KSZTAŁCENIE INTEGRACYJNE UCZNIÓW

NIEPEŁNOSPRAWNYCH I PRZEWLEKLE CHORYCH

W SZKOŁACH OGÓLNODOSTĘPNYCH, INTEGRACYJNYCH

I PROWADZĄCYCH ODDZIAŁY INTEGRACYJNE

W ŚWIETLE PRAWA OŚWIATOWEGO.

(aktualizacja na dzień 21.06.2005 rok)

1. Ustawa o Systemie Oświaty z dnia 07. września 1991 roku z późniejszymi zmianami, nowelizacja z 2001 roku Dz.U. Nr 111, poz. 1194, z późniejszymi zmianami :

• system oświaty zapewnia możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami;

• system oświaty zapewnia opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie im realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych;

• poprzez szkołę integracyjną lub oddział integracyjny należy rozumieć odpowiednio szkołę lub oddział, w których uczniowie posiadający orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem ze zdrowymi rówieśnikami;

• szkołom integracyjnym nie ustala się obwodów szkolnych;

• organem prowadzącym przedszkola integracyjne i z oddziałami integracyjnymi, szkoły podstawowe integracyjne i z oddziałami integracyjnymi oraz gimnazja integracyjne i z oddziałami integracyjnymi jest gmina; organem prowadzącym szkoły ponadgimnazjalne integracyjne i z oddziałami integracyjnymi jest powiat;

• jeżeli orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zaleca kształcenie dziecka w przedszkolu integracyjnym, szkole podstawowej lub gimnazjum integracyjnym, odpowiednią formę kształcenia, na wniosek rodziców, zapewnia jednostka samorządu terytorialnego właściwa na miejsce zamieszkania dziecka, do której zadań własnych należy prowadzenie przedszkoli i szkół;

• zapewnienie uczniom niepełnosprawnym bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do i ze szkoły lub zwrot kosztów przewozu środkami komunikacji publicznej dla ucznia i jego opiekuna (jeżeli dowożą dziecko rodzice) jest obowiązkiem gminy;

• jedną z form działalności dydaktyczno - wychowawczej szkół (wszystkich) są zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze i specjalistyczne organizowane dla uczniów mających trudności w nauce oraz inne zajęcia wspomagające rozwój dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwojowymi, które mogą być prowadzone także z udziałem wolontariuszy (szczegółowe informacje dot. wprowadzania do placówek wolontariuszy można znaleźć m.in. w rozporządzeniu MENiS z dnia 11 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno - pedagogicznych .Dz.U. Nr 5, poz. 46, 2003 rok);

• podręczniki szkolne i książki pomocnicze do kształcenia specjalnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym, niewidomych, słabo widzących, niesłyszących kształcących się w oddziałach integracyjnych są dofinansowywane z budżetu państwa i można je zamawiać, nieodpłatnie na adres szkoły, za pośrednictwem Kuratorium Oświaty w Gdańsku (wszelkich dodatkowych informacji udziela pani wizytator Róża Konkiel tel.[phone]);

• Rozporządzenie MENiS z dnia 18 stycznia 2005 roku w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych i integracyjnych Dz.U. Nr 19, poz 167:

• kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w szkołach i oddziałach ogólnodostępnych i integracyjnych jest prowadzona nie dłużej niż do ukończenia przez ucznia: 18 roku życia (szkoła podstawowa), 21 roku życia (gimnazjum), 24 roku życia (szkoła ponadgimnazjalna);

• przedszkola i szkoły, do których uczęszczają uczniowie niepełnosprawni i niedostosowani społecznie, zapewniają dzieciom i młodzieży:

1. realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu z PP-P;

2. odpowiednie warunki do nauki (w tym sprzęt rehabilitacyjny)

3. realizację programów nauczania, wychowania i programów profilaktycznych dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy;

4. zajęcia rewalidacyjne lub socjoterapeutyczne (także zgodne z zaleceniami zawartymi w orzeczeniu z PP-P;

5. integrację ze środowiskiem rówieśniczym;

• przedszkola i szkoły, do których uczęszczają uczniowie niepełnosprawni, udzielają pomocy rodzicom i prawnym opiekunom dzieci i młodzieży niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych we wspieraniu ich w rozwoju (przedszkola i szkoły winny więc opracować program wspierania rodziny dziecka niepełnosprawnego, równoległy do konstruowanych programów edukacyjnych);

• w przedszkolach i szkołach integracyjnych (prowadzących oddziały integracyjne) zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w odpowiednich typach i rodzajach specjalnych przedszkoli i szkół (pedagogów specjalnych) oraz odpowiednich specjalistów (terapeutów), w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego. Ww. wymienieni nauczyciele i specjaliści:

1. rozpoznają potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i młodzieży niepełnosprawnych (dokonują diagnozy roboczej);

2. współorganizują zajęcia edukacyjne i pracę wychowawczą w formach edukacyjnych (wspólnie z nauczycielami wiodącymi prowadzą zajęcia, wybierają, dostosowują bądź opracowują indywidualne programy edukacyjne, wychowawcze i profilaktyczne, uczestniczą w zajęciach edukacyjnych prowadzących przez innych nauczycieli

3. prowadzą zajęcia rewalidacyjne lub socjoterapeutyczne (jeżeli posiadają stosowne kwalifikacje i uprawnienia)

4. udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne (bez udziału drugiego nauczyciela) w doborze metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi

5. prowadzą bądź organizują różnego rodzaju formy pomocy pedagogicznej i psychologiczne dla dziecka i jego rodziny (tu program wspierania rodziny);

• dyrektor przedszkola i szkoły ustala zajęcia, w których (ze względu na potrzeby edukacyjne niepełnosprawnych dzieci i młodzieży) uczestniczą nauczyciele ze specjalnym przygotowaniem lub inni specjaliści (to dyrektor ustala, na których zajęciach obecnych jest dwóch nauczycieli!)

• dla uczniów niepełnosprawnych dostosowuje się warunki i formę przeprowadzania sprawdzianu po klasie VI-tej, egzaminu gimnazjalnego po klasie III-ciej, egzaminu maturalnego, egzaminu dojrzałości, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Wszystkie ww. sprawdziany i egzaminy odbywają się zgodnie z przepisami w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych oraz zgodnie z wytycznymi Centralnej Komisji Egzaminacyjnej dot. sposobów dostosowań. W czasie przeprowadzania ww. sprawdzianów i egzaminów, należy zapewnić obecność specjalisty z zakresu danej niepełnosprawności lub niedostosowania społecznego. Jeżeli jest to niezbędne dla uzyskania właściwego kontaktu z uczniem lub absolwentem oraz pomocy przy obsłudze specjalistycznego sprzętu i środków dydaktycznych!!!

1. Rozporządzenie MEN z dnia 12 lutego 2001 roku w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania Dz.U. Nr 13, poz. 114, z późniejszymi zmianami Dz.U. Nr 23, poz. 192 z 2003 roku:

1. zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno - pedagogicznych wydają, na pisemny wniosek rodziców bądź prawnych opiekunów, orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dzieciom i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi (niepełnosprawnym), wymagającym specjalnej organizacji nauki i metod pracy (orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego nie są wydawane „na zawsze”, orzeczenia te wydaje się na określony czas, po którym tracą ważność; jeżeli zaś w związku ze zmianą okoliczności stanowiących podstawę wydania orzeczenia ustanie potrzeba kształcenia specjalnego (dziecko przestanie być niepełnosprawne) zespół orzekający, na wniosek rodziców lub prawnych opiekunów, wyda orzeczenie uchylające);

2. w orzeczeniu zespół określa zalecaną formę kształcenia specjalnego, tu kształcenia w szkole ogólnodostępnej, integracyjnej lub z oddziałami integracyjnymi;

3. także w orzeczeniu zespół zaleca formy stymulacji, rewalidacji i terapii, usprawniania, rozwijania potencjalnych możliwości i mocnych stron dziecka oraz inne formy pomocy psychologiczno - pedagogicznej, a także określa możliwości rozwojowe i potencjał dziecka (te wszystkie informacje służą potem nauczycielowi do konstruowania indywidualnych programów terapeutyczno - edukacyjnych dla poszczególnych uczniów niepełnosprawnych);

4. zespoły orzekające wydają także orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dzieciom i młodzieży przewlekle chorym (dłużej niż okres 21 dni) z uwagi na utrudnienia bądź niemożność uczęszczania do szkoły - często takie orzeczenia otrzymują także uczniowie o szczególnie poważnie zaburzonym zachowaniu, zagrażającym zdrowiu i bezpieczeństwu własnemu oraz innych);

1. Rozporządzenie MENiS z dnia 07 stycznia 2003 w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach Dz.U. Nr 11, poz. 114:

• szkoły udzielają uczniom, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno - pedagogicznej, która w odniesieniu do uczniów niepełnosprawnych polega w szczególności na:

• rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i umożliwienie zaspokojenia ich,

• organizowaniu różnych form pomocy psychologiczno - pedagogicznej (tu zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze, psychoedukacyjne i specjalistyczne: korekcyjno - kompensacyjne, logopedyczne, socjoterapeutyczne i inne o charakterze terapeutycznym),

• wspieraniu nauczycieli i rodziców w działaniach wyrównujących szanse edukacyjne ucznia,

• udzielaniu nauczycielom pomocy w dostosowywaniu wymagań edukacyjnych, wynikających z realizowanych przez uczniów programów nauczania do ich indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych,

• wspieraniu rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, podejmowaniu działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych, wspieraniu nauczycieli i rodziców w organizowaniu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem dalszego kształcenia i zawodu -

W związku z tak szerokim zakresem udzielania pomocy dziecku, jego rodzinie i nauczycielom konieczne jest zatrudnianie w placówkach integracyjnych i prowadzących oddziały integracyjne specjalistów: pedagogów specjalnych z różnych dziedzin pedagogiki, psychologów, terapeutów, logopedów, rehabilitantów i innych;

2. Rozporządzenie MENiS z dnia 11 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno - pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych Dz.U. Nr 5, poz. 46, 2003 rok:

• uczeń przewlekle chory (z problemami zdrowotnymi), uczęszczający do klasy ogólnodostępnej lub do klasy integracyjnej (jako uczeń pełnosprawny!) może otrzymać z poradni psychologiczno - pedagogicznej, na pisemny wniosek rodzica lub prawnego opiekuna, opinię „wspierającą”, dot. a) dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych, b) przyjęcia do klasy pierwszej szkoły ponadgimnazjalnej kandydata z problemami ograniczającymi możliwość wyboru kierunku kształcenia, c) przystąpienia ucznia z problemami zdrowotnymi do sprawdzianu przeprowadzanego w ostatnim roku szkoły podstawowej, egzaminu w ostatnim roku gimnazjum i egzaminu maturalnego w warunkach i formie dostosowanych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych;

• uczeń z wadą słuchu otrzyma z poradni opinię w sprawie zwolnienia go z nauki drugiego języka obcego;

• Rozporządzenie MENiS z dnia 29 stycznia 2003 roku w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, Dz.U. Nr 23, poz. 193, 2003 rok:

• indywidualne nauczanie dzieci i młodzieży przewlekle chorej, na podstawie orzeczenia z poradni psychologiczno - pedagogicznej, prowadzone jest przez jednego lub kilku nauczycieli szkoły. Uwaga! Uczeń niepełnosprawny posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego może otrzymać drugie orzeczenie - o potrzebie indywidualnego nauczania, jeżeli warunki zdrowotne nie pozwolą mu uczęszczać do szkoły razem z rówieśnikami. W uzasadnionych przypadkach dyrektor szkoły może powierzyć prowadzenie indywidualnego nauczania nauczycielowi zatrudnionemu w innej placówce (np. specjalnej, gdy uczeń jest niepełnosprawny, lub nauczycielowi z innej szkoły, który ma stosowne uprawnienia);

• zajęcia w ramach indywidualnego nauczania prowadzi się w miejscu pobytu dziecka - w szczególności w domu rodzinnym! Nie wyklucza to jednak prowadzenia nauczania indywidualnego w szkole. Dzieci, którym poradnia psychologiczno - pedagogiczna przyznała nauczanie indywidualne, wymagają szczególnego wsparcia. Najważniejsze jest umożliwienie im kontaktów rówieśniczych w środowisku szkolnym. Uczniowi nauczanemu indywidualnie, jeżeli pozwala na to jego stan zdrowia, powinno się umożliwić udział w różnego rodzaju uroczystościach klasowych i szkolnych, także z pojedynczym włączaniem go w zajęcia lekcyjne. Dla każdego ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, dyrektor szkoły ustala zasady, zakres, miejsce i czas prowadzenia zajęć. Uwaga! Nie może jednak istnieć sytuacja, gdy uczeń niepełnosprawny, który dodatkowo posiada orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, uczęszcza na wszystkie zajęcia lekcyjne ze zdrowymi rówieśnikami, po lekcjach zaś organizuje mu się nauczanie indywidualne wg tygodniowego wymiaru godzin zgodnie z cytowanym rozporządzeniem! Czasami, przed zmianą organizacji nauczania ucznia niepełnosprawnego - z nauczania indywidualnego na (często ponowne) nauczanie w klasie ogólnodostępnej bądź integracyjnej (szczególnie w przypadku uczniów z zaburzonym zachowaniem) - praktykuje się organizowanie tego nauczania na terenie szkoły ze stopniowym włączaniem ucznia w grupę klasową.

• Rozporządzenie MEN z dnia 21 maja 2001 roku w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół Dz.U. Nr 61, poz. 624, zmiana: Dz.U. Nr 10, poz. 96 z 2002 roku; Dz.U. Nr 146, poz. 1416 z 2003 roku; Dz.U. Nr 66, poz. 606 z 2004 roku; Dz.U. Nr 10, poz. 2878 z 2005 roku:

• liczba uczniów w oddziale integracyjnym w przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej wszystkich typów wynosi od 15 do 20, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych;

• w oddziałach integracyjnych w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających specjalne przygotowanie pedagogiczne oraz specjalistów prowadzących zajęcia rewalidacyjne - za określenie zgodności kwalifikacji nauczyciela ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym z prowadzonymi przez niego zajęciami odpowiedzialny jest dyrektor placówki. Nauczyciel pełniący funkcją nauczyciela wspierającego w oddziale integracyjnym winien posiadać odpowiednie dyplomy bądź zaświadczenia o odbytych kursach kwalifikacyjnych z zakresu pedagogiki specjalnej (dowolnej) a ponadto winien: znać i rozumieć potrzeby uczniów z różnego rodzaju niepełnosprawnościami i trudnościami w uczeniu się, znać różnorodne metody i formy pracy z uczniami niepełnosprawnymi w oddziałach specjalnych lub integracyjnych, być przygotowanym pod względem metodycznym i merytorycznym do pracy edukacyjnej (musi posiadać dokumentację, świadczącą o tym, iż „umie uczyć”); bardzo często nauczyciele wspierający (pedagodzy specjalni) mają uprawnienia do prowadzenia zajęć rewalidacyjnych;

• w szkołach podstawowych i gimnazjach można dodatkowo zatrudniać, w uzasadnionych przypadkach, pomoc nauczyciela (osobę nie będącą nauczycielem);

• dyrektor winien powołać na terenie kierowanej przez siebie placówki, zespoły problemowo - zadaniowe, ds. integracji. Zespołem tym kieruje przewodniczący, w zespołach spotykają się i pracują nauczyciele uczący w klasach integracyjnych oraz inni specjaliści, w celu omawiania i rozwiązywania bieżących problemów integracyjnych, ustalania kryteriów naboru uczniów do klas integracyjnych (zarówno niepełnosprawnych, jak i sprawnych) oraz wzajemnego wspierania się w pracy dydaktyczno - wychowawczej w aspekcie integracji uczniów zdrowych i niepełnosprawnych (niekiedy do takich zespołów należą także rodzice uczniów niepełnosprawnych);

• statut szkoły podstawowej, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych różnego typu określa cele i zadania placówki uwzględniające (także) program wychowawczy dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska - oznacza to, iż w placówkach integracyjnych i prowadzących oddziały integracyjne konieczne jest uwzględnianie systematycznego procesu wspierania integracji w programach wychowawczych, a także w planach pracy poszczególnych wychowawców klas;

• statut szkoły podstawowej, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych różnego typu określa szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego oceniania uczniów (WSO) - w placówkach integracyjnych, prowadzących oddziały integracyjne a także w innych placówkach ogólnodostępnych WSO winno uwzględniać kryteria oceniania uczniów z danym rodzajem niepełnosprawności (sposób oceniania i egzekwowania wiedzy, wykazanie swoich mocnych stron i umiejętności, sposób motywowania ucznia do pracy i inne);

• statut szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej winien określać także organizację zajęć dodatkowych dla uczniów niepełnosprawnych z uwagi na ich szczególne potrzeby (tzw. program rewalidacyjnego wspierania). Dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej w szkole ogólnodostępnej, integracyjnej lub z oddziałami integracyjnymi zapewnia się:

1. realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego,

2. odpowiednie warunki do nauki, oprzyrządowanie i środki dydaktyczne oraz dostępność środowiska szkolnego,

3. realizację, we współpracy z rodziną, programu nauczania dostosowanego do indywidualnych możliwości i potrzeb edukacyjnych, z wykorzystaniem form i metod pracy dydaktycznej odpowiednich do zaburzeń i odchyleń rozwojowych,

4. zajęcia rewalidacyjne lub inne zajęcia specjalistyczne.

• szkoły podstawowe i gimnazja organizują świetlice dla uczniów, którzy muszą przebywać dłużej w szkole ze względu na czas pracy ich rodziców (prawnych opiekunów), organizację dojazdu do szkoły lub innych okoliczności wymagających zapewnienia uczniowi opieki w szkole - do świetlicy mają prawo uczęszczać wszyscy uczniowie danej szkoły i gimnazjum, w tym także uczniowie niepełnosprawni!

• Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół Dz.U. Nr 51, poz. 458, z późniejszymi zmianami: Dz.U. Nr 210, poz. 2041 z 2003 roku; Dz.U. Nr 19, poz. 165 z 2005 roku:

1. wszystkich uczniów (pełno i niepełnosprawnych) obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego (co w praktyce oznacza, iż wszystkie dzieci uczą się tych samych przedmiotów nauczania, tylko każde na poziomie swoich własnych możliwości intelektualnych, emocjonalnych i fizycznych) z wyjątkiem uczniów upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym, dla których opracowano odmienną podstawę programową, w oparciu o którą zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z danymi uczniami układa indywidualne programy edukacyjne. Zespół winien uznawać prawo osób niepełnosprawnych do rozwoju we własnym tempie i uwzględniać to prawo podczas ustalania kierunków pracy z uczniem. Wskazane jest także nawiązanie współpracy z rodziną, włączanie jej w tworzenie planu rewalidacji i, w miarę możliwości, w realizowanie pewnych jego elementów w domu rodzinnym ucznia.

• Rozporządzenie MENiS z dnia 12 lutego 2002 roku w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych Dz.U. Nr 15, poz. 142, z późniejszymi zmianami: Dz.U. Nr 137, poz. 1155 z 2002 roku; Dz.U. Nr 39, poz. 337 z 2002 roku; Dz.U. Nr 116, poz. 1093, z 2003 roku; Dz.U. Nr 43, poz. 393 z 2004 roku:

1. dla uczniów niepełnosprawnych można wydłużyć okres nauki na każdym etapie edukacyjnym co najmniej o jeden rok, zwiększając proporcjonalnie liczbę godzin zajęć edukacyjnych (ze wszystkich lub niektórych przedmiotów) - z punktu widzenia kształcenia integracyjnego wskazane jest tu organizowanie tzw. ciągów edukacyjnych, by uczeń niepełnosprawny, przy wydłużonym etapie kształcenia, miał gdzie realizować swój program (najkorzystniej także w oddziale integracyjnym, nie zaś w dużej klasie bez wsparcia nauczyciela - specjalisty). Wydłużenie etapu edukacyjnego nie jest tożsame z powtarzaniem danej klasy! Winno być uzgodnione z rodzicami ucznia niepełnosprawnego, dobrze jest także zasięgnąć opinii specjalistów z poradni psychologiczno - pedagogicznej. Uczeń niepełnosprawny, któremu wydłuża się etap kształcenia, nie otrzymuje promocji do klasy programowo wyższej lub nie kończy szkoły właśnie z uwagi na to wydłużenie. Decyzję o wydłużeniu danemu uczniowi niepełnosprawnemu etapu kształcenia podejmuje się uchwałą Rady Pedagogicznej, najczęściej w trakcie jego trwania. Dla ucznia, któremu wydłuża się etap kształcenia, konieczne jest napisanie programu edukacyjnego na wydłużony rok szkolny, uwzględniając jego potrzeby i możliwości rozwojowe oraz różne rozwiązania organizacyjne;

2. w szkolnym planie nauczania, dyrektor placówki, w uzgodnieniu z organem prowadzącym, przydziela dodatkowe godziny rewalidacyjne (indywidualne lub grupowe) dla uczniów niepełnosprawnych (stosownie do zaleceń zapisanych w orzeczeniu o kształceniu specjalnym z poradni psychologiczno - pedagogicznej). W tych orzeczeniach poradnia zaleca, co w rozwoju dziecka winno się wspierać na zajęciach rewalidacyjnych, nie podaje ilości godzin - to zależy od rzeczywistych potrzeb dziecka, dyrektora i finansów z organu prowadzącego. W zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności należy uwzględnić następujące zajęcia rewalidacyjne: korekcji wad postawy, korygujące wady wymowy, orientacji przestrzennej i poruszania się, nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji, inne, wynikające z programów rewalidacji (także ogólnorozwojowe, kompensacyjne i usprawniające, wspierające i stymulujące rozwój intelektualny);

3. obowiązują plany nauczania zgodne z etapem kształcenia; zawierają szczegółowe plany nauczania dla wszystkich typów szkół z wyszczególnieniem rodzajów niepełnosprawności;

4. w szkole podstawowej integracyjnej oraz prowadzącej oddziały integracyjne, w gimnazjum integracyjnym i prowadzącym oddziały integracyjne, w integracyjnych szkołach ponadgimnazjalnych i prowadzących oddziały integracyjne na tym etapie edukacji na zajęciach z języków obcych, informatyki, elementów informatyki i technologii informatycznej a także na ćwiczeniach laboratoryjnych i zajęciach wychowania fizycznego podział na grupy jest obowiązkowy, z tym że grupa nie powinna liczyć mniej niż 5 uczniów.

• Rozporządzenie MENiS z dnia 5 lutego 2004 roku w sprawie warunków i trybu dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania ich dopuszczania Dz.U. Nr. 25, poz. 220:

1. w szkole podstawowej, w gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalej (także integracyjnej oraz z oddziałami integracyjnymi) wyboru programu nauczania ogólnego dla zajęć edukacyjnych dla danego oddziału (klasy) dokonuje nauczyciel prowadzący dane zajęcia, uwzględniając możliwości i zainteresowania uczniów (w tym uczniów niepełnosprawnych). By dobrze dobrać program nauczania dla całej klasy integracyjnej nauczyciel przedmiotu (wiodący) winien skonsultować się z nauczycielem wspierającym danej klasy;

2. w odniesieniu do ucznia niepełnosprawnego nauczyciel może:

• wykorzystywać w pracy dowolny program edukacyjny z zestawu dopuszczonego przez ministra, z zamieszczaniem w aneksie uwag do realizacji tego programu uwzględniających możliwości ucznia (tu nie występuje obniżenie wymagań)

• częściowo wykorzystywać program z zestawu w postaci dostosowywania treści, metod i form pracy do możliwości ucznia (tu występuje obniżanie wymagań edukacyjnych do poziomu i możliwości ucznia) c) opracować własny program dla danego ucznia;

3. opisane wyżej modyfikacje programów (b, c) wchodzą w skład szkolnego zestawu programowego i powinny zyskać pozytywną opinię rady pedagogicznej - potwierdzona wpisem do księgi protokołów rady pedagogicznej, rady rodziców (w tym wypadku zgody rodziców poszczególnych uczniów niepełnosprawnych - pisemna) oraz nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego posiadającego wykształcenie wyższe z dziedziny wiedzy zgodnej z zakresem treści, które obejmuje program lub posiadającego wyższe wykształcenie z zakresu pedagogiki specjalnej zgodnej z rodzajem niepełnosprawności dziecka lub posiadającego doświadczenie w zakresie pracy w oddziałach integracyjnych;

4. kuratorzy oświaty (wizytatorzy) oraz publiczne placówki doskonalenia nauczycieli są zobowiązani do udzielania szkołom i nauczycielom niezbędnej pomocy metodycznej w sprawach szkolnego zestawu programów (także w aspekcie opiniowania);

5. Uwaga!: uczniowie niepełnosprawni w oddziale integracyjnym w zasadzie powinni korzystać z takich samych podręczników co ich zdrowi rówieśnicy w tej samej klasie, od nauczycieli zależy jednak, jakie podręczniki z danego zestawu kupią rodzice dla ucznia niepełnosprawnego a jakich kupować nie muszą, gdyż uczeń nie będzie w stanie z nich skorzystać z uwagi na utrudnienia związane z niepełnosprawnością - w takiej sytuacji uczeń niepełnosprawny pracuje wykorzystując pomoce dydaktyczne przygotowane przez nauczyciela. Podręczniki do kształcenia specjalnego, zamawiane poprzez Kuratorium Oświaty, winny być traktowane jako pomocnicze (do prac domowych, różnorodnych zajęć dodatkowych i rewalidacyjnych);

• Rozporządzenie MENiS z dnia 07 września 2004 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych Dz.U. Nr 199, poz. 2046, zmiana: Dz.U. Nr 74, poz. 2046 z 2005 roku:

1. nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii, z publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej, lub orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (także orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania), z publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia, u którego stwierdzono trudności w uczeniu się - dostosować nie zawsze oznacza zmniejszać! Nauczyciel zmniejsza wymagania w stosunku do uczniów z upośledzeniem umysłowym i uczniów o niższym poziomie funkcjonowania intelektualnego (co diagnozuje i zaleca specjalista w poradni), w odniesieniu do pozostałych uczniów niepełnosprawnych, nauczyciel szuka różnorodnych sposobów i metod, by uczeń posiadł należyte wiadomości i umiejętności bez zaniżania wymagań edukacyjnych!

2. nauczyciel, na początku roku szkolnego, informuje uczniów niepełnosprawnych i ich rodziców o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego, dostosowanego do indywidualnych możliwości ucznia, programu (program indywidualny, modyfikacje programowe, aneks o sposobie realizacji programu - cytowane a), b), c) oraz sposobach sprawdzania jego osiągnięć edukacyjnych;

3. nauczyciel ocenia osiągnięcia edukacyjne ucznia niepełnosprawnego w odniesieniu do stopnia realizacji przez niego dostosowanego programu (programu indywidualnego, modyfikacji programowych, aneksu o sposobie realizacji programu - cytowane a), b), c) - uczeń niepełnosprawny także może uzyskiwać oceny celujące i bardzo dobre oraz otrzymywać świadectwa z czerwonym paskiem! Warunki, sposoby i kryteria oceniania uczniów niepełnosprawnych winny być uwzględnione w WSO szkoły;

4. nauczyciel, na początku roku szkolnego, informuje uczniów niepełnosprawnych i ich rodziców o warunkach i sposobie oraz kryteriach oceny z zachowania, co także winno mieć swoje odniesienie do WSO szkoły;

5. w klasach integracyjnych ocenę z zachowania, tak jak i w innych klasach, ustala wychowawca klasy, oceny klasyfikacyjne ustalają nauczyciele prowadzący dane zajęcia edukacyjne, po zasięgnięciu opinii nauczyciela współorganizującego kształcenie integracyjne (nauczyciela specjalnego, wspierającego) - w praktyce zawsze dwaj nauczyciele razem oceniają ucznia niepełnosprawnego;

6. uczeń niepełnosprawny, tak jak każdy inny, w klasach I - III otrzymuje ocenę opisową z zachowania i osiągnięć edukacyjnych (klasyfikacyjnych); w klasach starszych z osiągnięć edukacyjnych (klasyfikacyjnych) z poszczególnych przedmiotów otrzymuje ocenę wyrażoną cyfrą wg. skali od 1 do 6 a z zachowania wg. skali: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie, naganne. Przyjmuje się, iż dodatkowo można konstruować oceny opisowe z osiągnięć edukacyjnych i z zachowania ucznia niepełnosprawnego także na II - gim i III - cim poziomie kształcenia - w takiej sytuacji winno mieć to swoje odbicie w WSO;

7. uwaga! - uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym otrzymują wyłącznie oceny opisowe na wszystkich etapach kształcenia, zarówno z zachowania, jak i z zajęć edukacyjnych (bieżące i klasyfikacyjne). Klasyfikacja śródroczna i końcoworoczna ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w klasach I - III polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych i ustaleniu jednej oceny klasyfikacyjnej oraz oceny z zachowania. Klasyfikacja śródroczna i końcoworoczna ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych z zajęć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania (Dz.U. Nr 15 z 2002 roku, poz. 142). Szczególnie mocno w ocenie opisowej należy podkreślać zajęcia edukacyjne "Funkcjonowanie w środowisku", gdzie zamieszcza się informacje o osiągnięciach ucznia także z czytania, pisania, liczenia i inne). Ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym promuje się do klasy programowo wyższej, uwzględniając specyfikę kształcenia, w porozumieniu z jego rodzicami. Także o ukończeniu przez tego ucznia szkoły (klasy programowo najwyższej) postanawia rada pedagogiczna, uwzględniając specyfikę kształcenia, w porozumieniu z jego rodzicami;

8. dyrektor szkoły może zwolnić ucznia niepełnosprawnego z zajęć z wychowania fizycznego, informatyki i technologii informacyjnej na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach uczestniczenia w tych zajęciach wydanej przez lekarza na dany okres. Nie wszyscy uczniowie, także z niepełnosprawnościami fizycznymi, posiadają takie opinie, z czego wynika, iż mają pełne prawo do udziału w tych zajęciach (uwaga: uczniowie z różnego rodzaju niepełnosprawnościami mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie zawsze możliwą do zaspokojenia na zajęciach z wychowania fizycznego, którą szkoła powinna pomóc im zaspokoić!);

9. jeżeli uczeń realizuje ogólną, tą samą podstawę programową co zdrowi rówieśnicy, nie wolno zwalniać go z żadnych innych zajęć niż wymienione powyżej (przedmiotów nauczania), w szczególnych przypadkach można zmienić organizację nauczania danego przedmiotu - uczeń niepełnosprawny na koniec semestru i roku szkolnego uzyskuje oceny klasyfikacyjne ze wszystkich zajęć edukacyjnych (przedmiotów nauczania);

10. przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, plastyki i muzyki w odniesieniu do uczniów niepełnosprawnych należy brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć;

11. na podstawie opinii z publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub orzeczenia publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej oraz na pisemny wniosek rodziców dyrektor szkoły może zwolnić ucznia z wadą słuchu z nauki drugiego języka obcego - czasem jest to język, który nie jest kontynuowany, postępować należy zgodnie z zaleceniami specjalistów i kierując się dobrem ucznia!);

12. ucznia niepełnosprawnego, posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, który ma opóźnienie w realizacji programu nauczania co najmniej jednej klasy, a który uzyskuje ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych oceny uznane za pozytywne (i zgodne z WSO szkoły) oraz rokuje opanowanie w jednym roku szkolnym programów nauczania dwóch klas, można promować do klasy programowo wyższej również w ciągu roku szkolnego (są to szczególne wypadki, wymagają skonsultowania z wizytatorem w KO);

13. uczniowie niepełnosprawni (oprócz uczniów umiarkowanie i znacznie upośledzonych) przystępują do sprawdzianu w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej i egzaminu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w gimnazjum w warunkach i formie dostosowanych do ich dysfunkcji;

14. uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym nie przystępują do ww. sprawdzianów i egzaminów;

15. uczniowie z upośledzeniem w stopniu lekkim ze sprzężoną niepełnosprawnością (łącznie), posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego (z uwagi na sprzężoną niepełnosprawność), którzy nie rokują kontynuowania nauki w szkole ponadgimnazjalnej, mogą być zwolnieni z ww. sprawdzianu i egzaminu (na wniosek rodziców, po zaopiniowaniu przez dyrektora szkoły, zwalnia dyrektor OKE);

16. w przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, dostosowanie warunków ww. sprawdzianu i egzaminu następuje na podstawie tego orzeczenia;

17. w przypadku absolwenta posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania dostosowanie warunków i formy przeprowadzania egzaminu maturalnego do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych następuje na podstawie tego orzeczenia; absolwenci chorzy lub niesprawni czasowo, na podstawie zaświadczenia o stanie zdrowia wydanym przez lekarza, mogą przystąpić do egzaminu maturalnego w warunkach i formie odpowiednich ze względu na ich stan zdrowia;

• Rozporządzenie MENiS z dnia 30 lutego 2004 roku w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych, Dz.U. Nr 26, poz. 232 z 2004 roku:

1. do szkół podstawowych i gimnazjów ogólnodostępnych, integracyjnych i prowadzących oddziały integracyjne przyjmowane są dzieci pełnosprawne na warunkach określonych w rozporządzeniu, dzieci niepełnosprawne, posiadające orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów);

2. kandydaci z problemami zdrowotnymi (uczniowie przewlekle chorzy i niepełnosprawni), ograniczającymi możliwość wyboru kierunku kształcenia ze względu na stan zdrowia, ubiegający się o miejsce w szkole ponadgimnazjalnej, mogą otrzymać z poradni psychologiczno - pedagogicznej opinię wspierającą. Dzięki temu, przy przyjmowaniu do szkół, w przypadku równorzędnych wyników uzyskanych w postępowaniu kwalifikacyjnym, mają pierwszeństwo;

3. kandydaci niepełnosprawni i cierpiący na przewlekłe choroby, ubiegający się o przyjęcie do pierwszej klasy szkoły zawodowej powinni posiadać zaświadczenie lekarskie o braku przeciwskazań zdrowotnych do kształcenia w określonym zawodzie.

• Rozporządzenie MENiS z dnia 14 stycznia 2005 roku w sprawie zasad wydawania wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych, sposobu dokonania ich sprostowań i wydawania duplikatów, a także zasad legalizacji dokumentów przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą oraz odpłatności za wykonanie tych czynności Dz.U. Nr 58, poz. 504, sprostowanie: Dz.U.Nr 67, poz. 585:

1. uczniowie niepełnosprawni (z wyjątkiem uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym) z klasy integracyjnej lub klasy ogólnodostępnej otrzymują takie same świadectwa szkolne promocyjne i ukończenia szkoły jak uczniowie pełnosprawni (wg wzorów w ww. Dz.U.), na świadectwie nie wolno umieszczać adnotacji "klasa integracyjna" ani żadnych innych tego typu;

2. uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, uczęszczający do klas integracyjnych lub ogólnodostępnych otrzymują świadectwa z adnotacją (na stronie drugiej, nad "Wynikami klasyfikacji końcoworocznej") "uczeń (uczennica) realizował/a program nauczania dostosowany do indywidualnych możliwości i potrzeb na podstawie orzeczenia wydanego przez zespół orzekający działający w (tu wpisuje się właściwą nazwę publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej)". Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, tak jak i inni uczniowie, otrzymują na świadectwie, od klasy czwartej szkoły podstawowej wzwyż, stopnie wyrażone cyframi;

3. uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w klasie I-III otrzymują takie same świadectwa, jak uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (z ww. adnotacją) i oceną opisowa; od klasy IV szkoły podstawowej uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym otrzymują świadectwa promocyjne i kończące szkoły odmienne, wg. "własnego" wzoru, kolejno: MENiS - I/5/2; MENiS- I/10/2; MENiS - I/19/2; MENiS - I/25/2 (już bez ww. adnotacji). Uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym zawsze na świadectwie otrzymują oceny opisowe bez względu na poziom nauczania;

4. świadectwo szkolne ucznia niepełnosprawnego, uczęszczającego do klasy integracyjnej, pod wynikami klasyfikacji, podpisuje wychowawca klasy (jeden nauczyciel). Wychowawstwo klasy przydziela nauczycielowi dyrektor szkoły. Wychowawcą klasy integracyjnej może być nauczyciel wiodący (przedmiotowiec) lub nauczyciel wspierający (pedagog specjalny).

• Rozporządzenie MENiS z dnia 19 lutego 2002 roku w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji Dz.U. Nr 23, poz. 225 z późniejszymi zmianami: Dz.U. Nr 107, poz. 1003 z 2003 roku:

1. do dziennika lekcyjnego wpisuje się (między innymi) a) oznaczenia realizowanych programów nauczania zawartych w zestawie nauczania dla danego oddziału - należy oznaczyć także indywidualne lub zmodyfikowane programy nauczania dla poszczególnych uczniów niepełnosprawnych b) tematy prowadzonych zajęć edukacyjnych dla całej klasy - przy kolejnych tematach podpisuje się dwóch obecnych na zajęciach nauczycieli tj. wiodący i wspierający; dodatkowo nauczyciele winni posiadać dziennik (lub zeszyt) do odnotowywania szczegółowej tematyk zajęć bądź czynności uczniów niepełnosprawnych, realizujących indywidualne lub zmodyfikowane programy - te adnotacje robi nauczyciel wspierający (jeżeli jest na zajęciach) lub nauczyciel przedmiotu, jeżeli sam prowadzi lekcje;

2. szkoła, w której uczeń niepełnosprawny korzysta z zajęć rewalidacyjnych lub innych specjalistycznych, powinna prowadzić dodatkowe dzienniki zajęć, z wpisywanymi tam (między innymi) indywidualnymi lub grupowymi programami pracy z uczniami niepełnosprawnymi oraz kolejne tematy prowadzonych zajęć;

3. wewnątrzszkolne ocenianie uczniów niepełnosprawnych może być także dokumentowane w innym niż dziennik lekcyjny dokumencie (np. osobnym zeszycie, gdzie nauczyciele odnotowują opisowo postępy ucznia), jednak oceny semestralne i końcoworoczne (wszystkie) wpisuje się do dziennika lekcyjnego;

---