POSTĘPOWANIE KARNE PROCESOWE

1. PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO

2. ZASADY POSTĘPOWANIA KARNEGO

3. PRZESŁANKI PROCESOWE

4. POSTĘPOWANIE ZWYCZAJNE A POSTEPOWANIE SZCZEGÓLNE

5. FORMY AKCJI CYWILNEJ,

6. KATEGORIE UCZESTNIKÓW PROCESU

7. POJĘCIE I RODZAJE WŁAŚCIWOŚCI ORGANÓW PROCESOWYCH

8. STRONY CZYNNE PROCESU

9. KATEGORIE REPREZENTANTÓW STRON PROCESOWYCH

10. DECYZJE PROCESOWE I ICH PODZIAŁ

11. POJĘCIE, ŹRÓDŁA DOWODU I ŚRODKA DOWODOWEGO

12. POWODY ISTNIENIA ZAKAZÓW DOWODOWYCH

13. ŚWIADEK ANONIMOWY I ŚWIADEK KORONNY

14. EKSPERYMENTY PROCESOWE

15. ZATRZYMANIE I PRAWA ZATRZYMANEGO

16. POJĘCIE, RODZAJE I FUNKCJE ŚRODKÓW ZAOBIEGAWCZYCH

17. TYMCZASOWE ARESZTOWANIE

18. PORĘCZENIE I JEGO RODZAJE

19. OBRONA OBLIOGATORYJNA

20. WSTĘPNE FORMY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

21. ŚLEDZTWO A DOCHODZENIE

22. ETAPY ROZPRAWY GŁÓWNEJ

23. ORZECZENIA SĄDOWE

24. APELACJA

25. KASACJA

26. WZNOWIENIE POSTEPOWANIA

1. PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO

Przedmiotem procesu karnego jest problem odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo.

Odpowiedzialnością karną, ewentualnie i cywilną, jest powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo. Odpowiedzialność karna nazywana również odpowiedzialnością prawną ma dwie podstawy:

1. faktyczną, - to czyn zarzucany oskarżonemu, który w razie potwierdzenia dowodami
   zasadności zarzutu zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku.

2. normatywną, - to kwalifikacja prawna (oceniana z punktu widzenia prawa ) czynu
   zarzucanego oskarżonemu. Może ona mieć dwa rodzaje zmiany:

• zmiana następcza - spowodowana zmianą w obrazie czynu,

• zmiana samoistna - dokonana przy niezmienionym obrazie czynu (to poprawa błędnej kwalifikacji prawnej).

2. ZASADY POSTĘPOWANIA KARNEGO

Naczelne zasady procesu to społeczne ważne ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii z zakresu procesu. Wyróżniamy:

• Zasada abstrakcyjna procesu to ogólna idea rozstrzygnięcia węzłowej kwestii prawnej
  w procesie, niezwiązana z konkretnym ustawodawstwem.

• Zasada konkretna procesu natomiast to zasada abstrakcyjna wtłoczona
  w ramy obowiązującego prawa taka , jaka „przykrawuje” ją ustawodawstwo, aby dostosować ją do konkretnych warunków w danym czasie i miejscu.
  Innym podziałem zasad, mającym praktyczne znaczenie , jest rozróżnienie zasad konstytucyjnych , czyli takich dyrektyw, które zostały wymienione przez konstytucje (np. zasada obiektywizmu, zasada domniemania niewinności) i zasad pozakonstytucyjnych czyli dyrektyw niesformułowanych w Konstytucji. Inny ważny podział to zasady prawnie definiowane czyli zasady wymienione i dookreślone w kodeksie postępowania karnego, zasady prawnie niezdefiniowane, których obowiązywanie wynika z kilku lub kilkunastu razem wziętych przepisów, np. zasada bezpośredniości.

• Zasada prawdy materialnej jest to dyrektywa, w myśl której podstawę wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością. Chodzi
  o prawdę materialną, czyli o zgodność ustaleń obiektywną rzeczywistością. Z definicji zasady prawdy materialnej wynika podstawowa konsekwencja w postaci obowiązku organów procesowych czynienia wszystkiego, co jest w ich mocy, aby dotrzeć do prawdy materialnej i wyciągnąć z tego faktu właściwe wnioski. Organy te powinny dążyć do ustaleń faktycznych w procesie odpowiadających prawdzie, bez względu na zachowanie się stron w procesie. Ustalenia faktyczne są to takie stwierdzenia faktów, do których dochodzi w wyniku czynności procesowych. Poza procesowe ustalenia faktyczne dokonywane poza procesem, a więc w ramach tzw. Postępowania sprawdzającego lub czynności operacyjno-rozpoznawczych, czyli nieformalnych i tajnych czynności Policji, ABW, straży Granicznej, nie maja na ogół bezpośredniego wpływu na decyzje procesowe.

Poznawanie faktów w procesie odznacza się trzema cechami:

1)poznanie to ma charakter probabilistyczny, to znaczy, że w zasadzie ustala się tylko prawdopodobieństwo, a nie obiektywną pewność.

2)Poznanie to ma charakter materialny, gdyż odrzuca się wszelkie kryteria celności poznania faktów. O tym czy doszło do poznania faktów w procesie, decyduje proces myślowy nazywany udowodnieniem.

3)poznanie faktów ma sens tylko wtedy, gdy jest prawnie relawantne. Dochodzi się bowiem tylko w granicach i w stopniu dokładności wyznaczonym przez przedmiot procesu.

• Zasada obiektywizmu jest to dyrektywa, zgodnie z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie
  powinien kierunkowo nastawiać się do samej sprawy. Spełnienie trzech warunków
  jest niezbędne do tego, aby obiektywizm był realny:
  1)niezawisłość lub co najmniej niezależność organu procesowego. Człowiek niezawisły nie wdaje się w układy międzypersonalne, jest odporny psychicznie, nie można go kupić. Niezawisły jest sędzia, niezależny jest natomiast prokurator, gdyż ma prawo
  do własnego zdania, ale podlega dyscyplinie hierarchicznej. Środkiem chroniącym przed naruszeniem niezawisłości jest instytucja wyłączenia sędziego.
  2)przestrzeganie reguły audiatur et altera pars czyli dyrektywy głoszącej, że sąd powinien wziąć pod uwagę cały materiał dowodowy, zarówno świadczący na rzecz, jak i przeciw każdej ze stron, oraz powinien wysłuchać argumentacji wszystkich stron procesowych.
  3)minimalne działanie czynników irracjonalnych wpływających na podejmowanie decyzji. Człowiek zawsze pozostaje pod wpływem czynników irracjonalnych, np. uprzedzeń, niechęci, sympatii, gniewu, przygnębienia, radości i smutku. Chodzi tylko o to, aby ich oddziaływanie zostało sprowadzone do minimum. Dlatego tak ważne jest są doświadczenie życiowe, wiedza sędziego i kolektywność orzekania.

• Zasada domniemania niewinności i in dubio pro reo orza ciężar dowodu
  Zasada domniemania niewinności i to dyrektywa, w myśl której oskarżonego
  należy traktować jak niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina
  w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe.
  Zasada in dubio pro reo natomiast to dyrektywa, w myśl której wszystkie nie dające się rozstrzygnąć wątpliwości należy rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego.
  Ciężar dowodu to powinność udowodnienia ze względu na własny interes prawny. Obowiązek dowodzenia jest powinnością udowadniania ze względu na cudzy interes prawny, np. interes klienta (obowiązek adwokata),. Niedopełnienie tej powinności może spowodować pociągnięcie na przykład do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

• Zasada swobodnej oceny dowodów jest to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim przekonaniem nieskrępowanym ustawowymi regułom i oceny, ukształtowanym natomiast pod wpływem wskazań wiedzy, doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozumowania.

• Zasada bezpośredniości jest to dyrektywa w myśl której organ procesowy powinien zetknąć się ze źródłem i środkiem dowodowym osobiście, a środkiem dowodowym , na którym opiera swe ustalenia, powinien być przede wszystkim środek dowodowy pierwotny (tzw. Dowód pierwotny).

• Zasada kontradyktoryjności i inkwizyjności

Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, zgodnie z którą strony mają prawo walki
o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie.

Zasada inkwizycyjności to dyrektywa, zgodnie z którą w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i badanie sprawy należy przede wszystkim dla organu procesowego.

• Zasady legalizmu i oportunizmu oraz konsensualizm procedury karnej.

Zasada legalizmu to dyrektywa zgodnie z którą organ procesowy powołany do ścigania przestępstw zobowiązany jest, z chwilą powzięcia uprawdopodobnionej wiadomości o przestępstwie ściganym z oskarżenia publicznego, wszcząć i przeprowadzić postępowanie karne.

Przeciwstawną dyrektywą jest zasada oportunizmu, w myśl której organ procesowy może nie wszczynać postępowania, jeżeli wzgląd na interes społeczny czyni w danej sprawie postępowanie karne niecelowym.

• Zasada prawa do obrony to dyrektywa w myśl której oskarżony ma prawo bronić się
  w procesie i korzystać z pomocy obrońcy. Z definicji tej wynikają dwa pojęcia:

Obrona materialna to podejmowane przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynności procesowych w celu ochrony interesów oskarżonego w procesie. Wyraża się zwłaszcza w składaniu wniosków o przeprowadzenie dowodów, przytaczaniu argumentów na jego rzecz, kontrargumentów przeciwko tezom oskarżenia.

Obrona formalna to korzystanie z pomocy obrońcy przez oskarżonego.

• Zasada publiczności to dyrektywa, w myśl której wiadomości o procesie karnym powinny być dostępne społeczeństwu.

• Zasada uczciwego procesu jest to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe powinny prowadzić postępowanie rzetelne, z poszanowaniem godności uczestników procesu i bez nieuzasadnionej zwłoki.

3. PRZESŁANKI PROCESOWE

Przesłanka procesowa to stan prawny warunkujący dopuszczalność wszczęcia i toku procesu lub poszczególnej czynności procesowej. Wyróżniamy:

Przesłanki pozytywne to takie stany prawne, które muszą zachodzić, aby proces mógł się toczyć, w więc aby był dopuszczalny, np. wniosek pokrzywdzonego , karalność czynu, skarga uprawnionego oskarżyciela.

Przesłanki negatywne to takie stany prawne, które wyłączają dopuszczalność wszczęcia
i dalszego biegu procesu, np. przedawnienie, śmierć oskarżonego, powaga rzeczy osądzonej.

Przesłanki bezwzględne to stany prawne, które warunkują proces w każdym układzie procesowym, np. powaga rzeczy osądzonej zawsze wyłącza dopuszczalność procesu.

Przesłanki względne to stany prawne, które warunkują proces tylko w określonym układzie procesowym, jaki wyznaczają osoba oskarżonego, jej czyn i szczególne wymaganie w danej sytuacji stworzone przez prawo.

Przesłanki materialne warunkują proces dlatego, że warunkują one odpowiedzialność karną określoną przepisami prawa materialnego.

Przesłanki formalne to stany prawne, które nie przesądzają braku odpowiedzialności karnej w razie ich niezaistnienia, ale warunkują jedynie sam proces karny.

4. POSTĘPOWANIE ZWYCZAJNE A POSTĘPOWANIE SZCZEGÓLNE
(TRYBY POSTEPOWANIA)

W obrębie procesu zasadniczego wyróżniamy tzw. tryby postępowania czyli zróżnicowane jego przebiegi. Wyróżniamy tutaj:

1. Postępowanie zwyczajne, -jest to przebieg procesu zmierzający do rozstrzygnięcia
   kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, uznany za typowy w danym systemie
   procesu,

2. Postępowanie szczególne, - zmierza także do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności oskarżonego, ale różniącymi się istotnie od postępowania zwyczajnego, w sposób z góry przewidziany przez ustawodawcę np. chęć przyśpieszenia postępowania. Postępowanie szczególne dzielimy na 3 grupy:

• postępowanie ekwiwalentne - są tak samo sformalizowane jak zwyczajne, ale w miejsce jednych form wchodzą inne bądź niektóre formy są zmodyfikowane np. w postępowaniu w stosunku do nieletnich nie ma aktu oskarżenia ale występuje postanowienie o rozpoznanie sprawy,

• postępowanie wzbogacone - tutaj formalizm jest większy od formalizmu postępowania zwyczajnego - obecnie w Polsce nie występuje, postępowanie

• zredukowane - formalizm tych trybów jest mniejszy niż postępowania zwyczajnego, do grupy tej należy postępowanie uproszczone, postępowanie z oskarżenia prywatnego, nakazowe i doraźne.

5. FORMY AKCJI CYWILNEJ

Akcja cywilna polega na rozstrzyganiu w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z przestępstwa lub nakładaniu z tego powodu odpowiednich świadczeń. W polskim procesie karnym znane są następujące akcje cywilne:

• Postępowanie adhezyjne, czyli postępowanie toczące się w ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę. Pokrzywdzony może w ten sposób dochodzić roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Ułatwieniem dla pokrzywdzonego jest tymczasowe zwolnienie go z obowiązku opłacenia powództwa cywilnego. Utrudnieniem jest natomiast możliwość pozostawienia przez sąd powództwa bez rozpoznania.

• Orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody, które sąd orzeka
  w następujących przypadkach:

1. Bezwzględnie obligatoryjne - gdy warunkowo umarza postępowanie;

2. Względnie obligatoryjnie - gdy pokrzywdzony złoży wniosek, w jakiejkolwiek formie, w sprawie o przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu; skazując oskarżonego sąd musi wówczas orzec obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub w części, chyba że nie da się ustalić wysokości szkody; wówczas sąd musi wymierzyć stosowną nawiązkę;

3. Fakultatywne - w razie zawieszenia wykonania kary.

• Orzeczenie odszkodowania z urzędu w razie skazania; może ono nastąpić w każdej sprawie, chyba ze jest niedopuszczalne z mocy ustawy, np. w postępowaniu w sprawach przeciwko nieletnim;

• Orzeczenie nawiązki. KK przewiduje orzekanie nawiązki w 5 wypadkach fakultatywnie, np. w razie skazania za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko środowisku za pomówienie lub zniewagę oraz w 2 wypadkach obligatoryjnie, gdy skazuje za 1 z 4 przestępstw komunikacyjnych popełnionych w stanie nietrzeźwości lub za wyrąb drzewa albo kradzieże drewna z lasu;

• Orzeczenie świadczenia pieniężnego, gdy sąd skazuje za nietrzeźwość kierowcy albo odstępuje od wymierzenia kary lub warunkowo umarza postępowanie lub stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary;

• Orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej Skarbowi Państwa przez podmiot, w którego imieniu działał sprawca skazany za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową takiemu podmiotowi ( np. spółce, która oszukała Skarb Państwa)

6. KATEGORIE UCZESTNIKÓW PROCESU

Uczestnik procesu to kategoria zbiorcza, obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcję

wyznaczoną jej w procesie.

Wyróżniamy następujące kategorie uczestników procesu:

1. organ procesowy - organ wydający decyzję

• stadialne czyli w postępowaniu przygotowawczym (Prokurator, Policja i inne służby mundurowe, Sąd (stosujący areszt tymczasowy)

• głównego - Sąd, przewodniczący składu orzekającego, Prezes Sądu, Przewodniczący Wydziału,

• odwoławczego

• wykonawczego - Sąd, Prezes Sądu, Sędzia penitencjarny, dyrektor ZK, dyrektor jednostki organizacyjnej służby więziennej, kurator zawodowy, organ egzekucyjny (Komornik, Urząd Skarbowy)

strony procesowe i ich przedstawiciele - uczestnicy procesu, którzy nie są organem pastwa, a mają prawne zainteresowanie w rozstrzygnięciu procesu

• czynne - występują z żądaniem

• bierne - przeciwko którym jest prowadzone postępowanie

• rzecznicy interesu publicznego - nie reprezentuje stron. Jest to Rzecznik Praw Obywatelskich, prokurator Generalny, przedstawiciel społeczny, prokurator
  w postępowaniu adhezyjnym

• osobowe źródła dowodowe oskarżony, świadek, biegły, kurator

• pomocnicy organów procesowych - protokolant, tłumacz, konwojent

7. POJĘCIE I RODZAJE WŁAŚCIWOŚCI ORGANÓW PROCESOWYCH

Organy procesowe są to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień.

Organy procesowe w postępowaniu głównym, odwoławczy, i kasacyjnym i w postępowaniu wykonawczym związane są przepisami regulującymi ich właściwość.

Właściwość - to upoważnienie organu procesowego, będące zarazem jego obowiązkiem, do dokonywania określonych czynności procesowych.

Wyróżniamy następujące właściwości organów:

1. właściwość rzeczowa - to upoważnienie do całościowego rozpoznania i załatwienia
   sprawy w pierwszej instancji. Sąd rozpoznaje sprawę od wniesienia aktu oskarżenia do wydania wyroku i rozpatruje istotę odpowiedzialności karnej oskarżonego. Sąd okręgowy orzeka tylko gdy ustawa wyraźnie przekazuje sprawę o dane przestępstwo do jego właściwości,

2. właściwość funkcjonalna - to upoważnienie organu procesowego do nie całościowego rozpoznania i załatwienia sprawy np. upoważnienie do rozpoznania apelacji, zażalenia
   itp.

3. Właściwość miejscowa - to upoważnienie organu procesowego do rozpoznania załatwienia sprawy w zależności od siedziby organu lub umiejscowienia danej sprawy.

8. STRONY CZYNNE PROCESU

Strony procesowe to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Stronami czynnymi są:

1. oskarżyciel publiczny -jest nim zasadniczo Prokurator, lub inne organy w
   postępowaniu uproszczonym, które zostały uprawnione do prowadzenia dochodzenia,

2. oskarżyciel prywatny - to pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed sądem akt
   oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego,
   pokrzywdzony - to osoba fizyczna lub prawna albo instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

3. oskarżyciel posiłkowy - który może być:

• uboczny - czyli pokrzywdzony, chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela publicznego i następnie popiera to oskarżenie przed sądem,

• subsydiarny - czyli pokrzywdzony, który wnosi oskarżenie zamiast oskarżyciela publicznego odmawiającego wniesienia aktu oskarżenia,

4. pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym,

5. powód cywilny

9. KATEGORIE REPREZENTANTÓW STRON PROCESOWYCH

Reprezentant strony procesowej to osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego.

Tytułem prawnym może być bądź pełnomocnictwo udzielone przez stronę bądź zarządzenie Prezesa sądu, bądź przepis ustawy.

Reprezentantami stron są:

1. obrońcy - działają w interesie oskarżonych i skazanych,

2. pełnomocnicy - działają w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu
   przygotowawczym i przejściowym, oskarżycieli prywatnych, posiłkowych lub powodów cywilnych,

3. przedstawiciele ustawowi - reprezentują z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich (do ukończenia 18 roku życia) albo ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo.

10. DECYZJE PROCESOWE I ICH PODZIAŁ

Wśród oświadczeń procesowych wyróżniamy:

1. oświadczenia postulujące ( skargi, wnioski, akty oskarżenia, prośby );

2. oświadczenia władcze (imperatywne) z których najważniejsze są decyzje procesowe, które dzielimy na:

1. orzeczenia, które z kolei dzielimy z kolei na:

• wyroki - to orzeczenia sądu, wydane w imieniu RP, rozstrzygające o kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego - wyroki uzasadnia się tylko na żądanie strony procesowej, z urzędu natomiast uzasadnia się wyroki z II instancji i wydane na skutek kasacji, lub gdy zostało zgłoszone wotum separatum, Odmianą wyroku jest wyrok nakazowy - który może nie zawierać uzasadniania,

• postanowienia - uzasadnia się zawsze.

b) zarządzenia czyli decyzje w kwestiach mniejszej wagi, mające charakter porządkowy, incydentalny. Zarządzenia wymagają pisemnego uzasadnienia jedynie wówczas gdy podlegają zaskarżeniu.

11. POJĘCIE, ŹRÓDŁA DOWODU I ŚRODKA DOWODOWEGO

Osobowym źródłem dowodu jest osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego. Należą do nich:

1. oskarżony-dostarcza środek dowodowy w postaci wyjaśnień,

2. świadek - dostarcza zeznań,

3. biegły-dostarcza opinii,

1. osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała - dostarcza cech charakterystycznych
   ciała lub organizmu z punktu widzenia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego,

c) zawodowy kurator sądowy - dostarcza wyniki wywiadu środowiskowego,

12. POWODY ISTNIENIA ZAKAZÓW DOWODOWYCH

Zakaz dowodowy to norma prawna zabraniająca przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzająca ograniczenie w uzyskiwaniu dowodów.
Zakazy te wprowadza się, aby chronić godność człowieka, jego nietykalność osobistą oraz swobodę myśli i wypowiedzi, chronić ważne interesy państwa, tajemnicę zawodową lub służbową, a ponadto dobro rodziny.

13. ŚWIADEK ANONIMOWY I ŚWIADEK KORONNY

Świadek anonimowy - to produkt stanu zagrożenia we współczesnym społeczeństwie. Aby zachęcić świadka do składania zeznań, obawiającego się przemocy lub groźby bezprawnej, K.K. zezwala na przesłuchanie świadka z zachowaniem w tajemnicy danych osobowych.

Dostęp do tych danych ma tylko sąd lub prokurator, a czasem funkcjonariusz policji prowadzący śledztwo. Oskarżony i jego obrońca mogą zadawać świadkowi pytania, ale w formie gwarantującej zachowanie tajemnicy tożsamości świadka, tej tożsamości nie można wobec nich odsłonić.

Świadek koronny - to sprawca, który zaakceptował propozycję umorzenia przeciwko niemu

postępowania w sprawie o przestępstwo z zakresu przestępczości zorganizowanej w zamian za informacje mogące przyczynić się do ujawnienia takiego przestępstwa, wykrycie jego sprawców i ujawnienia dalszych podobnych przestępstw oraz zapobieżenia im.

Procedurę przyznawania statusu świadka koronnego oraz gwarancje bezpieczeństwa włącznie z możliwością zmiany imienia i nazwiska jego i członków najbliższej rodziny oraz zapewnienia innego miejsca zamieszkania normuje ustawa o świadku koronnym z 97r.

14. EKSPERYMENTY PROCESOWE

Biegłym w procesie karnym może być każdy, kto posiada tzw. wiadomości specjalne, potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy.

Ekspertyza występuje w dwóch pojęciach:

1. w znaczeniu ścisłym to badanie przeprowadzone przez biegłego,

2. w znaczeniu szerszym to obok badania także opinia biegłego.

Szczególnym rodzajem ekspertyzy jest ekspertyza psychiatryczna, postanowić ją może tylko sąd lub prokurator i tylko wtedy gdy zachodzą uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego. Taką ekspertyzę musi przeprowadzić co najmniej dwóch biegłych psychiatrów. Na wniosek sąd może postanowić przeprowadzenie badania połączonego z obserwacją w zakładzie leczniczym.

Biegli dzielą się na:

1. powoływanych okazjonalnie do konkretnych spraw,

2. biegłych sądowych - wpisanych na specjalną listę w sądzie okręgowym i sprawdzeniu
   ich kwalifikacji.

O opinię można również zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.

15. ZATRZYMANIE I PRAWA ZATRZYMANEGO

Zatrzymanie to krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowania środka zapobiegawczego lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego cło organu procesowego. Czas zatrzymania - zatrzymany powinien być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli wciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

Prawa zatrzymanego:

1. należy go natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach, prawo do adwokata, zawiadomienia rodziny, zażalenia do sądu, od odmowy wyjaśnień,

2. należy bezzwłocznie spisać protokół zatrzymania, będący dowodem legalności
   zatrzymania,

3. należy umożliwić mu nawiązanie kontaktu z adwokatem,

4. na żądanie zatrzymanego należy zawiadomić osobę najbliższą lub wskazaną przez niego,

5. zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub
   prowadzenia postępowania, który ma obowiązek niezwłocznego rozpatrzenia takiego
   zażalenia.

16. POJĘCIE, RODZAJE I FUNKCJE ŚRODKÓW ZAOBIEGAWCZYCH

Środki zapobiegawcze to środki przymusu stosowane wobec oskarżonego celem zabezpieczenia prawidłowego toku procesu.

Rodzaje środków zapobiegawczych:

1. tymczasowe aresztowanie,

2. poręczenie,

3. dozór policji,

4. nakazy i zakazy zachowania,

5. zakaz opuszczania kraju,

6. list żelazny,

Funkcje środków zapobiegawczych:

1. funkcja prewencyjna (zasadnicza) - środki zapobiegawcze stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, (utrudnia się oskarżonemu ucieczkę lub nakłanianie do fałszywych zeznań, zastraszania świadków itp.);

2. funkcja ochronna, będąca funkcją akcesoryjną - polega na zapobieganiu popełnieniu nowego przestępstwa przez oskarżonego, poprzez tymczasowe aresztowanie, które zalicza się na poczet kary i środków karnych,

17. TYMCZASOWE ARESZTOWANIE

Podstawami tymczasowego aresztowania są:

1. podstawa ogólna to funkcja ochronna tymczasowego aresztowania,

2. podstawy szczególne to:

• zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego,

• zachodzi obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub

• wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne, jest to tzw.

• obawa matactwa.

• gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni

lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu,

18. PORĘCZENIE I JEGO RODZAJE

Poręczenie jest to środek zapobiegawczy łagodniejszy od tymczasowego aresztowania. Oskarżony pozostaje na wolności w zamian za gwarancję, że nie utrudni on bezprawnie postępowania i zgłosi się na każde wezwanie.

Rodzaje poręczenia to:

1. majątkowe - oskarżony lub inna osoba może złożyć poręczenie w postaci pieniędzy,
   papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki. Poręczenie można wpłacić dopiero w
   momencie naruszenia przez oskarżonego zobowiązania. Od poręczenia majątkowego
   należy odróżnić kaucje jako środek zastępczy tymczasowego aresztowania.

2. Społeczne - można przyjąć od pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony, od
   kierownictwa szkoły lub uczelni, od zespołu żołnierzy lub instytucji. We wniosku o
   przyjęcie poręczenia należy wskazać osobę, która ma wykonywać obowiązki
   poręczającego.

3. Indywidualne - składa je osoba godna zaufania, jej osobiste staranie o należyte
   zachowanie się oskarżonego ma być gwarancją pozostania oskarżonego na wolności.

19. OBRONA OBLIGATORYJNA

Obrona obligatoryjna zachodzi gdy ustawa żąda, aby oskarżony był reprezentowany przez obrońcę gdy:

a) jest nieletni,

1. jest głuchy, niemy lub niewidomy,

2. zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

3. sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę,
   w postępowaniu apelacyjnym, gdy sąd nie uwzględni wniosku oskarżonego
   pozbawionego wolności o sprowadzenie go na rozprawę,

4. gdy toczy się postępowanie wznowione po śmierci oskarżonego na jego korzyść,

5. gdy toczy się postępowanie poprawcze przed sądem w sprawie nieletniego

20. WSTĘPNE FORMY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Wstępnymi formami postępowania przygotowawczego są:

1. postępowanie sprawdzające - śledztwo lub dochodzenie wolno wszcząć tylko wtedy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Postępowanie sprawdzające może trwać nie dłużej niż 30 dni, w którym ustala się wiarygodność zawiadomienia o przestępstwie. Polega na nieformalnym rozpylaniu, zbieraniu dokumentów i obserwacji.

Jeżeli podejrzenie okazuje się słuszne należy wydać postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, w przeciwnym razie trzeba wydać postanowienie
o odmowie wszczęcia.

2. Dochodzenie wstępne ( w niezbędnym zakresie ) prowadzi sieje w każdej sprawie, gdy zachodzi wypadek nie cierpiący zwłoki, gdy należy zabezpieczyć ślady i dowody
   przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, nie czekając na
   formalne wszczęcie śledztwa lub dochodzenia. Przeprowadza je Prokurator lub Policja.
   Może trwać tylko 5 dni od dnia pierwszej czynności, po upływie tego terminu każda
   czynność jest bezskuteczna. Dochodzenie to kończy się wydaniem postanowienia o
   wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo postanowieniem o umorzeniu

21. ŚLEDZTWO A DOCHODZENIE

Stadium postępowania przygotowawczego ma dwie formy:

1. śledztwo - które prowadzi policja jeżeli nic prowadzi go prokurator, śledztwo może być:

• obligatoryjne - prowadzone we wszystkich sprawach o zbrodnie i inne przestępstwa, w których nie prowadzi dochodzenia, a także w tych sprawach w których prokurator ma obowiązek prowadzić śledztwo,

• fakultatywne - może toczyć się. gdy prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy,

Czas trwania śledztwa nie powinien przekroczyć trzech miesięcy, ale może być wielokrotnie przedłużane przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem prowadzącym - na okres roku, a przez prokuratora nadrzędnego na dalszy czas oznaczony.

2. dochodzenie - prowadzi się w sprawach o występki wymienione przez k.p.k.
   z pewnymi wyjątkami. Prowadzi je policja ale w sprawach o niektóre przestępstwa może prowadzić je Straż Graniczna, ABW, prokurator, organy uprawnione przez Ministra Sprawiedliwości oraz finansowe.

Dochodzenie powinno ukończyć się w ciągu 2 miesięcy z możliwości przedłużenia do 3 miesięcy. Dochodzenie ogranicza się do ustalenia czy zachodzą podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Utrwalanie innych czynności odbywa się w formie protokołów zawierających istotne oświadczenia osób biorących udział w czynności.

Prokuratura nie zawiadamia o wszczęciu dochodzenia, zatwierdza jednak postanowienie o umorzeniu.

22. ETAPY ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Rozprawa główna odbywa się przed sądem I instancji.

Rozprawa główna dzieli się na następujące etapy:

1. rozpoczęcie rozprawy - zaczyna się wywołaniem sprawy, przewodniczący sprawdza obecność wezwanych osób oraz bada, czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. Na tym etapie załatwiane są dodatkowe wnioski stron dotyczące zasadniczych treści, np. jawności rozprawy.

2. Przewód sądowy - to jawne i ustne zapoznawanie się sądu z całością sprawy,
   odczytanie aktu oskarżenia, składanie wyjaśnień przez oskarżonego; przesłuchuje się
   świadków, wysłuchuje opinii biegłych, sąd zapoznaje się z dowodami rzeczowymi.

3. Głosy stron - po zamknięciu przewodu sądowego, przewodniczący udziela głosu
   stronom i ich reprezentantom. Reprezentanci stron zawsze zabierają głos przed stronami, a przedstawiciel społeczny przed obrońcą i oskarżonym.

4. Wyrokowanie -jest tajne i składa-się z następujących etapów:

• narada nad wyrokiem,

• głosowanie co do kwestii winy, potem kary, środka karnego i innych kwestii, sporządzenie wyroku,

• ogłoszenie wyroku przez przewodniczącego, który poucza strony o możliwości zaskarżenia wyroku,

5. czynności końcowe - to sporządzenie uzasadnienia wyroku, gdy strona w terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku złożyła wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia, rozliczenie kosztów itp.

23. ORZECZENIA SĄDOWE

Orzeczenia dzielą się na wyroki i postanowienia.

Wyrokiem jest tak nazywane orzeczenie sądu, wydane w imieniu RP, rozstrzygające o kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego. Szczególną odmianą wyroku jest wyrok nakazowy, który może nie zawierać uzasadnienia.

Postanowienia uzasadnia się również zawsze. Ustawa zwalnia jednak w niektórych wypadkach z obowiązku sporządzenia uzasadnienia, np. nie wymaga uzasadnienia zarówno dopuszczenie dowodu, jak i uwzględnienie wniosku, któremu inna strona nie sprzeciwiła się, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu.

24. APELACJA

Apelacja jest środkiem odwoławczym skierowanym przeciwko nieprawomocnemu wyrokowi

sądu I instancji, uruchamiającym kontrolę tego wyroku zarówno pod kątem uchybień prawa, jak i uchybień w zakresie ustaleń faktycznych oraz wymiaru kary.

Termin wniesienia apelacji wynosi 14 dni i biegnie od daty doręczenia wyroku
z uzasadnieniem.

Od wyroków sądów rejonowych apelację rozpoznają sądy okręgowe, a sądy apelacyjne
od wyroków sądów okręgowych.

Apelacja może być wniesiona co do winy lub można ją ograniczyć tylko co do kary.

Cechy apelacji to:

1. sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego co do istoty
   sprawy, swe ustalenia powinien opierać na treści protokołu rozprawy głównej.

2. sąd odwoławczy może merytorycznie zmienić wyrok sądu l instancji, tj. wydać własne
   rozstrzygnięcie ale na podstawie ustaleń dokonanych przez sąd I instancji.

Sąd odwoławczy powinien uchylić wyrok I instancji i przekazać sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia, który może karę zaostrzyć lub złagodzić w omawianym zakresie.

25. KASACJA

Kasacja polega na badaniu zgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu odwoławczego

kończącego postępowanie sądowe. Kasację rozpoznaje tylko Sąd Najwyższy.

Każda ze stron może wnieść kasację pod warunkiem:

1. wyczerpania instancji - strona ma prawo do kasacji jeśli wcześniej zaskarżyła orzeczenie sądu l instancji, chyba że w II instancji zapadło dla niej orzeczenie niekorzystne w porównaniu do orzeczenia I instancji, lub zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza,

2. pod warunkiem gravamen, czyli zaskarżenia jedynie rozstrzygnięcia naruszającego prawa odwołującego się lub szkodzącego jego interesom,

3. pod warunkiem przymusu adwokackiego - kasacja powinna być sporządzona
   i podpisana przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że wnosi ją prokurator, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich,

4. pod warunkiem dotrzymania terminu 30 dni od daty doręczenia orzeczenia sądu odwoławczego,

4. pod warunkiem uiszczenia opłaty kasacyjnej, nie dotyczy to prokuratora,

Kasacja może być wniesiona tylko w razie zaistnienia:

1. bezwzględnej przyczyny odwoławczej,

2. innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć wpływ na treść orzeczenia,

Kasacja jest niedopuszczalna:

1. w stosunku do tego samego oskarżonego od tego samego orzeczenia po raz drugi
   wniesiona przez tę samą stron,

1. od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego w następstwie kasacji.

Kasację nadzwyczajną może wnieść Prokurator Generalny lub Rzeczni Praw Obywatelskich, w ciągu 30 dni od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe, bezpośrednio do Sądu Najwyższego,

26. WZNOWIENIE POSTEPOWANIA

Wznowienie postępowania jest środkiem w celu usunięcia uchybień niezależnych od sądu, i następuje na:

1. wniosek - podpisany przez prokuratora, lub radcę prawnego lub adwokata w sytuacji:

• gdy dopuszczono się przestępstwa, a mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia,

• po wydaniu orzeczenia ujawniły się nowe fakty lub dowody nieznane sądowi, a będące względniejsze dla skazanego lub wskazujące, że skazany nie popełnił przestępstwa,

• w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia,

• gdy wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę,

• jeżeli skazany nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji,

• gdy doszło do uchybienia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku,

z urzędu - tylko w razie ujawnienia się jednego z uchybień będących bezwzględną
przyczyną odwoławczą, przy czym wznowienie ż powodu nieuwzględnienia niektórych negatywnych przesłanek procesu, pozbawienia oskarżonego obowiązkowego obrońcy, może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

---