REFERAT - PSYCHOTERAPIA - NURTY, studia, III ROK, PSYCHOTERAPIA


PSYCHOTERAPIA

KLASYFIKACJA NURTÓW TEORETYCZNYCH

W PSYCHOTERAPII

Dokonanie przejrzystej klasyfikacji teoretycznych nurtów w psychoterapii nie jest zadaniem prostym, gdyż poszczególne koncepcje zaburzeń oraz wypracowane metody pracy z pacjentem nie powstały w izolacji względem siebie, lecz były wzajemnie inspirowane. Stąd też wynikają różne próby uporządkowania psychoterapii jako systemu.

Millon wyróżnił cztery poziomy funkcjonowania człowieka, gdzie mogą wystąpić zaburzenia:

Wolberg przedstawia bardzo podobny podział koncepcji psychoterapeutycznych, lecz zauważa dodatkowo interpersonalny poziom funkcjonowania człowieka, gdzie uwagę kładzie się na zachowania komunikacyjne człowieka. Nieefektywne porozumiewanie się stanowi podstawę zaburzeń w tej koncepcji, terapia zaś polega na identyfikacji i przekształceniu patogennych wzorców komunikowania się jednostki. W obrębie tego nurtu wyłoniły się szkoły terapii małżeńskiej i rodzinnej - Ackermann, Berne, Harris

Analogiczny system przyjęty został w pracy Sęk, gdzie wymieniane są orientacje:

Jeszcze innego podziału koncepcji zaburzeń i psychoterapii dokonał Zeig kierując się chronologią ich powstania.

Po II wojnie światowej rozwinął się nurt odzwierciedlający amerykański pragmatyzm, zorientowany na przeprowadzanie interwencji terapeutycznych. W tym czasie Rogers rozwinął podejście skoncentrowane na kliencie, które stało się zwiastunem humanistycznej tradycji w psychoterapii tzn. nie na rozpatrywaniu przeszłości, a eksploracji świadomości, zachęcanie klienta do intensywnych przeżyć i ich ekspresji. Następnie wyłoniły się teorie zorientowane na rozwój osobowości jednostki - np. Gestalt, ruch spotkaniowy (hasło: tu i teraz) - przedstawiciele: Rogers, Laing, Sanford, May.

Grach i Kirschonbaum dokonują następującego podziału psychoterapii:

Odmienną klasyfikację koncepcji psychoterapeutycznych stworzył Goldenberg, dzieląc je na cztery grupy:

terapie społeczno - interakcyjne - wywodzące się z powyższych koncepcji - terapia rodzin, terapia grupowa i grupy spotkaniowe

Jeszcze inny podział nurtów psychoterapeutycznych przyjął Korchin:

Podstawą wyodrębnienia tych orientacji były oryginalne koncepcje natury człowieka, rozwoju osobowości i psychopatologii oraz sposób konceptualizacji pojęcia „zdrowie psychiczne”.

PODZIAŁ WEDŁUG LIDII GRZESIUK

Ze względu na wielość i złożoność podziału nurtów teoretycznych w psychoterapii na przestrzeni czasu, w dalszej części zostaną omówione cztery koncepcje zgodne z podziałem zaproponowanym przez Lidię Grzesiuk w 1976 r.

TEORIE PSYCHOANALITYCZNE

Cechujące tylko psychoanalizę - pacjent usuwa przeniesienia i obrony wyłącznie przez ich interpretację, uświadamia sobie nieświadome myśli i emocje

Wspólne z innymi formami psychoterapii - tworzenie intensywnego związku w terapeutą, korekcyjne doświadczenia emocjonalne sprzyjające uczeniu się nowych form zachowania, odreagowanie tłumionych emocji, wzmacnianie pacjenta poprzez akceptację i pochwały, wgląd w reakcje przeniesieniowe pacjenta, podkreślenie jego autonomii, identyfikacja pacjenta z terapeutą.

Terapia psychoanalityczna powstała na bazie psychoanalizy, jednak cechuje ją mniejsza częstotliwość spotkań z terapeutą czyli sesji i to, że pacjent siedzi, a nie leży na kozetce.

Problemy pacjenta mają źródło w nieświadomości, motywy i fantazje, choć nieuświadomione, wpływają na sposób przeżywania i myślenia o sobie i świecie, na podejmowane decyzje, jak też na utrzymywanie się przykrych objawów.

W obrębie psychoanalizy istnieje wiele podejść. W Polsce dominuje wpływ teorii relacji z obiektem, którą opracowała Melania Klein. Teoria ta zakłada, że jako bardzo małe dzieci tworzymy sobie pewne wyobrażenie o naszych relacjach z ludźmi. Umysłowe reprezentacje różnych aspektów tych relacji nazywane są obiektami wewnętrznymi. Obiekty te powstałe w kontaktach z ważnymi dla nas osobami określają sposób, w jaki odczuwamy siebie i to, czego spodziewamy się po innych. Zgodnie z tą teorią szukamy obiektu, a nie, jak zakładał Freud, rozładowania napięcia.

Terapia psychoanalityczna sięga do najgłębszego poziomu psychiki, dotyka problemów, które znajdują swoje odzwierciedlenie w różnych sferach życia: w myśleniu o sobie, rodzinie, małżeństwie, pracy zawodowej. Jest szczególnie skuteczna w leczeniu zaburzeń nerwicowych (depresyjnych i lękowych) oraz zaburzeń osobowości.

Terapia psychoanalityczna polega głównie na odkrywaniu nieświadomych motywów i fantazji, które wyrażają się w przeniesieniu na psychoterapeutę, na którego pacjent przenosi postawy i uczucia, jakie żywi do osób ważnych w swoim życiu, a konkretnie do wewnętrznych obiektów będących reprezentacją tych osób. Rodzic lub małżonek „zły” w oczach pacjenta niekoniecznie jest zły w rzeczywistości. W trakcie terapii pacjent uświadamia sobie przyczyny swoich uczuć i zachowań. Może skonfrontować się z pewnymi uczuciami, przed którymi dotąd się bronił, na przykład poprzez tworzenie objawów. Zaczyna rozumieć znaczenie tych objawów i naturę powtarzanych przez siebie obronnych schematów reakcji, myślenia i zachowania. W efekcie częściej potrafi kierować się myśleniem, a nie impulsywnie odreagowywać i powielać stare schematy. Terapia ta pomaga zatem włączyć myślenie i dzięki poznaniu i zrozumieniu swoich mocniejszych i słabszych stron lepiej radzić sobie z problemami.

Metody i techniki.

Podczas sesji pacjent mówi swobodnie wszystko, co przychodzi mu do głowy. Analiza wypowiedzi pozwala zrozumieć nieświadome podłoże jego problemów. Podstawowym narzędziem pracy terapeuty jest interpretacja - za jej pomocą przekazuje on pacjentowi, jak rozumie jego problemy i ich nieświadome podłoże, uświadamia my utajone znaczenie zawarte w jego wypowiedziach, fantazjach, wspomnieniach, snach, lękach pragnieniach i zachowaniach, a także ujawnia, na czym polega jego wewnętrzny konflikt. Z kolei interpretacja przeniesienia pozwala uświadomić pacjentowi uczucia, postawy i zachowania, których pierwotnie doświadczał wobec znaczących postaci z przeszłości, rodziców i rodzeństwa, a teraz powtarza wobec terapeuty.

Inne techniki to konfrontacja, klaryfikacja, konstrukcja i rekonstrukcja. Dwie ostatnie odtwarzają zapomnianą (wypartą) historię dzieciństwa pacjenta. Klaryfikacja bada granice świadomości pacjenta w materiale, który jest niepełny, niejasny, rozbieżny lub sprzeczny - a zatem przygotowuje ona pole do interpretacji. W konfrontacji wskazuje się pacjentowi sprzeczne aspekty myśli, uczuć i zachowań.

Podstawowym celem terapii jest integracja psychiki, co w efekcie powinno zaowocować zmniejszeniem lub ustąpieniem objawów oraz polepszeniem stanu pacjenta i jego relacji z sobą. Pacjent uzyskuje wgląd w przyczyny trudności i konfliktów wewnętrznych, co sprzyja wypracowaniu lepszych, bardziej dojrzałych rozwiązań. Badania pokazują, że w efekcie terapii u pacjentów znacznie zwiększa się poczucie satysfakcji z życia. Muszą buć oni jednak przygotowani na sporo frustracji i bólu, które wynikają z docierania do trudnych i bolesnych obszarów ukrytych w nieświadomości.

PODEJŚCIE BEHAWIORALNO - POZNAWCZE

W latach 50 - tych w Ameryce rozwinęła się psychoterapia behawioralna, zaś w latach 60 - tych wyłonił się z niej nurt terapii poznawczej. Wcześniej w 1913 r. Watson sformułował podstawowe zasady behawioryzmu, czyli nauki o zachowaniu. Przeprowadzone przez niego i Skinnera eksperymentalne prace nad uczeniem się zwierząt, przyczyniły się do wyjaśnienia mechanizmów powstawania zaburzeń u człowieka.

Terapia poznawczo - behawioralna zakłada, że to, w jaki sposób interpretujemy zdarzenia, decyduje o naszych emocjach i zachowaniach. Dzięki zmianie sposobu myślenia możemy wpływać na swoje emocje i zachowania. Terapia poznawczo - behawioralna zawsze jest nakierowana na rozwiązanie konkretnego problemu. Jest ona szczególnie skuteczna w problemach takich jak strach i poczucie nieadekwatności w kontaktach z ludźmi lub strach odczuwany w niektórych miejscach np. środki transportu, otwarta przestrzeń, a także w powracających i niechcianych zachowaniach np. wielokrotne mycie rąk - 80 razy. Pomaga też w objawach uporczywego zamartwiania się, poczucia bezsilności wobec powracających myśli, poczucia winy, smutku, samotności, zmęczenia i braku wpływu na własne życie, niskiej samooceny i przesadnego zwracania uwagi na swój wygląd czy swoją wagę, nieumiejętności doświadczania przyjemności oraz niemożności utrzymania stałych związków.

Terapeuta i pacjent pracują nad zrozumieniem istoty doświadczanego przez nią problemu. Ustalają wspólny punkt widzenia na przeżywaną trudność, a następnie określają konkretne cele psychoterapii, czas jej trwania i strategie terapeutyczne, których skuteczność ocenia się w czasie kolejnych spotkań. Terapia jest pracą zespołową pacjenta i terapeuty. To pacjent jest ekspertem od swojego problemu, terapeuta zaś metodą pytań sokratejskich (otwartych) naprowadza go na właściwe rozwiązanie. Pytania te służą wykształceniu umiejętności samodzielnego poddawania ocenie tych myśli i przekonań, które podtrzymują negatywny stan emocjonalny - pacjent jest aktywny podczas sesji i pomiędzy nimi, kiedy wykonuje zadania opracowane z terapeutą.

Metody i techniki.

Praca koncentruje się na myślach i przekonaniach pacjenta, które są związane z przeżywanym przez niego problemem. Jeśli np. cierpi na depresję i w jego głowie dominują myśli typu „nikt mnie nie kocha”, terapeuta zakłada, że tak rzeczywiście może być, ale jednocześnie nakłania pacjenta do sprawdzenia, czy może jednak komuś na nim zależy i czy są jakieś osoby kochające go. Za pomocą pytań sokratejskich terapeuta i pacjent sprawdzają, która z hipotez jest prawdziwa.

Terapia poznawczo - behawioralna może mieć formę terapii indywidualnej, grupowej, małżeńskiej i rodzinnej.

Pacjent i terapeuta ustalają cel, który ma być w terapii osiągnięty, w czasie każdego spotkania sprawdzają, na ile ich wspólna prac zbliżyła pacjenta do tego celu. Dzięki temu na on kontrolę nad przebiegiem psychoterapii. Efektem jej jest pożądana przez pacjenta zmiana w jego sposobie myślenia, odczuwania i zachowywania się. Terapia ma na celu ”wyposażenie” osoby, która się je poddaje, w niezbędne umiejętności pomagające radzić sobie z potencjalnymi problemami.

Czas trwania terapii może wynosić od 10 tygodni do roku. Spotkania odbywają się zazwyczaj co tydzień i trwają od 50 minut do godziny. Terapia grupowa trwa trzy miesiące i obejmuje 12 cotygodniowych spotkań.

PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO - EGZYSTENCJALNE

Nurt ten rozwinął się w latach 40 - tych w opozycji do psychoanalizy i behawioryzmu, którym zarzucano kreowanie obrazu człowieka zniewolonego przez popędy lub sterowanego przez sytuacje bodźcowe, pominięto zaś poczucie autonomii i sensu życia, wolną wolę, system wartości i dążeń życiowych, poczynania twórcze.

W nurcie tym zaburzenia traktowane są w kategoriach deficytów rozwoju osobowości, powstałych wskutek niezaspokojenia ważnych psychologicznych potrzeb jednostki - miłości, akceptacji, autonomii, realizacji znaczących indywidualnych wartości. Terapia ukierunkowana jest na teraźniejszość i przyszłość, odbywa się z poszanowaniem pacjenta, a jej celem jest stworzenie warunków do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych oraz pobudzenie do refleksji nad ważnymi wartościami i wyborami życiowymi

Psychoterapia Gestalt - twórcą jej był Frederick Perls. Podstawy teoretyczne zostały sformułowane w Stanach Zjednoczonych w połowie lat 50 - tych. Opiera się ona na ideach psychologii postaci, holizmu, na filozofii egzystencjalnej i psychoanalizie. Zakłada, że człowiek jest integralną całością - jednością ciała, myśli, doznań cielesnych i spostrzeżeń. Problem psychiczny może manifestować się w obrębie każdego z tych współdziałających ze sobą obszarów. Psychoterapia Gestalt jest skuteczna w przypadku zaburzeń osobowości, nerwicowo - lękowych, depresyjnych i psychosomatycznych. Pomaga w sytuacjach kryzysowych, a także w stymulowaniu rozwoju potencjału osobowości i w podnoszeniu jakości życia. Osobom z problemami psychosomatycznymi zaleca się treningi pracy z ciałem łączące doświadczenie i świadomość ciała z rozwojem osobistym.

W Gestalt dąży się do poszerzania samoświadomości. Aby wprowadzić zmiany w naszym życiu i w nas samych, musimy uświadomić sobie nasz aktualny sposób istnienia. To pozwala dokonywać wyborów nowych sposobów myślenia, odczuwania i działania. Na przykład uświadamiając sobie napięcie własnego ciała, klient może powiązać je z wypartymi uczuciami i wybierając nowy sposób funkcjonowania, wyrazić je. Gestalt przywiązuje wagę do odpowiedzialności. Dzięki pomocy terapeuty uświadamiamy sobie, że mamy wpływ na to, jacy jesteśmy, jak myślimy, odczuwamy i zachowujemy się. Bierzemy więc za to odpowiedzialność, a także za zmiany, jakie decydujemy się wprowadzić. Osobę korzystającą z terapii Gestalt nazywa się klientem, a nie pacjentem, dla podkreślenia, że nie jest ona biernym odbiorcą pomocy. Terapia Gestalt zakłada, że mamy naturalną zdolność do zaspokajania swoich wewnętrznych potrzeb, ale często pod wpływem minionych doświadczeń i decyzji nie wykorzystujemy jej. Psychoterapeuta pomaga odkryć te wewnętrzne zasoby. Wspiera potrzebę samorealizacji klienta, opierając się na tym, co dzieje się w relacji psychoterapeutycznej. Gestalt dąży do domykania doświadczeń. Często urazy z przeszłości czy ciągnące się niedokończone sprawy ograniczają możliwości zaspokojenia aktualnych potrzeb. klient nie jest w stanie nawiązać satysfakcjonujących relacji, pokonać lęku. Terapeuta pomaga domknąć przeszłość - po to, aby klient mógł korzystać z teraźniejszości.

Metody i techniki.

Podstawową zasadą jest „tu i teraz”. Oznacza ona koncentrowanie się na teraźniejszym doświadczeniu klienta. Techniki, którymi posługuje się gestaltyka, pozwalają na pracę w planie teraźniejszym, nawet jeśli problem dotyczy przeszłości lub przyszłości i opiera się na kontakcie dwóch niepowtarzalnych osób - terapeuty i klienta - które są równorzędnymi podmiotami w relacji psychoterapeutycznej. Ten kontakt jest najważniejszym elementem terapii. Dzięki doświadczeniom i eksperymentom klient dokonuje wglądów. Poszerza swoją świadomość i wprowadza zmiany.

Korzystając z terapii, klient nabywa większej świadomości siebie - swoich potrzeb, uczuć, możliwości i ograniczeń, właściwych sobie sposobów wchodzenia w relacje z ludźmi zyskuje oparcie w sobie, poczucie własnej sprawczości, możliwości dokonywania wyborów, korzystania ze swojej twórczości, siły i wrażliwości. Powoduje to na ogół zanikanie objawów nerwicowych, poprawę funkcjonowania w relacjach z ludźmi, lepsze radzenie sobie z uczuciami, możliwość sięgnięcia do pomijanych dotąd lub wypartych aspektów „ja”.

Czas trwania terapii jest dostosowany do każdego klienta, za długoterminową uznaje się terapię trwającą dłużej niż 6 miesięcy, może trwać nawet 2 - 3 lata. Zazwyczaj jest to 50 - minutowa sesja raz w tygodniu. W psychoterapii grupowej bierze udział 10 - 12 osób, które pracują razem 4 - 5 dni.

PODEJŚCIE SYSTEMOWE

Nurt ten zwane także interakcyjnym zaczął rozwijać się w Ameryce w latach 40 - tych i wiązał się ze zmianami kulturowymi zachodzącymi w tym okresie w społeczeństwie amerykańskim. Duży napływ imigrantów po II wojnie światowej spowodował problemy natury społecznej, wynikające z trudności w przystosowaniu się tych ludzi do nowych warunków. Zaistniała więc konieczność udzielenia przybyłym pomocy psychologicznej, m.in. w celu zapobiegania niepożądanym skutkom ich trudności adaptacyjnych. Zainteresowanie przesunęło się zatem z jednostki zaburzonej na interakcje społeczne, w które jest ona uwikłana, tj. relacje małżeńskie, rodzicielskie, towarzyskie, zawodowe.

Psychoterapia w podejściu komunikacyjnym ukierunkowana jest na zmianę patogennych wzorców komunikowania się, specyficzną zaś metodą oddziaływania terapeutycznego jest stosowanie paradoksów komunikacyjnych.

Symptomy chorobowe jednego z członków rodziny są traktowane jako przejaw dysfunkcjonalności systemu rodzinnego.

Terapia ukierunkowana jest na zmianę struktury rodzinnej, tj. pozycji, jakie zajmują w niej poszczególni członkowie. Jej celem jest zdefiniowanie relacji określających tożsamość, indywidualność jednostki oraz wyznaczenie granic między podsystemami w przypadku, gdy są one słabo zaznaczone, lub ich otwieranie, jeśli są sztywne.

Terapia systemowa - w swoich założeniach bazuje na ogólnej teorii systemów, zakłada, że zachowanie osoby, jej problemy i objawy muszą być rozpatrywane w kontekście rodzinnym. Oznacza to, że dla terapeuty systemowego bardzo ważna jest analiza relacji rodzinnych, zarówno aktualnych jak i tych, które dotyczą poprzednich pokoleń. Zakłada się, że wzory rodzinnych relacji, mity, lojalności i zobowiązania oraz wydarzenia traumatyczne są przekazywane z pokolenia na pokolenie i mają wpływ na pojawienie się bądź utrwalenie problemów i objawów u członków rodziny. W terapii systemowej bardzo ważna jest także analiza kontekstu kulturowego, społecznego i politycznego, a więc analiza szerszych systemów, w jakich „zanurzone” są rodzina i jednostka.

W ramach teorii systemowej rozwinęły się różne szkoły, które różnią się szczegółowymi założeniami, stylem terapii, rolą terapeuty i technikami terapeutycznymi, np.:

Często zamiennie używa się pojęć „terapia systemowa” i „terapia rodzinna”. Nie są to jednak synonimy. Terapeuci systemowi mogą pracować także indywidualnie, a praca z rodziną może odbywać się również w oparciu o inny paradygmat, np. behawioralny czy psychoanalityczny.

Z założenia terapia rodzin jest najbardziej użyteczna w rozwiązywaniu mających miejsce w relacjach rodzinnych trudności i konfliktów dotyczących porozumiewania się. Jest metodą z wyboru w odniesieniu do problemów emocjonalnych, zaburzeń psychosomatycznych i psychicznych u dzieci i młodzieży oraz metodą wspomagającą w leczeniu osób dorosłych chorujących psychicznie. Bywa stosowana w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych. Może być podstawą prowadzonej terapii małżeńskiej. Spotkania z rodziną pozwalają odnieść się do brzmienia rodziny, tak więc terapię systemową można stosować w przypadku przewlekłych chorób somatycznych czy zaburzeń rozwojowych.

Z terapii systemowej mogą korzystać zatem:

Metody i techniki.

Terapia poprzedzona jest spotkaniem konsultacyjnym, na które zapraszaniu są wszyscy członkowie rodziny mieszkający razem. Określa się na nim zakres trudności i doprecyzowuje cel spotkań. W trakcie kolejnych sesji rodzinnych omawia się problemy, konfrontuje punkty widzenia członków rodziny, analizuje kontekst wystąpienia objawów. Poszukuje się też znaczeń danych zachowań w odniesieniu do szeroko rozumianego systemu rodzinnego. W poszczególnych fazach terapii pracuje się z różnymi subsystemami rodziny (np. zaprasza się osobno dzieci, osobno rodziców). Terapeuta korzysta z różnorodnych technik, takich jak genogram rodzinny, czyli konstruowanie i analizowanie drzewa rodzinnego rytuały, zadania, negocjacje i kontrakty, paradoksy i rzeźba rodzinna. Podstawą terapii systemowej jest umiejętność prowadzenia takiej rozmowy z członkami rodziny, aby pojawiła się przestrzeń na wprowadzanie zmiany w dotychczasowych wzorach relacji.

Zazwyczaj celem terapii jest uzyskanie poprawy rozumianej jako ustąpienie objawów, rozwiązanie uciążliwych problemów, poprawa komunikacji, nabycie umiejętności wspierania się i okazywania sobie pozytywnych uczuć.

W tej terapii spotkania są stosunkowo rzadkie, co 2 - 4 tygodnie, wyjątkowo co tydzień, gdyż rodzina musi mieć czas na wprowadzenie zamian w relacjach. Długość terapii zależy od zgłaszanego problemu. Gdy problemy mają charakter rozwojowy (np. trudności okresu dojrzewania), może to być 5 - 6 spotkań, gdy podłoże zaś jest głębsze, terapia może trwać rok lub półtora (10 - 15 spotkań).

INNE SZKOŁY PSYCHOTERAPEUTYCZNE

Psychoterapia ukierunkowana jest na identyfikację skryptu destrukcyjnego, a następnie na wytworzenie konstruktywnego antyskryptu.

Głównym celem terapii jest poszerzenie repertuaru zachowań jednostki, wskazanie możliwości innego reagowania w określonej sytuacji niż miało to miejsce w przeszłości.

Pacjent zaczyna być otwarty na wszystkie rodzaje uczuć, zdrowieje.

Terapia koncentruje się na odczuciach pacjenta prowadzi od rozładowania napięć emocjonalnych do emocjonalnej spontaniczności. Następnie terapeuta interpretuje emocje, co sprzyja wglądowi u pacjenta. W następnej fazie uwaga powinna być skoncentrowana na analizie negatywnego i pozytywnego przeniesienia. Ostatnie zaś etapy mają być poświęcone problemom związanym z kończeniem psychoterapii.

Specyficzne techniki stosowane w psychoterapii eklektycznej można podzielić na pięć grup:

UWAGI KOŃCOWE

W rozwoju psychoterapii można zaobserwować pewne tendencje:

Podsumowując można powiedzieć, że pomimo rozłożenia przez poszczególne kierunki psychoterapeutyczne akcentów na odmienne sfery funkcjonowania człowieka:

praca terapeutyczna zazwyczaj rozwijana jest w kierunku interwencji wielowymiarowych, tj. uwzględniania całokształtu działań pacjenta.

Praktyka psychoterapeutyczna, zwłaszcza w krajach o wysokiej kulturze psychologicznej, wymaga od terapeutów coraz większej umiejętności odpowiadania na specyficzne potrzeby klientów. Obecnie rzadziej zajmują się przebudową osobowości, częściej zaś są konfrontowani z jego konkretnymi problemami (np. lękiem kobiet przed porodem). Stąd niekiedy praca psychoterapeutyczna zaczyna przyjmować formę tzw. interwencji kryzysowych.

Bibiografia:

  1. L. Grzesiuk, Psychoterapia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.

  2. P. Drozdowski, Psychoterapia, rozdz. 1 „Leczenie psychoterapeutyczne” mat. skrypt do psychoterapii, Kolegium Nauczycielskie Bielsko - Biała.

  3. M. Musiał, „Głęboko, coraz głębiej czyli terapia psychoanalityczna”, Charaktery, sierpień 2005.

  4. K. Muriańczyk, „Ekspert w swoich sprawach czyli terapia poznawczo - behawioralna”, Charaktery, wrzesień 2005.

  5. K. Węglorz - Makuch, „Jesteś całością tu i teraz czyli terapia Gestalt”, Charaktery, listopad 2005.

  6. B. Józefik, „Jesteś cząstką większej całości czyli terapia systemowa”, Charaktery, październik 2005.

Maciej Musiał - psycholog i psychoterapeuta, prezes Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychoanalitycznej w artykule „Głęboko, coraz głębiej, czyli terapia psychoanalityczna” CHARAKTERY, sierpień 2005

Katarzyna Muriańczyk - psychoterapeuta Centrum Psychoterapii Poznawczo - Behawioralnej w artykule „Ekspert w swoich sprawach, czyli terapia poznawczo - behawioralna” CHARAKTERY wrzesień 2005

Katarzyna Węglorz - Makuch - psychoterapeuta, prezes Instytutu Terapii Gestalt w Krakowie w artykule „Jesteś całością tu i teraz czyli terapia Gestalt” CHARAKTERY listopad 2005

Dr Barbara Józefik - psycholog kliniczny, psychoterapeuta, superwizor psychoterapii, dyrektor Ambulatorium Terapii Rodzin w Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży CM UJ w artykule „Jesteś cząstką większej całości, czyli terapia systemowa” CHARAKTERY listopad 2005

15



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
roÂliny-ko-o, Studia, III rok, III rok, V semestr, pomoce naukowe, do egzaminu
warzywa kolo- wersja do nauki, Studia, III rok, III rok, V semestr, pomoce naukowe, do egzaminu
Koło 2.3, STUDIA, III rok, INTERNA, Koło 2, Giełdy - koło 2
Koło 2.2, STUDIA, III rok, INTERNA, Koło 2, Giełdy - koło 2
FITO, Studia, III rok, III rok, V semestr, Fitopatologia
ginekologia i połoznictwo , studia, III rok, Propedeutyka medycyny ZP giełda
Testy pedagogiczne, studia, III ROK, METODY BADAŃ PEDAGOG, Testy pedagogiczne - prezentacja
TEST Z GOSPODARKI, Studia, III rok, Gospodarka Nieruchomosciami, testy GN
etyka ściąga, Pielęgniarstwo licencjat, licencjat, Studia III rok, Filozofia i etyka
Objawy w chorobach układu oddechowego, STUDIA, III rok, INTERNA, Koło 1, Układ oddechowy
od zmusiał, Pielęgniarstwo licencjat, licencjat, Studia III rok, Psychiatria
Badania dodatkowe układu krążenia, STUDIA, III rok, INTERNA, Koło 1, Układ krążenia
GospFinZOZ synteza, studia, III rok, gospodarka finansowa zoz
ro-Âciaga-calosc, Studia, III rok, III rok, V semestr, pomoce naukowe, do egzaminu
GLOBALNE (1), Studia, III rok, III rok, VI semestr, globalne i lok
wyklady I, Studia, III rok, III rok, V semestr, pomoce naukowe, do egzaminu
wyklad-lilie, Studia, III rok, III rok, V semestr, pomoce naukowe, do egzaminu
Pytania z egzaminu, Studia, III rok, III rok, V semestr, Biotechnologia

więcej podobnych podstron