Spotkanie 13-14 (wykłady 37-42) [8.01.2011]

Opracowała: Barbara Muszyńska

Motywacja

1. Co to jest motywacja ?

„Motyw” to pojedynczy czynnik uruchamiający działanie zmierzające do jakiegoś celu i sterujący tym działaniem tak, aby cel został osiągnięty.

„Motywacją” nazywa się często ogół motywów, ale zazwyczaj ma się na myśli określony typ zbliżonych motywów, to znaczy motywów związanych z osiąganiem podobnych do siebie celów.

2. Niektóre zjawiska charakteryzujące procesy motywacyjne

2.1. Zjawisko polimotywacyjności

Zjawisko wielości celów, do których jednocześnie dąży jednostka, można określić mianem polimotywacyjności.

2.2. Motywacja zewnętrzna i wewnętrzna

Przez motywację zewnętrzną rozumie się dążenie do uzyskania nagród bądź uniknięcia kar stosowanych przez osoby z otoczenia jednostki.

Przez motywację wewnętrzną rozumie się dążenie do zadowolenia z jakiegoś działania lub z osiągania jakichś wyników, gdy nie towarzyszy temu żadna zewnętrzna nagroda czy uniknięcie kary.

Amerykański psycholog Gordon Willard ALLPORT (czytaj Olport) (1897 - 1967) opisał w roku 1937 zjawisko tzw. autonomii funkcjonalnej (Allport, 1937). Chodzi tu o fakt, że są czynności, które z biegiem czasu stały się samoistnie przyjemne, choć początkowo były tylko środkiem do celu i same w sobie nie były źródłem zadowolenia.

Badacz motywacji wewnętrznej Amerykanin Edward DECI ustalił, że u osób zdolnych już do kierowania się motywacją wewnętrzną w dążeniu do określonych celów, stosowanie nagród za osiąganie celów związanych z tą motywacją bądź kar za nieosiąganie takich celów osłabia motywację wewnętrzną.

2.3. Zastępowalność motywów

Stanem wyjściowym przy podejmowaniu aktywności jest tzw. napięcie motywacyjne tzn. odchylenie od równowagi biologicznej lub przekonania o tym, co jest dobre.

Proces motywacyjny rozpoczyna się od rozpoznania, co jest potrzebne, aby usunąć brak lub zwiększyć zadowolenie. Rozpoznanie braku może okazać się błędne. Głód może zostać błędnie rozpoznany jako złość. W rezultacie zamiast pokarmu jednostka może szukać okazji do zaatakowania kogoś. Terapeuci zaobserwowali, że ludzie mogą poszukiwać satysfakcji seksualnej jako sposobu rozładowania napięcia spowodowanego innymi przyczynami.

Tak więc błędna identyfikacja braku czegoś potrzebnego bądź błędna interpretacja sytuacji może być przyczyną powstania innego motywu. Taki motyw, który pojawia się zamiast motywu, który mógłby doprowadzić do usunięcia obiektywnych źródeł napięcia motywacyjnego można nazwać motywem zastępczym.

2.4. Siła motywu jako funkcja (iloczyn)

„użyteczności sukcesu i prawdopodobieństwa sukcesu”

Poznawcza teoria motywacji zapoczątkowana przez Johna W. ATKINSONA (zob. punkt 2.1) zakłada, że siła dążenia do danego celu zależy od dwu czynników:

1.„użyteczności” sukcesu czyli wartości stanu rzeczy związanego z osiągnięciem celu, zwanej też wartością gratyfikacyjną sukcesu, oraz

2. szans osiągnięcia sukcesu.

Poznawcza teoria motywacji powstała dzięki badaniom nad tzw. motywacją osiągnięć (zob. niniejsze MI 13, punkt 4.3., s.15).

3. Spisy motywów

W XIX wieku pod wpływem teorii ewolucji rozpatrywano wiele ludzkich zachowań jako wynik działania biologicznie uwarunkowanych tendencji, które nazywano instynktami.

3.1. Henry'ego Murraya lista 28 potrzeb psychogennych

Henry Alexander MURRAY [czytaj Marej] (1893-1988), twórca jednego z najgłośniejszych narzędzi diagnostycznych w psychologii tzw. Testu Apercepcji Tematycznej (zbioru obrazków, do których osoba badana układa opowiadania) próbował zinwentaryzować ludzkie potrzeby. Wspomniana metoda diagnostyczna znana jest pod skrótową nazwą TAT.

Jak podaje Ernest Hilgard (1967, s. 193-194), Murray w wydanej w roku 1938 pracy pt. „Poszukiwania dotyczące osobowości” (Explorations in personality) sporządził listę 40 potrzeb: w tym około 30 (dokładnie mówiąc 28) potrzeb psychogennych (tzn. potrzeb pochodzenia psychicznego).

3.3. Abrahama Maslowa koncepcja hierarchii potrzeb

Abraham Harold MASLOW [czytaj: Masloł] (1908 - 1970) zaliczany do czołowych przedstawicieli tzw. psychologii humanistycznej opracował teorię hierarchii potrzeb opartą na założeniu, że potrzeby ujawniają się w pewnym charakterystycznym porządku: najpierw dają znać o sobie potrzeby podstawowe; gdy te są przynajmniej do pewnego stopnia zaspokojone, pojawiają się potrzeby wyższe o jeden szczebel w hierarchii. Poziomów potrzeb jest sześć. Najniżej w hierarchii stoją potrzeby fizjologiczne. Nieco wyższe miejsce w hierarchii zajmują potrzeby bezpieczeństwa, kolejna grupa potrzeb to potrzeby przynależności i miłości. następny poziom to potrzeby szacunku, najwyższy poziom potrzeb to potrzeby samourzeczywistnienia (samorealizacji). Do tej grupy potrzeb należą też m. in. potrzeba wiedzy, rozumienia, potrzeby estetyczne. Potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz szacunku Maslow nazywa potrzebami deficytu (deficiency needs), a potrzeby samourzeczywistnienia Maslow nazywa potrzebami wzrostu (growth needs).

3.4. Koncepcje akcentujące nieliczne lub pojedyncze główne motywy

3.4.1. Zygmunta FREUDA koncepcja podstawowych motywów

W roku 1896 Zygmunt FREUD po raz pierwszy użył terminu libido (Laplanche i Pontialis, 1996, s. 128). Słowo to w języku łacińskim znaczy „żądza, chuć; kaprys; chęć” (Kopaliński, 2005). Freud uważał, że libido to energia leżąca u podstaw popędu seksualnego rozumianego szerzej niż się to zazwyczaj rozumie: jako dążenie do wszelkiego rodzaju przyjemności. Pod wpływem libido człowiek kieruje się tzw. „zasadą przyjemności” czyli pragnieniem maksymalizacji przyjemności.

3.4.2. Alfreda ADLERA koncepcja podstawowych motywów

Kierunek psychologiczny, który zapoczątkował austriacki lekarz Alfred ADLER (1870-1937) , nazywa się psychologią indywidualną.

Centralnym motywem człowieka zdaniem Adlera jest pragnienie kompensacji poczucia małej wartości (das Minderwertigkeitsgefühl). To poczucie jest naturalnym skutkiem słabości dziecka poddanego władzy dorosłych. Pragnieniem dziecka jest stanie się kimś silnym. Adler nazywa to dążeniem do mocy.

3.4.3. Carla Gustawa JUNGA koncepcja podstawowych motywów

Carl Gustav JUNG (1875-1961) sformułował tezę, że głównym dążeniem człowieka jest świadome lub nieświadome dążenie do tzw. indywiduacji, czyli do stawania się sobą (do samorealizacji, do osiągania pełni istnienia) przez integrację wszystkich składników swojej psychiki. Junga uważa się za inicjatora nowego nurtu w psychoanalizie określanego jako psychologia analityczna.

3.5. Koncepcje zakładające nieskończoną liczbę możliwych motywów

3.5.1. TOMASZEWSKIEGO koncepcja motywacji jako potrzeb i zadań

Tadeusz TOMASZEWSKI (1910- 2000) na początku lat sześćdziesiątych XX wieku w swym epokowym „Wstępie do psychologii” (1963) po raz pierwszy rozróżnił dwa rodzaje motywów: potrzeby i zadania.

3.5.2 . Janusza REYKOWSKIEGO koncepcja motywacji zadaniowej

Janusz REYKOWSKI rozwinął koncepcję zadania jako motywu w pracy z roku 1975 (Reykowski, 1975). Stwierdził, że zadania wiążą się ze stawianiem celów i programowaniem działań wiodących do tych celów w dwu sytuacjach:

a) kiedy jakiś stan rzeczywisty (sytuacja, którą rozpatruje człowiek) jest gorszy od wyobrażenia tzw. stanu normalnego (typowego);

b) kiedy jakiś stan rzeczywisty (sytuacja, którą rozpatruje człowiek) jest gorszy od wyobrażenia tzw. stanu idealnego.

4. Wybrane typy motywacji

4.1. Motywacja związana z jedzeniem

Motywem jedzenia mogą być tzw. apetyty czyli pragnienia związane z określonym rodzajem pokarmu. W rezultacie procesów warunkowania klasycznego apetyty mogą być uruchamiane przez różne bodźce sytuacyjne (miejsca, okoliczności, realne i wyobrażone).

Problemem współczesnej cywilizacji jest otyłość.

Dla określenia, czy występuje otyłość stosuje się tzw. wskaźnik masy ciała (BMI - Body Mass Index). Oblicza się go według wzoru: BMI = masa ciała (w kg) / kwadrat wzrostu Kwadrat wzrostu to podniesiona do kwadratu liczba wyrażająca wzrost. Jest to prawie zawsze liczba 1, a po przecinku ma liczbę centymetrów ponad metr.

Normą BMI jest wskaźnik w granicach 18,5 - 24,9.

Bulimia (żarłoczność psychiczna) wiąże się z napadowymi epizodami objadania się.

Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) polega na skrajnym ograniczeniu ilości przyjmowanych pokarmów.

4.2. Motywacja związana z czynnościami seksualnymi

Ważne dla rozwoju wiedzy o zachowaniach seksualnych ludzi były badania, którymi kierował Alfred KINSEY [czytaj Kinsej] (1894 - 1956). Na podstawie rozmów z kilkunastoma tysiącami (ok.18 000) ludzi, w większości młodych zespół Kinseya opublikował w połowie XX wieku dwie książki: w roku 1948 „Zachowanie seksualne mężczyzny” i w roku 1953 „Zachowanie seksualne kobiety”. Książki te znane są jako tzw. „Raport(y) Kinseya”.

Badaniom KINSEYA zarzucono, że dobór osób badanych nie odzwierciedlał rzeczywistego składu społeczeństwa amerykańskiego. Zwrócono też uwagę na nieetyczność badań KINSEYA nad seksualnością małych dzieci.

Rozróżniamy cztery fazy reakcji fizjologicznych w trakcie aktywności seksualnej:

podniecenie, plateau [wymawiaj: pla'to] (w geografii nazywana jest tak „wyżynna równina”; w omawianym kontekście chodzi o fazę jednakowego wysokiego poziomu pobudzenia), orgazm oraz odprężenie.

Dopiero w ostatnich latach XX wieku naukowcy zauważyli problem tzw. uzależnienia od seksu.

4.3. Motywacja osiągnięć

Motywacja osiągnięć to dążenie do uzyskiwania coraz lepszych wyników w jakiejś dziedzinie.

W latach pięćdziesiątych XX w. amerykańscy psycholodzy John W. ATKINSON i David C. McCLELLAND opracowali wskaźniki siły dążenia do sukcesu i siły tendencji do unikania porażki oparte na treści opowiadań układanych przez ludzi do obrazków.

John W. ATKINSON sformułował i potwierdził w badaniach hipotezę, że najsilniejsze dążenie do osiągnięć wiąże się z wyborem zadań średnio trudnych. Osoby, u których dominuje lęk przed niepowodzeniem chętniej wybierają zadania bardzo łatwe albo bardzo trudne (Atkinson, 1960).

Niemiecki socjolog Max WEBER twierdził, że wyznawcy kalwinizmu bardziej zabiegają o sukcesy w działalności gospodarczej niż katolicy.

McCLELLAND (zob. informacje o nim nieco wyżej) porównywał społeczeństwa, w których było dużo katolików i społeczeństwa z przewagą protestantów. Rzeczywiście, kraje protestanckie lepiej prosperowały gospodarczo.

1

Dr hab. A.Gołąb, prof. WSFiZ e-mail: [e-mail] Materiały informacyjne do wykładu: Wprowadzenie do psychologii

studia zaoczne, rok akadem. 2010 / 2011, sem.zimowy Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie

Spotkanie 13-14, Wykłady 37-42, 8.01.2011 Motywacja Strona 1 z 4

---