PODSTAWY REKREACJI - wykłady
08.03.2012
Rys historyczny rekreacji.
Prekursorów rekreacji ruchowej już w starożytności należy upatrywać u starożytnych lekarzy: Herodicusie i jego uczniu Hipokratesie. Byli oni zwolennikami ruchu jako naturalnej metody leczenia wielu chorób.
Herodicus urodzony ok. 480r. p.n.e. w Grecji zalecał intensywny trening na wszelkie choroby. Niestety zbyt intensywne ćwiczenia wyrządzały więcej szkody niż pożytku.
Uczeń Herodicusa - Hipokrates - przeciwstawił się tym naukom i stał się zwolennikiem umiarkowanego ruchu (spacerów, biegów, marszów) jako działań leczniczych i profilaktycznych.
Słynna maksyma Hipokratesa:
„primum non nocere” - „po pierwsze nie szkodzić” do dziś jest przesłaniem lekarzy na wszystkich kontynentach, miała wiele wspólnego z leczeniem naturalnym (nieszkodliwym) opartym także na ruchu.
Hipokrates (460-370r. p.n.e.) - ojciec medycyny.
Rekreacja to czas na odnowienie - polepszenie stanu organizmu, które w czasach starożytnych objawiało się w harmonijnym rozwoju ciała i ducha - kalokagatia (dziś: oddziaływanie holistyczne)
Ćwiczenia fizyczne - starsza siostra wychowania duchowego - Platon, Arystoteles.
Uprawianie ćwiczeń fizycznych było w starożytnej Grecji elementem kultury, stylem życia różniącym Greków od „barbarzyńców”.
Opierając się na kulturze greckiej, również Rzymianie dostrzegali same walory ćwiczeń fizycznych (zdrowotne, estetyczne, higieniczne) - usprawnianie się było ściśle związane z czasem wolnym.
Galen Claudius (ok. 130-200r.) - rzymski lekarz greckiego pochodzenia, anatom. Utalentowany badacz i pisarz, jeden z najznakomitszych starożytnych lekarzy, wywarł ogromny wpływ na rozwój nauk medycznych w średniowieczu i odrodzeniu. Początkowo pracował jako lekarz gladiatorów, później lekarz cesarzy rzymskich. Uznawany za ojca współczesnej medycyny - w pracy „o zachowaniu zdrowia” zwraca uwagę na profilaktykę zdrowia zalecając:
ćwiczenia gimnastyczne (rozwijają, doskonalą wszystkie układy w organizmie człowieka)
masaż (rozprowadza trujące związki i ułatwia wydalanie ich z organizmu)
odpowiednią dietę - urozmaiconą (galenowe preparaty - odżywki i leki z surowców pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i mineralnego)
W średniowieczu propagatorami aktywności fizycznej jako konieczności dla zdrowia byli znani lekarze: Avicenna i Paracelius.
W epoce odrodzenia usprawnienie fizyczne potrzebne było nie tylko rycerzowi do walki, ale i też przeciętnemu człowiekowi dla zachowania harmonii ciała i umysłu (Vergilius Piccolomini, Vives Merculialis, Guarino de Verona)
W okresie oświecenia poglądy J. Locke'a także podkreślały znaczenie ruchu dla zdrowia. „Zdrowy duch w zdrowym ciele”. Myśli te wywierały duży wpływ na J. Rousseau i poglądy filozofów francuskich głównie w edukacji w aspekcie czasu pozaszkolnego dla zajęć prozdrowotnych uprawianych w wolnym czasie.
Prądy starożytnej medycyny i europejskiej myśli filozoficznej w aspekcie prozdrowotności ćwiczeń fizycznych są kontynuowane w Polsce:
Wojciech Oczko - dr medycyny i filozofii, nadworny lekarz królów polskich: Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. Jeden z twórców medycyny polskiej, uznawany za ojca polskie balneologii - dziedziny wiedzy medycznej, opratej na leczeniu naturalnym (ziołolecznictwo, kąpiele mineralne, walory klimatyczne). Propagował aktywność ruchową widząc w niej korzyści zarówno dla ciała jak i dla ducha. Autor powiedzenia „Ruch zastąpi prawie każdy lek, podczas gdy żaden lek nie zastąpi ruchu”
Sebastian Petrycy - ur. w 1554r. w Pilźnie (lekarz, filozof, studiował w Akademii Krakowskiej) - polecał ćwiczenia zdrowotne dla młodzieży.
Wincenty Oczko - ur. w 1568, kanonik gnieźnieński, lekarz, bratanek Wojciecha Oczko - ojciec gimnastyki leczniczej.
Przedstawiciele polskiego renesansu: A. Frycz-Modrzewski, Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, S. Konarski - dostrzegali duże walory w ćwiczeniach fizycznych.
KEN - Komisja Edukacji Narodowej (pełna nazwa: Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca) - centralny organ władzy oświatowej powołany w Polsce przez Sejm Rozbiorowy 14 X 1773r. na wniosek króla Stanisława Poniatowskiego (Kołłątaj, Popławski, Kamieński, Piramowicz).
KEN wprowadziła wiele zaleceń w aspekcie zdrowotności ćwiczeń fizycznych i czasu wolnego po nauce szkolnej - wydano także wiele wytycznych w aspekcie czynnego wypoczynku.
Stanisław Staszic (ur. w 1755r. w Pile, zm. w 1826r. w Warszawie) - polski działacz oświecenia, pisarz i publicysta, filozof i tłumacz, geograf i geolog, ksiądz katolicki w służbie społeczeństwa (przez niemal 20 ostatnich lat życia Staszic nie pełnił posługi duszpasterskiej i nie nosił sutanny) - twierdził, że ćwiczenia fizyczne uzdrawiają ciało i umysł - polecał w kształtowaniu postaw u młodzieży, polecał też ćwiczenia ruchowe w wieku starszym dla podtrzymania zdrowotności.
Polskie placówki społeczne w kreowaniu rekreacji.
Okres zaborów:
Liceum Krzemienieckie - polska szkoła w Krzemieńcu na Wołyniu, istniejąca w latach 1805 - 1831, reaktywowana w latach 1922 - 1939. Zwana „Atenami wołyńskimi” - wychowanie w ideach kalokagatii. Na mocy dekretu marszałka J. Piłsudskiego z 1920r. dawne Liceum Krzemienieckie wznowiło działalność w roku 1922, jako Zespół Szkół w Krzemieńcu. Nauka była kontynuowana do roku 1939.
Szkoła ta wprowadziła wiele racjonalnych rozwiązań w aspekcie zagospodarowania wolnego czasu dla młodzieży szkolnej (ćwiczenia ruchowe, aktywność na świeżym powietrzu, wycieczki terenowe) - formy aktywności ruchowej dla poprawienia zdrowia fizycznego i psychicznego.
PTG „Sokół” 1867 we Lwowie - organizacja kształtująca tężyznę fizyczną młodzieży w aspekcie zdrowotnym i sprawnościowym. Organizacja założona na wzór czeskiego „Sokoła” (utworzonego przez Mirosława Tyrsza w 1862r.). Pierwszymi założycielami PTG „Sokół” we Lwowie byli: Klemens Żukotyński, Ludwik Goltental, Jan Dobrzański, Antoni Durski.
Inne placówki propagujące aktywność sportowo - rekreacyjną:
PTT - Polskie Towarzystwo Tatrzańskie - 1873 - rozwój turystyki (organizacja kolonii dla dzieci)
Park Jordana - Kraków - 1889 - aktywność fizyczna w wolnym czasie
Ogród Raua w Warszawie - 1900 - oświata sanitarna, aktywność ruchowa dla zdrowia
Zakłady i szkoły gimnastyczne (Kraków, Warszawa, Poznań) - aspekty sprawnościowe i zdrowotne - różne sekcje (starsi, młodsi)
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze PTK - 1906 - turystyka krajowa
Polskie Harcerstwo - 1911 - przeszczepione z angielskiego skautingu - idee wychowania zdrowotnego poprzez aktywność ruchową
Po odzyskaniu niepodległości:
YMCA (Young Men's Christian Association) - 1918 - Organizacja Chrześcijańska Młodzieży Męskiej (na bazie międzynarodowej organizacji YMCA - została założona w 1844r. w Londynie przez Sir Georga Williamsa). Jednym z głównych pól działalności tej organizacji jest kultura fizyczna i rozważania na temat wiary chrześcijańskiej. Działacze organizacji wsławili się na tym polu m.in. takimi osiągnięciami:
Robert Roberts z YMCA Boston w 1881r. wprowadza termin ,,Body building”
James Naismith ze Springfield YMCA College w 1891r. wprowadza koszykówkę
Williams Morgan z Holyoke YMCA w 1895r. wprowadza siatkówkę
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej - 1919r.
Związek Strzelecki „Strzelec” - 1919r.
Po II wojnie światowej:
1946 - Państwowa Rada Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego.
GKKFiS - Główny Komitet Kultury Fizycznej i Sportu, centralny organ administracji państwowej nadzorowany przez premiera, zajmujący się sprawami upowszechniania i rozwoju kultury fizycznej i sportu, a także promocją i rozwojem turystyki w Polsce. GKKFiS został utworzony w 1978r. Wcześniej GKKFiS działał pod innymi nazwami: PUWFiS (1946-1948), GUKF (1948-1949), GKKF (1949-1960), GKKFiT (1960-1978). W latach 90. Początkowo UKFiT (Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki), później UKFiS (Urząd Kultury Fizycznej i Sportu). Od 2005r. urząd ten działa jako Ministerstwo Sportu i Turystyki.
Ministerstwo zajmuje się sprawami dotyczącymi sfery: Kultury Fizycznej, Rekreacji i Rehabilitacji Ruchowej, Sportu dzieci i młodzieży, sportu kwalifikowanego, sportu osób niepełnosprawnych, turystyki.
PTTK - najstarsze w Polsce stowarzyszenie skupiające turystów i krajoznawców. Powstało w 1950r. z połączenia PTT (1873) i PTK (1906), których jest prawnym następcą oraz spadkobiercą ich tradycji , dorobku ideowego, a także majątku tych towarzystw.
Od 1950 roku PTTK rozwija i upowszechnia krajoznawstwo i turystykę kwalifikowaną we wszystkich jej formach. Najbardziej popularne dyscypliny turystyki kwalifikowanej to: turystyka górska, piesza, kajakowa, żeglarska, kolarska, motorowa i narciarska.
TKKF -Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej (1957r.). Założycielami TKKF były stowarzyszenia sportowe: AZS i LZS
Organizacją o zasięgu światowym jest International Recreation Association (IRA) powstała w 1956r. w USA, do której należą z polskiej strony przedstawiciele TKKF
TKKF
ul. Lenartowicza 14
tel. 12 633 26 62
tkkf@tkkf.com
Uczelnie sportowe - podległe MSiT: szkoły sportowe, AWF-y,
Placówki podległe MSiT: Pałace Młodzieży, Młodzieżowe Domy Kultury, Ogniska Pracy Pozaszkolnej, Świetlice Pozaszkolne, Koła sportowe.
Ogrody jordanowskie, place gier i zabaw, biblioteki i czytelnie publiczne, ogniska muzyczne, szkolne związki sportowe.
22.03.2012r.
Pojęcie rekreacji.
Rekreacja, aktywny wypoczynek - forma aktywności umysłowej lub fizycznej podejmowana poza obowiązkami zawodowymi, społecznymi, domowymi i nauką. Stosowana w celu odpoczynku i rozrywki.
Rekreacja przyczynia się do:
rozwoju zainteresowań i kształtowania osobowości
podwyższenia aktywności fizycznej
rozładowania napięcia nerwowego
zapobiega chorobom cywilizacyjnym
Rekreacja z założenia jest aktywnością dobrowolną. Jej formy wynikają głównie z typu zainteresowań i miejsca pobytu człowieka.
Rekreacja - termin wieloznaczny, np. w dawnych szkołach polskich nazywano ją czas wolny od zajęć (popołudniowe wtorki i czwartki - jaki czas poświęcony na gry, zabawy i wycieczki szkolne)
Aktualnie termin rekreacja używany jest w 3 znaczeniach:
zespół zachowań, które realizuje człowiek w swoim czasie wolnym
proces wypoczynku - jako regeneracja sił, restytucja organizmu po pracy
zjawisko społeczno-kulturowe - wynikające z istnienia coraz więcej wolnego czasu (rozwój technologii przemysłowych; zmiany mentalności społeczeństwa w aspekcie spędzania wolnego czasu - zmiany form zachowań ludzi - normy w sferze kultury).
Dla potrzeb praktyki rekreację dzieli się na:
rekreację bierną - sfera doznań psychicznych np. słuchanie muzyki, oglądanie TV, opalanie się
rekreację czynną - forma aktywności umysłowej (np. gra w szachy, brydża), formy aktywności ruchowej
W rzeczywistości aktywność rekreacyjna to aktywność mieszana z akcentem aktywności fizycznej i psychicznej, aktywności biernej i czynnej.
Z rekreacją silnie związane jest pojęcie czasu wolnego, który uważa się jako część czasu uwolnionego (zw. Także dyspozycyjnym) od obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych, a przeznaczonego na wybrane przez siebie zajęcia służące wypoczynkowi, rozrywce i kształtowaniu własnej osobowości.
Podział czasu zajętego i wolnego wiąże się ze sferami, które regulują określone normy działania (przyjęte w danej społeczności)
|
Czas zajęty |
Czas wolny |
|
sfera |
konieczności |
sfera |
dowolności |
|
sfera |
powinności |
|
sfery: konieczności, powinności, dowolności.
Rola rekreacji we współczesnym świecie nabiera znaczenia w związku z koniecznością istnienia:
sytuacji stresowych w zyciu codziennym
chorób cywilizacyjnch,
wzrastającego czasu wolnego (skracaniem czasu pracy i podnoszeniem poziomu życia).
Działania rekreacyjne mają charakter kompensacyjny (wyrównawczy) - ochronny
Organizacja rekreacji ma we współczesnym świecie charakter indywidualny. Skala zjawiska jest efektem:
świadomości poszczególnych osób
działalności organizacji i stowarzyszeń organizujących zajęcia
zamożnością społeczeństw
ilością czasu wolnego - czasu pracy i dni wolnych.
Specyficzną formą rekreacji jest rekreacja ruchowa określana czasem jako sport rekreacyjny. Sport rekreacyjny jest formą czynnego odpoczynku i rozrywką dopóki nie będzie miała charakteru rywalizacji - wtedy stanie się już sportem amatorskim.
Cechy rekreacji można także zauważyć w niektórych formach aktywności turystycznej, nauce (dla przyjemności), uprawianiu sztuki… a nawet gotowaniu (czynności dla przyjemności).
Minione lata w dziejach krajów wysokorozwiniętych wskazują na obniżenie aktywności ruchowej - hipokinezja i zwiększenie obciążenia psychicznego - choroby cywilizacyjne.
Wykres - wzrost aktywności psychicznej, spadek psychicznej.
Rekreacja ruchowa - główne podłoże rekreacji
Rekreacja ruchowa (definicja ogólna) - forma aktywności fizycznej podejmowana dla wypoczynku i odnowy sił psychofizycznych.
Rekreacja ruchowa (definicja szczegółowa) - to działalność ruchowa wynikająca z potrzeb i zainteresowań człowieka obejmująca indywidualne lub zespołowe wykonywanie czynności ruchowe przynoszące: odpoczynek, rozrywkę, sprawność zdrowie, rozwijającą osobowość.
Formy rekreacji ruchowej w ogólnym znaczeniu:
kompensacyjno-korekcyjna- zmierzająca do poprawy sprawności fizycznej lub wyrównywania niedoboru aktywności ruchowej.
Społeczno-wychowawcza - reguluje siły fizyczne, psychiczne, zabezpiecza indywidualne potrzeby i zainteresowania, przyczyna się do stałego rozwoju jednostki, ale i też poszczególnych grup, które w niej uczestniczą.
Propagująca aktywny wypoczynek - podtrzymuje aktywne postawy człowieka w ciągu całego życia i w jego wszystkich rolach. Jest wypełniona różnymi zajęciami rozwijającymi osobowość.
Podział rekreacji ruchowej ze względu na intensywność wysiłku:
relaksacyjna - zabiegi SPA, odnowa biologiczna, spacery, wędkowanie
o średniej intensywności - jazda na łyżwach, żeglowanie, gimnastykowanie
o dużej intensywności - biegi, pływanie, aerobik, sport amatorski.
Rekreacja i czas wolny
Z rekreacją silnie związane jest pojęcie czasu wolnego, który uważa się jako część czasu uwolnionego (zw. także dyspozycyjnym) od obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych, a przeznaczonego na wybrane przez siebie zajęcia służące wypoczynkowi, rozrywce i kształtowaniu własnej osobowości.
Podział czasu zajętego i wolnego wiąże się ze sferami, które regulują określone normy działania (przyjęte w danej społeczności)
|
Czas zajęty |
Czas wolny |
|
sfera |
konieczności |
sfera |
dowolności |
|
sfera |
powinności |
|
Należy pamiętać, iż widoczna zbieżność „rekreacja” i „czas wolny” nie uprawnia do używania tych terminów jako synonimów. W przypadku rekreacji mamy bowiem do czynienia z kategorią zachowań ludzkich, w przypadku czasu wolnego mamy do czynienia z kategorią czasu.
3 stany czasu
Mówiąc o czasie zajętym (wykonywanie pracy - 1 stan) i czasie wolnym (zabawa - 2 stan) wyróżniamy jeszcze stan 3 - który wiąże się z wyższym poziomem rozwoju człowieka (np. twórczość, obcowanie ze sztuką , modlitwa) - czynności, w których kształtuje się własne „ ja”. Czynności takie to również czynność rekreacyjna, w której człowiek odżywia się i odnawia się. (np. praca z satysfakcją, czas wolny poświęcony wyższym celom)
Czas zajęty |
Czas wolny |
praca |
Zabawa |
stan |
trzeci |
Rekreacja zawsze mieści się w czasie wolnym, ponieważ jest przedmiotem dobrowolnego wyboru człowieka poza jego obowiązkami.
Aby czynność była rekreacją, musi ona być odczuwana jako swobodny wybór (dowolność). Poczucie swobody wyboru i przyjemność - to atrybuty rekreacji.
Potoczne synonimy rekreacji
zabawa (dla dziecka) - podstawowa forma aktywności, z której czerpie ono informacje o otaczającym go świecie, opanowuje skuteczne działania w funkcjonowaniu społecznym, stymuluje rozwój intelektualny oraz jest środkiem w procesie wychowania do dorosłego życia
zabawa (dla dorosłego człowieka) - forma aktywności będąca źródłem rozrywki (przyjemności funcjonalnej)
gra - forma działania lub współdziałania wymagająca podporządkowania się określonym zasadom lub przepisom.
Gra To sytuacja przeciwstawnych interesów, w której uczestnicy świadomie lub podświadomie dokonują wyboru i sposobów realizacji celów w ramach obowiązujących przepisów.
Gry stanowią ważną składową rzeczywistości społecznej
Gry pełnią w życiu człowieka różne funkcje:
stanowią źródło przeżyć emocjonalnych, np. udział w grze-zabawie, amatorskie uprawianie sportu, oglądanie gry aktorów, muzyków czy sportowców
są stymulatorem rozwoju osobowości, np. gry komputerowe, planszowe, gry w wychowaniu fizycznym i rekreacji
są narzędziem awansu społecznego (zawodowego), np. gra giełdowa, zawodowa, aktorska, muzyków czy sportowa
stanowią przedmiot lub narzędzie poznania naukowego, np. gry matematyczne, strategiczne, społeczne, organizacyjne, sportowe
Gry wg Pszczołowskiego maja charakter działania heteroteliczny (współzawodnictwo) lub autoteliczny (zabawa)
Gra np. z piłką w rekreacja, w wychowaniu fizycznym i rekreacji / gra z piłką jako dyscyplina sportu:
Gra rekreacyjna (warunki realizacji) |
|
Gra sportowa (warunki realizacji)
|
Udział wszystkich chętnych (egalitarność) |
Sprzeczność |
udział wybranych, uzdolnionych (elitarność)
|
Wszechstronny rozwój psychofizyczny |
Sprzeczność |
specjalistyczny rozwój psychofizyczny
|
Sprawność psychofizyczna jako cel (rozwój zdolności) |
Sprzeczność |
sprawność psychofizyczna jako środek (rozwój dyspozycji)
|
środki oddziaływania uśrednione |
Sprzeczność |
środki oddziaływania zindywidualizowane |
Upraszczanie gry |
Sprzeczność |
zwiększanie stopnia trudności gry
|
Różnorodność oddziaływania |
Sprzeczność |
specjalizacja oddziaływania
|
Współzawodnictwo jako środek rozwoju cech prospołecznych |
Sprzeczność |
współzawodnictwo jako cel (wyniki)
|
Cele autoteliczne(hedonizm, zabawa) |
Sprzeczność |
cele heteroteliczne (nabywanie biegłości działania w grze dla wygranej)
|
Selekcja naturalna (dobrowolna) |
Sprzeczność |
selekcja wymuszona |
Gra w zespole jako cel uczestnictwa |
Sprzeczność |
gra w zespole jako środek indywidualnego rozwoju (doskonałość)
|
Wzbudzanie pozytywnych emocji |
Sprzeczność |
monotonia powtórzeń prowadzących do uzyskania biegłości w działaniu
|
Trener - wychowawca o społecznej wrażliwości |
Sprzeczność |
trener - kierownik o wrażliwości metodyka dyscypliny
|
05.04. 2012r.
Sport rekreacyjny - w pierwotnym znaczeniu (desportare - czynność zabawowa służąca rozrywce) to przyjemny sposób spędzania czasu . W dawnych czasach sport rekreacyjny był formą aktywności w wyższych sferach.
W terminologii współczesnej - to forma aktywności ruchowej lub umysłowej uprawiana w czasie wolnym, dla wypoczynku, rozrywki, lub samodoskonalenia - osiągnięty wynik nie ma znaczenia. Termin przeciwstawny do sportu wyczynowego.
Kryteria sportu rekreacyjnego:
łatwość do opanowania i bezpieczny w uprawianiu
możliwy do opanowania w ciągu całego życia człowieka
sprawia przyjemność oraz kompensuje braki i uciążliwości współczesnego życia
Uzyskany wynik nie ma znaczenia.
Teoria rekreacji jako dyscyplina naukowa.
Teoria naukowa - system uporządkowanych logicznie twierdzeń, które nie są ze sobą sprzeczne. Celem teorii naukowej jest opisywania, wyjaśnianie i przewidywanie zjawisk.
Teorię rekreacji można rozumieć dwojako:
W znaczeniu węższym - jako zbiór uporządkowanych i niesprzecznych twierdzeń dotyczących zjawiska rekreacji (np. zarzadzanie czasem wolnym dla poprawy stanu zdrowia)
W znaczeniu Szerszym - ogół nagromadzonej wiedzy o rekreacji (np. wiedza o aktywności ruchowej, o walorach tej aktywności)
Teoria rekreacji w ogólnym schemacie klasyfikacyjnym nauk zajmuje miejsce pośrednie miedzy dyscyplinami przyrodniczymi i społecznymi - w grupie nauk empirycznych.
Teoria rekreacji jest nauką interdyscyplinarną.
W teorii rekreacji szczególną pozycję zajmuje teoria rekreacji fizycznej, stanowiąca część ogólnej teorii kultury fizycznej, która ma charakter interdyscyplinarny, gdyż obok teorii rekreacji fizycznej zawiera także teorie sportu, wychowania fizycznego i rehabilitacji ruchowej.
Przedmiotem zainteresowań teorii rekreacji fizycznej jest w szczególności kultura fizyczna rozumiana jako: „względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w aspekcie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i urodę człowieka. Czynności te przebiegają według przyjętych w danej zbiorowości wzorów i zachowań.”
!! Wychowanie fizyczne jako forma uczestnictwa w kulturze fizycznej młodych pokoleń, której celem jest wspomaganie rozwoju fizycznego, motorycznego i zdrowia oraz przygotowanie do podtrzymywania i pomnażania tych właściwości w życiu późniejszym spełnia w stosunku do rekreacji fizycznej funkcję przygotowawczą, kształtując trwałe nawyki aktywnego spędzania wolnego czasu oraz potrzebę stałej dbałości o zdrowie i sprawność fizyczną. Zależności te wskazują na ścisły związek.
!! Nieco mniejszy związek rekreacji fizycznej istnieje ze sportem wyczynowym. Związek ten stanowi wprawdzie pewnego rodzaju kontinum, lecz największa rozbieżność istnieje pomiędzy wyczynem a beztroską zabawą. Inne charakterystyczne aspekty dla obu aktywności jak: współzawodnictwo, dążenie do wyniku, intensywność ruchu, widowiskowość różnią się tylko nasileniem.
!! Jeszcze słabsze związki, zwłaszcza jeśli chodzi o główne cele istnieją pomiędzy rekreacją fizyczną a rehabilitacją, chociaż też można zauważyć pewne związki, gdzie np. po zawale serca osobnik uaktywnia się uprawiając jogging, pływanie, nie tylko profilaktycznie dla zdrowia, ale i też dla przyjemności.
Istnieją też duże relacje w aspekcie rekreacji fizycznej i turystyki, która będąc zjawiskiem ruchliwości przestrzennej człowieka - ma miejsce w czasie wolnym i charakteryzuje się czasową i dobrowolną zmianą miejsca stałego pobytu oraz wejściem w kontakt ze środowiskiem odwiedzanym - w tym sensie turystyka jest jedną z form rekreacji.
Relaks - stan odprężenia charakteryzujący się zmniejszeniem ogólnego napięcia somatopsychicznego prowadzącego do odczucia i poznania własnego ciała, uzyskiwany w wyniku uprawiania ćwiczeń psychofizycznych, np. jogi, zen, treningu autogennego.
Rozwój teorii czasu wolnego i rekreacji
Rekreacja towarzyszy człowiekowi niemal od początku jego filogenezy (związek z zaspokojeniem
potrzeb biologicznych i społecznych - przede wszystkim związek potrzeby wypoczynku i zabawy).
Początki badań - koniec XIX wieku - uprzemysłowienie - podział klas - różnica klas (związek ze zjawiskiem egalitaryzacji - w aspekcie równouprawnienia do czasu wolnego - WYPOCZYNKU PO PRACY)
Pierwsze kongresy 1930 Liege, 1932 los Angeles, 1935 Bruksela, 1938 Rzym
Początek XIX wieku - to okres tworzenia pierwszych teorii czasu wolnego (podłoże to koncepcje ekonomiczno-filozoficzne utopistów- Morusa, Bacona, Saint-Simona)
W koncepcjach tych czas wolny traktowany jest jako:
Przeciwieństwo czasu pracy (opozycja - praca jako zło, obowiązek ograniczający rozwój osobowości człowieka, czas wolny - rozwijający jego osobowość). Uprzemysłowienie zmniejszy nawał pracy, zwiększy czas wolny
Dopełnienie czasu pracy (jedność pracy i czasu wolnego, praca dla przyjemności - urozmaicana i nadająca sens życiu). Czas wolny to odpoczynek od pracy.
Wartość autonomiczna (niezależna od czasu pracy) - świadomość wypoczynku i zabawy. Czas wolny - czynność po pracy.
Zabawa istotną forma rekreacji (zasadnicze ogniwo rekreacji)
Teorie zabawy - 2 główne nurty:
1. Teorie biogenne - źródła zachowań wynikają z fizjologicznej natury człowieka (nadmiar energii - upust). Charakter katartyczny - oczyszczenie z negatywnych emocji.
2. Teorie socjogenne - jako społeczna natura zjawiska zabawy. Zabawa - wynika z potrzeb prospołecznych, środowisko decyduje o treściach zabawy, które z kolei mogą wychowywać, przystosowywać do życia (współdziałanie, współzawodnictwo).
Powyższe nurty w teoretycznych rozważaniach nie wyjaśniają do końca istoty zabaw, stąd też współcześnie tworzy się nowe teorie zabaw, które znacząco i szczegółowo podkreślają istotę rekreacji:
1. Teorie kulturowe - zabawa wnika z trendów kulturowych i przyczynia się do rozwoju kultury (zabawa - tradycja)
2. Teorie socjologiczne - zabawa jako forma aktywności społecznej, gdzie pełnione role integrują społecznie (zabawa - więź społeczna)
3. Teorie psychologiczne - odbiór rzeczywistości przez pryzmat własnych emocji - dla przyjemności, charakter autoteliczny (zabawa - pozytywne emocje)
4. Teorie pedagogiczne - zabawy uczą poznawania otaczającego świata. Pełnią funkcję: przygotowawczą, kompensacyjną i adaptacyjną. (zabawa - wychowanie).
Koncepcje rekreacji
1. Aktywacyjna - wynikająca z natury człowieka (wrodzona potrzeba aktywności psychospołecznej) - stanowisko zajmowane przez przedstawicieli nauk biologicznych.
2. Homeostatyczna - rekreacja to sposób na zachowanie równowagi wewnętrznej (psychofizycznej) zachwianej w wyniku pracy, środowiska, współczesnej cywilizacji - zwolennikami biolodzy, ekolodzy.
3. Regeneracyjna - utożsamiająca rekreację z wypoczynkiem, jako lekarstwo na zmęczenie po pracy. Takie stanowisko prezentują fizjolodzy.
4. Zdrowotna - rekreacja jest niezbędnym czynnikiem w profilaktyce i terapii chorób cywilizacji. Stanowisko prezentowane przez lekarzy i higienistów.
5. Katartyczna (oczyszczająca) - sposób na uwolnienie od stresu, napięć, wyładowanie negatywnych emocji. Stanowisko prezentowane przez psychologów.
6. społeczno-afiliacyjna - wg której rekreacja jest formą aktywności, gdzie zaspokaja się potrzeby przyjaźni oraz kontaktów międzyludzkich. Stanowisko lansowane przez socjologów, psychologów społecznych.
7. kreacyjno - wychowawcza - sposób na kształcenie i harmonijny rozwój człowieka - stanowisko pedagogów.
8. autoekspresji - rekreacja to samospełnienie , zgodne z cechami osobowościowymi - samorealizacja. Stanowisko psychologów.
9. kompensacyjna - rekreacja jako forma aktywności wyrównująca braki w życiu codziennym - stanowisko fizjoterapeutów.
Powyższe teorie i koncepcje ujmują rekreację jako formę aktywności człowieka, oddziaływującą na sferę poznawczo-emocjonalną i sferę somatyczną, jest to oddziaływanie na dusze i ciało.
( Rola i funkcje rekreacji w neutralizowaniu ujemnych skutków rozwoju cywilizacji technicznej
Droga postępu naukowego i technicznego, na którą ludzkość wkroczyła przed wiekiem jest drogą jednokierunkową. Nie ma z niej powrotu. Próbę taką przeżyliby tylko nieliczni.
W obliczu zachodzących zmian (społecznych, biologicznych) ludzkość musi przyjąć kontrolę nad samą ewolucją, zamiast buntować się przeciwko niej musi nauczyć się `przewidywać i projektować przyszłość'.
Przyczyny:
Rewolucja naukowo techniczna która doprowadziła do industrializacji, automatyzacji i komputeryzacji procesu produkcji, urbanizacji, rozwoju środków masowej komunikacji, rozwój nauki i oświaty, laicytyzacji życia.
Skutki pozytywne:
Humanizajca pracy, ogólny wzrost poziomu życia, wyeliminowanie szeregu chorób, subiektywne zmniejszenie się powierzchni ziemi, wzrost ilości wolnego czasu oraz możliwości jego wykorzystania, wzrost poziomu wykształcenia, wzrost roli autoedukacji permanentnej, poszerzenie się horyzontów poznawczych człowieka, uniezależnienie się od warunków środowiskowych (od pory roku, dnia i nocy)
Skutki negatywne
Zanieczyszczenie środowiska, plagi społeczne (alkoholizm, narkomania, terroryzm), deprywacja szeregu potrzeb, deficyt ruchu (hipokinezja), choroby cywilizacji, przeciążenie psychiczne, stres, depersonifikacja i formalizacja stosunków międzyludzkich, zaburzenie w systemie wartości człowieka, alienacja i anomia, zachwianie naturalnych rytmów biologicznych, dezintegracja rodziny. )
Funkcje rekreacji:
regeneracyjna lub wypoczynkowa
rozrywkowa
rozwojowa
kompensacyjna
kreacyjna (kierowanie nowych wartości np. zdrowotnych, postaw, zachowań)
katartyczna (oczyszczenie ze złych emocji)
integracyjna (nawiązanie więzi społecznych)
adaptacyjna (przystosowawcza do zmiennych warunków życia)
stymulacyjna (pobudzająca) rozwój psychofizyczny człowieka
korektywna (niwelująca) wszelkie odchylenia w rozwoju
społeczno-ideologiczna (kształtująca postawy i świadomość zbiorową, np. polityka w aspekcie kontaktów i wyjazdów w turystyce zagranicznej).
ekonomiczna - rekreacja to zdrowy tryb życia, zmniejszenie zachorowań, rekreacja to poprawa jakości i wydajności pracy.
Wartości i cele edukacji do rekreacji ruchowej
Wartość to stan materialny lub duchowy, odnosi się do tego co ceni człowiek lub grupa społeczna.
Do wyróżnienia tego co ważne i cenione służą przekonania i przeżycia człowieka.
Rekreację należy rozpatrywać jako przekonania do wartości cenionych i wartości w przeżyciach.
Wartości wyznaczają cele, które chcemy realizować
Cele edukacji do rekreacji:
Cele użytkowe - praktyczne (rozwój fizyczny, kondycyjny, estetyczny - zgrabna sylwetka)
Cele witalne - prozdrowotne, wiedza w zakresie aspektów prozdrowotnych w uprawianiu rekreacji, wyrażająca się:
w roli aktywności ruchowej dla profilaktyki chorób cywilizacyjnych
w roli ogólnych zasad stosowania wysiłków fizycznych dla celów zdrowotnych
poznanie zasad aktywnego wypoczynku w profilaktyce zmęczenia
samokontroli stanu zdrowia
cele duchowe (rekreacja jako system wartości w odczuciu osobistym)
cele ideowe - wyższe cele (mający charakter polityczny, np. rekreacja - zdrowe społeczeństwo, religijne, np. buddyzm, organizacje chrześcijańskie np. YMCA
cele hedonistyczne - przyjemnościowe (wynikające z aktywności, relaksacji, emocjonalnych doznań).
Ewolucja systemu wartości i postaw wobec zajęć w czasie wolnym.
Czas wolny i rekreacja w skali masowej i znaczeniu jakie dzisiaj przypisujemy pojawiły się dopiero w wyniku zmian i przeobrażeń jakie dokonała rewolucja przemysłowa - XVIII - XIX (rozwój przemysłu - człowiek odciążony od pracy - więcej czasu wolnego).
Praktycznie do końca XIX wieku utrzymywał się dualistyczny podział społeczenstwa:
klasa dominująca (dysponowała czasem wolnym)
klasa niższa (nie miała czasu wolnego)
zjawisko czasu wolnego towarzyszy człowiekowi od prehistorycznych początków istnienia, stanowi ono:
cykl życia człowieka (fizjologiczne prawa natury)
czas na wypoczynek (przed wyprawami w celu zdobycia żywności)
wypoczynek i praca (osiedlowo rolniczy charakter życia, wyznaczony rytmem gospodarczym)
rozwój kultury i tradycji (obrzędy religijne, święta plonów)
charakter klasowy (szlachta, duchowieństwo, burżuazja)
charakter mieszczański (zmiany po rewolucji przemysłowej - od poł XVIII wieku w kapitalizm - uprzemysłowienie miast - czas wolny od pracy)
humanizacja pracy (zmniejszenie czasu pracy do 8 godzin)
rozwój technologii przemysłowej (bogatsze państwa - wzrost opieki socjalnej - grupy społeczne: pracownicy, emeryci, renciści, bezrobotni, studenci) - oferty spędzania czasu wolnego.
Czas wolny - możliwość rekreacji, to czas na odnowienie - polepszenie stanu organizmu, które w czasach starożytnych objawiało się harmonijnym rozwojem ciała i ducha (kalokagatia)
Ćwiczenia fizyczne - starsza siostra wychowania duchowego - Platon, Arystoteles
Uprawianie ćwiczeń fizycznych było w starożytnej Grecji elementem kultury, stylem życia odróżniających greków od barbarzyńców.
Czas wolny dla wolnego człowieka musiał być jednak należycie spożytkowany
Arystoteles zauważył, że spartanie, gdy prowadzili wojny - w społeczeństwie panował ład i dyscyplina. Pokój (dużo wolnego czasu) wprowadzał odprężenie i upadek moralności.
W starożytnej Grecji praca była rzeczą niegodną człowieka. Wolny człowiek powinien zajmować się sztuką, polityką, filozofią.
Arystoteles był jednym z pierwszych, który podkreślali właściwe wykorzystanie wolnego czasu.
Problemy dawniej zauważane aktualne są i dzisiaj, gdzie współczesny człowiek, uzależniając się od technicznych udogodnień coraz częściej prowadzi konsumpcyjny styl życia. Dominują więc wartości i postawy związane z:
karierą
sukcesem zawodowym
konsumpcją
finansową niezależnością
czynniki te w znacznym stopniu zmieniają człowieka (przyczyna uzależnień od sekt, narkotyków, pijaństwa itp.)
racjonalne zaś zagospodarowany czas wolny może znacznie zrekompensować utraconą więź ze środowiskiem, w którym człowiek przebywa.
Wolnym człowiekiem jest ten, który w swojej twórczości potrafi znaleźć ścisłą zależność wynikającą z prawidłowej potrzeby odczuwania aktywnego wypoczynku po pracy i odczuwania chęci do pracy po wcześniejszym wypoczynku.
Zjawisko aktywności wolnoczasowej współcześnie - wzajemne relacje
System polityczny -> strona społeczna -> świadomość społeczna
System polityczny -> system ekonomiczny -> świadomość społeczna
System ekonomiczny -> strona społeczna