz wartości spożycia naturalnego) bieżące dochody gospodarstwa domowego pomniejszone o podatki od dochodów, spadków, darowizn oraz nieruchomości. Przeznaczony jest na cele konsumpcyjne, pozostałe wydatki oraz przyrost oszczędności. Do oceny poziomu dochodu gospodarstw domowych przyjęto zatem dochód rozporządzalny, wyrażony jako przeciętny miesięczny dochód w PLN, przypadający na jedną osobę w gospodarstwie domowym

3.2. Skład dochodu rozporządzalnego.

Na dochód rozporządzalny składają się:

• dochody z pracy najemnej

• dochody z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie,

• dochody z pracy na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie, z wykonywania wolnego zawodu,

• dochody z tytułu własności,

• dochody z wynajmu budynków i budowli nie związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,

• świadczenia z ubezpieczenia społecznego,

• inne świadczenia socjalne,

• pozostały dochód.

Dochód z pracy najemnej obejmuje wszystkie dochody uzyskane z tytułu pracy najemnej, w tym:

• wynagrodzenia za pracę,

• zasiłki chorobowe (pobrane w czasie trwania stosunku pracy), wyrównawcze, opiekuńcze,

• dochody w formie niepieniężnej (opłacone przez pracodawcę), np. wartość usług związana z korzystaniem z mieszkania służbowego, z samochodu służbowego do celów prywatnych, dopłaty do biletów na środki transportu publicznego,

• kwoty uzyskane z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.

Dochód z pracy najemnej obejmuje dochody uzyskane we wszystkich miejscach pracy danego członka gospodarstwa domowego, niezależnie od długości trwania okresu pracy i rodzaju umowy o pracę.

Dochody z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie - jest to różnica między wartością produkcji rolnej (w tym spożyciem naturalnym) a bieżącymi nakładami poniesionymi na produkcję rolną i podatkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Gospodarstwo indywidualne w rolnictwie obejmuje:

• indywidualne gospodarstwo rolne tj. gospodarstwo o powierzchni powyżej 1,0 ha użytków rolnych prowadzone na gruntach własnych i niewłasnych;

• indywidualną działkę rolną o powierzchni do 1,0 ha użytków rolnych, użytkowana rolniczo przez osoby fizyczne, np. działki służbowe, działki i ogrody przydomowe, wspólnoty gminne, pracownicze ogrody działkowe;

• indywidualnego właściciela zwierząt gospodarskich nie posiadającego użytków rolnych.

Dochód z pracy na własny rachunek obejmuje części dochodu uzyskanego z prowadzonej działalności gospodarczej na własny rachunek ( poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie) i dochód wynikający z wykonywania wolnego zawodu, jaki został przeznaczony na pozyskanie towarów i usług konsumpcyjnych na potrzeby gospodarstwa domowego oraz na inwestycje o charakterze mieszkaniowym (np. budowa domu mieszkalnego, zakup mieszkania). Uzyskany dochód z pracy na własny rachunek może być w formie pieniężnej jak i nie pieniężnej (spożycie naturalne).

Dochód z tytułu własności obejmuje wartości odsetek od lokat, bonów lokacyjnych, obligacji, udzielanych pożyczek, udziałów w zyskach przedsiębiorstw oraz dochodów z dzierżawy ziemi.

Dochody z wynajmu budynków i budowli nie związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą obejmuje dochód netto (przychód minus nakłady i ewentualne pożyczki) pochodzący z wynajmu lokali mieszkalnych, garaży i innych budynków nie związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Środki z ubezpieczeń społecznych obejmują świadczenia otrzymane przez osoby ubezpieczone oraz ich rodziny wynikające z faktu ubezpieczenia się w funduszu ubezpieczeń społecznych. Są to emerytury, świadczenia o charakterze rent inwalidzkich (renty z tytułu niezdolności do pracy, szkoleniowe, renty przyznawane rolnikom indywidualnym), renty rodzinne, świadczenia rehabilitacyjne oraz zasiłki, w tym macierzyńskie, porodowe, pogrzebowe i chorobowe (po ustaniu stosunku pracy). Do świadczeń z ubezpieczenia społecznego zalicza się także emerytury i renty przyznawane żołnierzom oraz funkcjonariuszom: Policji, UOP, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej przez odpowiednie resorty.

Inne świadczenia socjalne obejmują świadczenia finansowane z budżetu państwa bądź gminy, ze specjalnych funduszy, jak również towary i usługi otrzymane od instytucji niekomercyjnych. Są to przede wszystkim zasiłki rodzinne, zasiłki pielęgnacyjne, zasiłki wychowawcze, dodatki mieszkaniowe, świadczenia z pomocy społecznej, alimenty z funduszu alimentacyjnego, stypendia jak również zasiłki dla bezdomnych i inne świadczenia z Funduszu Pracy.

Pozostałe dochody obejmuje odszkodowania wypłacane przez instytucje ubezpieczeniowe, dary otrzymane od innych gospodarstw domowych, emerytury i renty zagraniczne, wygrane w grach hazardowych i loteryjnych, wycofane kaucje oraz pozostałe rodzaje dochodów.

3.3. Dochód do dyspozycji i oszczędności.

Dochód do dyspozycji jest to dochód rozporządzalny pomniejszony o pozostałe wydatki. Dochód do dyspozycji przeznaczony jest na wydatki na towary i usługi konsumpcyjne oraz na przyrost oszczędności.

Oszczędności stanowią część dochodów gospodarstw domowych, które w określonym czasie nie zostały wydatkowane na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych. Ich wielkość zależna jest od poziomu dochodów. Relację przyrostu oszczędności do przyrostu dochodów gospodarstw domowych nazywa się krańcową skłonnością do oszczędzania.

Gospodarstwa domowe lokują swe oszczędności w różny sposób (np. w banku w postaci depozytów długoterminowych, w akcjach lub obligacjach), powiększając w ten sposób swe dochody. W skali makroekonomicznej oszczędności gospodarstw domowych stają się źródłem finansowania inwestycji, stanowiących podstawowy czynnik rozwoju gospodarczego.

3.4. Poziom i struktura dochodów gospodarstw domowych

Wykres 1. Przeciętny miesięczny przychód na 1 osobę w gospodarstwach domowych w 1999 roku.

Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny przypadający na jedną osobę w gospodarstwie domowym wynosił 560,43 złotych w 1999 roku. Najbliższe przeciętnemu poziomowi są dochody gospodarstwa pracowników (tab. 1). Biorąc pod uwagę podział gospodarstw na sześć podstawowych grup społeczno - ekonomicznych, najwyższy poziom dochodu osiągają gospodarstwa pracujące na własny rachunek ( 716,01 zł) najniższy zaś - gospodarstwa utrzymujące się z niezarobkowych źródeł (300,72 zł). Najbardziej podobne pod względem dochodów są gospodarstwa pracowników użytkujących gospodarstwo rolne oraz gospodarstwa rolników.

3.4.2. Wielkość gospodarstwa domowego a kształtowanie się dochodu.

Tab. 2 Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny w złotych na osobę według wielkości gospodarstwa domowego w 1997 r.

Wyszczególnienie	Gospodarstwa domowe
		pracowników	Pracowników użytkujących gospodarstwa rolne	rolników	Pracujących na własny rachunek	Emerytów i rencistów	Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł
Gospodarstwa domowe 1 - osobowe 2 - osobowe 3 - osobowe 4 - osobowe 5 - osobowe 6 i więcej osobowe	486,41 1062,10 800,68 572,54 446,00 343,79 280,44	397,74 ------------- 673,23 531,84 447,28 377,38 302,34	439,28 973,66 601,37 515,94 432,30 461,67 349,33	618,39 1618,34 1056,83 707,74 603,47 447,96 368,94	494,62 628,14 580,72 464,62 356,21 307,38 251,99	232,52 579,13 359,34 266,95 205,69 173,37 140,27

Źródło: Budżety gospodarstw domowych w roku 1997, GUS, Warszawa 1998

W analizie kształtowania się dochodów ludności za jednostkę badania przyjmuje się najczęściej gospodarstwo domowe scharakteryzowane wysokością przeciętnego dochodu przypadającego na 1 osobę w gospodarstwie.

Analizując tab. 2 można zauważyć, iż najniższy dochód 140,27 zł przypada na osobę w sześcioosobowych gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł i jest jedenastokrotnie niższy od przeciętnego dochodu na poziomie 1618,34 zł w jednoosobowych gospodarstwach pracujących na własny rachunek.

Aby zaobserwować problem zróżnicowania poziomu dochodu rozporządzalnego w zależności od stanowiska, na jakim zatrudniona jest głowa rodziny oraz ze względu na wielkość gospodarstwa, w tab. 2.1 przedstawiłam informację o kształtowaniu się dochodów w gospodarstwach pracowników. Zauważyć można, że rozstęp wynosi 1004,28 zł, a zważywszy, iż są to wartości przeciętne, należy bez wątpienia wziąć pod uwagę występowanie znacznie większych różnic.

Tab. 2.1 Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny w złotych na osobę w gospodarstwach pracowników według liczby osób w 1997 roku.

Wyszczególnienie	Gospodarstwa pracowników, których głowa jest zatrudniona na stanowisku
		robotniczym	nierobotniczym
Gospodarstwa domowe ogółem 1 - osobowe 2 - osobowe 3 - osobowe 4 - osobowe 5 - osobowe 6 i więcej osobowe	395,16 759,00 629,92 479,20 385,98 307,59 260,95	641,14 1265,23 951,31 693,38 546,38 435,92 376,09

Źródło: Budżety gospodarstw domowych w 1997 roku, GUS, Warszawa 1998

4. Wydatki gospodarstw domowych.

4.1. Pojecie wydatków.

Wydatki obejmują wydatki na towary i usługi konsumpcyjne oraz pozostałe wydatki.

Wydatki na towary i usługi konsumpcyjne przeznaczone są na zaspakajanie potrzeb gospodarstwa domowego. Obejmują one towary zakupione za gotówkę, na kredyt, otrzymane bezpłatnie oraz spożycie naturalne (towary i usługi konsumpcyjne pobrane na potrzeby gospodarstwa domowego z działalności rolniczej bądź działalności gospodarczej na własny rachunek). Towary konsumpcyjne obejmują dobra nietrwałego użytkowania ( np. żywność, napoje, lekarstwa), półtrwałego użytkowania (np. odzież, książki, zabawki) i trwałego użytkowania (np. samochody, pralki, lodówki, telewizory).

Pozostałe wydatki składają się z:

• z darów przekazanych innym gospodarstwom domowym i instytucjom niekomercyjnym,

• niektórych podatków, w tym podatków od spadków i darowizn, podatku od nieruchomości, opłaty za wieczyste użytkowanie gruntu, zaliczki na podatek od dochodów osobistych opłaconych samodzielnie przez podatnika oraz składki na ubezpieczenia społeczne.

4.2. Struktura i poziom wydatków gospodarstw domowych.

4.2.1. Struktura wydatków gospodarstw domowych.

Przeciętne miesięczne wydatki ogółem przypadające na osobę w gospodarstwach domowych w 1997 roku kształtował się na poziomie 427,91 zł, z czego 407,15 zł, tj. 95,2% przeznaczono na towary i usługi konsumpcyjne. Pozostałe wydatki stanowiły 4,8% wydatków ogółem.

Wydatki na towary i usługi konsumpcyjne można podzielić na wydatki przeznaczone na zakup żywności, napoje alkoholowe oraz towary nieżywnościowe i usługi. W 1997 roku kształtowały się one w sposób następujący:

• żywność - 154,20 zł, tj. 36,0% wydatków ogółem,

• napoje alkoholowe - 4,89 zł, tj. 1,1% wydatków ogółem,

• towary nieżywnościowe i usługi - 248,43 zł, tj. 58,1% wydatków ogółem.

W grupie towarów nieżywnościowych i usług przeznaczono 139,76 zł na towary nieżywnościowe oraz 108,67 zł na usługi, tj. odpowiednio 32,7% oraz 25,4% wydatków ogółem. Bardziej szczegółowy podział owych wydatków jest następujący:

• wyroby tytoniowe 8,38 zł -2,0%

• odzież, obuwie 29,63 zł - 6,9%

• mieszkanie 94,12 zł - 22,0%

• ochrona zdrowia 16,22 zł - 3,8%

• higiena osobista 13,72 zł - 3,2%

• nauka 8,38 zł - 2,0%

• kultura 16,30 zł - 3,8%

• sport turystyka i wypoczynek 7,41 zł - 1,7%

• transport i łączność 41,93 zł - 9,8%

• inne towary i usługi konsumpcyjne 12,36 zł - 2,9%

Najwyższy udział w wydatkach ogółem mają: żywność, mieszkanie, transport i łączność oraz odzież i obuwie. Przeznaczono na nie w 1997 roku prawie 75% wydatków ogółem gospodarstw domowych. W dalszej kolejności można wymienić kulturę, ochronę zdrowia oraz higienę. Powyższe informacje odnoszą się do ogółu gospodarstw domowych, zróżnicowanych pod względem wielu cech.

Poziom wydatków zależy ściśle od dochodu, jakim rozporządza gospodarstwo domowe. Przeciętne dochody gospodarstw należących do odmiennych grup społeczno - ekonomicznych różnią się dość znacznie. Poziom dochodów wpływa także na strukturę wydatków. Sposób rozdysponowania ogólnej sumy środków zależy ponadto od wielu cech charakteryzujących gospodarstwo domowe tak, że gospodarstwa o zbliżonym poziomie wydatków ogółem mogą różnić się pod względem struktury wydatków.

W celu scharakteryzowania różnic między grupami społeczno - ekonomicznymi odnoszącymi się do sposobu rozdysponowania środków, poddałam analizie struktury ich wydatków. Analiza zmian w strukturze wydatków może wskazywać na reakcje gospodarstw domowych wywołane zmianami poziomu dochodów, cen, bądź innymi zmianami na rynku. Struktura wydatków jest źródłem dość dobrych informacji o społeczno - ekonomicznym położeniu gospodarstw. Często stosowanym miernikiem jest udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem. Warto jednak podkreślić, że w okresie transformacji, gdy następuje sukcesywne zmniejszenie udziału budżetu w finansowaniu konsumpcji i szybko rosną wydatki gospodarstw domowych m.in. na stałe opłaty mieszkaniowe, naukę i ochronę zdrowia. Spadek wydatków na żywność nie musi oznaczać poprawy poziomu spożycia dóbr wyższego rzędu, lecz jedynie przesunięcie środków na inne, konieczne wydatki o charakterze podstawowym.

Tab. 3 Struktura przeciętnych miesięcznych wydatków gospodarstw domowych w 1997 roku.

Wyszczególnienie	Gospodarstwa domowe
		pracowników	Pracowników użytkujących gospodarstwa rolne	rolników	Pracujących na własny rachunek	Emerytów i rencistów	Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł
Wydatki w zł na osobę w tym (%): żywność napoje alkoholowe wyroby tytoniowe odzież i obuwie mieszkanie zdrowie higiena osobista nauka kultura sport, turystyka transport i łączność inne towary i usługi konsumpcyjne pozostałe wydatki	435,61 33,4 1,1 2,1 7,5 21,9 2,9 3,5 2,5 4,6 2,4 10,5 3,0 4,6	352,59 40,3 1,2 1,9 8,0 19,3 3,0 2,7 2,2 3,0 0,7 1,7 2,7 4,3	348,68 44,5 1,6 2,0 6,9 18,0 3,0 2,7 2,2 2,0 0,4 10,3 2,1 4,3	546,55 30,1 1,3 1,5 8,1 19,1 3,0 3,6 2,6 4,3 3,1 15,0 2,9 5,4	469,28 38,1 1,0 1,7 5,3 25,1 6,0 2,9 0,7 3,2 0,8 6,6 3,0 5,6	249,58 44,4 0,8 3,4 5,8 21,7 2,8 3,4 3,0 3,0 1,2 5,8 2,0 2,7

Źródło: obliczenia własne

W tab. 3 przedstawiłam strukturę przeciętnych miesięcznych wydatków gospodarstw należących do różnych grup społeczno - ekonomicznych w 1997 roku. Niezależnie od poziomu wydatków ogółem, największą ich część we wszystkich grupach społeczno - ekonomicznych stanowiły wydatki związane z zakupem żywności. Przeznaczono na nie od 30,1 % wydatków w gospodarstwach pracujących na własny rachunek, do 44,5% w gospodarstwach rolników. Udział wydatków na mieszkanie w wydatkach ogółem jest także zróżnicowany i kształtuje się na poziomie: od 10 % w gospodarstwach rolników do 25,1% w gospodarstwach emerytów i rencistów. Znaczną rozpiętość można ponadto zauważyć w wydatkach na transport i łączność, na które najmniej przeznaczono w gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł tj. 5,8%; najwięcej - w gospodarstwach pracujących na własny rachunek tj. 15,0%.

Najbardziej podobne zarówno pod względem poziomu, jak i struktury wydatków są gospodarstwa pracowników użytkujących gospodarstwo rolne oraz gospodarstwa rolników. Struktury ich wielkości pokrywają się w 95,3%. Gospodarstwa te przeznaczają na żywność ponad 40% wydatków, 18% - 19% na mieszkanie oraz około 10% na transport i łączność. Wysoki udział wydatków na żywność obserwuje się również w gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (44,4%). Struktura ich wydatków jest najbardziej podobna do struktury wydatków gospodarstw rolników, jednak tylko w 91,6% pokrywają się one wzajemnie. O znacznym podobieństwie struktury wydatków można mówić w odniesieniu do gospodarstw pracowników oraz pracujących na własny rachunek (92,9%). Najmniej podobna jest struktura wydatków gospodarstw pracujących na własny rachunek i utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (80,8%), a także pracujących na własny rachunek ze strukturą wydatków emerytów i rencistów (82,5%). Struktura wydatków tej ostatniej grupy społeczno - ekonomicznej różni się od pozostałych struktur więcej niż o 10%.

Warto wskazać na wysoki, przekraczający 25% udział wydatków na mieszkanie w gospodarstwach emerytów i rencistów. Należy dodać, iż wysoki, przekraczający 20% udział owych wydatków obserwuje się także w gospodarstwach pracowników oraz gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Wysoki udział wydatków na transport i łączność (10,0%) obserwuje się w gospodarstwach pracujących na własny rachunek, podobnie jak relatywnie wysoki udział wydatków na ochronę zdrowia w gospodarstwach emerytów i rencistów (6,0%) - przekraczający wydatki na odzież i obuwie w tej grupie gospodarstw.

4.2.2. Poziom i zróżnicowanie wybranych grup wydatków.

Tab. 4 Przeciętne miesięczne wydatki na podstawowe grupy dóbr i usług w złotych na osobę w gospodarstwach domowych w 1997 roku.

Wyszczególnienie	Gospodarstwa domowe
		pracowników	Pracowników użytkujących gospodarstwa rolne	rolników	Pracujących na własny rachunek	Emerytów i rencistów	Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł
Wydatki na: żywność napoje alkoholowe wybory tytoniowe odzież i obuwie mieszkanie ochronę zdrowia higienę osobistą naukę kulturę sport i wypoczynek transport i łączność	145,64 4,88 9,3 32,55 95,55 12,81 15,24 10,96 19,86 10,55 45,93	142,04 4,34 6,63 28,33 67,88 10,61 9,55 7,61 10,49 2,65 37,70	155,18 5,59 6,93 24,10 62,87 10,6 8,68 6,36 7,00 1,49 35,76	164,33 7,01 8,26 44,48 104,16 16,21 19,67 14,11 23,59 16,68 81,97	178,81 4,74 8,12 24,69 117,89 28,27 13,75 3,25 15,04 4,06 31,14	110,73 2,12 8,48 14,58 54,05 7,06 8,52 7,38 7,61 2,91 14,93

Źródło :na podstawie danych GUS

Przeciętny poziom na poszczególne rodzaje i usługi jest wyraźnie zróżnicowany w przekroju grup społeczno - ekonomicznych. O ile przeciętne wydatki na żywność gospodarstw domowych wynosiły w 1997 roku 154,20 zł, to najniższe - na poziomie 110,73 zł - przypadły w gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł i stanowiły 61,9% owych wydatków w gospodarstwach emerytów i rencistów. Tab. 4 zawiera informację o przeciętnych miesięcznych wydatkach na podstawowe rodzaje dóbr i usług w gospodarstwach domowych należących do poszczególnych grup społeczno - ekonomicznych.

Wydatki na większość dóbr i usług osiągają najwyższy poziom w gospodarstwach pracujących na własny rachunek; najniższy - w większości przypadków - w gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Wyjątek stanowią wydatki na wybory tytoniowe oraz naukę.

Najbardziej zróżnicowane są, według badań, wydatki na sport, turystykę i wypoczynek. Ponad 11 - krotnie wyższe wydatki na ten cel ponoszą gospodarstwa pracujące na własny rachunek od gospodarstw rolników. Prawie 6- krotnie wyższy jest poziom wydatków na transport i łączność w gospodarstwach pracujących na własny rachunek od wydatków gospodarstw utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Między tymi grupami gospodarstw jest także ponad 2 - krotna różnica poziomu wydatków na ochronę zdrowia oraz 3 - krotna na odzież i obuwie, a także na kulturę. Ponad 2 - krotna różnica odnosi się do wydatków na mieszkanie ponoszonych przez emerytów i rencistów i wydatków gospodarstw utrzymujących się z niezarobkowych źródeł utrzymania. Gospodarstwa pracujące na własny rachunek i gospodarstwa rolników różnią się więcej niż 3- krotnie pod względem wydatków na kulturę i ponad 2 - krotnie wydatkami na higienę osobistą. Z kolei emeryci i renciści wydają 4,5 - krotnie mniej na naukę od pracujących na własny rachunek.

Zakończenie

W pracy swej przedstawiłam dochody i wydatki gospodarstw domowych.

Z danych wynika, że najwyższy poziom dochodów osiągają gospodarstwa pracujące na własny rachunek, najniższy przypada na osobę w gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł.

Wydatki gospodarstw domowych rozważałam w odniesieniu do podstawowych rodzajów towarów i usług. Wykazałam podobieństwo i różnice w poziomie wydatków poszczególnych grup społeczno - ekonomicznych gospodarstw. Za charakterystyczny można uznać najwyższy poziom wydatków na napoje alkoholowe w gospodarstwach rolników i najniższy poziom ich wydatków na higienę osobistą oraz kulturę. Najwyższy poziom wydatków na ochronę zdrowia oraz opłaty zaobserwowano w gospodarstwach emerytów i rencistów, przy najniższym poziomie ich wydatków na odzież i obuwie.

Na tle wszystkich grup społeczno - ekonomicznych gospodarstw domowych relatywnie korzystnie rysuje się sytuacja materialna gospodarstw pracujących na własny rachunek. Ich dochody oraz wydatki kształtują się na najwyższym poziomie.

Bibliografia

1. Budżety gospodarstw domowych w 1997 roku, GUS, Warszawa 1998

2. Budżety gospodarstw domowych w 1999 roku, GUS, Warszawa 2000

3. Rocznik Statystyczny 1999, GUS, Warszawa 2000

4. Grabowski T., Podstawy Ekonomii, Toruń 2000

5. Podolec B., Analiza kształtowania się dochodów i wydatków ludności, PWN Warszawa - Kraków 2000

6. Redakcja Róży Milic - Czerniak., Gospodarstwa domowe w krajach Europy Środkowej, Warszawa 1998

Różnica między najwyższymi i najniższym dochodem wynosi 1260,23 zł - 260,35 zł = 1004,28 zł

Należy nadmienić, iż w gospodarstwach rolników około 53% wydatków na żywność stanowi wartość żywności pobranej z własnego gospodarstwa rolnego. W gospodarstwach pracowników użytkujących gospodarstwo rolne udział ten wynosi około 45%.

Na przeciętny poziom wydatków przypadających na 1 osobę w gospodarstwach emerytów i rencistów ma wpływ występująca w tej grupie gospodarstw przewaga rodzin dwuosobowych oraz osób samotnych, których wydatki kształtują się na relatywnie wyższym poziomie.

---