PODSTAWY PSYCHOLOGII WYKŁAD 9,10 - EGZAMIN

1. Osobowość w ujęciu potocznym a osobowość jako termin psychologiczny

Gordon ALLPORT uważany jest za pioniera pojmowania osobowości jako zbioru cech psychicznych określających indywidualność człowieka.

1.1. Podejście idiograficzne a podejście nomotetyczne

Nauka nomotetyczna to nauka dążąca do ustalania prawidłowości ogólnych, praw opisujących ogół zjawisk danego rodzaju. Nauka idiograficzna to nauka zajmująca się oddzielnymi pojedynczymi zjawiskami, faktami, zdarzeniami.

Zbieranie informacji o człowieku po to, by dokonać jego całościowej charakterystyki nazywano kiedyś w psychologii „studium przypadku”. Obecnie właściwsze wydaje się określenie „studium osoby”.

1.2. „Osobowość jako organizacja wewnętrzna” a „osobowość jako zbiór cech”

Niektórzy psycholodzy zakładają, że osobowość człowieka można porównać do zbioru „urządzeń”, mechanizmów sterowniczych, do pewnej wewnętrznej organizacji.

Opisują osobowość w języku funkcji, jakie pełnią poszczególne jej elementy.

We współczesnej psychologii zdecydowanie przeważa ujęcie osobowości jako zbioru cech.

2.2. Regulacyjna Teoria Osobowości (RTO) REYKOWSKIEGO

Teoria osobowości sformułowana przez Janusza Reykowskiego została przez niego określona mianem Regulacyjnej Teorii Osobowości (RTO).

Janusz REYKOWSKI rozróżnił dwa typy struktur regulacyjnych osobowości

a) Mechanizmy Popędowo - Emocjonalne (MPE)

b) Sieć Poznawczą

Mechanizmy Popędowo-Emocjonalne działają tak, aby intensyfikować emocje pozytywne oraz osłabiać lub usuwać emocje negatywne.

Sieć Poznawcza skłania do poszukiwania potwierdzenia informacji w niej zawartych oraz eliminowania sprzeczności między informacjami.

Sieć Wartości i Sieć Operacyjna to dwa aspekty tej samej Sieci Poznawczej, dwie funkcje, w jakich może być użyta.

Struktura Ja to zbiór informacji, jakie ma człowiek o sobie samym.

Przykładami mechanizmów popędowych są odruchy pokarmowe, odruchy związane z wydalaniem produktów przemiany materii, odruchy seksualne, itd.

Jednym z mechanizmów emocjonalnych jest tzw. pierwotna potrzeba afektywna. Jej jądrem jest pozytywna emocja związana z przytuleniem do matki.

Innym mechanizmem emocjonalnym jest potrzeba optymalnej stymulacji tzn. doznawania odpowiedniego nasilenia (liczby i natężenia) bodźców fizycznych.

Janusz Reykowski sformułował tezę, że doświadczenia małego dziecka kumulują się „wokół emocji”.

Przedstawiona wyżej teza ma naturalnie charakter metafory.

Andrzej Gołąb oparł na tej metaforze hipotezę, że u dziecka każda emocja ma swój własny magazyn pamięciowy.

W pierwszym okresie życia Sieć Poznawcza funkcjonuje początkowo przede wszystkim jako tzw. Sieć Wartości (zbiór informacji o wartości różnych składników rzeczywistości).

Informacje składające się na dojrzałą Strukturę Ja odnoszą się do trzech aspektów Ja: tożsamości (kim jestem), samooceny (co potrafię) i własnej wartości (ile znaczę).

2.3. Poznawczo-doświadczeniowa Teoria Osobowości (CEST) EPSTEINA

Epstein przyjmuje że osobowość składa się z dwu systemów: „systemu doświadczeniowego” i „systemu racjonalnego”.

3. Osobowość jako zbiór cech w ujęciu wybranych zwolenników tego podejścia

Allport podzielił ludzi na pięć typów, a mianowicie ceniących wartości (odpowiednio:) teoretyczne, estetyczne, społeczne, religijne i polityczne.

3.1. Osobowość w ujęciu CATELLA

Raymond Bernard CATTELL uznał, że osobowość najlepiej opisać przy pomocy 16 cech, które mierzy jego kwestionariusz nazwany skrótem „16 PF” lub „Kwestionariusz 16 PF”.

1. Czynnik A:

Cyklotymia (A+) - Schizotymia (

A-).

Obecne określenia: Ciepło (A+) - Rezerwa (A-)

Wysoki wynik w czynniku A (A+) [wysoka cyklotymia / duże ciepło] mają osoby łatwo nawiązujące kontakty z innymi ludźmi , „dążące ku ludziom

Niski wynik w czynniku A, (A-) [niska cyklotymia, wysoka schizotymia / silna rezerwa] mają osoby

zamknięte w sobie, „stroniące od ludzi

3.2. Osobowość w ujęciu EYSENCKA

Najpierw EYSENCK twierdził, każdego człowieka wystarczy opisać na dwóch wymiarach: ekstrawersja - introwersja oraz neurotyzm - równowaga emocjonalna. Potem do tych dwóch wymiarów dodał trzeci: psychotyzm - brak psychotyzmu.

3.3. Osobowość w ujęciu autorów

kwestionariusza Wielkiej Piątki (COSTY i McCRAE)

Około 20 lat temu, w roku 1989 dwaj psycholodzy amerykańscy Paul T. COSTA, Jr., i Robert R. McCRAE opublikowali liczący 60 pytań kwestionariusz do badania ważnych pięciu cech osobowości. Cechy te zostały określone mianem „Wielkiej Piątki” (The Big Five). Są to następujące cechy: neurotyzm, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność. Kwestionariusz nazywa się Inwentarz Pięciu Czynników w skrócie NEO - FFI

Costa i McCrae, twórcy kwestionariusza NEO-FFI nie odkryli „wielkiej piątki” cech; oni ją spopularyzowali dzięki swemu kwestionariuszowi.

3.5. Wybrane cechy osobowości: inteligencja i inne zdolności

„Inteligencja” to najogólniejszy rodzaj zdolności, tzn. takich zdolności, które sprzyjają realizacji bardzo różnorodnych zadań.

3.5.1. Pomiar inteligencji - wybrane informacje

Początkowo iloraz inteligencji obliczano jako stosunek tzw. „wieku umysłowego” do „wieku życia” mnożąc rezultat przez 100.

Od lat trzydziestych XX wieku, iloraz inteligencji jest wyliczany na podstawie ustalenia, w jakim stopniu wynik danej osoby odbiega od średniego wyniku w grupie porównawczej.

Iloraz inteligencji uzyskiwany taką metodą niektórzy nazywają „dewiacyjnym ilorazem inteligencji”. Za wynik dokładnie równy wynikowi średniemu (w odpowiedniej grupie porównawczej) przyznaje się iloraz inteligencji równy 100.

Autorem testów inteligencji do dziś najpowszechniej stosowanych na świecie był Amerykanin David WECHSLER [wymawiaj Weksler] (1896 -1981).

Zaproponował, by uwzględniać oprócz ogólnego ilorazu inteligencji także iloraz inteligencji słownej i iloraz inteligencji bezsłownej.

3.5.2. Historia ujmowania istoty inteligencji i zdolności - wybrane podejścia

- Myślenie konwergencyjne (myślenie „zbieżne” - szukanie rozwiązań „jedynie dobrych” tzn. takich, poza którymi nie ma dobrych)

- Myślenie dywergencyjne (myślenie „rozbieżne” - szukanie jak największej liczby dobrych rozwiązań, których może być bardzo wiele). Ten rodzaj myślenia utożsamia się często z myśleniem twórczym.

3.5.3. Modny współcześnie aspekt inteligencji: inteligencja emocjonalna

„Inteligencja emocjonalna według Daniela Golemana są to zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych [osób], (...) kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i [innych] osób (...)”.

3.6. Wybrane cechy osobowości: cechy temperamentalne (temperament)

3.6.2. Współczesna polska koncepcja temperamentu:

STRELAUA Regulacyjna Teoria Temperamentu

Do wybitnych badaczy temperamentu należy polski psycholog Jan STRELAU.

Strelau zaproponował jako główne pojęcie charakteryzujące temperament pojęcie reaktywności.

Osoby wysokoreaktywne to osoby bardzo wrażliwe i mało wytrzymałe.

Osoby niskoreaktywne to osoby mało wrażliwe i bardzo wytrzymałe.

Strelau wyróżnia obecnie 6 cech temperamentalnych.

Ostatnio Strelau zastąpił pojęcie reaktywności pojęciem aktywowalności

Osoby o wysokim poziomie aktywowalności (poprzednio nazywane wysokoreaktywnymi) - są stale pobudzone wewnętrznie, w związku z czym są wrażliwe i mało wytrzymałe, silnie reagują emocjonalnie, są mało żwawe i mało aktywne.

Osoby o niskim poziomie aktywowalności (poprzednio nazywane niskoreaktywnymi) - mają stały niedobór wewnętrznego pobudzenia, są mało wrażliwe, ale wytrzymałe, słabo reagują emocjonalnie, są żwawe i aktywne.

3.7. Kwestia zmienności sytuacyjnej cech człowieka

Według poglądu, jaki Mischel głosił w latach siedemdziesiątych, ważniejszą od osobowości determinantą zachowania jest sytuacja.

3.9. Studia nad wybranymi typami osobowości

1. „Osobowość autorytarna”. Ludzie tego typu są ulegli wobec osób silniejszych a władczy wobec osób słabszych. Skala do badania tendencji autorytarnych, tzw. Skala F (od słowa „faszyzm”).

2. Makiaweliści - to osoby wykorzystujące innych ludzi, skłonne do traktowania ich w sposób przedmiotowy, nie liczące się z potrzebami innych.

3. Dwa typy bezinteresownych osób prospołecznych: tzw. endocentryków i egzocentryków Endocentrycy pomagają, ponieważ realizują w ten sposób swoje wewnętrzne zasady (podtrzymują we własnych oczach pozytywny obraz siebie samego). Egzocentrycy bardziej zwracają uwagę na stan i potrzeby drugiego człowieka.

4. Osoby o „wewnętrznym umiejscowieniu kontroli” uważają, że to, co je spotyka, zależy od ich starań, wysiłku umysłowego, wkładu pracy itp.

Osoby o „zewnętrznym umiejscowieniu kontroli” uważają, że nie mają wpływu na swoje sukcesy i porażki, ponieważ zależą one od czynników zewnętrznych (od szczęścia, od stosunku innych ludzi do nich).

1

Dr hab. A.Gołąb, prof. WSFiZ e-mail: [e-mail] Materiały informacyjne do wykł.: Wprowadzenie do psychologii

studia zaoczne, rok akadem. 2010 / 2011, sem.zimowy Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie

Spotkanie 9 i 10, Wykłady 25-30, 4.12..2010 Osobowość Strona 1 z 1

---