1. Biogeografia jako nauka - cele, kierunki badawcze, fitogeografia a zoogeografia

Biogeografia - nauka o rozmieszczeniu organizmów żywych w przestrzeni i czasie.

Cele biogeografii:

• Poznanie rozmieszczenia roślin i zwierząt na Ziemi dziś i w przeszłości,

• Wyjaśnienie przyczyn i mechanizmów jakie kształtowały i kształtują to rozmieszczenie,

• Wykrycie ogólnych prawidłowości rozmieszczenia roślin i zwierząt na Ziemi

Kierunki badawcze biogeografii:

Biogeografia ekologiczna:

Biogeografia historyczna:

Biogeografia chorologiczna:

Biogeografia wysp:

Biogeografia kulturowa:

Spojrzenie ekologiczne a historyczne na rozmieszczenie gatunków:

Biogeografia ekologiczna:

Biogeografia historyczna:

Fitogeografia a zoogeografia:

Sposób prowadzenia badań fito- i zoogeograficznych różni się z powodu różnej natury roślin i zwierząt.

Rośliny:

• Są statyczne, przywiązane do podłoża,

• Bardziej zależne od czynników klimatycznych, siedliskowych i biotycznych,

• Łatwiej je kolekcjonować i opisywać,

• Trudniej zachowują się w formie kopalnej,

• Dużo więcej jest roślin kwiatowych niż ssaków (3x więcej rodzin, 12x więcej rodzajów).

Zwierzęta:

• Przemieszczają się na duże odległości,

• Bardziej zależne od czynników historycznych,

• Trudniej je kolekcjonować i opisywać,

• Zachowało się dużo więcej pełnych kopalnych szczątków.

Podział na biogeografię roślin i zwierząt zawdzięczamy:

• Arystotelesowi (384-322 p.n.e.)„Historia naturalna zwierząt”

• Teofrast z Eresos „Badanie nad roślinami”

• Podział na fito- i zoogeografię jest sztuczny i niczym nieuzasadniony,

• Rozmieszczenie roślin i zwierząt zależy od tych samych czynników,

• Wspólne wielkoobszarowe jednostki ekogeograficzne to biomy,

• Brak spójnego podziału na jednostki biogeograficzne (państwa, krainy itp.)

2. Podstawowe pojęcia biogeograficzne: flora, fauna, roślinność, zbiorowisko roślinne, szata roślinna, formacja roślinna, strefa klimatyczno-roślinna, biom

3. Flora - ogół gatunków roślin występujących na danym obszarze,

4. Fauna - ogół gatunków zwierząt na danym obszarze.

5. Roślinność - ogół zbiorowisk roślinnych na danym obszarze,

6. Zbiorowisko roślinne (fitocenoza) - wspólnota życiowa populacji różnych gatunków roślin, np. grąd, ols

Cechy fitocenozy:

1. Skład gatunkowy i liczba gatunków,

2. Wygląd zewnętrzny wynikający z udziału roślin o rożnym pokroju i formie życiowej,

3. Struktura przestrzenna, pozioma, pionowa, naziemna, podziemna,

4. Wielkość zajmowanej przestrzeni,

5. Przepływ energii i produktywność.

7. Roślinność + flora = szata roślinna

8. Formacja roślinna (np. sawanna, tundra) - zgrupowanie roślin w którym przeważa określona forma życiowa, forma klimaksowa, np. w tajdze przeważają drzewa.

9. Strefa klimatyczno-roślinna - duża jednostka ekologiczno-przestrzenna (większa od formacji), wielkoobszarowy układ glebowo-klimatyczno-roślinny,

10. Biom - zespół biotyczny w obrębie tego samego pasa klimatycznego, charakteryzujący się odrębnością form życiowych roślin i specyficznymi gatunkami zwierząt, biom = formacja roślinna + zwierzęta.

3. Różnorodność biologiczna i jej wskaźniki

Różnorodność biologiczna- pojęcie utworzył Thomas Lovjoy w 1980 r. zróżnicowanie życia na wszystkich poziomach jego organizacji

- zróżnicowanie wszystkich organizmów żywych występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych i wodnych

• różnorodność w obrębie gatunku (różnorodność genetyczna)

• różnorodność ekosystemów

Wskaźniki bioróżnorodności:

- bogactwo gatunkowe - (species richness) liczba gatunków znalezionych w danej próbie

-bogactwo rzadkich gatunków- liczba gatunków, które występowały w niewielkim odsetku prób

Wskaźnik Shannona - Wienera (H') - (!!) - określa prawdopodobieństwo, że 2 wylosowane z próbki osobniki będą należały do różnych gatunków

Te wskaźniki uwzględniają liczbę oraz względną liczebność gatunków!

4. Dlaczego nie wiemy ile gatunków żyje dziś na Ziemi?

- niektóre części świata są słabo zbadane - regiony o wysokiej bioróżnorodności - oceany, tropiki

- wiele gatunków licznie występujących jest ekstremalnie małych rozmiarów

- wiele gatunków jest trudnych do identyfikacji

- taksonomowie stanowią niewielki odsetek wśród naukowców

- BRAK DOBREJ DEFINICJI GATUNKU- ta klasyczna koncepcja, że osobniki 2 różnych gatunków nie krzyżują się i mają odrębne pule genowe nie ma dziś zastosowania; badania molekularne wykazały powszechność zjawiska hybrydyzacji i introgresji

5. Stan poznania gatunkowego flory i fauny światowej

	Liczba gat. opisanych	Szacowana liczba gat.	% poznania
Rośliny naczyniowe	250 000	300 000	83
Kręgowce	45 000	50 000	90
Robaki płaskie	15 000	500 000	3
Bakterie	4 000	400 000	1

6. Geograficzne wzorce różnorodności gatunkowej i ich wyjaśnienie

Geograficzne wzorce różnorodności gatunkowej:

1) Liczba gatunków jest większa w rejonach gorących i maleje w miarę oddalania się od równika

- Więcej gat. jest na równiku

- Zależność z szerokością geograficzną, w tropikach więcej gatunków żywiących się owocami i owadami np. nietoperze, owadożerne i owocożerne naczelne, ale np. zajęczaki przesunięte w kierunku półkuli północnej, biegunów jak zaczniemy dzielić na poszczególne rzędy to nie wszystkie gat. podlegają 1) regule

- Zależność między liczbą gatunków zwierząt a dietą (płazy żywią się owadami - więcej przy równiku, no i temperatura)

Obszary tropikalne - centra ewolucji wielu grup roślin kwiatowych.

Dane kopalne:

- rośliny kwiatowe były rozpowszechnione na obszarach tropikalnych

- na wyższe szerokości rozprzestrzeniły się gdy osiągnęły dominację w świecie roślin

2) Liczba gatunków jest większa na lądach niż w morzach i oceanach

Bogactwo gatunkowe w morzach i oceanach - gradient wraz z szerokością geograficzną - w wodach cieplejszych koło równika gatunków więcej.

- bogactwo gatunkowe w wodach bardzo słabo poznane (szczególnie przy biegunach).

- wody Arktyki bogatsze w gatunki niż wody antarktyczne - nie wiadomo czemu

- największa różnorodność w rafach koralowych i faunie dennej.

3) Liczba gatunków maleje wraz ze wzrostem n.p.m.

Czym wyżej - tym mniej gatunków

- piętrowość - każde piętro coraz uboższe w gatunki, im wyżej, powiązane ze spadkiem temperatury wraz ze wzrostem wysokości.

- zależność między bogactwem gatunków, a wysokością n.p.m. nie jest prosta; ta zasada ważna jest dopiero od pewnej wysokości - w przypadku wysokich gór do pewnej wysokości wzrasta liczba gat., dopiero później spada

7. Czynniki wpływające na geograficzne zróżnicowanie liczby gatunków

-klimat

-zmienność klimatu

-zróżnicowanie siedlisk

-historia

-drapieżnictwo

-konkurencja międzygatunkowa

-zaburzenia w środowisku

-energia dostępna w środowisku

8. „Gorące plamy” bioróżnorodności

„Gorące plamy” bioróżnorodności - hot spots - regiony szczególnie bogate w gatunki, o wysokim endemizmie gatunkowym, wcale nie muszą leżeć na równiku, termin utworzony przez Normana Myersa w 1988r.; obecnie jest ich ponad 30

Muszą spełniać kryteria:

- 0,5% ( lub 1500 gatunków) endemicznych roślin naczyniowych

- utrata co najmniej 70% pierwotnej szaty roślinnej

- mogą to być także obszary oceaniczne

- stanowią 1,32% powierzchni lądów

- zamieszkuje je 50% lądowych gatunków

- 20% populacji ludzkiej (ok. 1 mld ludzi) mieszka na tych terenach

- Dlaczego są bogate w gatunki? - czy to centra ewolucji, czy reliktowe fragmenty dawnych bardzo zróżnicowanych ekosystemów?

9. Zmiany bioróżnorodności gatunkowej w czasie

- miarą różnorodności biologicznej w paleontologii jest liczba rodzin (nie gatunków!)

- liczba rodzin jest dobrym wskaźnikiem tendencji zmian w liczbie gatunków

- obecnie więcej (tendencja wzrostowa pomimo, ze niektóre wymierają)

- wyraźny wzrost ogólnej różnorodności gatunkowej w dziejach Ziemi

- 600 mln lat temu eksplozja różnorodności roślin wielokomórkowych

- stały wykładniczy wzrost różnorodności form lądowych w ciągu 400-500 mln lat (od 0 do 1600 rodzin)

- okresy zwiększania bioróżnorodności na przemian z masowym wymieraniem gatunków i rodzin

Zmiany składu gatunkowego na Alasce po ustąpieniu lodowca - stopniowo, nie tylko zależy od klimatu, ale też od czynników glebowych.

10. Czynniki wpływające na rozmieszczenie roślin i zwierząt na lądzie

Czynniki wpływające na rozmieszczenie roślin i zwierząt na lądzie:

1. Klimatyczne

2. Siedliskowe

3. Biotyczne

4. Historyczne

5. Antropogeniczne

6. Biogenetyczne

11. Podstawy wyznaczania formacji roślinnych - czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, dominacja form życiowych roślin

Czynniki zewnętrzne:

- klimat (nasłonecznienie, opady, temperatura)

- siedlisko (gleba)

- działalność człowieka

- dostępność pożywienia (dotyczy zwierząt)

Czynniki wewnętrzne:

- zdolności przystosowawcze organizmów do zmieniających się warunków zewnętrznych:

• zakres tolerancji fizjologicznej (stenobionty, eurybionty)

• strategie reprodukcyjne („r” i „K”)

• formy współżycia między organizmami (konkurencja, symbioza, pasożytnictwo, itp)

• powstawanie form życiowych (rośliny)

Tendencja do tworzenia układów złożonych.

Formy życiowe roślin (klasyfikacja Raunkiaera):

(na podstawie wysokości pączków wzrostowych roślin)

1. Fanerofity (jawnopączkowe) - są to trwałe rośliny, przeważnie o pędach zdrewniałych z zimotrwałymi pąkami odnawiającymi, umieszczonymi wyżej niż 50 cm nad powierzchnią podłoża. Wśród nich można wyróżnić megafanerofity, czyli drzewa, oraz nanofanerofity, czyli krzewy, wyróżnia się również epifity, żyjące na innych roślinach (storczyki, paprocie)

2. Chamefity (niskopączkowe) - należą tu krzewinki o pędach zdrewniałych (chamefity zdrewniałe) i trwałe rośliny zielne (chamefity zielne) o pąkach umieszczonych na pędach nie wyżej niż 50 cm nad podłożem, chronionych zwykle przez pokrywę śnieżną.

3. Hemikryptofity (naziemnopączkowe) - to przede wszystkim byliny, których pąki zimujące, umieszczone na pędach przy powierzchni gleby, chronione są przez żywe lub obumarłe liście i pokrywę śnieżną. ( krzewy, rośliny zielne o rozbudowanych organach podziemnych)

4. Kryptofity (skrytopączkowe) - są to rośliny mające pąki odnawiające osadzone na ukrytych w glebie, błocie lub wodzie organach spichrzowych, np. bulwach, kłączach, rozłogach i cebulach. Rośliny wykształcające podziemne kłącza, rozłogi, bulwy lub cebule (geofity) mogą zakwitać bardzo wcześnie, przed wytworzeniem pełnego ocienienia przez drzewa. Rośliny wodne, które są całkowicie zanurzone w wodzie, reprezentują grupę hydrofitów. Rośliny wieloletnie wyrastające ponad wodę zalicza się do helofitów.

5. Terofity - to rośliny jednoroczne przeżywające niesprzyjającą porę roku w postaci nasion. Rośliny te swą ontogenezę zamykają w jednym okresie wegetacyjnym.

12. Krótka charakterystyka podstawowych zonalnych biomów lądowych

WILGOTNY LAS RÓWNIKOWY:

• Klimat: stałe temp. przez cały rok (20-28C), opady równomiernie rozłożone w ciągu roku (1500-4000 mm)

• Struktura - 3-5 pięter, drzewa liściaste do 45m

• Skład - najbardziej zróżnicowany gatunkowo biom, do 200 gat. drzew/ha, dużo epifitów i pnączy

• Produktywność 1-3,5 kg/m²

• Biomasa 45kg/ m²

• Zwierzęta - każde piętro ma swój skład gatunkowy, bardzo liczne bezkręgowce, płazy, ptaki, nadrzewne gady, ssaki

LASY ZRZUCAJĄCE LIŚCIE W PORZE SUCHEJ:

• Klimat - ciepły przez cały rok, opady w wilgotnej porze roku (deszcze monsunowe)

• Struktura - zwykle 3 piętra

• Skład - mniej zróżnicowany gatunkowo niż las równikowy, drzewa zrzucają liście w porze suchej, mogą być gatunki wiecznie zielone

• Produktywność - 1-2,5 kg/m²

• Biomasa - 35 kg/m²

• Zwierzęta - gatunki nadrzewne: koala, owadożerne nietoperze, ptaki, więcej gatunków naziemnych np. słonie, okapi, gryzonie

SAWANNA:

• Klimat - ciepły przez cały rok, pory suche i wilgotne występują naprzemiennie

• Struktura - wysokie trawy powyżej 1m drzewa nieliczne 100 sztuk/ha

• Skład - wiele gat. traw, dominują 2-3 gat.; drzewa: baobab, akacje

• Produktywność - 0,2-2 kg/ m² - produktywność w stosunku do biomasy jest duża!

• Zwierzęta - gatunki kopytne: antylopy, zebry, bawoły

PÓŁPUSTYNIE:

• Klimat - lata gorące, zimy zimne, opady roczne 250-500 mm

• Struktura - drzewiaste krzewy do 2 m, krzaki, trawy rozmieszczone rzadko

• Skład - sklerofity, gat. z rodziny tamaryszkowate, rośliny cebulowe, jednoroczne

• Temp. mogą tu spadać poniżej 0 w porze suchej

• Produktywność - 0,8-1 kg/ m²

• Biomasa - 0,2-5 kg/ m²

• Zwierzęta - małe roślinożerne gryzonie, zajęczaki, gazele, puma, lampart, gepard, gady: węże i jaszczurki

PUSTYNIE:

• Klimat - duże dzienne amplitudy temp., opady roczne poniżej 100mm

• Struktura - roślin mało, przeważnie niczym nie porośnięte podłoże

• Skład - odporne na susze, wilczomlecze, kaktusy, sukulenty, rośliny jednoroczne

• Produktywność - 0,3 kg/ m²

• Biomasa - 1,5 kg/ m²

• Zwierzęta - powszechne gady, małe gryzonie, lisy, hieny, koty (małe zwierzęta!)

ROŚLINNOŚĆ ŚRÓDZIEMNOMORSKA:

• Klimat - zimy chłodne i wilgotne, lata gorące i suche, opady powyżej 500mm rocznie

• Struktura - pierwotnie formacja leśna, obecnie krzaczasta (makia i scrub)

• Skład - gat. wiecznie zielone, jak i zrzucające liście , wiele roślin aromatycznych

• Produktywność - 0,2-1,5 kg/ m²

• Biomasa 25 kg/ m²

• Zwierzęta - Europa: jeleń europejski, dzik; Australia: kangury; Afryka Pd.: antylopa dujker, góralek przylądkowy; Am. Płn, Kalifornia: Mulak

STEPY I PRERIE:

• Klimat - mroźne zimy, gorące , suche lato, opady 200-500mm

• Struktura - trawy 0,6-2m wysokości, drzewa bardzo rzadko

• Skład - różne gat. traw, rośliny zielne

• Produktywność - 0,2-1,5 kg/ m²

• Biomasa 25 kg/ m²

• Zwierzęta - roślinożerne: jelenie, suhak, widłorogi, bizon, susły, pieski preriowe, norniki, owady (szarańczaki), ptaki owadożerne (kuraki)

LASY LIŚCIASTE I MIESZANE STREFY UMIARKOWANEJ:

• Klimat - opady równomiernie rozłożone przez cały rok, lata ciepłe (gorące), zimy chłodne (z mrozem)

• Struktura - piętro drzew i krzewów, w runie krzewinek, rośliny zielne, mchy, porosty

• Skład - różne gat. drzew liściastych, niewiele iglastych, dużo bylin, szczególnie wiosną

• Produktywność - …

• Biomasa 30 kg/ m²

• Zwierzęta - jeleń europejski, sarna, dzik, ryś, wilk, mysz leśna wielkooka, nornica ruda

TAJGA:

• Klimat - mroźne zimy, gorące lato, opady 400-600mm, w zimie śnieg

• Struktura - warstwa okapu, bardzo gęsta, podszyt rzadki, w runie krzewinki, mchy, porosty

• Skład - dominują drzewa iglaste (jodły, świerki, modrzewie), z liściastych: brzozy, jarzębiny, wierzby

• Produktywność - 0,2-15 kg/ m²

• Biomasa - 20 kg/ m²

• Zwierzęta - łoś, renifer, jeleń europejski, ryś, niedźwiedzie, rosomaki, gryzonie, kuraki (głuszec)

TUNDRA:

• Klimat - mroźne zimy (-20C do -30C), zimne lato poniżej 15C

• Struktura - niska szata roślinna i karłowate krzewy, krzewinki, mchy, porosty, rośliny zielne, trawy, turzyce

• Skład - dominują karłowate wierzby i brzozy, borówki, trawy

• Produktywność - 0,1-0,4 kg/ m²

• Biomasa - 1-2 kg/ m²

• Zwierzęta - takie same dla Europy, Azji, Ameryki; renifer, niedźwiedź polarny, piesiec, gronostaj, zając bielak, lemingi

13. Pojęcie zasięgu - granica, centrum, powstawanie zasięgów

Zasięg- obszar powierzchni Ziemi, który zasiedla dany takson (gatunek, rodzaj)

Zasięg gatunku jest wewnętrznie złożony:

- obszary zasiedlane przez częściowo izolowane populacje

- przestrzennie wyodrębniony obszar rozrodczy, obszar zdobywania pożywienia

granica zasięgu- linia ograniczająca obszar, który zasiedla dany takson. Przebieg granicy zależy od czynników klimatycznych, edaficznych, biotycznych, historycznych, antropogenicznych, barier mechanicznych (morza, łańcuchy górskie)

Centrum zasięgu:- środek geometryczny, miejsce największego zagęszczenia(gdzie gatwyst najliczniej), miejsce w którym powstał gatunek i z niego się rozprzestrzenie

- centrum geometryczne

- miejsce, gdzie powstał gatunek i skąd zaczął się rozprzestrzeniać

- miejsce, gdzie gatunek występuje najliczniej

U młodych gatunków centrum geometryczne może pokrywać się z centrum powstania. U gatunków starych centrum powstania może znajdować się poza dzisiejszymi obszarami granicy zasięgu. Za centrum zasięgu najczęściej przyjmuje się miejsce najliczniejszego występowania. Centrum WYSTĘPOWANIA gatunku nie jest jednoznaczne z centrum POWSTANIA.

14. Podział zasięgów ze względu na kształt

Kształt zasięgu:

Zasięg ciągły- występuje rzadko, w obrębie zasięgu zasiedlone są wszystkie biotopy o warunkach ekologicznych odpowiadających wymaganiom gatunku i jego możliwościom dyspersyjnym, gatunki endemiczne lub związane z bardzo specyficznym środowiskiem np. Arphia z rodziny szarańczowatych, hatteria

Zasięg nieciągły

1. rozerwany (dysjunktywny) - składa się z kilku zasięgów oddzielonych przestrzeniami, których gatunek nie jest w stanie pokonać na drodze naturalnej dyspersji, np. ważka husarz władca,

2.rozproszony- wiele drobnych zasięgów podzielonych przestrzeniami, których gatunek nie jest w stanie pokonać na drodze naturalnej dyspersji np. cis

3.ciągły z wyspami na obwodzie- wyspy są wynikiem ekspansji lub pozostałości po większym zasięgu np. wrzos pospolity

15. Przyczyny nieciągłości zasięgów

- ewolucyjne

- geologiczne

- klimatyczne

- ekologiczne ( potencjał rozprzestrzeniania się gatunku nie jest wystarczający do wypełnienia środowiska, kurczy się zasięg co jest związane z kurczeniem się dostępnego środowiska, ekspansja przez bariery)

- błędna klasyfikacja gatunków

16. Wielkość zasięgów

- zasięg kosmopolityczny- zasięg taksonu obejmuje wszystkie kontynenty- orlica pospolita, jaskrowate, trawy, rosiczka, paprotka, mniszek lekarski, babka zwyczajna, pokrzywa zwyczajna; synantropy- człowiek, zarodnikowe- łatwość przemieszczania, rośliny wodne- azonalne; wydra, mysz, szczur, mucha domowa

- zasięg eurychoryczny- rozległy, ale nie na wszystkich kontynentach np. lis, wilk, borówka brusznica

+pantropikalny- równik i międzyzwrotnikami np. palma kokosowa

+amfitropikalny- wokół zwrotników np. burak ćwikłowy

+borealny- wokół bieguna północnego np. łoś

+astralny- rozmieszczenie południowe np. rodzina Epacridaceae

+ holearktyczny- strefa umiarkowana północna np. lis

-zasięg stenochoryczny- niewielki np. drozd obrożny, dąb szypułkowy

-zasięg reliktowy- szczątkowy, który kiedyś był bardzo duży, a obecnie zmalał do niewielkich rozmiarów

=relikt filogenetyczny (systematyczny, ewolucyjny)- forma archaiczna, stary ewolucyjnie gatunek należący do wyższego taksonu, którego inni przedstawiciele wyginęli np. hatteria, miłorząb dwuklapowy, welwiczia przedziwna, rodzina sagowcowate, rodzina magnoliowate, może mieć duży zasięg np. magnoliowate

- zasięg endemiczny- zasięg o stosunkowo małej powierzchni, tylko w 1 miejscu na kuli ziemskiej

= paleoendemit- niegdyś szeroko rozpowszechniony, dzisiaj zasięg się zmniejszył np. hatteria, welwiczia przedziwna, często są to relikty filogenetyczne

= neoendemit- gatunek młody, zasięg nie zdążył się jeszcze rozszerzyć np. zięby Darwina, nie ma charakteru reliktu, powstaje na wyspach lub górach np. mniszek pieniński, warzucha tatrzańska

17. Zasięgi reliktowe i endemiczne

zasięg reliktowy- szczątkowy, który kiedyś był bardzo duży, a obecnie zmalał do niewielkich rozmiarów

- zasięg endemiczny- zasięg o stosunkowo małej powierzchni, tylko w 1 miejscu na kuli ziemskiej

paleoendemit- niegdyś szeroko rozpowszechniony, dzisiaj zasięg się zmniejszył np. hatteria, welwiczia przedziwna, często są to relikty filogenetyczne

=neoendemit- gatunek młody, zasięg nie zdążył się jeszcze rozszerzyć np. zięby Darwina, nie ma charakteru reliktu, powstaje na wyspach lub górach np. mniszek pieniński, warzucha tatrzańska

18. Dynamika zasięgów w czasie

Zmiany zasięgów w czasie:

- niezmieniający się

- zwiększający się (progresywny)

- zmniejszający się (regresywny)

- przemieszczający się

wikaryzm- powstawanie gatunków siostrzanych mających 1 i ten sam rodzaj, zastępują się geograficznie np. żubr i bizon, sarna europejska i syberyjska

pseudowikaryzm- gatunki nie mają jednego rodzaju, zastępują się geograficznie, ale nie mają wspólnego przodka np. lis i lis polarny

19. Rola dyspersji w kształtowaniu się zasięgów

dyspersja- dotyczy osobników, przemieszczanie się osobników poza areał osobniczy w celu osiedlenia się i wydania potomstwa

- wewnątrzzasięgowa- utrzymanie dotychczasowego zasięgu w danych granicach

- kolonizacyjna- rozszerzanie zasięgu

- okresowa (migracje)- powtarzające się regularnie wędrówki, proces kierunkowy, osobniki powracają, na dłuższe odległości np. bocian biały

dyspersja- nie jest kierunkowa, osobniki przemieszczają się na małe odległości, nie uczestniczą w powrocie

dyspersja to nie to samo co migracja

dyspersja zależna od płci: jedna płeć filopatryczna, druga wędruje

20. Teorie wyjaśniające historyczne zmiany układu lądów i oceanów

TEORIA STAŁOŚCI (PERMANENCJI) KONTYNETÓW I OCEANÓW

•kontynenty i oceany w swych podstawowych zarysach pozostają niezmienne od paleozoiku

•zmieniała się jedynie linia brzegowa w obrębie szelfu

•inne zmiany wynikały z orogenezy

•istniało połączenie między Ameryką północną i Grenlandią, Nową Gwineą i Australią (połączenia szelfowe)

•brak historycznego połączenia Afryki i Ameryki południowej, Australii, Europy z Ameryką północną

•Jak wytłumaczyć występowanie wielu rodzin na kontynentach półkuli południowej np. rodziny srebrnikowatych?

•Tłumaczenia:

•taksony te pochodzą z półkuli północnej, a na półkulę południową przywędrowały przez połączenie Eurazji z Ameryką północną (cieśnina Beringa)

•prymitywne taksony zostały wyparte z półkuli północnej przez taksony bardziej zaawansowane, czemu sprzyjało pogorszanie się klimatu na półkuli północnej

•łagodny klimat półkuli południowej

TEORIA POMOSTÓW KONTYNENTALNYCH

•podobieństwo flor i faun tłumaczy się obecnością pomostów lądowych między kontynentami

•połączenia te mogły być całymi kontynentami, wąskimi lub szerszymi, archipelagami wysp

•dziś są zatopione

•pomost północnoatlantycki między Europą, Islandią, Grenlandią i Ameryką północną; Gondwana (Ameryka południowa, Afryka, Madagaskar, półwysep indyjski, Australia, Antarktyda), pomost afrykańsko- brazylijski (Ameryka południowa i Afryka- po rozpadzie Gondwany); Lemuria (Madagaskar i półwysep indyjski- po rozpadzie Gondwany); pomost antarktyczny (Patagonia, Antarktyda, Australia i Nowa Zelandia

21. Argumenty za słusznością teorii dryfu kontynentów

•teoria Wegenera

•kontynenty przemieszczają się po powierzchni kuli ziemskiej, ich położenie w przeszłości było inne niż obecnie

•na początku był jeden kontynent: Pangea

•do stworzenia teorii zainspirowało go podobieństwo linii brzegowej kontynentów położonych po obu stronach Atlantyku i też teoria pomostów

•podobieństwo budowy geologicznej wschodnich wybrzeży Ameryki południowej i zachodnich wybrzeży Afryki

•rozprzestrzenianie się niektórych kopalnych zwierząt i roślin sugerujące istnienie lądowych połączeń między kontynentami- gady Mesosaurus, flora glossopterisowa

•Wegener mylił się, że rozpad Pangei nastąpił w kenozoiku (nastąpił wczesniej, na początku mezozoiku)

•Powody nieuznania teorii Wegenera:

-ruch kontynentów nie był obserwowany

-nikt nie znał dobrego wyjaśnienia jak i dlaczego kontynenty się poruszają

-Wegener nie był geologiem, tylko geofizykiem, astronomem i meteorologiem

-były inne teorie np. teoria pomostów kontynentalnych

•teorie Wegenera poparł geolog Aleksander DuToit: zaproponował podział kontynentów na 2 bloki: Laurazję na północy i Gondwanę na południu, które oddzielało morze Tetydy

•oparł to na skamieniałościach gadów Mesosaurus

•sekwencja gondwańska- skały z karbonu i permu zawierające florę glossopterisową i gady z rodzaju Mesosaurus tworzą charakterystyczną sekwencję stratygraficzną, jest ona wykształcona identycznie w Ameryce południowej, południowej Afryce, Indiach i Antarktydzie

•ślady dawnych zlodowaceń, kierunek rys lodowcowych po przesuwających się lodowcach sugerują nasuwanie się lądolodu promieniście

•Pangea wykształciła się później, wcześniej była Laurazja- Ameryka północna, Europa, Azja bez półwyspu indyjskiego i Gondwana- Ameryka południowa, Afryka, półwysep indyjski, Australia, Antarktyda

•dodatkowe argumenty w latach 50.:

- rozprzestrzenienie niektórych współczesnych i kopalnych zwierząt i roślin sugeruje istnienie lądowych połączeń między kontynentami np. Lystrosaurus

- wyniki badań paleomagnetycznych- namagnesowane kopalne skały w momencie powstania, to nie biegun wędrował, tylko kontynenty się przemieszczały względem bieguna i względem siebie

22. Mechanizm ruchu kontynentów - teoria tektoniki płyt

Co powoduje ruch płyt?

• konwekcja cieplna- siła powodująca ruch płyt- proces wznoszenia się ogrzanej w astenosferze materii w kierunku powierzchni Ziemi tworzą się tzw. komórki cieplne

• tam, gdzie litosfera jest cieńsza następuje wypływ magmy, są też miejsca, gdzie jedna płyta wchodzi pod drugą, by bilans wielkości powierzchni Ziemi był równy

• siłą napędową tego ruchu jest ciepło astenosfery pochodzące z rozpadu pierwiastków promieniotwórczych w jądrze

- magnetyzm Ziemi

23. Biogeograficzne skutki ruchu kontynentów

• dysjunkcje transoceaniczne- powstawanie przerw w obrębie ciągłych dotychczas zasięgów np. rodzina srebrnikowate

• masowe wymieranie i ewolucja nowych taksonów- przemieszczanie flor i faun z jednej strefy klimatycznej do innej np. wymieranie torbaczy (historyczny zasięg obejmował wszystkie lądy Gondwany obecnie zachowały się tylko w Australii i Am. Południowej)

• mieszanie flor i faun o odmiennej genezie i historii - powstanie flor i faun różnowiekowych

• wędrówki flor i faun między kontynentami, a wyspami lub powstawanie barier- regresje i transgresje płytkich mórz epikontynentalnych np. tapiry - gdy poziom mórz był mniejszy przeszły na inne kontynenty

24. Czynniki paleoklimatyczne

1. zmiany klimatu planetarnego i klimatu poszczególnych stref

2. zmiany klimatu powstające w wyniku ruchu kontynentów

3. zmiana położenia stref klimatycznych na kontynentach w wyniku ruchu kontynentów

4. zmiany klimatu związane z lokalnymi transgresjami i regresjami morza, a także z orogenezą

25. Biogeograficzne skutki zlodowaceń plejstoceńskich

• powtarzające się glacjały- wymarcie gatunków trzeciorzędowych

• zmiany flory i fauny w glacjałach i interglacjałach

• zubożenie flory i fauny postglacjalnej- jej źródła to gatunki trzeciorzędowe w refugiach oraz gatunki borealne i arktyczne

• zmiany położenia biomów związane z oziębieniem i osuszeniem klimatu globalnego

• zmiany położenia biomów na półkuli północnej - obecnie lasy podzwrotnikowe są znacznie szersze, zwęziły się wszelkie biomy leśne; w okresie zlodowaceń lasy deszczowe ograniczone do fragmentów

• zmiany położenia biomów na świecie

• izolacja w refugiach- rozdzielenie linii ewolucyjnych, powstanie nowych gatunków (podgatunki się ze sobą nie krzyżowały po ponownym zejściu) np. muchołówka żałobna i białoszyja, goryl zachodni i wschodni

• izolacja z powodu zmian środowiskowych- powstawanie nowych gatunków- goryl zachodni i wschodni

• rozerwanie zasięgów- dysjunkcja euromandżurska piskorza, wyspy reliktowe świerka białego w Ameryce północnej - jest ciągły zasięg, ale z wysepkami na południe i na obwodzie

• relikty klimatyczne- glacjalne (arktyczne, borealne, górskie) i interglacjalne

• wymarcie wielkich ssaków zmiany klimatyczne czy działalność człowieka?

• kolonizacja wysp położonych na szelfie np. Wysp Brytyjskich

26. Podstawy tworzenia podziałów biogeograficznych

W rozmieszczeniu organizmów widoczne są 3 wzorce:

1. Zasięgi blisko spokrewnionych gatunków pokrywają się lub leżą obok siebie na ograniczonych obszarach lądów lub oceanów

2. Zupełnie niespokrewnione wyższe taksony zwykle wykazują podobny wzór endemizmu

3. Mała lecz znacząca liczba taksonów ma wyraźnie podzielone zasięgi z gatunkami zamieszkującymi oddzielne kontynenty lub wyspy

Wzorzec 1 i 2 możliwość zidentyfikowania obszarów Ziemi zasiedlonych przez taksony pokrewne o wysokim stopniu endemizmu

Wzorzec 3 - szukanie historycznych przyczyn dysjunkcji

27. Kryteria podziałów biogeograficznych

1. kryterium florystyczne (faunistyczne) - przy wyodrębnianiu jednostek podziałowych bierze się pod uwagę różnorodność gatunkową i rodzajową flor (faun) i stopień endemizmu

a) kryterium podobieństwa składu gatunkowego

b) kryterium pokrewieństwa flory (fauny)

c) kryterium różnicowe

d) kryterium taksonów zastępczych

e) kryterium nakładanie się granic zasięgów

f) kryterium obszarów centralnych

2. kryterium ekogeograficzne - bierze pod uwagę zasięgi formacji roślinnych i biomów

- w wielu przypadkach granice zasięgu taksonów pokrywają się z granicami formacji roślinnych lub biomów

- nie jest to zjawisko powszechne - korelacja między granicami zasięgów biomów i jednostek taksonomicznych nie przekracza 60%

- zasięgi formacji roślinnych i biomów bierze się pod uwagę przy wyznaczaniu jednostek najwyższego rzędu

3. kryterium historyczne - bierze pod uwagę historyczne powiązania między florami i faunami

- we współczesnej regionalizacji kryterium historyczne odgrywa małą rolę - mało jest flor i faun historycznie jednolitych

- współczesne flory i fauny złożone są z gat. o różnym wieku, różnym pochodzeniu i różnym czasie pojawienia się na danym terenie

- jest pomocne w wyjaśnieniu genezy współczesnych układów

28. Hierarchia fito- i zoochorionów

Fitochorion	Zoochorion	Charakterystyka
Państwo roślinne	Królestwo	Fauna/flora o wspólnym pochodzeniu i historii; endemizm na poziomie rodzin i rodzajów różnorodne formacje zonalne i biomy
Obszar	Kraina	Endemizm na poziomie rodzajów i nielicznych rodzin; kilka odmiennych zbiorowisk klimaksowych (flora)
Prowincja fitogeograficzna	Dzielnica (prowincje)	Słaby endemizm rodzajowy, wybitny endemizm gatunkowy, jeden roślinny zespół klimaksowy
Dział fitogeograficzny	Region zoogeograficzny	Endemizm gatunkowy słaby, charakterystyczne roślinne zespoły klimaksowe
Okręg fitogeograficzny	Podregion zoogeograficzny	Posiada gatunki zespoły roślinne, które nie występują w sąsiednich okręgach, fauna w co najmniej 75% identyczna
Odcinek	Okręg, podokręg	Odróżnia się od sąsiednich jednostek charakterystycznymi różnicami w składzie flory (fauny)

29. Podział fitogeograficzny lądów

Państwo	Zajmowany obszar	Charakterystyka
holarktyczne (Holarctis)	Ameryka Północna, Europa, północna cześć Afryki, Azja bez Indii, Grenlandia	3 podpaństwa, 9 obszarów, 45 endemicznych rodzin
paleotropikalne (Paleotropics)	Międzyzwrotnikowa Afryka i Azja oraz wyspy w tej strefie	4 podpaństwa, 12 obszarów, 50 endemicznych rodzin
neotropikalne (Neotropics)	Ameryka Środkowa i Południowa	5 obszarów, 40 rodzin endemicznych
przylądkowe (Capensis)	południowy skrawek Afryka (ok. 100 tys km^2)	1 obszar, 6 rodzin endemicznych, 8500 gat. roślin kwiatowych
australijskie (Australis)	Australia z Tasmanią	3 obszary, 12 rodzin endemicznych, 13000 gat. roślin kwiatowych
holantarktyczne (Holantarctis)	Antarktyda, Nowa Zelandia, południowa część Ameryki Południowej, wyspy subarktyczne	4 obszary, 8 rodzin endemicznych, 10000 gat. roślin kwiatowych

30. Podział zoogeograficzny lądów

1. Królestwo A R K T O G E A

- kraina palearktyczna: Azja płn. do Himalajów, Europa, północna Afryka do Sahary, Islandia (endemiczne rzędy:0, endemiczne rodziny:2)

- kraina nearktyczna: Ameryka Północna do Meksyku, Grenlandia (endemiczne rzędy:0, endemiczne rodziny:4)

- kraina etiopska: Środkowa i południowa Afryka, Madagaskar (endemiczne rzędy: 1 (mrówniki), endemiczne rodziny: 13)

- kraina orientalna: Indie, Indochiny, Indonezja, południowe Chiny (endemiczne rodziny: 2 (tupaje, latawce), endemiczne rodziny: 3)

2. Królestwo N O T O G E A

- kraina australijska: Australia z Tasmanią, Nowa Zelandia, Nowa Gwinea, Oceania (1 rząd endemiczny - stekowce)

3. Królestwo N E O G E A

- kraina neotropikalna: Środkowa i południowa Ameryka, Antyle (endemiczne rzędy:0, endemiczne rodziny: 26)

4. Królestwo A N T A R K T I S tego królestwa nie wskazał Wallace

- kraina antarktyczna: Antarktyda (endemiczne rzędy: 0, endemiczne rodziny: 0)

31. Podobieństwa i różnice w podziale fito- i zoogeograficznym lądów

- podobieństwa:

- w przebiegu granic najwyższych jednostek podziału fito- i zoogeograficznego, oddziaływanie tych samych czynników klimatycznych i historycznych

- podobieństwa między jednostkami podziału są jeszcze bardziej widoczne po odrzuceniu rodzin szeroko rozpowszechnionych

- różnice:

- wyróżnienie państwa przylądkowego w podziale fitogeograficznym

- połączenie obszary Ameryki Północnej i Euroazji w jedno państwo fitogeograficzne

- połączenie Ameryki Północnej, Euroazji i Afryki w 1 królestwo zoogeograficzne (Arktogea)

- nazewnictwo fito- i zoochorionów (tradycja)

- istnieje większe podobieństwo flor Ameryki Południowej, Afryki, południowej Azji i Australii niż fauny tych regionów

• wcześniejsza ewolucja roślin

• wymierania gatunków i migracje bardziej dotknęły ssaki niż rośliny kwiatowe

• podobieństwo flor jest wynikiem migracji, kiedy kontynenty były połączone

Wyjatek! - porównanie flor i faun Afryki i południowej Azji, daje taki sam układ podobieństwa - wymiana fauny między tymi obszarami zaszła kiedy kontynenty były połączone (miocen)

Większe podobieństwo między florą Ameryki Północnej i Euroazji (1 państwo hol arktyczne) niż między fauną tych obszarów

- oba obszary straciły dużo gatunków w okresie zlodowaceń, rekolonizacja przez faunę tropikalną była łatwiejsza w Am. Północnej

Większe podobieństwo między florą Am. Południowej i Afryki niż między fauną tych obszarów

- podobieństwo flor jest wynikiem migracji, kiedy kontynenty były połączone

Większe podobieństwo miedzy florą Am. Północnej i Afryki niż między fauną tych obszarów

- duża liczba południowoamerykańskich rodzin roślin kwiatowych jest wspólna z Afryką - przez Amerykę Środkową mogły one dotrzeć do Am. Północnej

32. Podział i powstawanie wysp

Rodzaje wysp:

Wyspy kontynentalne- były kiedyś częścią lądu, ale utraciły połączenie, mogą pochodzić z materiału z lądu (piasku, skał), ale muszą być pogodzenia lądowego, taka sama budowa geologiczna materiału na wyspie i lądzie;

Wyspy oceaniczne- zwykle pochodzenia wulkanicznego, nigdy nie miały połączenia z kontynentem, materiał budujący nie pochodzi z lądu, zwykle leżą daleko od lądu

Powstanie wysp kontynentalnych:

• Fragmentacja kontynentu, np. Madagaskar, Nowa Zelandia, Grenlandia

• Wypiętrzenie w strefie subdukcji, np. Nowa Gwinea

• Podniesienie poziomu morza, np. wyspa północna i południowa Nowej Zelandii, wyspy Brytyjskie

• Sedymentacja osadów:

- osady polodowcowe (wyspy polodowcowe) - Long Island, wyspy Północnofryzyjskie, po stopieniu lodowca morze zalało tereny starych moren czołowych

- osady rzeczne - wyspy w deltach rzek, np. Wenecja, wyspy na Missisipi

- osady napływowe - (wyspy napływowe) - wyspy Fryzyjskie, wyspy u wybrzeży Teksasu

• Działalność człowieka, np. Palm Island (Dubaj)

Powstawanie wysp oceanicznych:

• Procesy wulkaniczne:

- w strefie spredingu, np. wyspa Św. Heleny, Azory, Tristan da Cuna, wyspy wulkaniczne powstałe na grzbietach oceanicznych

- w strefie subdukcji, np. Mariany, Kuryle, Aleuty - łuki wyspowe

- w rejonach wzmożonej aktywności wulkanicznej, np. Hawaje, Galapagos - wyspy wulkaniczne na plamach gorąca

• Działalność organizmów rafotwórczych - wyspy koralowe:

- na podłożu wulkanicznym - atole

- na szelfie - rafy (wyspy) barierowe

33. Czynniki kształtujące florę i faunę wysp

• Wielkość i wiek wyspy

• Stopień izolacji geograficznej

• Tempo dyspersji

• Topografia

• Sposób powstania wyspy

• Odległość od kontynentu

• Wiatry

• Prądy morskie

• Istnienie innych wysp lub archipelagów na drodze między wyspą a kontynentem

• Strefa klimatyczna

• Przypadek

• Kont chwytania wyspy

34. Teorie biogeografii wysp

- zaproponowana przez McArthura i Wilsona (1967) - model wyjaśniający mechanizm ustalania się zrównoważonej liczby gatunków na wyspie

- stała się paradygmatem w ekologii

- uniwersalna - ma także zastosowanie do wysp siedliskowych

Przyczyny zależności:

• większa wyspa to większa różnorodnosć siedlisk, co umożliwia bytowanie większej liczbie gatunków

• Istnieje dynamiczna równowaga między imigracją nowych gatunków a wymieraniem starych

Model wysp:

1. Liczba gatunków na wyspie jest skończona

2. Przy równowadze nie zmienia się liczba gatunków, tylko skład jakościowy

3. Szybkość wymiany gatunków jest tym wyższa im wyspa jest mniejsza

4. Szybkość wymiany gatunków jest tym wyższa im wyspa leży bliżej kontynentu

35. Unikalność flory i fauny Wysp Galapagos - cechy biogeograficzne

Powstanie:

• Wyspy wulkaniczne położone w miejscu styku 3 płyt tektonicznych - płyty pacyficznej, Kokosowej, Nazca oraz na plamie gorąca

• Połączenie tych 3 płyt zawiera 2 mikropłyty:

-mikropłyta Galapagos (obraca się zgodnie z ruchem zegara)

-północna Mikropłyta galapagos (obraca sie przeciwnie do kierunku zegara)

• Plama gorąca położona blisko równika w Płycia Nazca

• Połozenie płyty nad plamą gorąca determinowane jest przez strefę spredingu i obrót płyty kokosowej i Nazca względem siebie

• Plama gorąca ma około 20 mln lat

• Aktywność plamy gorąca - pojedyncze okresy długiej działalności

Roślinność:

• Flora płd ameryki

• 560 rodzimych gatunków roślin, które przybyły na wyspę w naturalny sposów

• 180 gat endemicznych, endemiczne rodzaje, np. Scalesia

• 4 strefy roślinności:

-strefa litoralna

-strefa sucha (2 pierwsze na wszystkich wyspach)

-przejsciowa

-wilgotna (te 2 nie na każdej)

Fauna:

• Bezkręgowce lądowe ok 2300 gat - 51% endemicznych

• Ryby - 541 gat, 71 endemicznych (13%)

• Płazy - brak rodzimych, 2 gat introdukowane

• Gady 48 gat, 39 end (81%)

• Ptaki 178 gat, 45 endemicznych (25%)

• Ssaki -55 gat, 15 end (27%)

36. Czynniki ograniczające różnorodność gatunkową flory i fauny Bałtyku

- czynniki ograniczające: niskie zasolenie, niska temperatura, płytkość, mała przejrzystość wód, brak strefy pływów, młody wiek, zanieczyszczenie

37. Cechy biogeograficzne flory i fauny Bałtyku

• Mała różnorodność gatunkowa flory i fauny

• Występują gatunki słonowodne, słonawowodne, słodkowodne

• Przeważają gatunki zimnolubne

• Relikty polodowcowe- gatunki arktyczne

• Bardzo niski endemizm gatunkowy

• Gatunki obce inwazyjne.

38. Stan poznania flory i fauny Polski

- dobrze poznany skład gatunkowy - opisano ok.2300 gat. roślin naczyniowych, 650 gat. mchów, 250 gat. wątrobowców, 1200 gat. porostów

- flora jest średnio bogata

- drzewa - 2% gat., krzewy 7%, krzewinki 2%, rośliny jednoroczne i dwuletnie 22%, byliny i inne ponad 60%

- gat. górskie 25% flory

- gat. przechodnie 54%

- endemity i subendemity 7%

Stan Fauny

- bezkręgowce 35 000 w Polsce

- kręgowce 662-702 gat. w Polsce

- ssaki 105 gat, gady 9, płazy 18, ryby: 662 -702 gat. w Polsce

- ptaki ok. 435

- bezżuchwowce 4

39. Regionalizacja fito- i zoogeograficzna Polski

REGIONALIZACJA GOBOTANICZA

1. Prowincja Środkowoeuropejska Niżowo-Wyżynna

DZIAŁ BAŁTYCKI

- Klimat przymorski nad Morzem Bałtyckim, dalej wzrost kontynentalizmu

- Uboga pionowa rzeźba terenu-przeważają niziny

- Występowanie elementu atlantyckiego- 20 gat roślin naczyniowych (np.wrzosciec bagienny)

- Rolę lasotwórczą odgrywają: buk, jodła, cis, jawor, dąb szypułkowy, lipa szerokolistna

- Występowanie różnych postaci buczyn ( buczyna kwaśna, pomorska, bór mieszany z udziałem buka)

DZIAŁ PÓŁNOCNY

- Brak ostrej granicy z Działem Bałtyckim

- Znaczny stopień kontynentalizmu

- Brak lub wyspowe występowanie niektórych drzew np. jodła, buk, jawor

- ekspansja świerka i duży udział brzozy ( borealny charakter lasów typowy dla prowincji północno-europejskiej)

- Duży udział gat borealnych :turzyce ( życiciowa, kulista), sit torfowy, wierzba lapońska

- Występowanie reliktów glacjalnych

- Brak lub rzadkośc i florystyczne ubożenie ciepłolubnych zbiorowisk roślinnych

- Duży udział zbiorowisk torfowiskowych

2. Prowincja Pontyjsko-Panońska

DZIAŁ STEPOWO-LEŚNY

- Mały obszar Wołycnia Zachodniego i Opola Zachodniego

- Występują:

- dąbrowy typu podolskiego (bardzo rzadko), zarośla pontyjskie z leszczyną, różnymi gatunkami róż, szczodrzeńcami, zarośla wiśni karłowatej, kserotermiczne murawy o charakterze stepowym

3. Prowincja Środkowoeuropejska Górska

DZIAŁ KARPATY WSCHODNIE I ZACHODNIE

- Odrębność w stosunku do flory niżu

- Zmiana flory i roślinności wraz z wysokością

- Piętrowość roślinności Karpat

- piętro pogórza

- regiel dolny ( buczyny)

- regiel górny ( bory świerkowe)

- piętro subalpejskie ( kosodrzewina)

- piętro alpejskie

- Duża liczba endemitów karpackich ( ogólno karpackich, wschodniokarpackich i zachodniokarpackich)

- Florystyczne podobieństwo z Alpami (wschodnimi)

- Karpaty wschodnie powiązane z górami Półwyspu Bałkańskiego- gatunki karpacko-bałkańskie

- Większość gatunków górskich przybyła z innych gór europejskich w okresie ostatnich zlodowaceń plejstoceńskich

DZIAŁ KARPATY ZACHODNIE

- Liczne gatunki których brak w Karpatach Wschodnich- wiele ograniczonych jest do Tatr

- Ubóstwo gatunków karpacko-bałkańskich

- Odrębne zespoły skalnych muraw wapiennych, endemiczne warianty geograficznych zespołów leśnych

- Obecność endemitów zachodnio-karpackich- 20 gat i podgatunków z rodzajów jeżyna, jastrzębiec

DZIAŁ KARPATY WSCHODNIE

- Szata roślinna bogatsza od zachodnio-karpackiej

- 30 gat endemicznych, wiele endemicznych zespołów roślinnych np.lilak węgierski

- Gatunki karpacko-bałkańskie

DZIAŁ SUDETY

- Góry niższe i mniejsze

- Położone na północnym-zachodzie od Karpat- klimat chłodniejszy, bardziej oceaniczny

- Piętrowość: obniżona granica pięter, słabo rozwinięte piętro alpejskie, brak piętra subniwalnego

- Brak endemitów ogólno karpackich i zachodni karpackich

- Brak gatunków wysokogórskich

- Brak wielu gatunków karpackich np.limby, dębika ośmiopłatkowego

- Zubożenie flory w stosunku do Karpat- z 500 gatunków Gorskich Karpat jest 200 gatunków (40%)

- 3 endemiczne gatunki

- Podobieństwo z Karpatami

- 7 endemicznych gat ogólno i zachodni karpackich

- gatunki sudecko-karpackie

- gatunki wspólne Sudetom, Karpatom i Bałkanom

REGIONALIZACJA FAUNISTYCZNA

Królestwo : Arktogea

Kraina : Palearktyczna

Dzielnica : Eurosyberyjska

Obszar : Europejski

Regiony :

1. Sudecko- Karpacki - podregiony (według wysokości):

1. alpejsko-subalpejski (wysokogórski)

2. górski (reglowy)

- okręg: sudecki, zachodnio- i wschodniokarpacki

2. Środkowoeuropejski - podregiony:

1. wschodni (NE Polska)

- okręg: borealny, sarmacki, subpontyjski

2. środkowy (reszta Polski)

- okręg: Przymorski, Centralny, Środkowopolski

Okręg przymorski

• Wyodrębnia się słabo

• 11 gat wyróżniających: ohar, kormoran czarny, biegus zmienny

Okręg centralny

• 8 gat wyróżniających: jeż zachodni, gęś gęgawa, przestrojnik, królik, słowik rdzawy

Okręg środkowopolski

• Wyraźnie wyróżniający podokręg Śląsko-Małopolski z 37 gat wyróżniającymi ( południowe, stepowe)

• Wąż eskulapa, żołna, skalnik polaniec

Okręg borealny

• Najdalej na zachód wysunięty fragment lasów borealnych ( tajga)

• 9 gat wyróżniających: zając bielak, sowa uralska, skalnik arktyczny

Okręg sarmacki

• Związany z fauną lasostepów i stepów wschodniej Europy

• 23 gat wyróżniające: suseł perełkowany, kobczyk, pasyn Lucyla

Podregion górski

• Obejmuje regiel dolny i górny Sudetów i Karpat

• 69 gat wyróżniających

• Występują gatunki górskie oraz gat ginące, dziś występujące w górach

• Gat górskie- ryjówka górska, salamandra plamista

• Gat ginące, występujące dziś w górach- żbik, niedźwiedź brunatny

Podregion alpejski-subalpejski

• Najwyższe partie Karpat i Sudetów

• 31 gat wyróżniających: nornik śnieżny, świstak, koziaca, kniejowiec sudecki, płochacz halny, darniówka tatrzańska.

40. Cechy biogeograficzne Polski

• Na pograniczu klimatu oceanicznego i kontynentalnego- klimat przejściowy

• Klimat zmienny- 60 % dni w roku odznacza się gwałtownymi zmianami pogody

• Nasłonecznienie niewielki- średnio 4 godziny na dobę

• Przeważają wiatry zachodnie

• Najwyższa średnia temp powietrza w południowo-zachodniej Polsce (8,5 °C)

• Amplituda roczna przekracza 70 °C

• Duże różnice między wschodem a zachodem w liczbie dni mroźnych

• Duże różnice między wschodem a zachodem w grubości i czasie zalegania pokrywy śnieżnej

• położenie w obrębie formacji lasów liściastych zrzucających liście na zimę

• wpływ lasów borealnych (tajga) na północny wschód i stepów na południowy wschód

41. Przejściowość biogeograficzna Polski

1. Kontrast pomiędzy florą (fauną) gór i nizin

2. Typowość w stosunku do szaty roślinnej i fauny Europy

3. Przejściowy charakter flory i fauny- przenikanie różnych elementów geograficznych

4. Mały udział endemitów- mała specyficzność flory i fauny

5. Mały udział reliktów- młody wiek flory i fauny

42. Dlaczego w Polsce jest tak mało endemitów?

Wynika to głównie z braku granic wschodniej i zachodniej. Relikty zachowały się głównie w Tatrach (ale są to relikty tatrzańskie, nie Polskie). Gatunki mogły się przemieszczać swobodnie ze wschodu na zachód, a nasza flora i fauna zawiera duża gatunków przejściowych - nie ma więc u nas nic charakterystycznego typowo dla Polski.

43. Relikty flory i fauny Polski

FLORA

- Relikty 3rzędowe - bardzo rzadko (skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska, urdzik karpacki, kostrzewa karpacka

- Relikty plejstoceńskie - najczęstsze ( wierzba zielna, wierzba lapońska, brzoza niska, brzoza karłowata, malina moroszka, dębik ośmiopłatkowy)

- Relikty holoceńskie-postglacjalne (rosną na terenach objętych ostatnim zlodowaceniem) - poryblin kolczasty, turzyca punktowa

FAUNA

• Endemity tatrzańskie: darniówka tatrzańska, ślimak tatrzański, goroń tatrzański.

• Relikty 3 rzędowe: wąż eskulapa, studniczek, jaszczurka zielona?

• Relikty glacjalne: kozica, świstak, orzechówka, nornik śnieżny

• Relikty stepowe: suseł perełkowany, tchórz stepowy, smużka stepowa

---