Sciaga filoz, Studia, ROK I, filozofia


Istota filozofii - wiedza w jakiś sposób bezinteresowna, pytań nie stawia się po to ty tę wiedzę praktycznie wykorzystać, pytania zadaje się dla samych pytań. Nie przeprowadza się tu dowodów. Ta filozoficzna refleksja jest nieskończona, nie ma wiedzy dostatecznej.

Wiedza filozoficzna ma charakter teoretyczny, pochodzi od greckiego słowa teoria - jak coś wygląda, jakie cos jest, nie przedkłada się praktykę.

Filozofia a nauka

Filozofia - jest to dziedzina wiedzy oderwana od rzeczywistości kulturowej. Nie jest przedkładana na naukę, ale nie ma końca.

Greccy filozofowie byli naukowcami, odkrywcami. Więc w jakimś sensie filozofia ma coś wspólnego z nauką. Pośrednio da się przedłożyć filozofię na praktykę. Gdyż gdyby nie te pytania które zadali greccy filozofowie nie było by rozwoju nauki.

Racjonalność - pytanie o przyczynę, o zasadę, rozumowe wyjaśnienie rzeczywistości.

W filozofii przedmiotem pytań i rozumowania jest byt jako całość.

Byt - to co istnieje, to czego cechą jest to że istnieje. Czy istnieje coś takiego jak społ.? - pytanie filozoficzne.

Filozofia - refleksja nad samymi podstawami, pyta jakie są założenia, które stoją za jakąś nauką. Nauka nie pyta o znaczenie w przeciwieństwie do filozofii.

Naukowiec odkrywa a filozof zastanawia się jakie to ma znaczenie - konsekwencje.

Filozofia tj. próba racjonalnego, teoretycznego wyjaśnienia świata.

Filozofia a religia, mistycyzm

PRESOKRATYCY - pierwsi filozofowie greccy

HESJOT - tworzył mityczne poematy - teogonia, opisywał w nich jak bogowie stworzyli świat. On tak naprawdę próbował odpowiedzieć na pytanie jak powstał świat i tu filozofia i religia maja wiele wspólnego.

HERMENEUTYKA - współcześni filozofowie, rodzaj refleksji

Filozofia różni się do religii i mitu ale nie stoi do nich w opozycji, są to po prostu inne pytania i inny rodzaj refleksji.

Filozofia a literatura

Podstawowa literatura europejska - to Iliada Homera _ideał harmonii, racjonalność, symetria, harmonia umysłu i rozumu, jest to duch grecki. Świat starożytnej Grecji oddziaływał na późniejsze dokonania.

Typ tej refleksji; dwa czynniki:

FILOZOFIA - bezinteresowna miłość mądrości, / nie wiedza która może być jakos wiedza dla niej samej a nie dla wykorzystana korzyści

Przedmiot filozofii - wszystko, świat jako całość, byt

Metoda filozofii - racjonalność, argumentowanie, chce objaśniać świat

Cel filozofii - czysto teoretyczny, wiedza dla niej samej

PODZIAŁ FILOZOFII STAROŻYTNEJ:

  1. okres naturalistyczny - filozofowie zajmują się rzeczywistością przyrodniczą, nurt: „jońscy filozofowie przyrody”, pitagorejczycy, atomiści

  2. okres humanistyczny - etyka staje się główną wiedzą, nurt: sofiści i Sokrates

  3. okres wielkich syntez - koncepcje: Platon i Arystoteles, są najbardziej rozbudowane

  4. okres helenistyczny - podupada państwo ateńskie, są 3 nurty, które łączy jedno: odpowiedź na pytanie jak należy żyć; nurty: stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm, wpływy religii żydowskiej i wschodu

  5. okres religijny - wpływy chrześcijańskie, nurt: neoplatonizm

1. OKRES NATURALISTYCZNY

JOŃSCY FILOZOFOWIE PRZYRODY

Jest to dziedzina otwarta. Jońscy pytają o ARCHE - źródło, genezę wszystkiego, pytają o zasadę wszystkiego. To ich cechuje. Założenia: świat zdaje się sprowadzić do jednego, to założenie nazywa się MONIZMEM - wszystko daje się sprowadzić do jednego ostatecznie.

Tales na pytanie co jest zasadą wszystkiego - odpowiedział - woda, źródło i kres. Obserwował świat stąd jego spostrzeżenia - bez jedzenia żyjemy dłużej niż bez picia. Woda dla niego była bogiem, powiedział „wszystko jest pełne bogów, woda jest bogiem.

W starożytności twierdzili, że:

świat powstał niezależnie do wszystkich bogów; materializm jest niezależny; pytania o to skąd się wziął świat należy szukać w tej materii bo bogowie nie maja z tym nic wspólnego.

Anaksy-Mauder - ARCHE to bezkres, a-peiron - jest zasadą wszystkich rzeczy, nieśmiertelna i niezniszczalna. Owa nieskończoność nie ma swej zasady, jest boska. Rzeczy powstają z bezkresu (rozdzielenie, przeciwieństwo). W nim jest zimno - ciepło, na początku one też były zmieszane. Wszystko jest jakby w ruchu, bezkres jest dynamiczny.

Anaksymenes - zasadą jest powietrze, założenie to opierał na obserwacji, powietrze jest ważniejsze niż woda.

Heraklit - zasadą jest ogień. „Nie można dwa razy wchodzić do tej samej rzeki”. Stworzył dynamiczny obraz świata, walka przeciwieństw i to jest źródło świata. Uznał, że cały świat jest w ruchu, przeobraża się.

Do tej samej rzeki wstępujemy i nie wstępujemy (bo substancje w rzecze już są inne, gdy wchodzimy drugi raz), jesteśmy i nie jesteśmy.

Heraklit tkwi u początku nurtu w którym podkreśla się konflikt i walkę (np. u Hekla w postmoderniźmie), tą dynamikę świata.

PITAGOREJCZYCY

„Wszystko daje się ująć za pomocą liczb”

Twierdzili, że świat jest zbirem i relacji liczbowych , nie ma niczego takiego co by nie dało się przełożyć na liczby. To oni stwierdzili, że od długości struny zależy dźwięk np. harfa.

Dopatrywali się w świecie pewnego porządku - muzyka sfer niebieskich

ORFIZM - typ religijności obcy przeciętnemu grekowi, traktowali religię, boga bardzo poważnie, wierzyli w reinkarnację, twierdzili, że dusza po śmierci, błąka się i po iluś latach wchodzi w inne ciało. Wchodząc w to ciało dusza pokutuje za swe czyny z poprzedniego wcielenia, „wędrówka dusz”. Był to nurt właściwy elitom greków np. Platon.

Parmenides - kosmologię przekształca w ontologię, czyli coś co można nazwać „teorią bytu”, powstaje teoria bytu uwolniona od mitologii. Sformułował prawo:

„byt jest i nie może nie być”, są to podstawy logiki europejskiej.

Nie można dwóch mieć sprzecznych opinii, albo coś jest albo nie ma, a skoro czegoś nie ma to zajmujemy się tym.

Głosi on kulturę bytu, jest tylko jeden byt. Jest niesprzeczny. Nie powstaje i nie ginie, nie ma dla niego czegoś takiego jak czas i ruch, jest to dla niego iluzja.

Stworzył szkołę - jego uczniem był Zenon z Edei, który próbował udowodnić prawdziwość tez Parmenidesa. Dowodził, że nie ma czasu i ruchu np. Achilles (bóg, szybki biegacz) goniący żółwia .Tw., że Achilles nigdy nie dogoni żółwia Problem był w tym jak to obalić i dopiero Arystotelesowi się to udało.

ATOMIŚCI

Przedstawiciele: DEMOKRYT I LEUCYP.

Atomy - to takie małe ciała, nie widzialne gołym okiem, różniące się od siebie, miały zaczepy, poprzez które się łączyły. Byt to różne kombinacje atomów.

To co postrzegalne zmysłowo - iluzja

To co postrzegalne umysłem - nie

Uważali, że jest próżnia, miejsce w którym te atomy łączą się ze sobą.

Jest byt i niebyt, byt i próżnia.

Atomy są w wiecznym ruchu i samoczynnie się poruszają, nie ma boga który z zewnątrz wprawia je w ruch.

Uważali, że dusza ma charakter materialny, też składa się z atomów, ale mniejszych, wrażliwszych. Ich główny przedmiot zainteresowani to byt, przyroda.

2) OKRES HUMANISTYCZNY

Punkt ciężkości przesuwa się na człowieka.

SOFIŚCI

Zajmowali się językiem, są pierwszymi którzy biorą pieniądze za nauczanie.

Odegrali olbrzymią rolę w rozwoju demokracji ateńskiej, oraz rozwinęli rolę języka greckiego.

Skupili się przede wszystkim na formie języka, ale zapominali o treści, zignorowali prawdę esencjonalność treści. „Czarny kot, biały kot, to ten sam kot”. W języku można wykazać wszystko jeśli się go odpowiednio potraktuje. Wystarczy odpowiedni argument.

Przedstawiciel - PITAGORAS. (Protagoras???)

Przełom w filozofii greckiej to etyka SOKRATESA.

Zainteresowania przyrodą schodzą na drugi plan, a na pierwszy plan wysuwa się człowiek, który szuka prawdy.

„Wiem, że nic nie wiem” - tylko głupiec mówi że wie wszystko.

Wiedza zawsze będzie niepełna, cząstkowa, i zawsze człowiek będzie próbował zgłębiać prawdę.

Metoda dialektyczna:

  1. etap wątpiący - elenktyczny

  2. etap maieutyczny - położniczy

Sokrates pomagał prawdzie wyjść, pomagał urodzić się jej.

Metoda ta następuje poprzez konfrontację (anegdota z ośmieszaniem ucznia na rynku), różnych punktów widzenia czasem sprzecznych, wyławiać należy to co ogólne - Indukcja. Dochodzenie do prawdy. Ważny jest element samopoznania.

Wiedza = dobro

Celem człowieka dla Sokratesa był stan eudemonii - harmonii z samym sobą. Rodzaj głosu wewnętrznego (doimonion), ale to nie jest sumienie.

Sokrates przesuwa punkt ciężkości z ontologii, z przyrody na człowieka - człowiek to istota myśląca, mówiąca która dąży do dobra. Celem jego jest samowiedza i troska o duszę.

3) EPOKA WIELKICH SYNTEZ

PLATON

Dokonuje przełomu w filozofii, odkrywa transcendencję, czyli wykraczanie poza.

Wg niego nie jest tylko tak że istnieje byt i nie byt, gdyż po stronie tego bytu jest jakaś realność, której nie możemy uchwycić zmysłowo i intelektualnie.

I żeglowanie - myślenie potoczne

II żeglowanie - realność ideii (przekracza poziom potocznej refleksji)

Są 2 rodzaje: byt idealny i byt.

Świat składa się z 2 substancji:

Te 2 elementy w człowieku kłócą się ze sobą, dlatego człowiek powinien porzucić to co cielesne. Powiedział że idee realne (2) partycypują w bycie (1). Jak odbieram tylko zmysłami to partycypuję w idealnym. Zadaniem filozofów jest oddzielenie tego co idealne a zmysłowe.

Centralne pojęcie Platona - to idea - przedmiot intelektu, a nie zmysłu, są niecielesne, niezmienne, samoistne i są jedne, bytują w sensie pełnym.

Jaskinia Platona

Świat zmysłów to są takie cienie, to co widzimy

Świat realny, materialny - to te cienie, które są odbiciem czegoś co jest realne.

Słońce - prawda absolutne, najwyższa, symbol

Człowiek może zbliżyć się do tej prawdy?

Miłość (uczta) - istnieją dwa rodzaje doznań:

Koncepcja państwa.

Platon miał pasję polityczną, chciał stworzyć idealne państwo.

Stworzył 3 typy klas społ.:

Proces kształcenia się filozofa trwa ok. 30 lat (gimnastyka, umysł, dialektyka).

ARYSTOTELES - uczeń Platona

Najpierw głosił idee Platona, a po 20 latach pracy głosił swoje poglądy i idee odmienne od platońskich.

Różnica:

Platon twierdził, że po między sferą bytu idei a rzeczywistością jest wyraźny podział, który implikuje konflikt między nimi

Z kolei Arystoteles twierdził, że to co duchowe a cielesne to zależność między elementami, które zachodzą na siebie. Zrywa z idealizmem obiektywnym Platona

Twierdzi, że są pojęcia rzeczy a nie idee, to co sprawia że krzesło nim jest to związek tego co formalne z materią (forma i materia).

Materia to jest możność, potencja.

Forma to co stanowi o tym krześle i to jest akt.

Czyli dopiero dzięki sprawnej mocy formy krzesło staje się krzesłem.

Podkreśla ścisły związek tych 2 aspektów: tego co stanowi formę i tego co jest materią.

Człowiek stanowi jedność ciała i duszy.

Nie ma bytów idealnych gdyż mamy tylko pojęcie rzeczy i to one sprawiają że rzeczy są takie jakie są.

Arystoteles kładzie nacisk na to co konkretne (Platon tw. że są tylko idee).

Istnieją tylko konkretne jednostki a to co ogólne to pojęcia, które sobie wyobrażamy.

4 przyczyny bytu rzeczy:

  1. materialna (materia to możność)

  2. formalna (jest to pojęcie danej rzeczy, to co nadaje formę)

  3. sprawcza (ktoś tworzy garnek - jest sprawcą)

  4. celowa (ktoś kto tworzy garnek ma na myśli konkretny garnek, służący jakiemuś celowi)

Pojęcie celowości świata, czyli teologiczna natura świata - świat ma jakiś cel, celem jest bóg.

Bóg jako cel tego świata jest przyczyną ruchu świata, jest poruszycielem rzeczy, a nie stwórcą. Jest wieczny, nieruchomy (najwyższą formą ruchu jest bezruch, wszystko tam jest ze sobą tożsame). Bóg jest bogiem filozoficznym.

Najwyższy byt jest przyczyną samego siebie. „Myśl, która myśli samą siebie”. Jest to ontologia Arystotelesa.

Fundamentalne rozróżnienie między bogiem a innymi bytami jest takie, że inne byty nie mogą być przyczyną samych siebie.

Etyka

Arystoteles twierdzi, że najwyższym dobrem człowieka nie jest szukanie dobra transcendentnego (coś co wykracza poza zmysłowe), ale ma charakter immanentny - bo ważne jest aby człowiek działał zgodnie z samym sobą, z rozumem.

Rozumnie zachowuje się wówczas gdy wybieramy zachowania które są pośrodku skrajności (nie są skrajne)np.

Zuchwalstwo Tchórzostwo Męstwo (zachowanie etyczne)

Sfera polityczna

Myśl grecką cechuje traktowanie istoty człowieka jako coś politycznego. O człowieku stanowi jego polityczność, człowiek jest polis (nie ma sfery prywatnej).

Człowiek jest częścią wspólnoty tego państwa. Jest jego podmiotem i przedmiotem. Arystoteles mówił, że człowiek to zwierze polityczne.

Utożsamia to co polityczne z tym co etyczne. Działanie polityczne to działanie etyczne i jest to idealna sytuacja tzw. POLITIA (dziś nazywamy to demokracją), idealny ustrój o charakterze politycznym.

Jemu demokracja kojarzyła się z demagogią, czyli demokracja zwyrodniała.

W innych ustrojach też to można znaleźć:

Najlepszym ustrojem jest - politia

Żył w Atenach - państwie - mieście, uważał że tak jest najlepiej gdyż wszyscy się znali.

3 formy organizacji społ., które tworzą państwo:

  1. rodzina

  2. wioska

  3. państwo - miasto

państwo tworzą obywatele (niewolnicy, rzemieślnicy - nie byli obywatelami państwa)

4) OKRES HELENISTYCZNY

Cechy okresu:

Filozofowie - próby szukania szczęścia indywidualnego, w izolacji od państwa:

I EPIKUREIZM

Pierwszy filozof, który głosił te tezy to EPIKUR

Wszyscy znaczący przedstawiciele kierują się przeciwko Arystotelesowi i Platonowi. Podważają ich filozofię:

Człowiek powinien dążyć do maksymalnej przyjemności. Ale epikureizm nie jest tożsamy z hedonizmem.

Epikurejska teoria szukania przyjemności:

Dążenie do umiaru.

LUKRECJUSZ w Rzymie - kontynuator Epikura

Epikur głosił swego rodzaju ascetyzm, brak doznań przyjemnych i nie przyjemnych. Postawa harmonii i dystansu to punkt „0”. Przyjemności tylko takie które są potrzebne do życia, jedzenia a nie obżarstwo.

Człowiek lęka się śmierci w sposób niezrozumiały. Twierdził on, ze nie można się lękać czegoś o czym się nie ma pojęcia, bo gdy przychodzi śmierć to już nas nie ma. Lęk przed śmiercią jest głupotą.

II STOICYZM (Kochanowski)

Stoicki spokój” - rys stoicyzmu, rodzaj ascetyzmu. Nacisk położony jest nie na przyjemność/nie przyjemność a na spokój. Obojętnie co by się działo wokół nas powinniśmy zachować spokój, gdyż to co się dzieje to „marność nad marnościami”.

Postaw stoicka, zakłada zdystansowanie się wobec jakichś wartości.

ZENON z Kiton - przedstawiciel

Postawił na to co zmysłowe. Twierdził, że cały świat materialny ma charakter boski. Najważniejsze jest jak żyć aby być szczęśliwym.

Celem człowieka jest życie zgodne z naturą, a naturą człowieka jest rozum(coś co należy do tego co naturalne, najwyższa forma życia materialnego).

Głosił dystans wobec świata.

Kierując się rozumem człowiek urzeczywistnia swoją naturę, rozumną naturę.

Pojęcie ARETE - cnota:

Dążenie do myślenia o człowieku jako o jednostce, która może osiągnąć harmonię, pokój wewnętrzny, równowagę absolutną.

Wg. Zenona jest to możliwe poprzez elementy cnoty i dystans do świata.

Zarzuty mu stawiane: to jest egoizm, dystans w odniesieniu do cierpienia innych).

Pojęcie MĘDRCA / MISTRZA

Każdy może stać się mędrcem. Idealny przykład tego co każdy z ans może. Jest to ideał, cel.

III SCEPTYCYMZ

(wątpienie, nieufność)

PIRRON - przedstawiciel

Nie ma czegoś takiego jak zmysły, wartości dobre i złe, byt, to wszystko jest relatywne

Niezróżnicowanie i złudzenie, to jest umowa.

Nic nie istnieje naprawdę, nam się tylko tak wydaje, że coś jest takie a nie inne.

Zostaje obyczaj, tradycja i cnota - jest to powstrzymywanie sięod poglądów gdy dystansujemy się do świata. Poczucie że nie ma żadnej prawdy.

Kartezjusz już nie będzie wątpił, ale ma to służyć określonemu celowi.

Do tej pory można rozróżnić filozofów na:

1 grupę - materialiści (atomiści, po części epikurejczycy, stoicy - postawa monistyczna

2 grupę - dualiści (istnieje i rozum i to co zmysłowe, Platon, Arystoteles

PLOTYN

Skrajne przeciwieństwo materializmu.

Wszystko jest duchowe - SPIRYTUALIZM.

Materializm jest formą duchowości, cały świat to różne formy tego co duchowe.

Człowiek ma szansę dotrzeć do najwyższego - do boga. Bóg to JEDNIA

Poziom psyche - duchowe

Poziom nous - rozum

Poziom jednia - do boga

Jest to rodzaj mistycyzmu. Plotyn jest monistą - ta jedna substancja jest duchowa a nie materialna.

Ciało jest formą duszy. Odegrał duży wpływ na chrześcijan.

EPOKA ŚREDNIOWIECZA

(1000 lat)

Chcieli połączyć biblię z filozofią grecką.

5/6 w.n.e. - próby formułowania doktryn w ramach chrześcijaństwa.

Chodziło im o to by te 2 teorie jakoś ze sobą połączyć.

Pojęciowość, pomysły, myślenie abstrakcyjne to bierze z filozofii greckiej chrześcijańtwo.

Święty Tomasz jest nie do pomyślenia bez Arystotelesa (Platon, Plotyn, Arystoteles, ascetyzm, sceptycyzm).

Wszędzie w chrześcijaństwie możemy odnaleźć pierwowzór starożytnej Grecji.

W tym okresie fala barbarzyńców zalała całą Europę, nastąpiło mieszanie się kultów i filozofii.

ŚW. AUGUSTYN

Inspiruje się Platonem i Plotynem. Cechy jego poglądów:

„dowód noologiczny” istnienie boga tzn. jeśli zagłębię się to napotkam w sobie samym coś niespotykanego, wiecznego.

Poglądy na człowieka:

Poglądy na państwo:

istnieją w duszach ludzkich.

Św. Augustyn --------- św. Tomasz

dwa bieguny średniowiecza,

różnią się w tezach dojścia do boga

ŚW. TOMASZ

Chciał zostać anonimowym zakonnikiem, ascetą.

Był człowiekiem wolnomyślącym, uchodził za niezbyt rozgarniętego. Ale jego dzieła są bardzo dobrze rozpracowane, analityczne, scholastyczne.

Oddzielić teologię a filozofię

(opiera się na objawieniu) (buduje na rozumie, racjonalna, argumentacja)

wszystko co teologiczne ma / ona ma przygotować do wiary, bronić jej

wyższość nad filozofią

Uważał, że człowiek poznaje siebie poprzez świat zewnętrzny. Człowiek o istnieniu boga może wywnioskować na podstawie świata zewnętrznego.

Wprowadził 5 dowodów na istnienie boga:

      1. wszystko w świecie ma swoją przyczynę ale na końcu jest przyczyna idealna, ostateczna - bóg,

      2. świat nie jest samoistny, jest od czegoś zależny - od samoistnej natury - boga,

      3. wszystkie rzeczy są przypadkowe, która jest efektem konieczności, a koniecznością jest - bóg,

      4. niedoskonałość rzeczy - odsyła do doskonałości,

      5. celowość rzeczy - wszystko ma swój cel, a najwyższym celem jest - bóg

Istnienie boga wypływa z jego istoty, a człowiek jest bytem skończonym, dąży do istnienia, nigdy nie uzyska istoty

Głosił jednostkowość bytu. Twierdził, że forma i materia to dwa aspekty tego samego, każda forma ma już jakąś materię. Jedność formy i materii.

Człowiek to jedność duszy i ciała. Ciało nie stoi na przeszkodzie dobra.

Dusza to forma ciała.

FILOZOFIA NOWOŻYTNA

Dzieli się na okresy:

  1. odrodzenie 15,16 w.

  2. wielkie systemy filozoficzne 17w. (Kartezjusz, Pascal)

  3. oświecenie 18w.

  4. okres wielkich systemów idealistycznych 19w.

ODRODZENIE

Bardzo rozwinęła się sztuka i kultura. Filozofia z tego okresu nie ma wielkich „autorów”, którzy dorównywaliby poprzednim.

Powstaje nowa koncepcja świata Następuje niezależność nadań naukowych od teologii.

Jordano Bruno (spalony na stosie za swe poglądy):

ODRODZENIE - epoka przełomowa

  1. zostanie na nowo odczytana starożytność, jako epoka z pokrewnymi ideałami

  1. tworzy się nowe podejście do świata

Następuje konflikt między tymi którzy chcą wyzwolić naukę z władzy teologii z tymi,

którzy tego nie chcą.

Symbolem tego konfliktu jest J. Bruno, który głosił:

Michał Montaigne:

Franciszek Bacon:

Wiąże się z nim - stworzenie podstaw pod nowoczesne rozumienie nauki. Nauka ma interpretować fakty i opracować metody indukcji, uogólniać. Należy oddzielić naukę od teologii.

Najpierw trzeba wyzwolić się od szeregu złudzeń. „teoria złudzeń”:

REFORMACJA

LUTER

W tym czasie kościół katolicki był w kryzysie:

Plagianizm - człowiek może zadecydować o tym czy dostąpi łaski

Protestantyzm - reformacja

Odrodzenie nie wydało wielkich filozofów, natomiast było wielkie w myśli humanistycznej i w sztuce.

WIELKIE SYSTEMY FILOZOFICZNE - WIEK 17

Nie używa się terminu barok, ale wiek 17 - tendencje scjentystyczne

Nurt który stawia na rozum, racjonalność

Stoi u źródeł racjonalizmu europejskiego.

KARTEZJUSZ

Jego filozoficzną obsesją było wynalezienie metody, która zagwarantowałaby postęp naukowy i byłaby wolna od błędów.

Jak tego dowodził:

= tym co zostaje jest fakt, że myślimy - nawet jeśli jest to sen, i to jest fakt niepodważalny.

„myślę więc jestem”

waga tego poznania - w oparciu o rozum można wiele stworzyć

Z samego umysłu możemy wynieść obiektywną prawdę o świecie. Umysł - podstawa poznania świata.

Człowiek staje się przedmiotem, który orientuje wokół siebie świat.

Jest jednym z ojców oświecenia europejskiego głosił, że świat składa się z 2 substancji:

1-substancja idealna - rozum

2-substancja zmysły - materia

jest to dualizm kartezjański - człowiek składa się z rozumu i zmysłów.

Bóg ustala jedność ciała i rozumu.

PASCAL

- podobnie jak Kartezjusz, był filozofem ale też dokonywał rzeczywistych odkryć. Był geniuszem na polu nauki.

Jest sceptyczny wobec ludzkiego rozumu, który jest ograniczony, jest bezbronny wobec fenomenu boga.

Rozum powinien ustąpić logice serca

Tezy Pascala:

Pascal był związany z nurtem katolickim, który był źle widziany przez Papieża i innych - jansenizmem.

Główne spory między nimi to: - kwestia łaski (o to kto decyduje o łasce).

LIEBNITZ

Twierdził, ze świat składa się z monad, każda jest zamknięta w sobie, sama wprowadza się w ruch, jest wieczna, nieśmiertelna, różna od każdej innej

„monady nie mają okien”

uszeregował monady od najprostszej. Najwyższą monadą jest bóg.

SPINOZA

Odszedł od wiary żydowskiej. Jego poglądy:

OŚWIECENIE

Istnieją europejskie 2 tradycje oświeceniowe:

  1. oświecenie brytyjskie (początek 100 lat wcześniej) - tradycja empiryczna

  2. oświecenie francuskie (II połowa 18 w.) - tradycja racjonalna

Oświecenie brytyjskie.

Bacon, podkreślał oddzielenie nauki od teologii. Próbował opracować system w sposób naukowy, niezależny od teologii. Dokonywał prób metody indukcyjnej, krytykował to co nazywał „złudzeniami” - obecnie są to przesądy. W jakimś sensie jest ojcem tradycji empirycznej, która kładzie nacisk na tradycję.

Hops, filozof polityczny. Relacja niesymetrycznych zależności - jest to racjonalny system polityczny.

Locke, początkuje właściwe oświecenie brytyjskie. Wg niego źródłem poznania jest to co doświadczamy w sposób zmysłowy (a nie myślenie). Postulował:

Wszystkie idee mają swe źródło w doświadczeniu. Są 2 rodzaje doświadczeń:

  1. doświadczenia zewnętrzne

  2. doświadczenia zewnętrzne (w umyśle, idee)

Idee wg Platona- coś idealnego obiektywnie

Idee wg Locke'a- wrażenia zmysłowe

Te wrażenia Są różnego rodzaju np. idea drewna, idea koloru itp.

Pod tymi wrażeniami jest obiektywne podłoże, ale nie jest ono nam dostępne. Rzeczywistość jest nam dana poprzez wrażenia.

Świat wg Locke'a poznajemy poprzez idee. Wyróżniał idee:

Tradycja empiryzmu brytyjskiego wiąże się z liberalizmem, z wolnością (J.S.Mill)

Locke:

Poglądy społ. Locke'a:

Hobbes, z kolei twierdził, że człowiek zawarł umowę tłumiąc swoje zwierzęce instynkty wbrew sobie, gdyż człowiek jest z natury aspołeczny, ale musiał to zrobić, gdyż inaczej ludzie by się pozabijali)

Berkeley, odrzucał postulat obiektywnego podłoża Locke'a - po co zakładać że istnieje podłoże niezależne od zmysłów skoro nie możemy do niego dotrzeć - to abstrakcja. Twierdził:

Hume, filozof codzienności, zdrowego rozsądku. Twierdził, że:

Oświecenie francuskie

Podstawa oświecenia francuskiego był Kartezjuszem, racjonalizm często wiązał się z ateizmem i deizmem (mimo iż Kartezjusz był wierzący).

- nastawione bardziej racjonalistycznie.

  1. de Lambert, projekt encyklopedii, to nie tylko systematyzacja wiedzy, ale próba przekazania jak bardzo to co odkrywa nauka jest tak dalekie teologii. Miała również wymiar polityczny oraz spełniała funkcje popularyzacyjne.

  2. Wolter, aplikacja poglądów Kartezjusza i brytyjskiego empiryzmu. Zjadliwy, złośliwy, ale znakomity publicysta

  3. Didero, popularyzował idee tolerancji, trochę myślenia utopijnego. Krytyka przesądów i mitów

  4. Rousseau, pogranicze oświecenia i romantyzmu. Autor pewnych utoii przyszłego porządku społ.. Głosił:

NIEMIECKI IDEALIZM

1. J. Kant

Łączył tezy Kartezjusza i empiryzmu.

Próba syntezy rozumu i zmysłów, pokazuje jak rozum i poznanie zmysłowe implikują się wzajemnie.

  1. Twierdzi, że na poziomie poznania zmysłowego mamy do czynienia z czymś a-priori, czymś danym z góry. To a-priori jest już na poziomie poznania zmysłowego np. czas i przestrzeń. Już jest obecny jakiś porządek, już zmysły są jakąś formą np. forma przestrzeni: coś obok czegoś, coś nad czymś itp. Lub forma czasu: coś następuje po czymś. Czas i przestrzeń mają charakter transcendentny (to co warunkuje poznanie), są jednymi z warunków możliwości poznania czegoś, umożliwiają to poznanie.

  2. Wyróżnia pojęcie intelektu, poj. wielkości, coś co jest możliwe, faktyczne, konieczne. Pojęcie intelektu = doświadczenia zmysłowe tworzą jedność

  3. Rozum, który ma idee

Sprzeczność rozumu: skończoność i nieskończoność, tego człowiek nie może rozstrzygnąć. Jednak te pojęcia są konieczne gdyż są to idee regulatywne - czyli są niezbędne byśmy mogli uporządkować świat, regulują nsze

cd, Kanta:

poznanie np. idea boga, pojęcie całości świata, idea duszy.

(Dla niego jest absurdalne dowodzenie boga. Nie możemy dowieść istnienia duszy, to jest pewien konspekt ale to jest potrzebne).

Rozum to są właściwie te 3 idee, które są obciążone jakąś sprzecznością.

Teoria sądów.:

  1. sądy analityczne i syntetyczne

  2. sądy a-priori i a-posteriori

a-priori - operują tym co dane z góry np, matematyka, logika

a-posteriori - cos dane później, muszę coś dostrzec coś doświadczyć aby to poznać np. rodzaj wnioskowania pośredniego

Wprowadza pojęcie sądów syntetycznych a-priori, następuje synteza na poziomie tego co dane z góry, uzyskujemy jakiś postęp, coś więcej od tego co nam dane np. geometria

Sądy syntetyczne a-posteriori, postrzegam rzeczywistość, doświadczam i łącze wnioski

Sądy analityczne a-posteriori, nonsens, nie istnieją

Sądy analityczne a-priori

Etyka

Fichte

Imperatyw kategoryczny …

Twierdził, że człowiek jest wolny. Uznawał istnienie jedynie rozumu praktycznego (zaprzeczał teorii Kanta). Twierdził, że człowiek jest istotą etyczną gdyż jest wolny. To co etyczne ma w sobie zasadę moralnego postępowania.

Twierdził również, że świat zewnętrzny jest wytworem człowieka (to jest element różnicujący go od Kanta), człowiek w jakimś sensie kreuje świat. To co fizyczne, biologiczne podlega zasadom praktycznego rozumu. Na początku człowiek „stwarza” siebie - stwierdzenie że ja to ja - jest to źródło wszelkiego poznania. Cały świat jest wytworem rozumu - idealizm.

Świat ma naturę idealną - materialność jest pozorem.

Jednak to stanowisko rodzi trudności:

- jak jest możliwe że ja odróżniam innych ludzi od rzeczy, jak dochodzę do tego, pytanie dlaczego świat jest intersubiektywny. Stwierdził więc, że to bóg ustanawia tą jedność.

Twierdził, że człowiek w swoim rozwoju powinien przezwyciężać egoizm. Tworzymy społ. bo naszym przeznaczeniem jest życie w społ., a celem jest walka z egoizmem.

Człowiek posiada zmysł tego co ogólne. A to co uniwersalne, co ogólne ma wyższość nad tym co jednostkowe.

cd. Fichtego:

Systemy filozoficzne:

  1. Idealizm - zakład istnienie dynamicznej relacji miedzy człowiekiem a światem, człowiek może go przekształcać, jest istotą która działa.

  2. dogmatyzm - zakłada istnienie świata materialnego.

Fichte zakładał, że na końcu historii nastąpi taka epoka w której zapanuje uniwersalizm (utopia), nastąpi rozwój tego co ogólne a degradacja tego co jednostkowe.

Kładł nacisk na to co etyczne.

Scheling

Hegel

Krytycy Hegla

K. Marks

Koncepcja dziejów Marksa:

Twierdził, że dziejach ludzkości istnieją podstawowe systemy ekonomiczne:

  1. system o charakterze wspólnoty komunistycznej (harmonia ze światem zewnętrznym, człowiek produkował tyle ile trzeba a potem dzielił)

  2. gdy człowiek zaczyna produkować więcej niż potrzeba tworzy się niewolnictwo. Podstawowa zasada ekonomiczna - produkować więcej. Niewolnik jest podstawowym elementem systemu antycznego

  3. feudalizm - pozbawiony praw niewolnik nie będzie zainteresowany lepszą pracą. Ale jeśli zamienimy to na gospodarkę feudalną: pracuje dla siebie a tylko część oddaje panu feudalnemu. Rozwój sił wytwórczych powoduje zmianę produkcji, następuje rozwój rzemiosła, powstają manufaktury

  4. system kapitalistyczny - nastąpił konflikt rzemieślniczy o manufaktury i rozwój fabryk. Nastąpił nowy podział pracy, nowa technologia - to wszystko wymaga nowych technologii i stosunków produkcji, czyli nowego systemu ekonomicznego

Wspólne cechy systemów:

- zawsze mamy do czynienia z formą zależności jednego człowieka od drugiego

- forma kapitalizmu

- robotnik jest wyzyskiwany przez kapitalistę, bo jest narzędziem do produkowania rzeczy

Konkluzja: jak zaprojektować nowy system, w którym nie byłoby tych zależności, gdzie człowiek byłby partnerem dla drugiego człowieka.

Projektuje ustroje: socjalizm a potem komunizm. Twierdzi, że te ustroje mogą pojawić się tylko w krajach rozwiniętych. W krajach słabo rozwinięty stworzy się z tego „jakiś potwór”.

Marks nie docenił elastyczności kapitalizmu:

- tego że robotnicy walczyć będą o swoje prawa

- że zostaną opracowane prawa, koncepcje, które będą hamowały kryzysy

Materializm historyczny:

- ma charakter aktywny, dynamiczny, to przekształcanie przyrody przez człowieka, ta relacja między człowiekiem a naturą ma charakter historyczny - zmienia się.

To co jest siłą produkcji u Marksa to:

Siły produkcji *wytwórcze), zmiany człowieka, stosunek do przyrody, w związku z tym konflikt ze stosunkami społecznymi (ideologia burżuazji, kościoła).

Wg niego zawsze w końcu zwycięża to co ma większą produkcyjność. Siłą napędową historii - ekonomia, a człowiek zawsze wybierze efektywny system.

Ekonomia polityczna socjalizmu jest trudna do zrozumienia.

cd. Marks - materialista - pojęcie duszy to abstrakcja, iluzja, fragment ideologii klasy rządzącej która podtrzymując pojęcie duszy podtrzymuje porządek społ., religia pełni funkcję realizowania ładu społ.

August Comte

- ojciec pozytywizmu / filozofia pozytywna czyli zajmująca się tym co użyteczne i rzeczywiste, def. antymetafizyczna, antyheglowska, zajmowanie się faktem.

Pojęcie faktu - to co jest fizykalnie uchwytne, mówienie o psychologii jest niedopuszczalne, degraduje psychologię, o tym co psychiczne możemy mówić pośrednio np. możemy o psychologii mówić po mimice ale to też są przypuszczenia, nie może to stanowić nauki.

Poznanie świata - jako świata faktów ma budować ład społ., filozofia jako nauka pozytywna ma rozwiązywać wszelkie konflikty

Socjologia na szczycie nauk.

Filozofia nie może stawiać pytań o pierwsze przyczyny, trzeba ograniczyć się do tego co dane, ważną funkcję pełni poszukiwanie tego co stałe oraz związków pomiędzy faktem a zjawiskami społ. (innymi faktami).

Tłumaczenie faktów pozwala nam przewidywać przyszłość.

Pojęcie pozytywny znaczy ścisły, pewny, naukowy, użyteczny, konstruktywny, dający się obliczyć obiektywnie.

Comte traktuje socjologię jako naukę przyrodniczą. Może stosować metodę historyczną - porównanie różnych form istnienia ludzkiego (porównywanie obrazów epok ze sobą).

Comte jest:

Koncepcja historii:

    1. etap mitologiczny - duchowy, gdzie króluje mit, prymitywn7y

    2. etap metafizyczny - miejsce mitu najmują abstrakcyjne pojęcie, postęp w stosunku do 1 etapu

    3. etap nauk pozytywnych - liczą się tylko fakty, liczy się nauka

Uważa że w socjologii dokonuje się synteza wszystkich innych nauk.

Metafora - społeczeństwa jako organizmu, całość, która nie jest sumą elementów.

Odrzuca empiryzm z jego psychologią, pytanie o to jaki jest świat uważa za bezsensowne.

Zadaniem socjologii jest opis i analiza a nie tworzenie teorii poznania. W społ. przyszłości nie będzie się liczyć jednostka ale „my”. Propaguje altruizm, człowiek ma się wtopić w tłum, działać na rzecz innych.. liczy się ludzkość, działanie na rzecz jej rozwoju, podejście antyindywidualistyczne. Społeczeństwo idealne to takie , gdzie wszyscy będą żyć dla siebie, a socjologia ma za zadanie tworzyć taki ład.

Krytykuje Hegla poprzez pozycję indywidualistyczną.

Soren Kierkegaard

Odrzuca pojęcie zapośredniczenia Hegla (to co indywidualne i to co ogólne daje się zapośredniczyć. Czyli rodzaj syntezy przeciwieństw, coś umożliwia syntezę np. pewna osoba zapośrednicza sąd mój i kogoś innego, i prowadzi do porozumienia między nami, postuluje jakąś syntezę tego co sprzeczne, Hegel wierzy że wszystko da się zapośredniczyć).

Kierkegaard uważa że nie możliwe jest zapośredniczenie tych pojęć. Wg niego istnieje przepaść między tym co skończone a co nieskończone, nie da się zapośredniczyć, człowiek jest istotą głęboko rozdartą, chciałby osiągnąć jedność z Bogiem, a nie jest w stanie. Odrzuca zapośredniczenie dokonywane na drodze rozumu.

Jego twórczośc filozoficzna - rozdarcie, wątpienie. Zadaniem człowieka jest zwalczanie tego co niemożliwe przez głęboką, prawdziwą wiarę.

Wiara ma coś z absurdu, zwraca uwagę na najmniejsze świadectwa wiary, ja wierzę mimo, że tego nie pojmuję (możliwe zniwelowanie pęknięcia między bogiem a człowiekiem poprzez bezwzględne wykonywanie poleceń boga).

3 rodzaje ludzkiej egzystencji:

      1. estetyczna - (najbardziej prymitywna) zaspokojenie własnych zmysłów, co gruncie rzeczy prowadzi do destrukcji, braku ciągłości, rozdarcia

      2. etyczna - (poziom osiągnięty przez Hegla) kierowanie się tym co wspólne, ogólne, dobre dla ogółu nakazem jakiejś instytucji, jednak zatraca się to co indywidualne, taki człowiek nadal będzie odczuwał sprzeczność

      3. religijna - (możliwość rozwiązania konfliktów) jedynym ratunkiem jest wiara, która ma w sobie coś z absurdu, człowiek w sposób irracjonalny przezwycięża pęknięcie, jest to najwyższy poziom, który człowiek może osiągnąć

Pojęcie wolności, która nie jest niczym danym, a wiąże się z nią pewne ryzyko, z wiarą związane ryzyko, przesycona ciągłym niepokojem

Był prekursorem egzystencjonalizmu.

Wg niego ważna jest egzystencja, a nie istota, przy czym jest ona napiętnowana rozdarciem. Przezwyciężenie rozdarcia jest możliwe ale jest to chwilowe, zawsze trzeba ponawiać wysiłek poszukiwanie tego co boskie..

Fryderyk Nietzsche

Pochodzenie polskie, nienawidził burżuazji niemieckiej, wracał do korzeni polskich (pisze po niemieckie - korzenie kulturowe niemieckie).

Jest to filozof bardziej współczesny, często się o nim pisze, inspirujący, aktualny w filozofii współczesnej, radykalny, krytyk kultury europejskiej (jej zakłamania), w podejściu subiektywny, wskazał pewne słabości tej kultury. Daje nowe spojrzenie na rzeczy znane. Nowe spojrzenie krytyczne na kulturową przeszłość.

Dwie tradycje średniowieczne: (silna krytyka Nietzschego)

  1. antyczna - z filozofii greckiej

Narodziny: próba odczytania antyku, greckiej kultury

Element apolliński

Element dionizyjski

- to co kojarzymy z harmonią, umiarem, cnotą, co znajduje wyraz w posągach, świątyniach

Wg Nietzschego „duch apolliński”

Dionizos, bóg wina, nieobliczalny, znajdujący się blisko natury, w upojeniu ma wizje

Wg Nietzschego symbolizuje to co w życiu kreatywne, niepokoje życia. Bardzo ważna jest ta tradycja w kulturze greckiej jednak zdominowana przez apollińską

Te dwa elementy tworzą kulturę grecka, jednak element dionizyjski pomiędzy.

Historia filozofii greckiej - herezja Nietzschego, okres wielkich syntez (Platon), że to nie apogeum a upadek filozofii, bo tu nad wszystkim zaczyna dominować element rozumu, wyparty zostaje całkowicie element dionizyjski, degeneracja myśli greckiej, utracony kontakt z tym co kreatywne w tej kulturze.

2. żydowska - judeo-chrześcijańska

Bezlitosna krytyka tradycji judeo-chrześcijańskiej. W odległej przeszłości wymyślony obraz boga monoteistycznego jako uosobienia prawdy, ocenia to bardzo negatywnie, gdyż wg niego bóg jest wymysłem kapłanów, którzy chcą zmienić lud (Jahwe). Pojęcie Jahwe uzasadnione dziejami narodu żydowskiego, żydzi mogli przetrwać tylko dzięki temu pojęciu, ale konsekwencje późniejsze są tragiczne, prawdziwa degradacja w chrześcijaństwie.

Wszyscy głównie ludzie słabi, przeciętni utwierdzają swą dominację nad zdolnymi poprzez religię. Hasło „miłość bliźniego” to egoistyczny interes ludzi przeciętnych, którzy chcą wyeliminować kreatywność jednostek

Jest to interpretacja w kategoriach nieco psychologicznych:

  1. egoistyczny interes miernej większości

  2. feralna konsekwencja dla kultury, stłamszony element kreatywności jednostek wybitnych, co służyło rozwojowi kultury

Dwa plany Nietzschego:

  1. plan powszechny - zewnętrzny, nakazy, normy

  2. podłoże wskazuje że w normach element egoistyczny, hipokryzja

Należy uwolnić siły jednostek twórczych i dopiero ruszymy do przodu.

Koncepcja nadczłowieka:

Wypaczona przez faszyzm. Człowiek który ma nadejść, ktoś kto symbolizuje zmieniony stosunek do kreatywnych jednostek, jest ich elementem, permanentne przewartościowanie wszystkich

Nietzsche cd:

wartości. Nietzsche był nihilistą (wg Tatarkiewicza), nihilizm wg niego jest elementem postępu, jest cieniem a nie alternatywą. Chciał zerwać z podziałem: nihilizm a myślenie pozytywne. On jest antynihilistą.

W nowej wytworzonej kulturze będą ci co dominują i ci co będą podlegali, dominować będą .te jednostki twórcze, wielkie umysły, jednostki silne.

(Siostra Nietzschego jawnie antysemicka, racjonalistka, w jego rękopisach dopisywała zdania. Jedyna osoba której ufał i utrzymywał kontakt).

Istniał pogląd, ze Nietzsche to wściekły ateista, słowa jego „bóg umarł”, polemika z tym sądem, co znaczą te słowa, co za bóg (tłumaczenie bóg filozofów, wg Heideggera - bóg jako konstrukcja pojęciowa, wg niego Nietzsche nic nie mówi o bogu).

Dwoisty stosunek Nietzschego do chrześcijaństwa:

  1. krytyka

  2. punkt odniesienia, nie byłoby Nietzschego gdyby nie było chrześcijaństwa.

Krytykował słabość chrześcijaństwa.

PRAGMATYZM AMERYKAŃSKI

William James

Przedstawiciel pragmatyzmu - nurtu, który twierdził, że o wszystkich pojęciach prawdziwości teorii możemy mówić z perspektywy skutków tej teorii, na ile jest ona użyteczna w praktyce.

Pojecie każdego przedmiotu wyczerpuje się.

Każde twierdzenie teoretyczne ma być oceniane pod względem praktycznych konsekwencji - teorie są nieprawdziwe jeśli są niepragmatyczne. Prawda ma naturę teologiczno - celowościową.

Rozwija metodę pragmatyczną - interpretacja pod kątem użyteczności. Wg Jamesa ważne jest aby teoria była użyteczna a nie kopią rzeczywistości. W filozofii zawsze dochodzą osobiste cechy tego co filozoficzne (osobowość filozofa ma w pływ na jego filozofię). Nie ma obiektywnej prawdy, której poszukujemy.

NURT ANALITYCZNY

Trzy ośrodki:

    1. Wielka Brytania - Cambridge uniwersytet (G. Moore, B. Russel)

    2. Wiedeń - Koło Wiedeńskie (M. Schlick, L. Wittensten, R. Camap)

    3. Szkoła lwowsko - warszawska (Twardowski, T. Kotarbiński, T. Ajdukiewicz, W. Tatarkiewicz)

Antymetafizyczna postawa - zerwać z tymi rzeczami, o których nie można powiedzieć nic pewnego, filozofia ma się zająć analizą języka, nie opisywać świata, krytyka filozofii jest możliwa od tej pory, gdyż można krytykować język którym pisali.

Dwie postawy w ramach trzech ośrodków:

  1. postawa logicznego empiryzmu

Istnieje człowiek, który ma język, istnieje rzeczywistość zewnętrzna wobec człowieka, obiektywna postawa odrzuca wszelki idealizm. Analiza wykazuje na ile to co ja mówię pokrywa się z faktami, z tym co rzeczywiste. Neopozytywizm czerpie z pozytywizmu Comte'a.

2.fenomenologia analityczna

Można i należy badać pod kątem analitycznym, źródło logika matematyczna, mechanizmy prawa przeformułowane na dokonania analizy języka. Analiza może służyć poznaniu. Próbują dokonać takiej analizy języka, stworzyć idealny język, paradygmat języka naukowego, wolny od sprzeczności. Wtedy to samo rozumienie pojęć spowoduje brak konfliktów i nieporozumień (gdyż każdy inaczej rozumie pojęcie). Za pomocą analizy matematyczne można stworzyć taki idealny język. Filozofia to nie poznanie rzeczywistości a pożyteczna analiza języka dla nauk przyrodniczych i ścisłych.

Nurt analityczny w ścisłym znaczeniu słowa - trzeba język potoczny analizować, krytycznie go opisać. Zrywają z ideą stworzenia idealnego języka, a postulują zajęcie się językiem potocznym.

Gdyby nie analiza języka to nauka nie mogłaby się rozwijać.

Orientacja bardziej liberalna, fenomenologia językowa, gdyż oni biorą język za całość, fenomen, nie degradują języka potocznego.

Wittenstein - zmienia poglądy. Języka należy opisywać w kategoriach gier językowych, gdyż my w różnych środowiskach posługujemy się innymi językami, mającymi swe prawa i zasady (w domu, na egzaminie, pijani).

Opisać należy te zasady języka. Żaden język nie jest gorszy, są inne. Opisywać te reguły które rządzą językiem którym się posługujemy różnych kontekstach i sytuacjach.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Arystoteles, studia, I rok, filozofia
cynicy, studia, I ROK, Filozofia
Rachunkowosc - sciaga, Ekonomia, Studia, I rok, Rachunkowość
Demokryt, studia, I rok, filozofia
chemia ściąga, Budownictwo Studia, Rok 1, chemia
Empedokles, studia, I ROK, Filozofia
dfilozofia-kaska, studia, I rok, filozofia
kartezjusz, studia, I ROK, Filozofia
Sciaga Geodezja 8, Studia, 1 rok, od Magdy, geodezja 1, Geodezja II
CIĘŻKIE CZASY EPIKUREJCZYCY CYNICY I STOICY, studia, I rok, filozofia
Znaczenie i pochodzenie terminu FILOZOFIA[1]-EGZ, studia, I rok, filozofia
mikroekonmomia wyklad sciaga, Ekonomia, Studia, I rok, Mikroekonomia
Sciaga PPPiPU, studia, rok II, PPPiPU, od Ani
SCIAGA etyka, Studia, etyka i filozofia
FILOZOFIA 1, Studia, ROK I, filozofia
Augustynizm, studia, I rok, filozofia
sofiści, studia, I ROK, Filozofia

więcej podobnych podstron