Klasyczne koncepcje kształcenia integralnego stworzyły podwaliny prac współczesnych pedagogów, którzy proponują oprzeć nauczanie wczesnoszkolne na koncepcji nauczania zintegrowanego.

Współczesne uzasadnienie kształcenia integralnego. Nauczanie początkowe jest pierwszym najważniejszym szczeblem systemu kształcenia, ponieważ od tego okresu edukacji zależy przyszłość młodego człowieka. Psychika dziecka w tym okresie jest bardzo plastyczna jak również podatna na oddziaływanie wychowawcze. W tym okresie w pracy z dziećmi szczególny nacisk kładzie się na wszechstronny i harmonijny rozwój, który będzie procentował w dalszej edukacji, ponieważ dziecka „bezkolizyjny” rozwój zależy od tego jaki poziom sprawności i umiejętności osiągnie na etapie klas I-III.

Od kilku lat nasila się krytyka pierwszego szczebla nauczania, pod jego adresem kierowane są różnorodne zarzuty. Wiele poczynań unowocześniających oraz ulepszających kształcenie i wychowanie dzieci sprowadza się do stosowania elementów dawnych i współczesnych koncepcji, metod i mikrosystemów.

Edukacja wczesnoszkolna zaniedbuje ważne funkcje wychowawcze, opiekuńcze, diagnostyczne, korekcyjno-wychowawcze, kompensacyjne, działa w sposób niekorzystny, powodując zagrożenie dla prawidłowego rozwoju dziecka.

W systemie klasowo-lekcyjnym wystąpiło wiele niekorzystnych czynników, które wpłynęły negatywnie na zdrowie i samopoczucie uczniów. Do nich można zaliczyć bardzo liczne klasy, zbyt krótkie przerwy między lekcjami, dzieci mało czasu spędzały na świeżym powietrzu, a nauka w ciągu tygodnia rozpoczynała się w różnych godzinach. Szkoła stała się mniej lubiana przez uczniów.

Wielkie znaczenie w pracy w klasach I-III skłania pedagogów do szukania coraz to nowych i lepszych dróg nauczania, które muszą uwzględnić możliwości i potrzeby dzieci, a podążając za uczniem i jego pytaniami prowadzi go przez bliskie mu doświadczenia.

Od września 1999 roku uczniowie rozpoczęli naukę w zreformowanej szkole. Opracowano podstawy programowe w nowej edukacji zorientowanej nie na wiedzę encyklopedyczną, lecz na kształtowanie kompetencji uczniów.

W tradycyjnym kształceniu nacisk kładziono na pracę umysłową o charakterze książkowym oraz na umiejętności związane z procesem przyswajania wiedzy, zaniedbując jednocześnie rozwój praktycznego działania i aktywności umysłowej.

Uczniowie przyswajali wiadomości i opanowywali przewidziane umiejętności, a prowadzone lekcje były wyrywkiem rzeczywistości, często oderwanym od tego co dziecku najbliższe.

Ogólnopolskie badania przeprowadzone wśród dzieci klas I-III wykazały, że mają one niski poziom umiejętności w zakresie poprawnego komunikowania się i wypowiedzi, czytania ze zrozumieniem, ortografii, wiedzy matematycznej, rozwiązania problemów wymagających rozumienia związków i zależności.

Przekroczenie progu szkolnego okazało się niemałą trudnością dla dziecka w wieku siedmiu lat, które było zmuszone dostosować się do warunków panujących w szkole. Wpływało to negatywnie na rozwój osobowości dziecka , obniżało motywację do nauki oraz powodowało negatywne postawy wobec szkoły.

Dostrzeżono również, że dotychczasowy sposób kształcenia w niskim stopniu przygotowuje do rozumienia rzeczywistości i podejmowania zadań, a dzieci przyswojonej wiedzy nie potrafią zastosować w codziennym życiu i są mało twórcze.

Na tej podstawie wyrosło przekonanie o konieczności zmian systemu kształcenia, gdyż nie pozwala on na wszechstronny, harmonijny rozwój, a stosowane metody i formy organizacji zajęć ograniczały dziecko, nie pozwalały na eksponowanie siebie, twórczości i spontaniczności i tylko w niewielkim stopniu uwzględniały właściwości rozwojowe.

Obecnie wiele uwagi poświęca się koncepcji nauczania integralnego;

Poszukując optymalnych rozwiązań, które stwarzałyby warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego zgodnie z indywidualnymi możliwościami i potrzebami.

Rezygnuje się z podziału na przedmioty na rzecz całościowego odbioru świata, łącząc w działaniach edukacyjnych przyswajanie, przeżywanie, poszukiwanie i działanie oraz do całościowego ujęcia treści programowych, metod i form.

W literaturze pojęcie integracji przedstawione jest w różnorodny sposób. Brak jest jednomyślności wśród pedagogów zajmujących się problematyka nauczania zintegrowanego na poziomie edukacji wczesnoszkolnej.

Józef Galant popiera integrację międzyprzedmiotową, która łączy treści różnych przedmiotów i czynności z nimi związanych, w celu odkrywania, przyswajania, przeżywania i działania oraz wiązania w konkretną całość.

Można powiedzieć, że proces dydaktyczno-wychowawczy jest czymś pośrednim między nauczaniem całościowym i przedmiotowym.

Według Łucji Muszyńskiej integracja polega na:

łącznym ujmowaniu celów nauczania, wychowania i kształcenia.

Scalaniu treści i materiału nauczania oraz wychowania przez koncentrację wokół zasadniczych osnów zintegrowanych jednostek tematycznych

Tworzeniu jednolitych ciągów sytuacyjnych dla działań i przeżyć dzieci

H. Sowińska integrację rozumie jako organizację procesów edukacyjnych, która polega na tworzeniu dziecku warunków do wszechstronnej działalności , podporządkowanej określonym zasadom, obejmującym różne treści i skupionym we wspólnym bloku tematycznym. Polega na łączeniu różnych dziedzin, form aktywności dzieci i nauczyciela w ramach jednostek tematycznych.

Lubelska koncepcja nauczania integralnego Wiele polskich ośrodków zajmuje się zagadnieniem integracji w nauczaniu początkowym. Jednym z nich jest ośrodek lubelski. W wyniku krytyki systemu klasowo-lekcyjnego, wytworzyła się koncepcja kształcenia integralnego. Pedagodzy z UMCS w Lublinie w ramach eksperymentów i badań proponują wiele rozwiązań nauczania zintegrowanego w celu wdrażania ich w praktykę szkolną

Maria Cackowska jest autorką lubelskiej koncepcji nauczania integralnego. Pedagodzy lubelscy uważają, że nowoczesne nauczanie nie może ograniczać się do przekazywania gotowej wiedzy, uczniów należy aktywizować i rozwijać ich działalność własną, pobudzać postawy twórcze, uczyć samodzielnego rozwiązywania problemów, rozwijać umiejętność samodzielnego planowania. Należy stworzyć odpowiednie warunki dla wyzwalania aktywności twórczej uczniów, bogate środowisko szkolne i pozaszkolne.

Pedagodzy lubelscy w swojej koncepcji zakładają, że nauczanie musi ułatwiać uczniom przejście z przedszkola do szkoły i później do klas wyższych, wszechstronnie rozwijać ich osobowość. Proponują dwa cykle nauczania integralnego:

Pełnej integracji nauczania łącznego, który obejmuje pierwsze dwa lata nauki (klasy 0-I)

Cykl integracji wybiórczej nauczania skorelowanego (klasy II-III), gdzie obok zajęć zintegrowanych są formy przedmiotowo-lekcyjne.

Nauczyciel sam decyduje o strukturze, charakterze zadań, ale jednostka tematyczna powinna stanowić sensowną całość, bez podziału na przedmioty i lekcje. Nauczyciel określa czas na ich rozwiązanie, treści, sytuacje dydaktyczne, zwraca też uwagę na możliwości i zainteresowania uczniów.

Ważnym elementem przy układaniu planu zajęć jest przeplatanie pracy intelektualnej z zajęciami praktycznymi, ruchowymi oraz różnymi formami działalności ekspresyjnej, które w miarę możliwości powinny odbywać się na świeżym powietrzu.

Maria Cackowska zwraca uwagę, że wszystkie projektowane zajęcia muszą być ze sobą logicznie powiązane i przeplatać się z uwzględnieniem higieny pracy umysłowej.

Nauczyciel musi uwzględniać:

Korelację wewnątrzprzedmiotową polegającą na wykorzystaniu różnych treści z zakresu danego przedmiotu

Korelację międzyprzedmiotową, wiążącą problematykę pokrewną kilku przedmiotów

Korelację synchroniczną, wiążącą treści przedmiotów w danym czasie

Korelację asynchroniczną, wiążącą aktualnie realizowane treści z tymi, które były opracowane wcześniej

Korelację bierną, występującą w przypadku wcześniejszego skorelowania treści proponowanych w programie czy rozkładzie materiału

Korelację czynną, która ma miejsce, gdy nauczyciel aktywnie, razem z uczniami opracowuje zbliżone treści

Integracja treściowa jest jedną z 4 płaszczyzn integralnego kształcenia. Punktem wyjścia jest środowisko społeczno-przyrodnicze oraz język polski, a treści dotyczą: osoby dziecka, środowiska społecznego i przyrodniczego, kultury i świata wartości.

Integracja metodyczna nawiązuje do wielostronnego kształcenia Wincentego Okonia i obejmuje cztery strategie nauczania-uczenia się:

Asocjacyjną (A) uczniowie przyswajają sobie gotową wiedzę poprzez szczegółowe metody: obserwacje, wywiad, czytanie podręczników, tekstów źródłowych, informacje przekazywane przez nauczyciela

Problemową(P) uczniowie samodzielnie zdobywają wiedzę poprzez prowadzenie eksperymentów, biorąc udział w pogadankach, grach dydaktycznych, sprzyja to samodzielnemu myśleniu i rozwiązywaniu problemów

Działaniową lub operacyjną (O) polega na wykonywaniu czynności: przekształcających rzeczywistość, twórczych i rozrywkowo - relaksacyjnych, uczniowie uczą się planowania, zdobywają umiejętności i podejmują samodzielne decyzje

Ekspresję (E) mającą na celu rozwój emocjonalny: uczenie się własnego systemu wartości przekonań oraz postępowania zgodnego z przyjętym systemem

Trzecią płaszczyzną integracji jest integracja wychowawcza, łączy cele kształcenia i wychowania. Nauczyciel musi traktować uczniów podmiotowo uwzględniając ich potrzeby.

Czwarta płaszczyzna to integracja organizacyjna, nauczyciel wykazuje się zdolnościami organizacji działań uczniów, stosuje różne formy pracy, pomoce dydaktyczne oraz właściowości i specyfikę otaczającej rzeczywistości.

Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna powinna:

Zapewniać dziecku harmonijny rozwój osobowości w sferach: intelektualnej, fizycznej, psychicznej i moralnej

Rozwijać podstawowe umiejętności służące świadomemu uczeniu się, głównie umiejętności czytania, pisania, liczenia

Uwzględniać indywidualne potrzeby dziecka, umacniać wiarę we własne siły i umożliwiać osiągnięcie sukcesu

Stwarzać warunki rozwijania samodzielności, kreatywności i zainteresowań

Ukazywać uczniom świat jako zintegrowaną całość

Przybliżyć metody aktywnego poznawania rzeczywistości

Czynić dziecko podmiotem zabiegów edukacyjnych zintegrowanych wokół jego osoby

Następną płaszczyzną integracji jest integrowanie celów dydaktycznych z wychowawczymi. Proces ten powinien obejmować:

Przygotowywać uczniów do dalszej edukacji i rozbudzać ciekawość poznawczą

Uczyć działania i właściwych zachowań w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych

Wdrażać do uczestnictwa w życiu środowiska lokalnego

Zachęcać do troski o własne zdrowie, higienę i bezpieczeństwo

Prowadzić do poprawnego posługiwania się językiem polskim w mowie i piśmie

Nauczyć dostrzegać problemy matematyczne w życiu codziennym i stopniowo je matematyzować.