02.03.2013r.

ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE

Dlaczego ludzie pomagają innym?

Prospołeczność

*działanie ukierunkowane na korzyści pozaosobiste - dobro innych ludzi lub ogółu (np.troska o środowisko naturalne).

Zachowanie pomocne

*działanie ukierunkowane na spowodowanie jakiejś korzyści innego człowieka.

Altruizm

*szczególny rodzaj zachowania pomocnego, który albo nie przynosi żadnych korzyści sprawcy, albo wręcz przynosi mu straty

*zachowanie przynoszące korzyści innym, pod nieobecność motywacji egoistycznej

TEORIE POMOCNOŚCI

I. DECYZYJNY MODEL INTERWENCJI KRYZYSOWEJ

- Schemat procesów prowadzących do podjęcia interwencji przez przygodnego świadka

Latane i Darley

• 5 stopni przez które musi przejść człowiek nim udzieli pomocy ofierze nagłego wypadku

• do zaniechania pomocy wystarczy brak spełnienia zaledwie jednego warunku

DECYZYJNY MODEL INTERWENCJI

W SYTUACJI KRYZYSOWEJ

tak

nie

nie tak

tak

nie

nie

tak

nie tak

Wojciszko 2006, Adaptacja wg modelu Latanego i Harleya(1970)

Warunki udzielenia pomocy:

1. Dostrzeżenia zdarzenia(pośpiech, pochłonięcie innymi sprawami, roztargnienie)

63% studentów (nie spieszyli się na seminarium) zatrzymało się by udzielić pomocy; spośród spóźnionych zatrzymało się 10%

2. Zinterpretowanie sytuacji jako kryzysowej:

- czy moja pomoc jest potrzebna?,

- czy leżąca osoba jest chora, czy pijana?,

- czy dwoje ludzi przekomarza się, czy też jedna z osób zamierza pobić drugą?

* Im bardziej niejasna jakaś sytuacja społeczna, tym bardziej rozstrzygając o jej znaczeniu skłonni jesteśmy poszukiwać wskazówek w zachowaniu innych.

Zjawisko kumulacji ignorancji, niewiedzy wielu (Pluralistic ignorance)

• Fenomen polegający na tym, że świadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwując swoją obojętność(braku widocznych reakcji i oznak niepokoju ze strony świadków) interpretują zdarzenie jako niegroźne i niewymagające interwencji.

• Niewiedza wielu jest groźnym zjawiskiem - z jej powodu ludzie mogą nie udzielać pomocy.

13.03.1964- Queens, jedna z dzielnic Nowego Jorku

- młoda kobieta została zaatakowana,

- wołała o pomoc,

- mieszkańcy pobliskich domów stanęli przy oknach, wyszli na balkony.

- przez 45 min. Kitty Genovese była bita, maltretowana, gwałcona , w końcu

została zamordowana

- przyglądało się temu 38 świadków

• Latane i Darley (1968)

Zjawisko to zanika, gdy sytuacja nabiera jednoznaczności (np. wołanie o pomoc) i nie można jej zinterpretować inaczej niż jako wypadek.

3. Przyjęcie osobistej odpowiedzialności

• Czasami sytuacja ma jednoznacznie kryzysowy charakter, a mimo tego pomoc nie jest udzielana:

#Ofiara ataku padaczki; pomocy udzieliło:

31% badanych, którzy byli przekonani, że świadkami zdarzenia są jeszcze cztery

inne osoby,

85% badanych przekonanych, że są jedynymi świadkami

• Obecność innych powoduje rozproszenie odpowiedzialności za podjęcie działania
  w krytycznej sytuacji.

• 
  Jeżeli nacisk na podjęcie działania rozkłada się na więcej osób, na każdą z nich przypada mniejsza część nacisku --> co subiektywnie jest doświadczane jako mniejsza odpowiedzialność osobista za podjęcie działania

rozproszenie odpowiedzialności narasta wraz:

- z kosztami udzielania pomocy

- ze wzrostem liczby świadków

* Obecność choćby jednego świadka sprzyja uchylaniu się od odpowiedzialności za działanie.

4. Kompetencje do udzielania pomocy

• Znajomość właściwej formy pomocy

• Wzrost kompetencji sprzyja pomaganiu

5. Decyzja o podjęciu działania

• Nawet jeżeli wiemy, jak powinniśmy interweniować rozważamy ewentualne wiążące się z tym koszty:

- obawy, że zrobię coś źle i pogorszę sytuację

- starając się pomóc, sam mogę narazić się na niebezpieczeństwo

II. TEORIE POBUDZENIA

• Decyzyjny model interwencji kryzysowej dobrze wyjaśnia, co może ludzi odwieść od udzielenia pomocy

A co ludzi skłania do udzielania pomocy?

MODEL POBUDZENIA - BILANSU

Jane Piliavin (1981)

• Do udzielania pomocy w sytuacji kryzysowej motywuje nas spostrzeganie jej jako skutecznego sposobu na usunięcie nieprzyjemnych emocji wywołanych cudzym nieszczęściem

Główne twierdzenia modelu:

1. Zaobserwowanie cudzych kłopotów wywołuje u obserwatora pobudzenie emocjonalne, które rośnie wraz z :

- natężeniem,

- jednoznacznością,

- czasem trwania tych kłopotów,

a maleje wraz ze wzrostem dystansu oddzielającego świadka od osoby mającej kłopoty.

2. Pobudzenie wywołane cudzymi kłopotami jest nieprzyjemne dla obserwatora, który stara się je zredukować, tym bardziej, im jest ono silniejsze.

-- Im większe jest pobudzenie przeżywane przez świadka krytycznego zdarzenia, tym szybciej udziela on pomocy ofierze

3. Obserwator krytycznego wydarzenia wybiera taki sposób redukcji przeżywanego przez siebie pobudzenia, który działa najszybciej i wywołuje największy jego spadek przy stosunkowo najkorzystniejszym bilansie zysków i kosztów.

Dwa rodzaje kosztów:

- związane z udzielaniem pomocy

- koszty zaniechania pomocy

Zyski i koszty związane z pomaganiem

Udzielenie pomocy Nieudzielenie pomocy

Krótkotrwała strata czasu (spóźnianie na spotkanie) Długotrwała strata czasu (stawianie się w sądzie) Bezpośrednie zagrożenie dla własnego zdrowia i życia (interwencja w przypadku napadu) Prawna odpowiedzialność, gdy spowodujemy pogorszenie stanu chorego Osoba, której udzieliliśmy pomocy, staje się zależna od nas Odroczone zagrożenie dla własnego zdrowia i życia (szukanie zemsty przez napastnika)

Obniżenie samooceny Dezaprobata ze strony pozostałych świadków, którzy pośpieszyli z pomocą Prawna odpowiedzialność (ryzyko procesu sądowego)

Udzielenie pomocy Nieudzielenie pomocy

Poprawa samooceny Uznanie ze strony pozostałych świadków Uniknięcie prawnej odpowiedzialności za nie udzielenie pomocy Umacnianie zachowań prospołecznych Nagroda pieniężna, rzeczowa Czasami rozgłos i sława Niekiedy postawienie przestępców przed sądem

Uniknięcie krótkotrwałej straty czasu Uniknięcie długotrwałej straty czasu Uniknięcie bezpośredniego zagrożenia dla własnego zdrowia i życia Uniknięcie odroczonego zagrożenia dla własnego zdrowia i życia Uniknięcie dalszej zależności ofiary od naszej osoby Uniknięcie odpowiedzialności prawnej za przyczynienie się do pogorszenia stanu zdrowia rannej osoby

Przewidywany rodzaj reakcji w sytuacji kryzysowej jest w warunkach małych i dużych kosztów udzielenia i zaniechania pomocy Dovidio i in. (1991); za Wociszke 2006

	małe	duże
małe	(A) różne reakcje uwarunkowane głównie normami uważanymi za obowiązujące w danej sytuacji	(B) opuszczenie sytuacji, zignorowanie, zaprzeczenie
duże	© bezpośrednia interwencja	(D) interwencja pośrednia lub redefinicja sytuacji obniżająca subiektywne koszty zaniechania pomocy

• Postępowanie w sytuacji kryzysowej silniej zależy od wielkości kosztów udzielenia niż zaniechania pomocy.

• Koszty zaniechania pomocy decydują o zachowaniu głównie wtedy, kiedy koszty udzielenia pomocy są małe,

Jeżeli pomoc miałaby polegać na poważnym narażeniu własnego zdrowia czy bezpieczeństwa, nawet duże koszty jej zaniechania (wyrzuty sumienia do końca życia) nie nakłonią człowieka do interwencji

Ograniczenia modelu

• W ramach tego modelu nie da się wyjaśnić licznych przypadków pomocy impulsywnej

• W wielu sytuacjach pomaganie innemu człowiekowi może być motywowane zarówno:

- redukcją własnego cierpienia

- redukcją pobudzenia empatycznego (współczucia i wczuwania się w sytuację ofiary)

• pobudzenia empatyczne można zredukować wyłącznie przez poprawę stanu ofiary (udzielenie pomocy)

• własne cierpienie można zredukować albo pomagając, albo uciekając z sytuacji, przez wycofanie się wycofania się kontaktu z ofiarą

Zatem istnieją takie sytuacje, w których nawet przy niskich kosztach zaniechania jedynym sposobem zredukowania napięcia jest poprawa stanu ofiary - udzielenie pomocy.

III. TEORIE NORM

Pomaganie innym - skutek ulegania normom społecznym

Norma społeczna:

- społecznie uznawane, a uzewnętrznione przez jednostkę nakazy i zakazy dotyczące pożądanego i niepożądanego zachowania w sytuacji społecznej

• poczucie obligacji do ich spełniania

• lęk przed ich złamaniem

OPISOWE	POWINNOŚCIOWE
jak „się” w danej sytuacji postępuje; jak postępuje większość normatywny sposób postępowania jest skuteczny i korzystny	co człowiek powinien zrobić w danej sytuacji jakie postępowanie jest społecznie pożądane i moralnie słuszne sankcje społeczne: aprobata - dezaprobata innych sankcje osobiste: satysfakcja - poczucie winy

Normy nakazujące pomaganie

• Norma odpowiedzialności społecznej

- oczekiwanie i nakaz pomagania tym osobom, których losy zależą od naszych działań

Skłonność do pomagania jest słabsza:

- w społeczeństwach indywidualistycznych

- gdy osoba potrzebująca pomocy jest spostrzegana jako winna krytycznej sytuacji,
w której się znalazła lub budzi antypatię

• Norma wzajemności

- oczekiwanie i nakaz pomagania osobom, które nam pomogły w przeszłości

Występuje powszechnie; zawiera trzy reguły:

• nakaz pomagania i czynienia posług innym,

• nakaz przyjmowania cudzej pomocy

• nakaz odwzajemniania się przysługą za przysługę

*Przysługa nieproszona i interpretowana przez odbiorcę jako zamach na jego swobodę wyboru (przymuszenie do wzajemności) wzbudza motyw reaktywacji i osłabia pomaganie.

• Głównym czynnikiem decydującym o wpływie normy na zachowanie jest to czy zostanie ona zaktywizowana w danej sytuacji, czy nie.

• Jeżeli w jakiejś sytuacji różne normy dyktują odmienne sposoby postępowania, to zachowanie człowieka jest kontrolowane przez tę normę, która została ostatnio zaktywizowana.

• Sytuacja rozbieżności:

- norma opisowa „tu się śmieci” (widok zaśmieconego parkingu)

- norma powinnościowa „nie powinno się śmiecić” (widok osoby podnoszącej śmieć i wyrzucającej go do kosza)

# Akcje nawołujące do ochrony środowiska mogą przynosić efekty odwrotne, gdyż pokazują one zwykle zaśmiecone środowisko (aktywizacja normy „ludzie śmiecą”)

Cialdinii i współ. (1991)

• Sama aktywacja normy wystarcza do wprowadzenia jej w życie, kiedy łączy się z małymi kosztami

• W przypadku bardziej kosztownych zachowań normatywnych odgrywają rolę bardziej złożone procesy:

• zaprzeczanie odpowiedzialności za spełnianie normy,

• bilansowanie zysków i kosztów zachowania

IV. TEORIE EWOLUCJONISTYCZNE

socjobiologia - zjawiska społeczne tłumaczy się, stosując prawa teorii ewolucji Karola Darwina.

Zgodnie z tą teorią „Istnieje tendencja do przekazywania z pokolenia na pokolenie tych genów, które pomagają nam przeżyć i wydać na świat potomstwo”.

• Teoria dostosowania łącznego

koncepcja doboru krewniaczego W. Hamilton (1964)

• Założenie - pomaganie krewnym (nawet z poświęceniem własnego zycia) jest zachowaniem mającym na celu propagację własnych genów; nie bezpośrednio (własna reprodukcja), lecz pośrednio (reprodukcja bliskich krewnych).

• ludzie chętniej i częściej pomagają krewnym niż obcym

• ludzie pomagają krewnym tym bardziej, im bliżej są spokrewnieni

• Teoria altruizmu wzajemnego

R. Trivers (1971)

• Założenie - pomaganie innym osobnikom własnego gatunku jest korzystne dla pomagającego, o ile jest odwzajemniane.

Dzięki temu osobnik pomagający dysponuje zwiększonymi zasobami „pożyczonymi od innych

• Pomaganie odwzajemniane jest powszechne w ludzkich społecznościach.

# Wyznaczniki pomocności

• Kiedy ludzie pomagają innym ludziom?

Obecność i postępowanie innych

Obecność biernych obserwatorów hamuje pomoc:

- rozproszenie odpowiedzialności

- niewiedza wielu

naśladowanie innych w wyniku modelowania

• Czy zachowanie modeli może nasilić prospołeczność?

Zaobserwowanie innej, prospołecznie postępującej osoby nasila skłonność do pomagania nieznajomym (awaria samochodu).

Telewizja może „zarażać” prospołecznością:

- oglądanie przez dzieci programów uczących życzliwości skutkuje wzrostem kooperatywności i skłonności do pomagania

Inni wpływają na prospołeczność jako dawcy nagród i kar.

Pomaganie jest po części zachowaniem wyuczonym:

- pojawia się i nasila pod wpływem nagród / pochwał

- zanika pod wpływem kar / dezaprobata

* Ludzie dorośli o silnej potrzebie aprobaty społecznej dają większe datki na cele dobroczynne tylko wtedy, gdy ma to charakter publiczny i jest widziane przez innych ludzi.

Właściwości biorcy pomocy:

• bardziej pomagamy osobom od nas uzależnionym (osoby starsze, dzieci)

• jeżeli krytyczna sytuacja, w jakiej znalazła się ofiara zdarzenia jest jej dziełem - los ofiary wzbudza gniew lub niechęć i hamuje pomocność.

o Każdy czynnik nasilający atrakcyjność innego człowieka, nasila tez skłonność do pomagania mu (lubienie, atrakcyjność fizyczna, podobieństwo poglądów, cech osobowości…)

Relacja między dawcą a biorcą pomocy.

Większa skłonność do pomagania osobom podobnym może wynikać nie tylko z większej sympatii, ale także z faktu, że dobro takich osób traktowane jest, jak dobro własne

Dwa typy motywacji: endocentryczna, egzocentryczna.

Motywacja endocentryczna (skierowana do wewnątrz) - tendencja do pomagania innym po to, by polepszyć swoje samopoczucie; utrzymać lub podwyższyć własną samoocenę dzięki przypisywaniu sobie pochlebnych właściwości w wyniku postępowania zgodnego z normami.

Motywacja egzocentryczna (skierowana na zewnątrz) - tendencja do pomagania innym po to, by polepszyć ich samopoczucie; zaspokoić ich potrzeby. J. Karyłowski, (1982)

Oba rodzaje motywacji mogą nasilać pomoc.

Dla osoby motywowanej endocentrycznie najważniejsze jest, aby to ona pomogła człowiekowi w potrzebie.

Dla osoby motywowanej egzocentrycznie najważniejsze jest, by pomoc została udzielona.

Zależy od oddziaływań wychowawczych:

- konsekwencje postępków dla innych ludzi

- konsekwencje, jakie postępowanie dziecka ma dla niego

Rodzaj związków międzyludzkich w dużym stopniu wyznacza zachowania prospołeczne.

Związki oparte na

wspólnocie wymianie

Związki oparte na wymianie	Związki oparte na wspólnocie
CECHY DEFINICYJNE
brak związku z „ja” krótka perspektywa czasowa brak osobistej odpowiedzialności za potrzeby/stan partnera rejestracja indywidualnych wkładów we wspólne wyniki dzielenie dóbr według różnych reguł decyzje podejmowane w oparciu o zdanie większości lub konsensus	związek z „ja” długa perspektywa czasowa poczucie osobistej odpowiedzialności za potrzeby/stan partnera brak rejestracji indywidualnych wkładów we wspólne wyniki dzielenie dóbr według potrzeb decyzje podejmowane w oparciu o konsensus

Związki oparte na wymianie	Związki oparte na wspólnocie
KONSEKWENCJE DLA POMAGANIA
słabe oczekiwanie pomagania poszukiwanie pomocy małej, ale nie dużej pomaganie w zależności od sytuacji pomaganie słabo zależy od emocji odbiorcy oczekujemy i domagamy się natychmiastowej wzajemności szybka spłata długu wdzięczności	silne oczekiwanie pomocy poszukiwanie pomocy zarówno małej, jak i dużej pomaganie niezależne od sytuacji pomaganie silnie zależy od emocji odbiorcy wzajemność odroczona w czasie (w przyszłość lub w przeszłość) odroczona spłata długu wdzięczności

x Właściwości osoby pomagającej

Pomocność nasilana jest przez empatię.

Empatia

• jako afektywny stan wynikający z rozpoznania emocji innego człowieka i doświadczania własnych uczuć zgodnych z jego emocjami

• jako cecha polegająca na skłonności do przezywania takich stanów

- Uczuciem nasilającym pomaganie jest poczucie winy.

• pomaganie może służyć jako sposób na odkupienie win (jego wzrost jest silniejszy, kiedy o naszej winie wiedza inni)

- Dobry nastrój nasila skłonność do pomagania:

• o ile pomoc nie wymaga działań, które zepsułyby dobry humor (ryzyko, kłopotliwe zainteresowanie ze strony innych)

o Pomaganie innym poprawia człowiekowi własny humor (dorośli)

- Pomaganie ulega nasileniu pod wpływem złego nastroju w sytuacjach, gdy:

• zachowanie pomocne jest łatwe i nie wymaga dużego wysiłku

• można wierzyć, że wykonanie tego zachowania poprawi własny humor wykonawcy

• niedostępne są inne formy poprawienia złego nastroju

• początkowy zły nastrój jest niezbyt silny

Berkowitz, 1987

x Reagowanie na pomoc

- Czynniki decydujące o wdzięcznej lub niechętnej reakcji biorcy na pomoc:

• zagrożenie dla samooceny

• zagrożenie dla sprawnej wymiany

• reaktancja

- Pomoc innego człowieka może:

• wspierać samoocenę - świadczy o tym, ze jesteśmy lubiani, otoczeni przyjaciółmi, na których możemy liczyć

• zagrażać samoocenie - zaświadcza, że nie potrafimy sami sobie poradzić, jesteśmy bezsilni i niekompletni

• Pomoc przyjaciół może być bardziej bolesna od pomocy nieznajomych - ale tylko wtedy, gdy porażka jest widziana jako niedostatek własnej inteligencji, a nie skutek barku szczęścia.

- Zasady sprawiedliwej wymiany społecznej:

• Przekonanie, że nie będziemy w stanie odwzajemnić się dawcy, powoduje unikanie jego pomocy i bardziej negatywne reakcje na jej ofertę lub przejawy.

• Pozytywne reakcje na pomoc nasilane są świadomością, że w przeszłości sami pomogliśmy pomagającemu. Wills, 1992

- Reaktancja

• Jeżeli nieproszona pomoc traktowana jest jako próba wymuszenia wzajemności (ograniczenia swobody wyboru), reagujemy na nią niechęcią i pragnieniem „wylogowania się” z takiego kontaktu, czasem przez pośpieszne i dysproporcjonalne odwdzięczenie się z „nadpłatą”.

x Wizja człowieka jako naturalnego egoisty.

Nawet zachowania prospołeczne są wyjaśniane egoistycznymi motywacjami:

• ewolucjonistyczne - liczą się tylko zyski genetyczne

• model pobudzenia-bilansu - liczą się wszelkie zyski

• teorie norm - człowiek postępuje zgodnie z ich nakazami, by uniknąć przykrości (społeczne odrzucenie lub wyrzuty sumienia)

• model pomagania w sytuacji kryzysowej - nieudzielanie pomocy jest bardziej prawdopodobne niż jej udzielenie (najmniej egoistyczna)

Jestem wolontariuszem, ponieważ:

10

Im większa liczba świadków przygląda się jakiemuś krytycznemu zdarzeniu, tym mniejsza jest szansa udzielenia pomocy jego ofierze

NAGŁY WYPADEK

Zdarzenie zauważone?

Sytuacja kryzysowa?

Moja odpowiedzialność?

Wiem jak pomóc?

Wykonać pomoc?

UDZIELENIE POMOCY

BRAK

POMOCY

Nikt nie zareagował, nikt nie wezwał policji

zjawisko obojętnego widza

Koszty

Zyski

Koszty zaniechania pomocy

Koszty udzielenia pomocy

Normy społeczne

---