Istota filozofii - wiedza w jakiś sposób bezinteresowna, pytań nie stawia się po to ty tę wiedzę praktycznie wykorzystać, pytania zadaje się dla samych pytań. Nie przeprowadza się tu dowodów. Ta filozoficzna refleksja jest nieskończona, nie ma wiedzy dostatecznej.
Wiedza filozoficzna ma charakter teoretyczny, pochodzi od greckiego słowa teoria - jak coś wygląda, jakie cos jest, nie przedkłada się praktykę.
Filozofia a nauka
Filozofia - jest to dziedzina wiedzy oderwana od rzeczywistości kulturowej. Nie jest przedkładana na naukę, ale nie ma końca.
Greccy filozofowie byli naukowcami, odkrywcami. Więc w jakimś sensie filozofia ma coś wspólnego z nauką. Pośrednio da się przedłożyć filozofię na praktykę. Gdyż gdyby nie te pytania które zadali greccy filozofowie nie było by rozwoju nauki.
Racjonalność - pytanie o przyczynę, o zasadę, rozumowe wyjaśnienie rzeczywistości.
W filozofii przedmiotem pytań i rozumowania jest byt jako całość.
Byt - to co istnieje, to czego cechą jest to że istnieje. Czy istnieje coś takiego jak społ.? - pytanie filozoficzne.
Filozofia - refleksja nad samymi podstawami, pyta jakie są założenia, które stoją za jakąś nauką. Nauka nie pyta o znaczenie w przeciwieństwie do filozofii.
Naukowiec odkrywa a filozof zastanawia się jakie to ma znaczenie - konsekwencje.
Filozofia tj. próba racjonalnego, teoretycznego wyjaśnienia świata.
Filozofia a religia, mistycyzm
PRESOKRATYCY - pierwsi filozofowie greccy
HESJOT - tworzył mityczne poematy - teogonia, opisywał w nich jak bogowie stworzyli świat. On tak naprawdę próbował odpowiedzieć na pytanie jak powstał świat i tu filozofia i religia maja wiele wspólnego.
HERMENEUTYKA - współcześni filozofowie, rodzaj refleksji
Filozofia różni się do religii i mitu ale nie stoi do nich w opozycji, są to po prostu inne pytania i inny rodzaj refleksji.
Filozofia a literatura
Podstawowa literatura europejska - to Iliada Homera _ideał harmonii, racjonalność, symetria, harmonia umysłu i rozumu, jest to duch grecki. Świat starożytnej Grecji oddziaływał na późniejsze dokonania.
Typ tej refleksji; dwa czynniki:
Co cechowało tą religię - szczególny charakter religijny, ich bogowie - to był w krzywym zwierciadle świat ludzi, bogowie czyli podobni do ludzi. Ale religia to był tylko jeden element ich świata. Ich religia nie była religią dogmatów. Powstawało wiele koncepcji filozoficznych
Element polityczny - demokracja, obywatel był człowiekiem wolnym
FILOZOFIA - bezinteresowna miłość mądrości, / nie wiedza która może być jakos wiedza dla niej samej a nie dla wykorzystana korzyści
Przedmiot filozofii - wszystko, świat jako całość, byt
Metoda filozofii - racjonalność, argumentowanie, chce objaśniać świat
Cel filozofii - czysto teoretyczny, wiedza dla niej samej
PODZIAŁ FILOZOFII STAROŻYTNEJ:
okres naturalistyczny - filozofowie zajmują się rzeczywistością przyrodniczą, nurt: „jońscy filozofowie przyrody”, pitagorejczycy, atomiści
okres humanistyczny - etyka staje się główną wiedzą, nurt: sofiści i Sokrates
okres wielkich syntez - koncepcje: Platon i Arystoteles, są najbardziej rozbudowane
okres helenistyczny - podupada państwo ateńskie, są 3 nurty, które łączy jedno: odpowiedź na pytanie jak należy żyć; nurty: stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm, wpływy religii żydowskiej i wschodu
okres religijny - wpływy chrześcijańskie, nurt: neoplatonizm
1. OKRES NATURALISTYCZNY
JOŃSCY FILOZOFOWIE PRZYRODY
Jest to dziedzina otwarta. Jońscy pytają o ARCHE - źródło, genezę wszystkiego, pytają o zasadę wszystkiego. To ich cechuje. Założenia: świat zdaje się sprowadzić do jednego, to założenie nazywa się MONIZMEM - wszystko daje się sprowadzić do jednego ostatecznie.
Tales na pytanie co jest zasadą wszystkiego - odpowiedział - woda, źródło i kres. Obserwował świat stąd jego spostrzeżenia - bez jedzenia żyjemy dłużej niż bez picia. Woda dla niego była bogiem, powiedział „wszystko jest pełne bogów, woda jest bogiem.
W starożytności twierdzili, że:
świat powstał niezależnie do wszystkich bogów; materializm jest niezależny; pytania o to skąd się wziął świat należy szukać w tej materii bo bogowie nie maja z tym nic wspólnego.
Anaksy-Mauder - ARCHE to bezkres, a-peiron - jest zasadą wszystkich rzeczy, nieśmiertelna i niezniszczalna. Owa nieskończoność nie ma swej zasady, jest boska. Rzeczy powstają z bezkresu (rozdzielenie, przeciwieństwo). W nim jest zimno - ciepło, na początku one też były zmieszane. Wszystko jest jakby w ruchu, bezkres jest dynamiczny.
Anaksymenes - zasadą jest powietrze, założenie to opierał na obserwacji, powietrze jest ważniejsze niż woda.
Heraklit - zasadą jest ogień. „Nie można dwa razy wchodzić do tej samej rzeki”. Stworzył dynamiczny obraz świata, walka przeciwieństw i to jest źródło świata. Uznał, że cały świat jest w ruchu, przeobraża się.
Do tej samej rzeki wstępujemy i nie wstępujemy (bo substancje w rzecze już są inne, gdy wchodzimy drugi raz), jesteśmy i nie jesteśmy.
Heraklit tkwi u początku nurtu w którym podkreśla się konflikt i walkę (np. u Hekla w postmoderniźmie), tą dynamikę świata.
PITAGOREJCZYCY
mają jedną zasadę bytu, ale pojmują ją bardzo abstrakcyjnie - jest nią liczba.
pojmowali ją w sposób dosłowny, materialny, przestrzennie, realnie 2, 3 czy 6 itp.
„Wszystko daje się ująć za pomocą liczb”
Twierdzili, że świat jest zbirem i relacji liczbowych , nie ma niczego takiego co by nie dało się przełożyć na liczby. To oni stwierdzili, że od długości struny zależy dźwięk np. harfa.
Dopatrywali się w świecie pewnego porządku - muzyka sfer niebieskich
ORFIZM - typ religijności obcy przeciętnemu grekowi, traktowali religię, boga bardzo poważnie, wierzyli w reinkarnację, twierdzili, że dusza po śmierci, błąka się i po iluś latach wchodzi w inne ciało. Wchodząc w to ciało dusza pokutuje za swe czyny z poprzedniego wcielenia, „wędrówka dusz”. Był to nurt właściwy elitom greków np. Platon.
Parmenides - kosmologię przekształca w ontologię, czyli coś co można nazwać „teorią bytu”, powstaje teoria bytu uwolniona od mitologii. Sformułował prawo:
„byt jest i nie może nie być”, są to podstawy logiki europejskiej.
Nie można dwóch mieć sprzecznych opinii, albo coś jest albo nie ma, a skoro czegoś nie ma to zajmujemy się tym.
Głosi on kulturę bytu, jest tylko jeden byt. Jest niesprzeczny. Nie powstaje i nie ginie, nie ma dla niego czegoś takiego jak czas i ruch, jest to dla niego iluzja.
Stworzył szkołę - jego uczniem był Zenon z Edei, który próbował udowodnić prawdziwość tez Parmenidesa. Dowodził, że nie ma czasu i ruchu np. Achilles (bóg, szybki biegacz) goniący żółwia .Tw., że Achilles nigdy nie dogoni żółwia Problem był w tym jak to obalić i dopiero Arystotelesowi się to udało.
ATOMIŚCI
Przedstawiciele: DEMOKRYT I LEUCYP.
Zasadą wszystkiego są atomy.
Atomy - to takie małe ciała, nie widzialne gołym okiem, różniące się od siebie, miały zaczepy, poprzez które się łączyły. Byt to różne kombinacje atomów.
To co postrzegalne zmysłowo - iluzja
To co postrzegalne umysłem - nie
Wykraczali poza granice poznania zmysłowego.
Uważali, że jest próżnia, miejsce w którym te atomy łączą się ze sobą.
Jest byt i niebyt, byt i próżnia.
Atomy są w wiecznym ruchu i samoczynnie się poruszają, nie ma boga który z zewnątrz wprawia je w ruch.
Uważali, że dusza ma charakter materialny, też składa się z atomów, ale mniejszych, wrażliwszych. Ich główny przedmiot zainteresowani to byt, przyroda.
2) OKRES HUMANISTYCZNY
Punkt ciężkości przesuwa się na człowieka.
SOFIŚCI
Zajmowali się językiem, są pierwszymi którzy biorą pieniądze za nauczanie.
Odegrali olbrzymią rolę w rozwoju demokracji ateńskiej, oraz rozwinęli rolę języka greckiego.
Skupili się przede wszystkim na formie języka, ale zapominali o treści, zignorowali prawdę esencjonalność treści. „Czarny kot, biały kot, to ten sam kot”. W języku można wykazać wszystko jeśli się go odpowiednio potraktuje. Wystarczy odpowiedni argument.
Przedstawiciel - PITAGORAS. (Protagoras???)
człowiek jest miarą rzeczy, nie ma czegoś takiego jak miara obiektywna, wszystko zależy od tego jak to człowiek ujmie, jak określi.
Przełom w filozofii greckiej to etyka SOKRATESA.
Zainteresowania przyrodą schodzą na drugi plan, a na pierwszy plan wysuwa się człowiek, który szuka prawdy.
„Wiem, że nic nie wiem” - tylko głupiec mówi że wie wszystko.
Wiedza zawsze będzie niepełna, cząstkowa, i zawsze człowiek będzie próbował zgłębiać prawdę.
Metoda dialektyczna:
etap wątpiący - elenktyczny
etap maieutyczny - położniczy
Sokrates pomagał prawdzie wyjść, pomagał urodzić się jej.
Metoda ta następuje poprzez konfrontację (anegdota z ośmieszaniem ucznia na rynku), różnych punktów widzenia czasem sprzecznych, wyławiać należy to co ogólne - Indukcja. Dochodzenie do prawdy. Ważny jest element samopoznania.
to co etyczne w człowieku wiąże się z wiedzą którą on posiada i zdobywa.
Wiedza = dobro
Celem człowieka dla Sokratesa był stan eudemonii - harmonii z samym sobą. Rodzaj głosu wewnętrznego (doimonion), ale to nie jest sumienie.
Sokrates przesuwa punkt ciężkości z ontologii, z przyrody na człowieka - człowiek to istota myśląca, mówiąca która dąży do dobra. Celem jego jest samowiedza i troska o duszę.
3) EPOKA WIELKICH SYNTEZ
PLATON
Dokonuje przełomu w filozofii, odkrywa transcendencję, czyli wykraczanie poza.
Wg niego nie jest tylko tak że istnieje byt i nie byt, gdyż po stronie tego bytu jest jakaś realność, której nie możemy uchwycić zmysłowo i intelektualnie.
I żeglowanie - myślenie potoczne
II żeglowanie - realność ideii (przekracza poziom potocznej refleksji)
Są 2 rodzaje: byt idealny i byt.
Świat składa się z 2 substancji:
z tego co cielesne, materialne
z tego co poznajemy zmysłowo
Te 2 elementy w człowieku kłócą się ze sobą, dlatego człowiek powinien porzucić to co cielesne. Powiedział że idee realne (2) partycypują w bycie (1). Jak odbieram tylko zmysłami to partycypuję w idealnym. Zadaniem filozofów jest oddzielenie tego co idealne a zmysłowe.
Centralne pojęcie Platona - to idea - przedmiot intelektu, a nie zmysłu, są niecielesne, niezmienne, samoistne i są jedne, bytują w sensie pełnym.
Jaskinia Platona
Świat zmysłów to są takie cienie, to co widzimy
Świat realny, materialny - to te cienie, które są odbiciem czegoś co jest realne.
Słońce - prawda absolutne, najwyższa, symbol
Człowiek może zbliżyć się do tej prawdy?
Miłość (uczta) - istnieją dwa rodzaje doznań:
eros wszeteczny (zmysłowe)
eros idealny (miłość duchowa)
Koncepcja państwa.
Platon miał pasję polityczną, chciał stworzyć idealne państwo.
Stworzył 3 typy klas społ.:
filozofowie, władza ustawodawcza, są najbliżej prawdy
wojownicy, strażnicy, władza wykonawcza, są dzielni
rzemieślnicy, kupcy, rolnicy , motłoch, obiekt państwa kierują się tylko tym co zmysłowe, gonią za przyjemnościami
(niewolnicy)
Proces kształcenia się filozofa trwa ok. 30 lat (gimnastyka, umysł, dialektyka).
ARYSTOTELES - uczeń Platona
Najpierw głosił idee Platona, a po 20 latach pracy głosił swoje poglądy i idee odmienne od platońskich.
Różnica:
Platon twierdził, że po między sferą bytu idei a rzeczywistością jest wyraźny podział, który implikuje konflikt między nimi
Z kolei Arystoteles twierdził, że to co duchowe a cielesne to zależność między elementami, które zachodzą na siebie. Zrywa z idealizmem obiektywnym Platona
Twierdzi, że są pojęcia rzeczy a nie idee, to co sprawia że krzesło nim jest to związek tego co formalne z materią (forma i materia).
Materia to jest możność, potencja.
Forma to co stanowi o tym krześle i to jest akt.
Czyli dopiero dzięki sprawnej mocy formy krzesło staje się krzesłem.
Podkreśla ścisły związek tych 2 aspektów: tego co stanowi formę i tego co jest materią.
Człowiek stanowi jedność ciała i duszy.
Nie ma bytów idealnych gdyż mamy tylko pojęcie rzeczy i to one sprawiają że rzeczy są takie jakie są.
Arystoteles kładzie nacisk na to co konkretne (Platon tw. że są tylko idee).
Istnieją tylko konkretne jednostki a to co ogólne to pojęcia, które sobie wyobrażamy.
4 przyczyny bytu rzeczy:
materialna (materia to możność)
formalna (jest to pojęcie danej rzeczy, to co nadaje formę)
sprawcza (ktoś tworzy garnek - jest sprawcą)
celowa (ktoś kto tworzy garnek ma na myśli konkretny garnek, służący jakiemuś celowi)
Pojęcie celowości świata, czyli teologiczna natura świata - świat ma jakiś cel, celem jest bóg.
Bóg jako cel tego świata jest przyczyną ruchu świata, jest poruszycielem rzeczy, a nie stwórcą. Jest wieczny, nieruchomy (najwyższą formą ruchu jest bezruch, wszystko tam jest ze sobą tożsame). Bóg jest bogiem filozoficznym.
Najwyższy byt jest przyczyną samego siebie. „Myśl, która myśli samą siebie”. Jest to ontologia Arystotelesa.
Fundamentalne rozróżnienie między bogiem a innymi bytami jest takie, że inne byty nie mogą być przyczyną samych siebie.
Etyka
Arystoteles twierdzi, że najwyższym dobrem człowieka nie jest szukanie dobra transcendentnego (coś co wykracza poza zmysłowe), ale ma charakter immanentny - bo ważne jest aby człowiek działał zgodnie z samym sobą, z rozumem.
Rozumnie zachowuje się wówczas gdy wybieramy zachowania które są pośrodku skrajności (nie są skrajne)np.
Zuchwalstwo Tchórzostwo Męstwo (zachowanie etyczne)
Sfera polityczna
Myśl grecką cechuje traktowanie istoty człowieka jako coś politycznego. O człowieku stanowi jego polityczność, człowiek jest polis (nie ma sfery prywatnej).
Człowiek jest częścią wspólnoty tego państwa. Jest jego podmiotem i przedmiotem. Arystoteles mówił, że człowiek to zwierze polityczne.
Utożsamia to co polityczne z tym co etyczne. Działanie polityczne to działanie etyczne i jest to idealna sytuacja tzw. POLITIA (dziś nazywamy to demokracją), idealny ustrój o charakterze politycznym.
Jemu demokracja kojarzyła się z demagogią, czyli demokracja zwyrodniała.
W innych ustrojach też to można znaleźć:
rządy mniejszości - rządy arystokracji, w momencie wdarcia się korupcji stają się rządami oligarchii,
monarchia - rządzi jeden (gdy król jest mądry), a potem staje się tyranią (gdy król staje się despotą)
rządy większości - demokracja, może przekształcić się w demagogię
Najlepszym ustrojem jest - politia
rządy większości (to wiąże się z jego epoką i z ideą środka).
Żył w Atenach - państwie - mieście, uważał że tak jest najlepiej gdyż wszyscy się znali.
3 formy organizacji społ., które tworzą państwo:
rodzina
wioska
państwo - miasto
państwo tworzą obywatele (niewolnicy, rzemieślnicy - nie byli obywatelami państwa)
4) OKRES HELENISTYCZNY
Cechy okresu:
rozpad, upadek „państewek greckich” i przekonania, że istnieje harmoniczna więź między jednostkami a państwem
Filozofowie - próby szukania szczęścia indywidualnego, w izolacji od państwa:
nie ma już państw,
jest despotyzm (Aleksader Wielki)
nastawienie na jednostkę
świat przestaje się ograniczać do „swojego podwórka”. Zaczynają inaczej myśleć o innych ludziach, kulturach
I EPIKUREIZM
Pierwszy filozof, który głosił te tezy to EPIKUR
Wszyscy znaczący przedstawiciele kierują się przeciwko Arystotelesowi i Platonowi. Podważają ich filozofię:
podkreślają to co zmysłowe, staje się to głównym źródłem doznań świata
rozum to czyste spekulacje, nic z tego nie wynika
najważniejsze doznania to szczęście i ból, zastanawiają się jak człowiek ma się odnieść do tych doznań.
Człowiek powinien dążyć do maksymalnej przyjemności. Ale epikureizm nie jest tożsamy z hedonizmem.
Epikurejska teoria szukania przyjemności:
brak bólu, najwyższa przyjemność to stan gdy nie doznaje się cierpienia i bólu,
przyjemność w sensie zmysłowym też nie jest dobra, ten pościg za przyjemnością
najwyższa przyjemność - brak bólu
Dążenie do umiaru.
LUKRECJUSZ w Rzymie - kontynuator Epikura
Epikur głosił swego rodzaju ascetyzm, brak doznań przyjemnych i nie przyjemnych. Postawa harmonii i dystansu to punkt „0”. Przyjemności tylko takie które są potrzebne do życia, jedzenia a nie obżarstwo.
Człowiek lęka się śmierci w sposób niezrozumiały. Twierdził on, ze nie można się lękać czegoś o czym się nie ma pojęcia, bo gdy przychodzi śmierć to już nas nie ma. Lęk przed śmiercią jest głupotą.
II STOICYZM (Kochanowski)
Stoicki spokój” - rys stoicyzmu, rodzaj ascetyzmu. Nacisk położony jest nie na przyjemność/nie przyjemność a na spokój. Obojętnie co by się działo wokół nas powinniśmy zachować spokój, gdyż to co się dzieje to „marność nad marnościami”.
Postaw stoicka, zakłada zdystansowanie się wobec jakichś wartości.
ZENON z Kiton - przedstawiciel
Postawił na to co zmysłowe. Twierdził, że cały świat materialny ma charakter boski. Najważniejsze jest jak żyć aby być szczęśliwym.
Celem człowieka jest życie zgodne z naturą, a naturą człowieka jest rozum(coś co należy do tego co naturalne, najwyższa forma życia materialnego).
Głosił dystans wobec świata.
Kierując się rozumem człowiek urzeczywistnia swoją naturę, rozumną naturę.
Pojęcie ARETE - cnota:
styl, sposób życia, pewne wartości, które człowiek ma realizować:
mądrość
umiarkowanie
męstwo
sprawiedliwość
Dążenie do myślenia o człowieku jako o jednostce, która może osiągnąć harmonię, pokój wewnętrzny, równowagę absolutną.
Wg. Zenona jest to możliwe poprzez elementy cnoty i dystans do świata.
Zarzuty mu stawiane: to jest egoizm, dystans w odniesieniu do cierpienia innych).
Pojęcie MĘDRCA / MISTRZA
który w sposób najpełniejszy realizuje te dyrektywy życiowe
Każdy może stać się mędrcem. Idealny przykład tego co każdy z ans może. Jest to ideał, cel.
III SCEPTYCYMZ
(wątpienie, nieufność)
PIRRON - przedstawiciel
Nie ma czegoś takiego jak zmysły, wartości dobre i złe, byt, to wszystko jest relatywne
Niezróżnicowanie i złudzenie, to jest umowa.
Nic nie istnieje naprawdę, nam się tylko tak wydaje, że coś jest takie a nie inne.
Zostaje obyczaj, tradycja i cnota - jest to powstrzymywanie sięod poglądów gdy dystansujemy się do świata. Poczucie że nie ma żadnej prawdy.
Kartezjusz już nie będzie wątpił, ale ma to służyć określonemu celowi.
Do tej pory można rozróżnić filozofów na:
1 grupę - materialiści (atomiści, po części epikurejczycy, stoicy - postawa monistyczna
2 grupę - dualiści (istnieje i rozum i to co zmysłowe, Platon, Arystoteles
PLOTYN
Skrajne przeciwieństwo materializmu.
Wszystko jest duchowe - SPIRYTUALIZM.
Materializm jest formą duchowości, cały świat to różne formy tego co duchowe.
Człowiek ma szansę dotrzeć do najwyższego - do boga. Bóg to JEDNIA
Poziom psyche - duchowe
Poziom nous - rozum
Poziom jednia - do boga
Jest to rodzaj mistycyzmu. Plotyn jest monistą - ta jedna substancja jest duchowa a nie materialna.
Ciało jest formą duszy. Odegrał duży wpływ na chrześcijan.
EPOKA ŚREDNIOWIECZA
(1000 lat)
Chcieli połączyć biblię z filozofią grecką.
5/6 w.n.e. - próby formułowania doktryn w ramach chrześcijaństwa.
Chodziło im o to by te 2 teorie jakoś ze sobą połączyć.
Pojęciowość, pomysły, myślenie abstrakcyjne to bierze z filozofii greckiej chrześcijańtwo.
Święty Tomasz jest nie do pomyślenia bez Arystotelesa (Platon, Plotyn, Arystoteles, ascetyzm, sceptycyzm).
Wszędzie w chrześcijaństwie możemy odnaleźć pierwowzór starożytnej Grecji.
W tym okresie fala barbarzyńców zalała całą Europę, nastąpiło mieszanie się kultów i filozofii.
ŚW. AUGUSTYN
Inspiruje się Platonem i Plotynem. Cechy jego poglądów:
nie ma różnicy między teologią a filozofią - „rozumiem po to aby uwierzyć, wierzę po to aby zrozumieć”
sposób dowodzenia boga (ma obsesję dowiedzenia boga)
„dowód noologiczny” istnienie boga tzn. jeśli zagłębię się to napotkam w sobie samym coś niespotykanego, wiecznego.
rozum mi mówi , że bóg istnieje „we wnętrzu człowieka mieszka prawda”
metafora wnętrza człowieka
uważa że możemy wywieść pewną teorię czasu zagłębiając się wewnątrz siebie „tak na co dzień, jak żyje pośród ludzi, wiem co to czas, a gdy mi zadajesz to pytanie to zaczynam się nad tym zastanawiać i stwierdzam, że nie wiem...”
Poglądy na człowieka:
dualizm (dziedziczy po Platonie): człowiek składa się z 2 substancji: duszy i ciała
w pewnym okresie życia związał się z heretykami, po czym żarliwie się nawracał
myślenie o człowieku jako o konflikcie ciała z duszą, ciało przeszkadza dojść do boga
człowiek jest wolny, ale o tym czy człowiek dostąpi bożej łaski decyduje bóg
Poglądy na państwo:
w społeczności istnieją 2 państwa (modele):
państwo boże (civitas deli), miłość do boga
państwo ziemskie (civitas terras), miłość do samego siebie
istnieją w duszach ludzkich.
Św. Augustyn --------- św. Tomasz
dwa bieguny średniowiecza,
różnią się w tezach dojścia do boga
ŚW. TOMASZ
Chciał zostać anonimowym zakonnikiem, ascetą.
Był człowiekiem wolnomyślącym, uchodził za niezbyt rozgarniętego. Ale jego dzieła są bardzo dobrze rozpracowane, analityczne, scholastyczne.
Oddzielić teologię a filozofię
(opiera się na objawieniu) (buduje na rozumie, racjonalna, argumentacja)
wszystko co teologiczne ma / ona ma przygotować do wiary, bronić jej
wyższość nad filozofią
Uważał, że człowiek poznaje siebie poprzez świat zewnętrzny. Człowiek o istnieniu boga może wywnioskować na podstawie świata zewnętrznego.
Wprowadził 5 dowodów na istnienie boga:
wszystko w świecie ma swoją przyczynę ale na końcu jest przyczyna idealna, ostateczna - bóg,
świat nie jest samoistny, jest od czegoś zależny - od samoistnej natury - boga,
wszystkie rzeczy są przypadkowe, która jest efektem konieczności, a koniecznością jest - bóg,
niedoskonałość rzeczy - odsyła do doskonałości,
celowość rzeczy - wszystko ma swój cel, a najwyższym celem jest - bóg
Istnienie boga wypływa z jego istoty, a człowiek jest bytem skończonym, dąży do istnienia, nigdy nie uzyska istoty
Głosił jednostkowość bytu. Twierdził, że forma i materia to dwa aspekty tego samego, każda forma ma już jakąś materię. Jedność formy i materii.
Człowiek to jedność duszy i ciała. Ciało nie stoi na przeszkodzie dobra.
Dusza to forma ciała.
FILOZOFIA NOWOŻYTNA
Dzieli się na okresy:
odrodzenie 15,16 w.
wielkie systemy filozoficzne 17w. (Kartezjusz, Pascal)
oświecenie 18w.
okres wielkich systemów idealistycznych 19w.
ODRODZENIE
Bardzo rozwinęła się sztuka i kultura. Filozofia z tego okresu nie ma wielkich „autorów”, którzy dorównywaliby poprzednim.
Powstaje nowa koncepcja świata Następuje niezależność nadań naukowych od teologii.
Jordano Bruno (spalony na stosie za swe poglądy):
twierdził, że w przyrodzie panuje wolność, świat jest nieskończony, dopuszcza swobodę badań naukowych.
ODRODZENIE - epoka przełomowa
zostanie na nowo odczytana starożytność, jako epoka z pokrewnymi ideałami
zaczyna się czytać filozofów greckich po grecku (a nie jak do tej pory po łacinie), wychodzą różnice w przekładzie dzieł
tworzy się nowe podejście do świata
wyzwolenie nauk od wszechwładzy teologii (J. Bruno spalony na stosie)
Następuje konflikt między tymi którzy chcą wyzwolić naukę z władzy teologii z tymi,
którzy tego nie chcą.
Symbolem tego konfliktu jest J. Bruno, który głosił:
nieskończoność świata, dla teologów było to nie do przyjęcia, gdyż tylko bóg jest nieskończony
cała natura jest ciałem boga
nie można zmuszać ludzi do przyjmowania wiary, powinna być zachowana wolność wobec wiary
Michał Montaigne:
preferował typ filozofii nie systematycznej („Próby”)
nawiązuje w swym dziele do dwóch nurtów: sceptyzmu i epikureizmu
kładzie mocny nacisk na refleksje z perspektywy człowieka (świat, bóg z perspektywy człowieka, a nie odwrotnie)
Franciszek Bacon:
ojciec brytyjskiego empiryzmu
Wiąże się z nim - stworzenie podstaw pod nowoczesne rozumienie nauki. Nauka ma interpretować fakty i opracować metody indukcji, uogólniać. Należy oddzielić naukę od teologii.
Najpierw trzeba wyzwolić się od szeregu złudzeń. „teoria złudzeń”:
złudzenie plemienne (charakterystyczne dla całego rodzaju ludzkiego, są to różne wyobrażenia o sobie, o genezie, to co nie sprawdzone np. mity, podania)
złudzenie jaskini (indywidualne, każdy na swój temat)
złudzenia rynkowe (które wynikają z natury języka, rynek jest miejscem gdzie ludzie mówią najwięcej)
złudzenie teatru (hipostazy pojęć - jakiemuś pojęciu przypisujemy byt realny, a on jest tylko pojęciem)
REFORMACJA
nurt religijny, który odstaje od odrodzenia. Wraz z nią pojawiają się silne tendencje do rygoryzmu, problem boga, Jachve, groźnego i okrutnego.
LUTER
W tym czasie kościół katolicki był w kryzysie:
pobierano np. pieniądze za instytucję odpustu
problem Papieża i jego autorytetu (Luter podważa dotychczasowy system religijny)
koncepcja wolnej woli i wolności (Luter twierdzi, że nikt nie może wpłynąć na decyzję boga, o tym kto dostąpi łaski bożej. Absolutna władza boska, człowiek nie ma tu nic do zdziałania. W katolicyźmie natomiast możemy żyć zgodnie z przykazaniami i dostąpimy łaski bożej)
Plagianizm - człowiek może zadecydować o tym czy dostąpi łaski
Protestantyzm - reformacja
pewne elementy wychodzą naprzeciw odrodzeniu, a niektóre cofają się w ciemne średniowiecze.
Odrodzenie nie wydało wielkich filozofów, natomiast było wielkie w myśli humanistycznej i w sztuce.
WIELKIE SYSTEMY FILOZOFICZNE - WIEK 17
Nie używa się terminu barok, ale wiek 17 - tendencje scjentystyczne
Nurt który stawia na rozum, racjonalność
Stoi u źródeł racjonalizmu europejskiego.
KARTEZJUSZ
Jego filozoficzną obsesją było wynalezienie metody, która zagwarantowałaby postęp naukowy i byłaby wolna od błędów.
Jak tego dowodził:
permanentne, radykalne wątpienie we wszystko
chciał poprzez podważenie wszystkiego dojść do czegoś co nie daje się podważyć
wychowanie i szkoła - należy w to wątpić, gdyż to nie jest pewne
poznanie zmysłowe - też nie daje absolutnej gwarancji, że to co poznajemy jest prawdziwe
wątpliwe jest to czy istnieje ścisła granica między jawą a snem
= tym co zostaje jest fakt, że myślimy - nawet jeśli jest to sen, i to jest fakt niepodważalny.
„myślę więc jestem”
waga tego poznania - w oparciu o rozum można wiele stworzyć
Z samego umysłu możemy wynieść obiektywną prawdę o świecie. Umysł - podstawa poznania świata.
Człowiek staje się przedmiotem, który orientuje wokół siebie świat.
Jest jednym z ojców oświecenia europejskiego głosił, że świat składa się z 2 substancji:
1-substancja idealna - rozum
2-substancja zmysły - materia
jest to dualizm kartezjański - człowiek składa się z rozumu i zmysłów.
Bóg ustala jedność ciała i rozumu.
PASCAL
- podobnie jak Kartezjusz, był filozofem ale też dokonywał rzeczywistych odkryć. Był geniuszem na polu nauki.
Jest sceptyczny wobec ludzkiego rozumu, który jest ograniczony, jest bezbronny wobec fenomenu boga.
Rozum powinien ustąpić logice serca
Tezy Pascala:
dopuszcza możliwość prowadzenia badań naukowych
oprócz rozumu jest coś jeszcze, człowiek musi wykroczyć poza rozum
poznanie tego co boskie jest dla Pascala najbardziej istotne
twierdzi, ze bóg - jest bogiem nieznanym, ukrytym, jest tajemnicą
Pascal był związany z nurtem katolickim, który był źle widziany przez Papieża i innych - jansenizmem.
Główne spory między nimi to: - kwestia łaski (o to kto decyduje o łasce).
LIEBNITZ
stworzył system filozofii nazywany monadologią.
Twierdził, ze świat składa się z monad, każda jest zamknięta w sobie, sama wprowadza się w ruch, jest wieczna, nieśmiertelna, różna od każdej innej
„monady nie mają okien”
uszeregował monady od najprostszej. Najwyższą monadą jest bóg.
SPINOZA
hiszpański Żyd
Odszedł od wiary żydowskiej. Jego poglądy:
biblia to żadne słowo boże, należy ją badać jak każde inne dzieło kulturowe
początkuje filozofię hermeneutyki oświeceniowej
był ateistą
jego bóg przenika wszystko, bóg jest wszystkim i niczym, utożsamiany z substancją świata
OŚWIECENIE
Istnieją europejskie 2 tradycje oświeceniowe:
oświecenie brytyjskie (początek 100 lat wcześniej) - tradycja empiryczna
oświecenie francuskie (II połowa 18 w.) - tradycja racjonalna
Oświecenie brytyjskie.
Bacon, podkreślał oddzielenie nauki od teologii. Próbował opracować system w sposób naukowy, niezależny od teologii. Dokonywał prób metody indukcyjnej, krytykował to co nazywał „złudzeniami” - obecnie są to przesądy. W jakimś sensie jest ojcem tradycji empirycznej, która kładzie nacisk na tradycję.
Hops, filozof polityczny. Relacja niesymetrycznych zależności - jest to racjonalny system polityczny.
Locke, początkuje właściwe oświecenie brytyjskie. Wg niego źródłem poznania jest to co doświadczamy w sposób zmysłowy (a nie myślenie). Postulował:
Wyznaczenie granicy ludzkiemu rozumowi
Antyracjonalizm
Przekonanie, iż nie ma czegoś takiego jak wiedza wrodzona, to kim się stajemy zależy od wychowania, środowiska
To co nas kształtuje to doświadczenie
Wszelkie poznanie zaczyna się od tego co szczegółowe, konkretne
Reguły w przyrodzie nie są z góry określone np. nie ma idealnego trójkąta, tylko na przykładzie konkretnego trójkąta możemy uogólniać i mówić że wszystkie są idealne
Wszystkie idee mają swe źródło w doświadczeniu. Są 2 rodzaje doświadczeń:
doświadczenia zewnętrzne
doświadczenia zewnętrzne (w umyśle, idee)
Idee wg Platona- coś idealnego obiektywnie
Idee wg Locke'a- wrażenia zmysłowe
Te wrażenia Są różnego rodzaju np. idea drewna, idea koloru itp.
Pod tymi wrażeniami jest obiektywne podłoże, ale nie jest ono nam dostępne. Rzeczywistość jest nam dana poprzez wrażenia.
Świat wg Locke'a poznajemy poprzez idee. Wyróżniał idee:
proste
złożone (powiązanie idei prostych)
Tradycja empiryzmu brytyjskiego wiąże się z liberalizmem, z wolnością (J.S.Mill)
Locke:
odważnie głosił zasady tolerancji religijnej
Potwierdził że każdy ma indywidualnego boga
Empiryzm kładzie nacisk na to co szczególne, indywidualne
Czysta karta, to implikuje równość wobec ludzi
Z tym wiąże się postulat reformy społ., która uwzględniałaby tą równość ludzką
Poglądy społ. Locke'a:
Społeczeństwo jest to wynik umowy między ludźmi
Człowiek jest z natury dobry, dzięki tej umowie może zupełnie zrealizować się
Prawo to jest nakaz, któremu jednostka powinna podporządkować się we własnym interesie
Ustrój: harmonia między ludźmi, między grupą rządzącą a społeczeństwem itd.
Hobbes, z kolei twierdził, że człowiek zawarł umowę tłumiąc swoje zwierzęce instynkty wbrew sobie, gdyż człowiek jest z natury aspołeczny, ale musiał to zrobić, gdyż inaczej ludzie by się pozabijali)
Berkeley, odrzucał postulat obiektywnego podłoża Locke'a - po co zakładać że istnieje podłoże niezależne od zmysłów skoro nie możemy do niego dotrzeć - to abstrakcja. Twierdził:
Świat jest wiązką wrażeń
Poza tymi wrażeniami nic nie ma
O tym czego nie widzę, nie mogę powiedzieć, ze tak jest, nie ma obiektywnego podłoża
To co nie jest mi dane empirycznie, nie mogę w żaden sposób określić
Zdawał sobie sprawę z absurdalności tej tezy i próbował to udowodnić
Tłumaczył, że „bozia” sprawia, że jest jak jest, dobry bóg podtrzymuje istnienie tego świata, bóg jest wszechmogący
Jest to teoria idealizmu subiektywnego
Byt = postrzeganie
Świat istnieje o tyle o ile go postrzegam
Stało się to rodzajem mistycyzmu
Hume, filozof codzienności, zdrowego rozsądku. Twierdził, że:
Cały rozum ludzki jest zawarty w granicach doświadczeń, dostępnych zmysłami
Centralnym tematem filozofii jest człowiek i na nim powinna się koncentrować
Rozum - to zdrowy rozsądek
Działanie umysłu - łączenia wrażeń
Materiałem wiedzy są impresje - idee to impresje
Jest to bardzo antyscholastyczne
Negował prawo przyczynowości (nie można na podstawie jednego doświadczenia uogólniać)
Możemy skłaniać się ku prawdopodobieństwu ale nie możemy twierdzić praw
Nawyk - w każdym doświadczeniu stwierdzamy jedynie następstwo, a nie przyczynę ogólną, uniwersalną
Dla niego wszelkie prawa i reguły sprowadzają się do nawyku
Zadeklarowany ateista
Krytykuje pojęcie cudu, wszystko co wiąże się z bogiem i co niezrozumiałe
Twierdzi, że pojęcie boga bierze się z lęku i trwogi
Najbardziej ceni ludzkie życie, które jest niezależne od boga i może bez boga żyć godnie
Wierzy w sprawiedliwy porządek społ. oparty na zmyśle etycznym
Człowiek jest szczęśliwy w społ.
Państwo - tylko funkcje nadzorcze
Oświecenie francuskie
Podstawa oświecenia francuskiego był Kartezjuszem, racjonalizm często wiązał się z ateizmem i deizmem (mimo iż Kartezjusz był wierzący).
- nastawione bardziej racjonalistycznie.
de Lambert, projekt encyklopedii, to nie tylko systematyzacja wiedzy, ale próba przekazania jak bardzo to co odkrywa nauka jest tak dalekie teologii. Miała również wymiar polityczny oraz spełniała funkcje popularyzacyjne.
Wolter, aplikacja poglądów Kartezjusza i brytyjskiego empiryzmu. Zjadliwy, złośliwy, ale znakomity publicysta
Didero, popularyzował idee tolerancji, trochę myślenia utopijnego. Krytyka przesądów i mitów
Rousseau, pogranicze oświecenia i romantyzmu. Autor pewnych utoii przyszłego porządku społ.. Głosił:
Powrót człowieka do natury
Cywilizacja wypaczyła człowieka
Im coś bardziej przeszłe tym lepsze, doskonalsze
Otwiera tradycję romantyczną Dużą rolę przyznaje uczuciom, emocjom
NIEMIECKI IDEALIZM
1. J. Kant
Łączył tezy Kartezjusza i empiryzmu.
Próba syntezy rozumu i zmysłów, pokazuje jak rozum i poznanie zmysłowe implikują się wzajemnie.
Twierdzi, że na poziomie poznania zmysłowego mamy do czynienia z czymś a-priori, czymś danym z góry. To a-priori jest już na poziomie poznania zmysłowego np. czas i przestrzeń. Już jest obecny jakiś porządek, już zmysły są jakąś formą np. forma przestrzeni: coś obok czegoś, coś nad czymś itp. Lub forma czasu: coś następuje po czymś. Czas i przestrzeń mają charakter transcendentny (to co warunkuje poznanie), są jednymi z warunków możliwości poznania czegoś, umożliwiają to poznanie.
Wyróżnia pojęcie intelektu, poj. wielkości, coś co jest możliwe, faktyczne, konieczne. Pojęcie intelektu = doświadczenia zmysłowe tworzą jedność
Rozum, który ma idee
Sprzeczność rozumu: skończoność i nieskończoność, tego człowiek nie może rozstrzygnąć. Jednak te pojęcia są konieczne gdyż są to idee regulatywne - czyli są niezbędne byśmy mogli uporządkować świat, regulują nsze
cd, Kanta:
poznanie np. idea boga, pojęcie całości świata, idea duszy.
(Dla niego jest absurdalne dowodzenie boga. Nie możemy dowieść istnienia duszy, to jest pewien konspekt ale to jest potrzebne).
Rozum to są właściwie te 3 idee, które są obciążone jakąś sprzecznością.
Teoria sądów.:
sądy analityczne i syntetyczne
sądy a-priori i a-posteriori
a-priori - operują tym co dane z góry np, matematyka, logika
a-posteriori - cos dane później, muszę coś dostrzec coś doświadczyć aby to poznać np. rodzaj wnioskowania pośredniego
Wprowadza pojęcie sądów syntetycznych a-priori, następuje synteza na poziomie tego co dane z góry, uzyskujemy jakiś postęp, coś więcej od tego co nam dane np. geometria
Sądy syntetyczne a-posteriori, postrzegam rzeczywistość, doświadczam i łącze wnioski
Sądy analityczne a-posteriori, nonsens, nie istnieją
Sądy analityczne a-priori
Etyka
ma charakter formalny tzn. nie jest to etyka normatywna, nie określa jakie normy człowiek ma przestrzegać
podstawowa zasad etyki: „postępuj tak aby zasada twojego postępowania stała się postępowaniem powszechnym”
postępować tak aby inni ludzie uznali je za godne naśladowania
zakłada, ze człowiek ma „dobrą wolę”, z natury jest dobry
zachowani etyczne to takie, kiedy inny człowiek nie jest środkiem do celu ale celem samym w sobie, człowieka nie należy traktować jak instrumentu
z tym wiąże się pojęcie ludzkiej wolności tzn kiedy postępuje zgodnie z zasadami etycznymi, zgodnie z nakazami rozumu - wtedy jest prawdziwie wolny, gdy kieruje się zmysłami - nie jest wolny
Fichte
Imperatyw kategoryczny …
Twierdził, że człowiek jest wolny. Uznawał istnienie jedynie rozumu praktycznego (zaprzeczał teorii Kanta). Twierdził, że człowiek jest istotą etyczną gdyż jest wolny. To co etyczne ma w sobie zasadę moralnego postępowania.
Twierdził również, że świat zewnętrzny jest wytworem człowieka (to jest element różnicujący go od Kanta), człowiek w jakimś sensie kreuje świat. To co fizyczne, biologiczne podlega zasadom praktycznego rozumu. Na początku człowiek „stwarza” siebie - stwierdzenie że ja to ja - jest to źródło wszelkiego poznania. Cały świat jest wytworem rozumu - idealizm.
Świat ma naturę idealną - materialność jest pozorem.
Jednak to stanowisko rodzi trudności:
- jak jest możliwe że ja odróżniam innych ludzi od rzeczy, jak dochodzę do tego, pytanie dlaczego świat jest intersubiektywny. Stwierdził więc, że to bóg ustanawia tą jedność.
Twierdził, że człowiek w swoim rozwoju powinien przezwyciężać egoizm. Tworzymy społ. bo naszym przeznaczeniem jest życie w społ., a celem jest walka z egoizmem.
Człowiek posiada zmysł tego co ogólne. A to co uniwersalne, co ogólne ma wyższość nad tym co jednostkowe.
cd. Fichtego:
Systemy filozoficzne:
Idealizm - zakład istnienie dynamicznej relacji miedzy człowiekiem a światem, człowiek może go przekształcać, jest istotą która działa.
dogmatyzm - zakłada istnienie świata materialnego.
Fichte zakładał, że na końcu historii nastąpi taka epoka w której zapanuje uniwersalizm (utopia), nastąpi rozwój tego co ogólne a degradacja tego co jednostkowe.
Kładł nacisk na to co etyczne.
Scheling
kładł nacisk na to co estetyczne
związany z niemieckim romantyzmem, podkreślał znaczenie intuicji
głosił kult sztuki
twierdził, że przyroda ma naturę duchową, z tym związany jest kult natury i przyrody
twierdził, że nie ścisłego rozgraniczenia między filozofią a religią (zbliżał się do panteizmu - tego co boskie)
poszukiwał absurdu
wszystko ma jednolitą naturę duchową
stworzył teorię bytu skończonego: tworzą go przeciwieństwa, ma charakter biegunowy. Jedność a różnorodność. Byt jest zarówno jednością i różnorodnością. Natura bytu sama w sobie jest sprzeczna
twierdził, że poznanie zmysłowe jest niższą formą niż poznanie rozumowe
ogląd intelektualny - taki, który chwytuje istotę rzeczy, to co ogólne, to co istotne
miał przekonanie, że człowiek zmienia rzeczywistość, ingeruje w nią
na początku człowiek działa bardzo subiektywnie, dopiero potem wytwory te obiektywizują się
przejście od tego co indywidualne do tego co ogólne, człowiek tworzy historię właśnie dlatego, że jest wstanie zostawić to co jednostkowe a skupić się na tym co ogólne, uniwersalne
Hegel
autor, który czyni z samej historii problem filozoficzny
próbuje odkryć logikę historii ludzkiej
twierdzi, że wszystko podlega jakiejś zasadzie
istnieje rozdźwięk między intencjami człowieka a skutkami
sens naszych działań zawsze nas przekracza. Twierdzi, że człowiek nie jest istotą, która panuje nad historią. Historią rządzi pewna konieczność. Ta konieczność jest duchem.
Heglowska filozofia dziejów: próba pokazania rozwoju historii na tle konfliktów sił
Dialektyka heglowska: walka to nie tylko niszczenie, destrukcja. Historia to ciąg syntez, które rodzą się w walce. A wszystko zmierza do stanu idealnego
osiągnięcie władzy absolutnej
relacje jednostka - historia: duch dziejów, jednostka jest tylko instrumentem ducha dziejów. Podobnie jest z całymi narodami i kulturami
zakładał, że historia ma wydźwięk pozytywny - postęp. Jednym z elementów jest postęp wolności (najpierw pan, potem arystokracja, następnie zniesiono niewolnictwo itd.)
pojęcie alienacji - wyobcowania, człowiek tworzy wytwory, które potem nad nim panują. A historia jest ciągłą próbą przeciwstawienia się temu.Obecnie zarzuca mu się błąd w
Krytycy Hegla
K. Marks
zaczynał jako lewicowy heglista
twierdził, że skoro dziejami rządzi jakiś duch, jakaś logika, to czemu nie spróbować dokonać rozpoznania logiki, która określa jaki porządek społ. w przyszłości będzie lepszy i zacząć działać zgodnie z tym porządkiem
rozumie historię jako proces ciągły, ale odrzuca np. pojęcie ducha historii, odrzuca to idealistyczne u Hegla
historia to rodzaj interakcji człowieka z tym co przyrodnicze
potem głosi, że kluczem do rozumienia historii nie jest logika ale porządek ekonomiczny
Koncepcja dziejów Marksa:
Twierdził, że dziejach ludzkości istnieją podstawowe systemy ekonomiczne:
system o charakterze wspólnoty komunistycznej (harmonia ze światem zewnętrznym, człowiek produkował tyle ile trzeba a potem dzielił)
gdy człowiek zaczyna produkować więcej niż potrzeba tworzy się niewolnictwo. Podstawowa zasada ekonomiczna - produkować więcej. Niewolnik jest podstawowym elementem systemu antycznego
feudalizm - pozbawiony praw niewolnik nie będzie zainteresowany lepszą pracą. Ale jeśli zamienimy to na gospodarkę feudalną: pracuje dla siebie a tylko część oddaje panu feudalnemu. Rozwój sił wytwórczych powoduje zmianę produkcji, następuje rozwój rzemiosła, powstają manufaktury
system kapitalistyczny - nastąpił konflikt rzemieślniczy o manufaktury i rozwój fabryk. Nastąpił nowy podział pracy, nowa technologia - to wszystko wymaga nowych technologii i stosunków produkcji, czyli nowego systemu ekonomicznego
Wspólne cechy systemów:
- zawsze mamy do czynienia z formą zależności jednego człowieka od drugiego
- forma kapitalizmu
- robotnik jest wyzyskiwany przez kapitalistę, bo jest narzędziem do produkowania rzeczy
Konkluzja: jak zaprojektować nowy system, w którym nie byłoby tych zależności, gdzie człowiek byłby partnerem dla drugiego człowieka.
Projektuje ustroje: socjalizm a potem komunizm. Twierdzi, że te ustroje mogą pojawić się tylko w krajach rozwiniętych. W krajach słabo rozwinięty stworzy się z tego „jakiś potwór”.
Marks nie docenił elastyczności kapitalizmu:
- tego że robotnicy walczyć będą o swoje prawa
- że zostaną opracowane prawa, koncepcje, które będą hamowały kryzysy
Materializm historyczny:
- ma charakter aktywny, dynamiczny, to przekształcanie przyrody przez człowieka, ta relacja między człowiekiem a naturą ma charakter historyczny - zmienia się.
To co jest siłą produkcji u Marksa to:
Siły produkcji *wytwórcze), zmiany człowieka, stosunek do przyrody, w związku z tym konflikt ze stosunkami społecznymi (ideologia burżuazji, kościoła).
Wg niego zawsze w końcu zwycięża to co ma większą produkcyjność. Siłą napędową historii - ekonomia, a człowiek zawsze wybierze efektywny system.
Ekonomia polityczna socjalizmu jest trudna do zrozumienia.
cd. Marks - materialista - pojęcie duszy to abstrakcja, iluzja, fragment ideologii klasy rządzącej która podtrzymując pojęcie duszy podtrzymuje porządek społ., religia pełni funkcję realizowania ładu społ.
August Comte
- ojciec pozytywizmu / filozofia pozytywna czyli zajmująca się tym co użyteczne i rzeczywiste, def. antymetafizyczna, antyheglowska, zajmowanie się faktem.
Pojęcie faktu - to co jest fizykalnie uchwytne, mówienie o psychologii jest niedopuszczalne, degraduje psychologię, o tym co psychiczne możemy mówić pośrednio np. możemy o psychologii mówić po mimice ale to też są przypuszczenia, nie może to stanowić nauki.
Poznanie świata - jako świata faktów ma budować ład społ., filozofia jako nauka pozytywna ma rozwiązywać wszelkie konflikty
Socjologia na szczycie nauk.
Filozofia nie może stawiać pytań o pierwsze przyczyny, trzeba ograniczyć się do tego co dane, ważną funkcję pełni poszukiwanie tego co stałe oraz związków pomiędzy faktem a zjawiskami społ. (innymi faktami).
Tłumaczenie faktów pozwala nam przewidywać przyszłość.
Pojęcie pozytywny znaczy ścisły, pewny, naukowy, użyteczny, konstruktywny, dający się obliczyć obiektywnie.
Comte traktuje socjologię jako naukę przyrodniczą. Może stosować metodę historyczną - porównanie różnych form istnienia ludzkiego (porównywanie obrazów epok ze sobą).
Comte jest:
antyheglowski - zupełnie inaczej rozumie logikę
heglowski - zajmuje się logiką rozumu
Koncepcja historii:
etap mitologiczny - duchowy, gdzie króluje mit, prymitywn7y
etap metafizyczny - miejsce mitu najmują abstrakcyjne pojęcie, postęp w stosunku do 1 etapu
etap nauk pozytywnych - liczą się tylko fakty, liczy się nauka
Uważa że w socjologii dokonuje się synteza wszystkich innych nauk.
Metafora - społeczeństwa jako organizmu, całość, która nie jest sumą elementów.
Odrzuca empiryzm z jego psychologią, pytanie o to jaki jest świat uważa za bezsensowne.
Zadaniem socjologii jest opis i analiza a nie tworzenie teorii poznania. W społ. przyszłości nie będzie się liczyć jednostka ale „my”. Propaguje altruizm, człowiek ma się wtopić w tłum, działać na rzecz innych.. liczy się ludzkość, działanie na rzecz jej rozwoju, podejście antyindywidualistyczne. Społeczeństwo idealne to takie , gdzie wszyscy będą żyć dla siebie, a socjologia ma za zadanie tworzyć taki ład.
Krytykuje Hegla poprzez pozycję indywidualistyczną.
Soren Kierkegaard
Odrzuca pojęcie zapośredniczenia Hegla (to co indywidualne i to co ogólne daje się zapośredniczyć. Czyli rodzaj syntezy przeciwieństw, coś umożliwia syntezę np. pewna osoba zapośrednicza sąd mój i kogoś innego, i prowadzi do porozumienia między nami, postuluje jakąś syntezę tego co sprzeczne, Hegel wierzy że wszystko da się zapośredniczyć).
Kierkegaard uważa że nie możliwe jest zapośredniczenie tych pojęć. Wg niego istnieje przepaść między tym co skończone a co nieskończone, nie da się zapośredniczyć, człowiek jest istotą głęboko rozdartą, chciałby osiągnąć jedność z Bogiem, a nie jest w stanie. Odrzuca zapośredniczenie dokonywane na drodze rozumu.
Jego twórczośc filozoficzna - rozdarcie, wątpienie. Zadaniem człowieka jest zwalczanie tego co niemożliwe przez głęboką, prawdziwą wiarę.
Wiara ma coś z absurdu, zwraca uwagę na najmniejsze świadectwa wiary, ja wierzę mimo, że tego nie pojmuję (możliwe zniwelowanie pęknięcia między bogiem a człowiekiem poprzez bezwzględne wykonywanie poleceń boga).
3 rodzaje ludzkiej egzystencji:
estetyczna - (najbardziej prymitywna) zaspokojenie własnych zmysłów, co gruncie rzeczy prowadzi do destrukcji, braku ciągłości, rozdarcia
etyczna - (poziom osiągnięty przez Hegla) kierowanie się tym co wspólne, ogólne, dobre dla ogółu nakazem jakiejś instytucji, jednak zatraca się to co indywidualne, taki człowiek nadal będzie odczuwał sprzeczność
religijna - (możliwość rozwiązania konfliktów) jedynym ratunkiem jest wiara, która ma w sobie coś z absurdu, człowiek w sposób irracjonalny przezwycięża pęknięcie, jest to najwyższy poziom, który człowiek może osiągnąć
Pojęcie wolności, która nie jest niczym danym, a wiąże się z nią pewne ryzyko, z wiarą związane ryzyko, przesycona ciągłym niepokojem
Był prekursorem egzystencjonalizmu.
Wg niego ważna jest egzystencja, a nie istota, przy czym jest ona napiętnowana rozdarciem. Przezwyciężenie rozdarcia jest możliwe ale jest to chwilowe, zawsze trzeba ponawiać wysiłek poszukiwanie tego co boskie..
Fryderyk Nietzsche
Pochodzenie polskie, nienawidził burżuazji niemieckiej, wracał do korzeni polskich (pisze po niemieckie - korzenie kulturowe niemieckie).
Jest to filozof bardziej współczesny, często się o nim pisze, inspirujący, aktualny w filozofii współczesnej, radykalny, krytyk kultury europejskiej (jej zakłamania), w podejściu subiektywny, wskazał pewne słabości tej kultury. Daje nowe spojrzenie na rzeczy znane. Nowe spojrzenie krytyczne na kulturową przeszłość.
Dwie tradycje średniowieczne: (silna krytyka Nietzschego)
antyczna - z filozofii greckiej
Narodziny: próba odczytania antyku, greckiej kultury
Element apolliński |
Element dionizyjski |
- to co kojarzymy z harmonią, umiarem, cnotą, co znajduje wyraz w posągach, świątyniach
Wg Nietzschego „duch apolliński”
|
Dionizos, bóg wina, nieobliczalny, znajdujący się blisko natury, w upojeniu ma wizje
Wg Nietzschego symbolizuje to co w życiu kreatywne, niepokoje życia. Bardzo ważna jest ta tradycja w kulturze greckiej jednak zdominowana przez apollińską |
Te dwa elementy tworzą kulturę grecka, jednak element dionizyjski pomiędzy.
Historia filozofii greckiej - herezja Nietzschego, okres wielkich syntez (Platon), że to nie apogeum a upadek filozofii, bo tu nad wszystkim zaczyna dominować element rozumu, wyparty zostaje całkowicie element dionizyjski, degeneracja myśli greckiej, utracony kontakt z tym co kreatywne w tej kulturze.
2. żydowska - judeo-chrześcijańska
Bezlitosna krytyka tradycji judeo-chrześcijańskiej. W odległej przeszłości wymyślony obraz boga monoteistycznego jako uosobienia prawdy, ocenia to bardzo negatywnie, gdyż wg niego bóg jest wymysłem kapłanów, którzy chcą zmienić lud (Jahwe). Pojęcie Jahwe uzasadnione dziejami narodu żydowskiego, żydzi mogli przetrwać tylko dzięki temu pojęciu, ale konsekwencje późniejsze są tragiczne, prawdziwa degradacja w chrześcijaństwie.
Wszyscy głównie ludzie słabi, przeciętni utwierdzają swą dominację nad zdolnymi poprzez religię. Hasło „miłość bliźniego” to egoistyczny interes ludzi przeciętnych, którzy chcą wyeliminować kreatywność jednostek
Jest to interpretacja w kategoriach nieco psychologicznych:
egoistyczny interes miernej większości
feralna konsekwencja dla kultury, stłamszony element kreatywności jednostek wybitnych, co służyło rozwojowi kultury
Dwa plany Nietzschego:
plan powszechny - zewnętrzny, nakazy, normy
podłoże wskazuje że w normach element egoistyczny, hipokryzja
Należy uwolnić siły jednostek twórczych i dopiero ruszymy do przodu.
Koncepcja nadczłowieka:
Wypaczona przez faszyzm. Człowiek który ma nadejść, ktoś kto symbolizuje zmieniony stosunek do kreatywnych jednostek, jest ich elementem, permanentne przewartościowanie wszystkich
Nietzsche cd:
wartości. Nietzsche był nihilistą (wg Tatarkiewicza), nihilizm wg niego jest elementem postępu, jest cieniem a nie alternatywą. Chciał zerwać z podziałem: nihilizm a myślenie pozytywne. On jest antynihilistą.
W nowej wytworzonej kulturze będą ci co dominują i ci co będą podlegali, dominować będą .te jednostki twórcze, wielkie umysły, jednostki silne.
(Siostra Nietzschego jawnie antysemicka, racjonalistka, w jego rękopisach dopisywała zdania. Jedyna osoba której ufał i utrzymywał kontakt).
Istniał pogląd, ze Nietzsche to wściekły ateista, słowa jego „bóg umarł”, polemika z tym sądem, co znaczą te słowa, co za bóg (tłumaczenie bóg filozofów, wg Heideggera - bóg jako konstrukcja pojęciowa, wg niego Nietzsche nic nie mówi o bogu).
Dwoisty stosunek Nietzschego do chrześcijaństwa:
krytyka
punkt odniesienia, nie byłoby Nietzschego gdyby nie było chrześcijaństwa.
Krytykował słabość chrześcijaństwa.
PRAGMATYZM AMERYKAŃSKI
William James
Przedstawiciel pragmatyzmu - nurtu, który twierdził, że o wszystkich pojęciach prawdziwości teorii możemy mówić z perspektywy skutków tej teorii, na ile jest ona użyteczna w praktyce.
Pojecie każdego przedmiotu wyczerpuje się.
Każde twierdzenie teoretyczne ma być oceniane pod względem praktycznych konsekwencji - teorie są nieprawdziwe jeśli są niepragmatyczne. Prawda ma naturę teologiczno - celowościową.
Rozwija metodę pragmatyczną - interpretacja pod kątem użyteczności. Wg Jamesa ważne jest aby teoria była użyteczna a nie kopią rzeczywistości. W filozofii zawsze dochodzą osobiste cechy tego co filozoficzne (osobowość filozofa ma w pływ na jego filozofię). Nie ma obiektywnej prawdy, której poszukujemy.
NURT ANALITYCZNY
Trzy ośrodki:
Wielka Brytania - Cambridge uniwersytet (G. Moore, B. Russel)
Wiedeń - Koło Wiedeńskie (M. Schlick, L. Wittensten, R. Camap)
Szkoła lwowsko - warszawska (Twardowski, T. Kotarbiński, T. Ajdukiewicz, W. Tatarkiewicz)
Antymetafizyczna postawa - zerwać z tymi rzeczami, o których nie można powiedzieć nic pewnego, filozofia ma się zająć analizą języka, nie opisywać świata, krytyka filozofii jest możliwa od tej pory, gdyż można krytykować język którym pisali.
Dwie postawy w ramach trzech ośrodków:
postawa logicznego empiryzmu
Istnieje człowiek, który ma język, istnieje rzeczywistość zewnętrzna wobec człowieka, obiektywna postawa odrzuca wszelki idealizm. Analiza wykazuje na ile to co ja mówię pokrywa się z faktami, z tym co rzeczywiste. Neopozytywizm czerpie z pozytywizmu Comte'a.
2.fenomenologia analityczna
Można i należy badać pod kątem analitycznym, źródło logika matematyczna, mechanizmy prawa przeformułowane na dokonania analizy języka. Analiza może służyć poznaniu. Próbują dokonać takiej analizy języka, stworzyć idealny język, paradygmat języka naukowego, wolny od sprzeczności. Wtedy to samo rozumienie pojęć spowoduje brak konfliktów i nieporozumień (gdyż każdy inaczej rozumie pojęcie). Za pomocą analizy matematyczne można stworzyć taki idealny język. Filozofia to nie poznanie rzeczywistości a pożyteczna analiza języka dla nauk przyrodniczych i ścisłych.
Nurt analityczny w ścisłym znaczeniu słowa - trzeba język potoczny analizować, krytycznie go opisać. Zrywają z ideą stworzenia idealnego języka, a postulują zajęcie się językiem potocznym.
Gdyby nie analiza języka to nauka nie mogłaby się rozwijać.
Orientacja bardziej liberalna, fenomenologia językowa, gdyż oni biorą język za całość, fenomen, nie degradują języka potocznego.
Wittenstein - zmienia poglądy. Języka należy opisywać w kategoriach gier językowych, gdyż my w różnych środowiskach posługujemy się innymi językami, mającymi swe prawa i zasady (w domu, na egzaminie, pijani).
Opisać należy te zasady języka. Żaden język nie jest gorszy, są inne. Opisywać te reguły które rządzą językiem którym się posługujemy różnych kontekstach i sytuacjach.