Anna Witczak
Anna Szczepanik
Semestr I a
Wydział dzienny
WPROWADZENIE DO PRACY SOCJALNEJ
Temat: Opisz działalność niesienia pomocy ludziom potrzebującym w czasach starożytnych i w okresie wczesnego chrześcijaństwa.
Prowadząca: mgr Barbara Krysztofowicz
Data 00.00.0000
SPIS TREŚCI:
wprowadzenie do epoki str.
starożytna Grecja str.
obraz społeczeństwa
starożytny Rzym
obraz społeczeństwa
okres wczesnego Chrześcijaństwa str.
formy pomocy człowiekowi w starożytności i okresie wczesnego chrześcijaństwa str.
formy pomocy w starożytnej Grecji str.
formy pomocy w starożytnym Rzymie str.
formy pomocy za pierwszych Chrześcijan str.
wnioski końcowe str.
bibliografia str.
WPROWADZENIE DO EPOKI
Starożytna Grecja
Starożytna Grecja zasiedlona została przynajmniej od ok. 3000 p.n.e. w wyniku migracji w II tysiącleciu p.n.e. W XVII-XII w. p.n.e. na terenie starożytnej Grecji rozwinęła się oryginalna kultura zwana mykeńską. W Grecji powstał alfabet, pojawiły się pierwsze dzieła lit. (najpierw śpiewane, recytowane, później spisane, m.in. poematy Homera), doszło do ukształtowania się charakterystycznego dla Greków modelu państwa — polis, rozumianego jako wspólnota obywateli. Rozwinęła się świetnie literatura oraz sztuka, filozofia i nauka. W państwie Greckim dochodziło również do konfliktów zwłaszcza między Atenami i Spartą, co doprowadziło do osłabienia i rozbicia świata greckiego. Wykorzystał to władca Macedonii Filip II, a z chwilą rozpoczęcia przez Aleksandra III Wielkiego zwycięskiej wyprawy przeciwko Persji skończył się okres klasyczny w dziejach Grecji. Podboje Aleksandra III Wielkiego doprowadziły do zasadniczych przesunięć centrów kultury, które w hellenizmie znajdowały się głównie na Wschodzie. Mimo podejmowanych prób Grecja przestała być podmiotem politycznym. O losach Grecji zadecydował Rzym, podporządkowując ją sobie i czyniąc w 27 r. p.n.e. odrębną prowincją. Przejęta przez Rzymian kultura starożytnej Grecji stała się jednym z fundamentów współczesnej kultury europejskiej.
Obraz społeczeństwa
Jeszcze kilka słów o społeczeństwie greckim, aby łatwiej było przejść do aspektu pomocy społecznej.
O strukturze społeczeństwa minojskiego niewiele możemy powiedzieć ze względu na brak źródeł pisanych. Pewnym jest, że każdym z pałaców rządził jeden władca. Być może, lecz nie jest to pewne, władca Knossos był zwierzchnikiem pozostałych władców pałacowych. Wokół monarchy skupiała się elita zarządzająca pałacową biurokracją. W każdym pałacu była także niewolna służba i rzemieślnicy pracujący na jego potrzeby. Najliczniejszą grupę ludności stanowili chłopi. Ich status pozostaje niejasny.
Zamki mykeńskie były ośrodkami scentralizowanych państw. Każdym pałacem władał monarcha (wanaks). Najważniejszą postacią na jego dworze był dostojnik z tytułem lawagetas, który dowodził armią. Poza tym istniał szereg niższych urzędników, których władza obejmowała bądź określone terytorium, bądź określoną grupę ludzi. Elitę społeczną stanowiły dwie grupy nazywane odpowiednio hequetai i telestai, o których wiadomo tyle, że ciążyły na nich obowiązki natury militarnej. Wydaje się, że cała ziemia była własnością władcy, który oddawał ją w czasowe użytkowanie. Większość, jeśli nie wszyscy rzemieślnicy byli związani z pałacem, na którego potrzeby przeznaczona była ich produkcja. Podstawę społeczeństwa stanowiła ludność wiejska, która poza uprawą ziemi stanowiła także trzon armii. Byli także niewolnicy. Mogli oni należeć do pałacu, osób prywatnych bądź bóstw.
Jak wyglądało społeczeństwo w czasie Wieków Ciemnych? W początkach VIII w., a być może nawet w końcu poprzedniego, doszło do szeregu przemian, w wyniku których ukształtowała się w Grecji nowa forma organizacji politycznej zwana miastem-państwem (polis), które określiło charakter greckiej społeczności po okres późnego cesarstwa. Społeczność polis dzieliła się wyraźnie na wolnych i niewolników. Ogół wolnych mężczyzn stanowił wspólnotę obywatelską, w obrębie której wszyscy mieli, przynajmniej nominalnie, równe prawa. Nierówności wśród obywateli wynikały z różnic w poziomie zamożności. Warstwa arystokratyczna kultywowała swoją odrębność, której najważniejszy element stanowił brak konieczności pracy, podczas gdy większość obywateli oddawała się zajęciom rolniczym. Równocześnie jednak istniały mechanizmy cementujące wspólnotę: wspólny kult, wspólna kultura, której ważnym nośnikiem stała się szkoła (wychowanie), a nade wszystko wyodrębnienie się sfery publicznej, która mediowała konflikty między grupami społecznymi. Brak autonomicznego aparatu władzy powodował, że wspólnota obywatelska w pełni identyfikowała się z państwem, a zróżnicowanie się polis w V w. na oligarchiczne i demokratyczne, w niczym nie podważyło tego modelu. Ludność niewolna dzieliła się na dwie kategorie: niewolników kupnych, z reguły niegreckiego pochodzenia i legitymujących się greckim rodowodem, przywiązanych do ziemi niewolników rolnych (np. heloci w Sparcie). Pojawiła się grupa ludności wolnej, lecz nie przynależącej do wspólnoty obywatelskiej, którą stanowili osiadli w danej polis cudzoziemcy (metojkowie). Z jej szeregów rekrutowała się część rzemieślników i zwłaszcza kupców. Począwszy od V w. zaczęła zanikać tradycyjna arystokracja, która swój autorytet opierała na mitologicznych pretensjach, zwycięstwach sportowych i wojennych sukcesach, a zastąpiła ją nowa elita, której legitymacją do sprawowania przywództwa były materialne dobrodziejstwa wyświadczane wspólnocie
Jak wyglądała rodzina? Mężczyzna miał prawo wyprzeć się dziecka jeśli uznał że nie jest jego ojcem lub urodziło się niepełnosprawne. Często odrzucano także córki. Niechciane dzieci pozostawiano w oddalonym miejscu np. szczycie góry skazując je na pewną śmierć. Niektóre niemowlęta porzucano dlatego że ich rodzice nie mogli sobie pozwolić na ich utrzymanie. W takim wypadku dziecko niekiedy przekazywano do adopcji i wychowywano jak niewolnika.
W greckich polis wykształciło się zjawisko wykorzystywania na wielką skalę pracy niewolników, co wpłynęło na powiększenie się gospodarstw domowych i przysporzyło nowych obowiązków kobietom, szczególnie tym zamożnym, których głównym zajęciem było zarządzanie domem. W społeczeństwie, w którym mężczyźni przebywali zazwyczaj z dala od majątku ziemskiego, uczestnicząc w życiu politycznym i spotykając się z przyjaciółmi, to właśnie kobiety odpowiadały za zarządzanie gospodarstwem domowym. To od nich oczekiwano, że będą wychowywać dzieci, nadzorować przechowywanie i przygotowywanie pożywienia, dbać o rodzinne rachunki, zajmować się tkactwem i wytwarzaniem odzieży, kierować pracą niewolników domowych i doglądać ich, gdy zachorują. Funkcjonowanie gospodarstwa domowego zależało zatem od kobiet, których praca zapewniała rodzinie samodzielność, a mężom dawała możliwość uczestniczenia w życiu polis.
Kobiety uboższe pracowały poza domem. Wiele z nich sprzedawało rozmaite towary na rynku.. Tylko w Sparcie kobiety miały prawo uczestniczenia na równi z mężczyznami w ćwiczeniach fizycznych. Kobiety brały udział w uroczystościach pogrzebowych, świętach państwowych i ceremoniach religijnych. Po zawarciu małżeństwa kobiety stawały się osobami chronionymi prawnie przez swoich mężów. Mężczyzna mógł bez ryzyka poniesienia kary utrzymywać stosunki seksualne z niewolnicami, konkubinami obcego pochodzenia, prostytutkami oraz związki homoseksualne z młodzieńcami ze sfer obywatelskich. Kobiety nie miały takiej wolności seksualnej, a za cudzołóstwo surowa kara spotykała zarówno kobietę, jak i jej kochanka. Jedynym wyjątkiem była Sparta, gdzie bezdzietna kobieta mogła utrzymywać za zgodą męża pozamałżeńskie stosunki, jeśli celem takiego związku było spłodzenie potomstwa.
W starożytnej Grecji nierozłącznym zjawiskiem było niewolnictwo. Niektórzy pojmani jako jeńcy wojenni zdają się być niewolnikami w pełnym tego słowa znaczeniu, całkowicie poddanymi woli pana, który czerpie korzyści z ich pracy. Pełnię praw mógł uzyskać tylko człowiek wolny i niezależny od innych. Wskutek ukształtowania się koncepcji obywatelstwa pogłębiła się więc różnica pomiędzy człowiekiem wolnym a niewolnym, czy też wprost niewolnikiem. Tym samym wykształcenie się jasno określonego pojęcia osobistej wolności sprzyjało równoczesnemu tworzeniu się w okresie archaicznym stanu niewolniczego. Wzrost aktywności gospodarczej i zwiększenie się popytu na pracę zapewne wpłynęły stymulująco na import niewolników. W okresie archaicznym niewolnictwo sprowadziło niewolną ludność zależną do stanu zależności całkowitej; ludzie ci stali się własnością swoich panów. Arystoteles określił później niewolników mianem "żywej własności". Jednakże w V wieku p.n.e. w niektórych polis liczba niewolników znacznie wzrosła - gdzieniegdzie stanowili oni jedną trzecią wszystkich mieszkańców miasta-państwa. Mimo to nadal większość prac rolniczych wykonywali drobni rolnicy i ich rodziny, czasem przy pomocy najemnych, wolnych pracowników. Niewolnicy domowi, często kobiety, mieli z punktu widzenia fizycznego przetrwania pracę najmniej niebezpieczną. Zajmowali się sprzątaniem, gotowaniem, przynoszeniem wody z publicznych ujęć, pomagali paniom domu w tkaniu, doglądali dzieci, towarzyszyli panu, gdy ten robił zakupy (był to specyficznie grecki obyczaj) i wykonywali inne obowiązki domowe. Nie mogli odmówić, jeśli ich panowie wymagali usług natury seksualnej. Niewolnicy zatrudnieni w małych pracowniach rzemieślniczych, na przykład w pracowni garncarskiej lub w kuźni, lub zajmujący się uprawą roli często pracowali razem ze swoim panem. Zamożni właściciele ziemscy zazwyczaj wyznaczali jednego spośród niewolników, aby jako nadzorca doglądał pracy na roli, podczas gdy sami pozostawali w mieście. Najgorsze warunki życia przypadły w udziale tym niewolnikom, którzy musieli pracować w wąskich i niskich korytarzach nielicznych w Grecji kopalni złota i srebra. Swoją wyczerpującą pracę, pełną cierpień i niebezpieczeństw, wykonywali w ciemnościach i ciasnocie. Pan mógł ukarać niewolnika wedle swojej woli, mógł nawet zabić go bez obawy o poważniejsze konsekwencje.
Starożytny Rzym
Obszar Rzymu był zasiedlony od epoki brązu (XVI w. p.n.e.). W połowy VIII w. na obszarze Lacjum zaczęły powstawać miasta-państwa. Mieszkańcy jednej z osad założyli swe miasto na wzgórzu zwanym Palatyn, nadając mu nazwę Roma (Rzym). Wkrótce potem Rzym zjednoczył się z osadą na Kapitolu i Kwirynale, zamieszkaną przez Sabinów, przybyszów z Apeninów. Oba wydarzenia — założenie miasta oraz połączenie się Rzymian i Sabinów — były treścią 2 mitów o założeniu Rzymu, których bohaterem był Romulus, półlegendarny król-założyciel miasta. Około 530 obszar miasta został kilkakrotnie powiększony przez włączenie terenów na wsch. i Pd.
W poniższych rozważaniach o pomocy społecznej nie jest zasadne przybliżanie dokładnych wydarzeń z okresu starożytnego Rzymu. Jednak warto przypomnieć, że okres ten możemy podzielić na okresy:
Wczesna Republika (509-396 p.n.e.).
Średnia Republika (396-133 p.n.e.).
Upadek Republiki (133-30 r. p.n.e.).
Wczesne Cesarstwo (30 r. p.n.e.-284 n.e.).
Późne Cesarstwo (284-476).
Obraz społeczeństwa
Społeczeństwo Rzymu tworzyły rody oraz zależni od nich klienci, uprawiający ziemie należące do rodów. Podstawę organizacji politycznej stanowiło 30 terytorialnych kurii. Klienci wchodzili w skład kurii na równi z członkami rodów, dzięki czemu stali się częścią wspólnoty obywatelskiej. Głową państwa był król wybierany przez kurie lub starszyznę rodową; spośród starszyzny rodowej król rekrutował swą radę, senat. Podstawę władzy króla ( imperium) stanowiły jego funkcje kapłańskie, zwłaszcza zdolność zasięgania opinii Jowisza w sprawach dotyczących wspólnoty. Rozkwit Rzymu Tarkwiniuszów spowodował powstanie warstwy rzemieślników i kupców nie objętych strukturą rodowo-klientelarną, poza którą znalazła się też liczna grupa średnio zamożnych rolników, powstała dzięki indywidualnym nadaniom ziemi przez królów, ale z obowiązkiem służby wojskowej. Nadania te były związane z upowszechnieniem na terenie Italii taktyki i uzbrojenia hoplickiego, podobnie jak tzw. reformy Serwiańskie i podział społeczeństwa wg kryterium majątkowego na chassis [czyli wojsko], tj. zdolnych wyekwipować się jako ciężkozbrojni, i pozostałych oraz odpowiadająca temu podziałowi organizacja polityczna — zgromadzenie centurialne. Obywatele stanowiący classis dzielili się po wojskowemu na centurie (setki), prawdopodobnie w liczbie 192, podczas gdy infra classem stanowili tylko jedną centurię. W ten sposób lud rzymski stał się w praktyce tożsamy z armią rzymską.
W Rzymie, podobnie jak w całym świecie starożytnym istniał wyraźny podział na bogatych i biednych obywateli. W stolicy imperium była to prawdziwa przepaść, której nawet nie starano się w jakikolwiek sposób ukrywać. Różnice zamożności wyrażały się przede wszystkim w kontraście, między wystawnością rezydencji nuworyszów, których fortuny wyrosły dzięki rozwojowi imperium, a nędzą domów czynszowych.
Rzymianie bez oporów akceptowali te różnice jako naturalny stan rzeczy.
Terminem „plebs”, w różnym czasie określano odmienne grupy społeczne. Podboje
i nadawanie praw wyborczych nowym grupom ludności poszerzało liczbę pełnoprawnych obywateli. Typowy obywatel Rzymu z reguły mieszkał na wsi. Społeczeństwo rzymskie miało zawsze charakter wiejsko-rolniczy. Stosunek społeczeństwa rzymskiego do ziemi, z której żyło, wyrażał się w różnych formach, zawsze jednak stanowiła ona podstawę bytu społecznego. Tę prawdę o wczesnej historii Rzymu przesłania obraz jego wspaniałości w okresie Cesarstwa - wizja wielkiego pasożytniczego miasta.
Podział społeczny w starożytnym Rzymie: Społeczeństwo rzymskie dzieliło się na dwie grupy. Jedną z nich stanowili pełnoprawni obywatele, do których należały najznakomitsze i najbogatsze rody, określane jako patrycjusze, od łacińskiego określenia „patres” - ojciec. Patrycjusze byli uprzywilejowaną warstwą społeczną w republikańskim Rzymie. Posiadali pełne prawa polityczne i do pewnego momentu mieli wyłączność na obejmowanie urzędów. Drugą grupę stanowili tak zwani obywatele niepełnoprawni, czyli plebejusze. Była to zdecydowana większość całego społeczeństwa rzymskiego. Plebejusze stanowili warstwę społeczną, wywodząca się od ludów pobliskich z podbitych terenów lub osiedlających się w Rzymie. Plebejusze byli wolni, lecz , do pewnego momentu nie mieli praw obywatelskich. Najstarsi patrycjusze tworzyli senat. Był to organ doradczy, który pomagał w podjęciu najważniejszych decyzji, dotyczących państwa i społeczeństwa.
Cechą charakterystyczną społeczeństwa rzymskiego w tym okresie była bezwzględna władza ojca. Ojciec decydował o życiu i śmierci członków swojej rodziny.
Społeczeństwo rzymskie, tak jak wszystkie społeczeństwa starożytne, opierało się
na niewolnictwie. Niewolnikiem można było zostać przez urodzenie, jako jeniec lub zdobycz wojenna, w momencie, kiedy zostało się złapanym przez handlarzy niewolników lub sprzedanym przez własną rodzinę albo też w przypadku, kiedy nie można było spłacić zaciągniętych długów. Położenie niewolników było różne. Warunki życia na wsi były prymitywne, a właściciele wielkich majątków, którzy potrzebowali wielu rąk do pracy, narzucali bezlitosną dyscyplinę i nie dbali o swoich niewolników. Wśród niewolników wielu było ludzi wykształconych. Przeważnie byli to Grecy, którzy zatrudnieni byli jako opiekunowie i wychowawcy synów swoich panów, lektorzy czy sekretarze. Zdarzał się również, że powierzano im bardziej odpowiedzialne stanowiska. I tak, na przykład prowadzili biblioteki lub też przepisywali książki. Lżejszą pracę mieli także niewolnicy i niewolnice przydzieleni do osobistych usług pana lub pani domu. Istnieli również niewolnicy publiczni, którzy należeli do wszystkich, do państwa, lub do poszczególnych miast, albo świątyń. Pełnili oni funkcje woźnych miejskich, robotników-konserwatorów, prowadzili sklepy lub niewielkie zakłady rzemieślnicze. Dochody, które wypracowywali w ten sposób, płynęły do skarbu miasta, będącego właścicielem tych niewolników. Wyzysk i okrutne traktowanie niewolników doprowadziły u schyłku republiki do fali powstań niewolników. Największym i najgroźniejszym było powstanie Spartakusa (73 - 71 roku p.n.e.).
Okres wczesnego Chrześcijaństwa
Chrześcijaństwo powstało w I w. n.e. na Jeziorem Galilejskim w łonie ówczesnego judaizmu, jako wynik działalności Jezusa, jego nauczania, czynów, śmierci oraz zmartwychwstania, które od początku stanowiło główną tezę wiary chrześcijańskiej i motyw działania pierwszych chrześcijan. Pierwsza wspólnota chrześcijańska powstała w Jerozolimie po Zesłaniu Ducha Świętego (prawdopodobnie 30 r. n.e.), była skupiona wokół 12 apostołów z Piotrem na czele i praktykowała chrzest, Eucharystię i życie wspólnotowe. Misjonarze chrześcijańscy zwracali się do Żydów w kraju Izraela w diasporze, ale również do pogan, wśród których osiągnęli większe sukcesy. Po wojnie żydowskiej (66-70 r.) nastąpiło zupełne zerwanie między judaizmem a chrześcijaństwem. Chrześcijanie tworzyli wspólnoty lokalne, a zarazem mieli świadomość przynależności do jednej religii, wspólnoty wiary i życia w Chrystusie (Kościół). Tradycja o Jezusie oraz wiara i życie pierwotnego chrześcijaństwa znalazły wyraz w spisanych w 2. połowie I w. księgach Nowego Testamentu, które wszedłszy do kanonu Biblii stanowiły odtąd podstawę chrześcijaństwa. Po śmierci apostołów ukształtowała się zasada jednoosobowego zwierzchnictwa w gminach chrześcijańskich na przełomie I i II w. zaś istniała już 3-stopniowa hierarchia (biskup, prezbiterzy, diakoni). Wyróżnione miejsce zajmowali biskupi Rzymu, następcy św. Piotra, który tam poniósł śmierć. Do pocz. IV w. w niektórych prowincjach rzymskicg chrześcijaństwo przyjęła prawie połowa mieszkańców, osiągnęło też ono znaczne wpływy w krajach na wschód od imperium. Stało się tak mimo wielokrotnych krwawych prześladowań chrześcijan ze strony ludności pogańskiej i władz państwowych (m.in. za panowania cesarzy: Nerona, Domicjana, Trajana, Marka Aureliusza, Decjusza i Dioklecjana). Męczeństwo stawało się świadectwem wierności Chrystusowi, które przyciągało do nowej religii. Na fundamencie Biblii formowała się w II-III w. teologia i filozofia chrześc. (Ojcowie Apostolscy, apologeci, Justyn, Ireneusz z Lyonu, Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Tertulian, Cyprian z Kartaginy i in.) korzystające z języka i dorobku kultury grecko-rzymskiej, a zarazem polemizujące z politeizmem, gnostycyzmem oraz ruchami heretyckimi. Duchowość i asceza wyraziły się m.in. w powstaniu życia zakonnego. Ustanowienie tolerancji religijnej przez cesarza Konstantyna I Wielkiego (edykt mediolański) spowodowało, że chrześcijaństwo osiągnęło przewagę w krajach imperium rzymskiego i 380 stało się jego religią państwową. Wolność religijna umożliwiła zorganizowanie się chrześcijaństwa w skali całego imperium (patriarchaty, metropolie) oraz gromadzenie się biskupów na synodach i soborach. Bodźcem dla oficjalnego ogłaszania dogmatów były spory doktrynalne, szczególnie wokół problemu boskości Chrystusa.
FORMY POMOCY W STAROŻYTNOŚCI I OKRESIE WCZESNEGO CHREŚCIJAŃSTWA.
Formy pomocy w starożytnej Grecji
Formy pomocy w starożytnym Rzymie
Formy pomocy za pierwszych chrześcijan
1. Pojawienie się chrześcijaństwa było przełomem w pomocy społecznej. Swoją etykę Chrześcijaństwo budowało na zasadzie miłości do bliźniego, pomocy drugiemu człowiekowi. Chrześcijanie wierzyli w wielką wartość pracy, a przykładem dla nich była święta rodzina. Nie uznawali oni handlu , aktorstwa i rzemiosła wojennego jako zawodu. Etyka, którą niosło chrześcijaństwo, stawiała przed ludźmi nowe cele, czyli cnotliwe życie na ziemi, co było wstępem do życia wiecznego w niebie. Chrześcijanie robili dużo dobrego na co dzień ponieważ stosowali się do przykazań bożych, czyli do dekalogu. W przykazaniach odnoszących się do bliźniego jest mowa między innymi, aby:
Czcić ojca swego i matkę swoją,
Nie zabijać
Nie cudzołożyć,
Nie kraść,
Nie mówić fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu,
Nie pożądać żony bliźniego swego,
Ani żadnej rzeczy, która jego jest.
2. Zaprzestanie prześladowań pierwszych chrześcijan, było pewną formą pomocy ludziom nękanym.
Chrześcijaństwo zawsze istniało w opozycji wobec innych wyznań, zwłaszcza wielobóstwa. Chociaż, prawdę mówiąc, to nie zawsze. Pierwsi chrześcijanie nigdy nie nawracali innowierców, a jedynie nauczali o Chrystusie. Nie nakłaniali do zmiany wiary, a jedynie do stosowania się do nauk Jezusa. Sytuacja zmieniła się, kiedy to, pod koniec panowania cesarza Teodozjusza, chrześcijaństwo stało się religią państwową Cesarstwa Rzymskiego. Cesarz Konstantyn I Wielki na początku IV wieku (312 r. n.e.), przyczynił się do wielkich zmian w pierwotnym chrześcijaństwie. Wówczas to, kiedy Rzym, pod naporem hord barbarzyńców oraz w wyniku wewnętrznych sporów, chylił się ku upadkowi, Konstantyn zakończył prześladowania chrześcijan, nadał chrześcijaństwu te same prawa co wyznaniom pogańskim oraz się ochrzcił. Zaprzestanie prześladowań chrześcijan jest pewną formą pomocy ludziom. Wcześniej nikt się nie zdecydował na to, aby pomóc ludziom, którzy zdecydowali się służyć jednemu Bogu. Dopiero właśnie Konstantyn I Wielki zakończył ten ciężki dla chrześcijaństwa okres w historii. Okres prześladowań chrześcijan ze cesarza Nerona jest bardzo dokładnie odzwierciedlony w Quo Vadis Henryka Sienkiewicza.
3. Doktryna Kościoła Chrześcijańskiego ma wielkie znaczenie dla ludzi potrzebujących miłości bliźniego.
Chrześcijaństwo odwołuje się do Objawienia otrzymanego od Boga, którego pełnią jest osoba i nauczanie Jezusa. Przekazuje je tradycja chrześcijańska, zwłaszcza zawarta w Biblii, która jest podstawą wiary i teologii. Chrześcijaństwo uznaje też możliwość odkrycia Boga i zasad moralnych drogą rozumową, z istnienia i natury świata. Na treść chrześcijaństwa składają się prawdy wiary i zasady moralne, społeczność Kościoła z liturgią i sakramentami oraz indywidualne życie duchowe. Składniki te są traktowane łącznie, z podkreśleniem uczestnictwa osobowego i konieczności stosowania doktryny w praktyce.
Chrześcijaństwo głosi wiarę w jednego Boga w 3 Osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty), czyli Trójcę Świętą. Wobec wszystkich innych bytów Bóg jest Stwórcą i Panem. Ludzie zostali stworzeni do życia z Bogiem, jako dzieci Boże, kochani przez Boga i powołani do kochania go. Człowiek został stworzony jako mężczyzna i kobieta. Nadużywszy wolności zerwali jednak z nim i czynią zło (grzeszą), czego skutkiem są udręki życia z dala od Boga oraz podleganie śmierci. Bóg objawia się jednak ludziom w ciągu historii i chce ich wybawić.
Właściwą postawą wobec Boga jest miłość do bliźniego, adoracja i rozumne, wolne posłuszeństwo. Według chrześcijaństwa Bóg żąda od ludzi miłości bliźniego, która jest nieodłączna od miłości Boga oraz stanowi jej konieczny sprawdzian. Wymagania zawarte w przykazaniu miłości bliźniego są konkretyzowane w przykazaniach szczegółowych, zawartych w Biblii (zwł. Dekalog: nakaz uznania Boga i ochrona życia ludzkiego, wierności małżeńskiej i rodziny, własności). Jezus żąda od człowieka doskonałości, etyka chrześcijańska domaga się naśladowania Chrystusa i pokazuje drogę do świętości, jej uzasadnieniem jest wiara, że Bóg jest miłością, a przeznaczeniem ludzi — wieczne życie z Bogiem. Z tego, że człowiek czyni zło, wynika konieczność nawrócenia i stałego nawracania się. Reprezentanci chrześcijaństwa wobec zmiennych okoliczności społecznych i kulturowych formułują szczegółowe wskazówki duchowe, moralne, prawne i praktyczne co do realizowania zasad chrześcijaństwa (np. szkoły duchowości, prawo małżeńskie, nauczanie społeczne).
3. Ważnym punktem wczesnego chrześcijaństwa, w pomocy społecznej była miłość do bliźniego.
Chrześcijaństwo, wychodzące od zasady miłości bliźniego i na niej budujące swoją etykę, podnoszące ubóstwo do rangi cnoty, nadające wartość pracy, było ze swej natury bliskie ludowi. Na początku wyznawcami chrześcijaństwa byli przede wszystkim ludzie ubodzy, plebs i ludność niewolna. Jednak, wraz z narastaniem wewnętrznych konfliktów w Rzymie, grono wyznawców chrześcijaństwa powiększało się nawet o ludzi z wyższych warstw społecznych. Chrześcijaństwo dawało ludziom etykę i zasady życia zgodne z wartością poszanowania człowieczeństwa. W ramach religii Jezusa splotły się ze sobą dwie najbardziej porywające idee, które wydała starożytność, tworząc nieznaną dotychczas jakość. Mowa jest tutaj o prometeizmie i złotym wieku. W tych czasach Jezus Chrystus był nowym Prometeuszem. Jezus nie tylko tak jak Prometeusz oświecił ziemię, ale również rozproszył ciemność i wskazał ludziom Królestwo Niebieskie, które na nich czeka. Jesus stał się niedoścignionym ideałem wszystkich chrześcijan. Zyskał to szerzeniem wszechstronnie dobra, miłości do Boga i miłości do każdego bliźniego, do każdego człowieka a nawet wroga. Syn Boży zniszczył marzenie o raju tu i teraz i wskazał na drogę, która prowadzi do samego Boga. Drogą tą zaś jest szerzenie dobra, życie według przykazań bożych, szacunek dla bliźnich i wiara w jedynego Boga. Chrystus jawił się Rzymianom nie tyle jako nauczyciel i cudotwórca, co jako Syn Boży, Odkupiciel i Zbawiciel.
4. Ewangeliczne życie pierwszych chrześcijan.
Wyznawcy Chrystusa żyli zgodnie z zasadą miłości do bliźniego w szerszych społecznościach, których podstawą była wiara i świętość. Wyznawcy ci dawali świadectwo prawdy o Bogu, a swoim pobożnym zachowanie szerzyli ewangelię.
Chrześcijanie nadali ogromną wartość pracy, pamiętając, że z ciężkiej pracy utrzymywała się święta rodzina i apostołowie. Jednak od niektórych zawodów stronili, uznając je za niegodne wyznawców Jezusa. Obawy pojawiły się co do kupiectwa, handlu, aktorstwa, służby wojskowej. Wyznawcy wiary chrześcijańskiej nie uczestniczyli w życiu kulturowym Rzymu. Nie uczestniczyli w przedstawieniach teatralnych, widowiskach, igrzyskach, walkach gladiatorów i w egzekucjach.
Nakaz dobroczynności sprawił, że w ramach możliwości gotowi byli nieść pomoc wszystkim potrzebującym. Robili to w różnych formach: dzielili się jedzeniem, wspierali pieniężnie potrzebujących, bezdomnym i wędrowcom zapewniali dach nad głową.
5. Pierwsze formy pomocy społecznej była organizacja wyznawców Jezusa Chrystusa - gmina, zwana również kościołem.
Kościół pierwotny składał się z licznych gmin — Kościołów lokalnych. Na czele pierwszego, powstałego w Jerozolimie (prawdopodobnie w 30 r. n.e.) stało kolegium 12 apostołów z Piotrem na czele. Nauczanie i decyzje apostołów oraz starszych z Jerozolimy cieszyły się autorytetem w całości gmin. Zwierzchnikami poszczególnych gmin byli zakładający je misjonarze oraz kolegia starszych. Autorytet i władzę apostołów odziedziczyli przełożeni gmin (Kościołów lokalnych), od końca I w. określani jednolicie jako biskupi. Kierowani oni całością życia gminy, zarządzał majątkiem kościelnym, rozstrzygał wszystkie sporne sprawy. Biskup dobierał sobie do pomocy diakonów, którzy mieli go odciążyć od sprawowania niektórych obowiązków związanych z opieką społeczną w ramach wspólnot. Pomoc ta była bardzo rozległa i obejmowała różne kategorie osób:
wdowy
dzieci
starców
chorych
przebywających w więzieniach
rodziny wielodzietne
bezdomnych pozbawionych pracy
wziętych w niewolę.
Na świadczenia dobroczynności świadczyli wszyscy członkowie wspólnoty, którzy cokolwiek mieli w nadmiarze. Była to pomoc w formie pieniężnej i materialnej (jedzenie, odzież, dach nad głową). Wspólnota ta zakładała, że nikt nie może pozostać głodny i bez dachu nad głową, co spowodowano, że nie spotykano żebraka chrześcijanina. Opieka społeczna w okresie wczesnego chrześcijaństwa była planowana i miała przemyślany charakter.
W III-IV w. wyłoniło się życie zakonne. W IV w. ustaliła się struktura organizacyjna z podziałem na patriarchaty, metropolie, biskupstwa (diecezje, eparchie), a od VI w. — na parafie.
U podstaw gmin leżała idea wspólnoty dóbr, łącząca się dodatkowo w „łamaniu chleba i modlitwach”. Jej podstawowym elementem była rodzina, pielęgnowana jako wartość oraz połączona na trwał więzłem (sakramentem) małżeńskim. W stosunku do czasów wcześniejszych dokonały się znaczące zmiany. Dziecko nie było już nieograniczoną własnością ojca i uzyskało ono własny cel, czyli tak jak każdy człowiek -zbawienie. Chrześcijaństwo również wprowadziło pojęcie rodziców chrzestnych, którzy mieli za zadanie zająć się dzieckiem w razie śmierci biologicznych rodziców. W gminie chrześcijańskiej zmienia się sytuacja kobiety, która zrównała się z mężczyzną i występuje w roli towarzysza, partnera, człowieka.
6. Na podstawach danych przez Jezusa z Nazaretu wyłania się filozofia.
Chrześcijaństwo u swych początków było tylko religią i podbijało świat nauką Chrystusa. Nauka ta stanowiła dosyć luźny system prawd i zasad postępowania, który każdemu wyznawcy stwarzał możliwość zostania filozofem. Pierwsi wyznawcy Jezusa nie odczuwali potrzeby filozofii, która by dawała jednolity pogląd na świat. Filozofia kojarzona była z myślą pogańską, która mogła pogrążyć się w ciemności i prowadzić do niewiedzy. Jednak chrześcijaństwo nie ustrzegło się przed filozofią i wytworzyło własną. Było to spowodowane pojawieniem się konieczności obrony przed atakami pogan, którzy wspierali się myślą filozoficzną oraz tym, że nadszedł czas systematyzowania treści w jednolitą całość, stworzenie kanonu, w celu utrzymania jedności Kościoła.
Święty Augustyn- (354-430), który był ojcem Kościoła, nauczycielem retoryki, filozofem, zwolennikiem sekty manichejskiej. Ochrzczony w 387 roku, zmarł jako biskup Ippony. Święty Augustyn przyjął, że zadaniem filozofii jest wskazanie człowiekowi drogi do szczęścia, które według tradycji chrześcijańskiej może dać tylko Bóg. Centralne miejsce w rozważaniach filozofa zajął człowiek w obliczu Boga. Za ważną rzecz uznawał duszę, która przewyższała ciało. Akcentował wolność woli w człowieku, ale głosił jej niewystarczalność dla życia moralnego oraz konieczność wpływu łaski Bożej. Zło jest, według Augustyna, brakiem dobra i polega na odwróceniu się od Boga jako najwyższego dobra. Augustyn stworzył podstawy teologii historii, twierdząc, że sens dziejów polega na stopniowym ujawnianiu się planu Bożego, dokonującym się przez walkę niebieskiego państwa Bożego z ziemskim państwem szatana. Spuścizna Augustyna obejmuje dzieła teologiczne, filozoficzne, egzegetyczne, polemiczne, duszpasterskie, ascetyczne, pisma o muzyce, listy. Święty Augustyn problematyce stawiania się społecznego poświęcił najbardziej znane dzieło De civitate Dei czyli O państwie Bożym. Dzieło analizuje relacje pomiędzy Cesarstwem Rzymskim a pogaństwem, dostarczając szczegółowej krytyki tejże religii. Zawiera obszerny zarys początku, rozwoju i przeznaczenia rodzaju ludzkiego. W dziele uwidoczniony jest motyw ścierania się dobra z złem pomiędzy Civitate Dei (Państwem Bożym) i Civitas Terrena (Państwem ziemskim). Wartością nadrzędną dla filozofa był człowiek i jego godność. Godność według świętego Augustyna wynika z natury i może się urzeczywistniać w każdych warunkach. Należy tylko ubóstwo podnieść do rangi cnoty. Jednostce ludzkiej przynależna jest równość, którą podkreślił grzech pierworodny p[ociągając za sobą karę poddaństwa dla zrodzonych w społeczeństwie ziemskim, która musi trwać przez pokolenia. W tej sytuacji, w zależności od miejsca zajmowanego w państwie, należy poddać się i zaakceptować sytuację lub też wykorzystać swe przywileje, niwelując zło wynikające z nierówności. Miłosierdzie, które jest siostrą miłości, powinno wypłynąć z godności bliźniego i wyzwalać pomoc zapewniającą mu ludzki byt. Według świętego Augusta Chrześcijanin nie musi wyzbywać się bogactw i żyć w ubóstwie, lecz powinien je wykorzystać w dążeniu do równości. Uważał on, że miłość i miłosierdzie są jedyną drogą do pokoju społecznego, który jest wyrazem umiłowania bliźniego. Pokój jest najwyższym dobrem i nie powinny go niszczyć żadne podziały klasowe.
Święty Augustyn stał się autorytetem w tamtych czasach i wiekach następnych.
7. Inne formy pomocy człowiekowi w okresie wczesnego chrześcijaństwa.
Pomoc człowiekowi potrzebującemu w okresie wczesnego chrześcijaństwa nieśli również Samarytanie, dobrze znani z przypowieści ewangelicznej o miłosiernym Samarytaninie. Samarytanin był to człowiek miłosierny, litościwy i spieszący z pomocą chorym. Byli to ludzie prześladowani i wyniszczeni w okresie bizantyjskim.
BIBLIOGRAFIA
Encyklopedia multimedialna, wydawnictwo naukowe PWN, 2005
___________________
____________________
_______________________
14