1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Chromian(VI) sodu czterowodny(TETRAHYDRAT)

Wzór konstytucyjny: Na₂CrO₄.4H₂O

Wzór sumaryczny: CrNa₂O₄

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składnik stwarzający zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbole ostrzegawcze	Symbole zagrożenia (R)
chromian(VI) sodu czterowodny	100	10034-82-9	231-889-5	T, N	49-43-50/53

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Substancja stała, niepalna, utleniająca.

Zagrożenie toksykologiczne: Substancja toksyczna, rakotwórcza. Dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka 2-8 g.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Chromian(VI) sodu czterowodny działa toksycznie na organizmy żywe, w szczególności organizmy wodne i glebowe. Chromian(VI) sodu czterowodny powoduje zakłócenie w funkcjonowaniu wszelkich form życia. Szczególnie szkodliwy dla ssaków i ryb.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego chromianem(VI) sodu czterowodnym środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Zapewnić dopływ świeżego powietrza. Ułożyć poszkodowaną osobę w pozycji półleżącej. Jak najszybciej zapewnić pomoc medyczną.
	Zapewnić pomoc lekarską.
Zatrucie doustne:
1.	Doraźna pomoc przy ostrych zatruciach polega na płukaniu żołądka wodą z dodatkiem dużej ilości węgla aktywnego i tlenku magnezu, a następnie na podaniu środka przeczyszczającego. Podawany jest 8% roztwór tiosiarczanu sodu, świeżo strąconego wodorotlenku żelazowego i tlenku magnezowego, mleka, białka jaj, roztworu albuminy, środków pobudzających, a po zabiegach - 30 g oleju rycynowego.
2.	Do chwili odtransportowania do szpitala choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 15-20 minut, przy wywiniętych powiekach.
2.	Zapewnić pomoc okulisty.
Skażenie skóry:
1.	Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę, przemyć dużą ilością wody, następnie alkoholem oraz wodą z łagodnym mydłem.
2.	W przypadku gdy podrażnienie skóry nie mija, skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Szczególne zagrożenia:	Substancja niepalna, lecz podtrzymująca palenie innych substancji. Liczne reakcje mogą być przyczyną pożaru lub wybuchu. W razie pożaru intensywnie schładzać wodą zagrożone pojemniki i sąsiadujące substancje palne.
Środki gaśnicze:	W przypadku pożaru otoczenia dozwolone wszystkie środki gaśnicze.
Zalecenia szczegółowe:	Brak

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się chromianu(VI) sodu czterowodnego do środowiska, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażenia środowiska. W razie potrzeby wezwać ekipy ratownicze. Chronić źródła wody oraz kanalizację. W czasie działań oczyszczających unikać wzbijania się pyłu.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwolnionym chromianem(VI) sodu czterowodnym. Stosować ubrania ochronne z tkanin zwartych, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych przed pyłami. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów cząsteczkowych (filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).
Zalecenia szczegółowe:	Starać się odciąć źródło skażenia środowiska (uszczelnić uszkodzone opakowanie i umieścić w opakowaniu awaryjnym). Nie wolno używać wody do usuwania pozostałości.
Zabezpieczenie środowiska:	Chronić źródła wody oraz kanalizację. W czasie działań oczyszczających unikać wzbijania się pyłu. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażony grunt podlega wymianie.
Metody utylizacji:	Unieszkodliwianie na drodze chemicznej - zgodnie z obowiązującymi przepisami.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas stosowania chromianu(VI) sodu czterowodnego nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z chromianem(VI) sodu czterowodnym, unikać wdychania pyłów i dymów, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Substancja niepalna, utleniacz. Wymaga zachowania szczególnych środków ostrożności.
Magazynowanie:	W oryginalnych, właściwie oznakowanych opakowaniach, w magazynie materiałów toksycznych, wyposażonym w instalację wentylacyjną. Przechowywać w oddzieleniu od reduktorów, związków organicznych i artykułów spożywczych. Przechowywać w odpowiednio zabezpieczonych pomieszczeniach. Na terenie magazynu przestrzegać zakazu palenia, spożywania posiłków, używania otwartego ognia i narzędzi iskrzących. Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać chromian(VI) sodu czterowodny, który w żadnej postaci nie nadaje się do zagospodarowania. Odpadowy chromian(VI) sodu czterowodny odstawiany jest do wskazanego przez służbę ochrony środowiska miejsca, celem utylizacji.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania chromianu(VI) sodu czterowodnego. Sprawna wentylacja.

Ochrony osobiste:

Ręce:	Rękawice z tworzywa sztucznego.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie (oprawa z tworzywa sztucznego odpornego na działanie czynników utleniających).
Drogi oddechowe:	Ochrony dróg oddechowych, w przypadku pracy w atmosferze z pyłami chromianu sodu czterowodnego (z filtrem cząsteczkowym oznaczonym kolorem białym i symbolem P2).
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.
Ochrony zbiorowe:	Wentylacja na stanowiskach pracy w obiektach zamkniętych. Zdroiki w pobliżu stanowisk pracy.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy wymyć powierzchnię ciała oraz oczyścić ochrony osobiste. Nie jeść, nie pić, nie palić, nie zażywać leków podczas pracy. Zapobieganie zagrożeniom: Tam, gdzie występuje możliwość pojawienia się niebezpiecznych stężeń pyłów pochodzących z chromianu(VI) sodu czterowodnego, wprowadzić zraszanie rozproszoną wodą.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy [chromiany(VI) i dichromiany(VI)]:

NDS - 0,1 mg/m³

NDSCh - 0,3 mg/m³

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Zgodnie z normami polskimi dotyczącymi chromianów(VI). Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu zawartości chromianu(VI) sodu czterowodnego na stanowisku pracy. Zalecane są metody chromatografii gazowej powietrza pobranego w środowisku pracy oraz materiału biologicznego (włosy, mocz).

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 234,03 g/mol
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: Chromian(VI) sodu czterowodny w warunkach normalnych jest jaskrawożółtym, rozpływającym się na powietrzu proszkiem.
9.3	Temperatura topnienia (utrata wody krystalizacyjnej): 65oC
9.4	Temperatura wrzenia: Nieoznaczalna
9.5	Gęstość usypowa: 800-900 kg/m^3
9.6	Gęstość par względem powietrza: 6,70
9.7	Rozpuszczalność w wodzie: 875 g/l/20oC
9.8	Wartość pH (100 g/l/20^oC): 9
9.9	Inne: Chromian(VI) sodu czterowodny otrzymywany jest w wyniku prażenia chromitu z węglanem sodu i tlenkiem wapniowym przy dostępie powietrza, a następnie rozpuszczenia stopu w roztworze gorącego siarczanu sodu, przesączenia i krystalizacji. Chromian(VI) sodu stosowany jest w przemyśle włókienniczym i skórzanym (jako zaprawa), do wyrobu pigmentów, przy produkcji barwników, bieleniu tłuszczów, olejów i wosków, wytwarzania funigicydów, wyrobu ogni sztucznych, do wyrobu farb chromowych, jako środek utleniający, w przemyśle fotograficznym i in.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	W warunkach normalnych chromian(VI) sodu czterowodny jest substancją chemicznie stabilną. Podgrzany traci wodę krystalizacyjną. Wchodzi w gwałtowne reakcje z substancjami redukującymi (reduktorami).
Właściwości korozyjne:	Zauważalne

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie pyłów, spożycie, kontakt pyłu z oczami, kontakt ze skórą.

Informacja ogólna: Chromian(VI) sodu czterowodny jest żrący dla skóry. Silnie toksyczny, jeśli spożyty zostanie w dużej ilości. Jest dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego. Uszkadza wątrobę i nerki. Jest przyczyną uczuleń.

Dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka: 2-8 g.

Ocena działania rakotwórczego chromianu(VI)

IARC-Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem:

Dowód działania u zwierząt doświadczalnych - ograniczony,

Dowód działania u ludzi - wystarczający.

Ocena ogólna - czynnik rakotwórczy dla ludzi (grupa 1).

Polska - substancja rakotwórcza wg rozporządzenia MZiOS z dnia 11 września 1996 r. w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy, CZĘŚĆ I Wykaz czynników rakotwórczych dla ludzi.

Francja - związki chromu(VI) - substancje rakotwórcze.

Umiejscowienie nowotworów - płuca, zatoki nosowe.

Działanie miejscowe:

Wdychanie pyłów: Pył i mgła chromianu(VI) sodu czterowodnego działa żrąco na skórę i błony śluzowe dróg oddechowych. Wywołują one silne porażenie i zmiany zapalne skóry i błon śluzowych. Większe cząsteczki pyłu, które dostaną się do rany lub obnażonych z nabłonka części tkanek, powodują martwicę tkanek.

Spożycie: Pojawiają się ostre wymioty, biegunka i ból brzucha. Czasami pokazuje się krew w wymiocinach i kale. Występuje biegunka, wymioty, piekący ból brzucha, przyspieszona zostaje akcja serca. W groźnych przypadkach może wystąpić niedomoga wątroby i nerek. Przyczyną śmierci może być niewydolność krążeniowa lub mocznica.

Kontakt z oczami: Pojawia się silny ból, zaczerwienienie i chemiczne poparzenie. Jeżeli chromian(VI) sodu czterowodny nie zostanie natychmiast usunięty, może nastąpić utrata wzroku.

Kontakt ze skórą: Pojawia się silny ból, zaczerwienienie i chemiczne poparzenie skóry. Jeżeli chromian(VI) sodu czterowodny nie zostanie natychmiast usunięty, powstają bolesne owrzodzenia.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Działanie na organizmy wskaźnikowe:

Ryby: Toksyczna wartość graniczna dla różanki w bardzo miękkiej wodzie po tygodniowym działaniu wynosi 2,0 mg/dm³ Cr⁺⁶.

Niższe organizmy: Dobowa dawka chromu od 3 do 6 mg/dm³ Cr⁺⁶ nie hamuje żywotności bakterii metanowych i beztlenowego rozkładu kwasu octowego. Dobowe dawki 10 mg/dm³ Cr⁺⁶ powodują spadek intensywności fermentacji. Większe uderzeniowe dawki (od 50 do 200 mg/dm³) przejściowo mocno opóźniają, względnie całkowicie wstrzymują fermentację; w ciągu krótkiego czasu chrom wytrąca się i traci swoje toksyczne działanie.

Rośliny: Toksyczne działanie na rośliny przejawia się ogólnym zmarnieniem całej rośliny i postępującą martwotą aparatu syntetyzującego chlorofil.

Stopień zagrożenia wód: Skrajny.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 11 03 - odpady z produkcji z produkcji związków chromu.

Sposób likwidacji B1-B3: „Procesy oddzielania szkodliwych składników odpadów od obojętnych poprzez...”

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 02 - opakowania z tworzyw sztucznych,

rodzaju 15 01 04 - opakowania z metalu,

rodzaju 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

14.1	Numer ONZ:	3077
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	9
14.3	Grupa pakowania:	III
14.4	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	90
14.5	Numer indeksowy (EC):	024-017-00-8
14.6	Symbole niebezpieczeństwa (R):	49-43-50/53
14.7	Symbole bezpieczeństwa (S):	53-45-60-61
14.8	Nalepka ostrzegawcza wg ADR/RID Nr 9:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Dyrektywami UE Nr 67/548 EEC oraz 88/379/EEC.

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 maja 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Normą PN-ISO 11014-1:1998 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Klasyfikacją materiałów niebezpiecznych według Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2001 r.).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi chromianu(VI) sodu czterowodnego, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony dostawcy chromianu(VI) sodu czterowodnego. Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykietach należy zamieścić następujące informacje:

Symbole ostrzegawcze na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja toksyczna, niebezpieczna dla środowiska.”
Symbole zagrożenia
R 43	Może powodować uczulenie w przypadku kontaktu ze skórą.
R 49	Może być przyczyną raka w następstwie narażenia drogą oddechową.
R 50/53	Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym.
Symbole bezpieczeństwa
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.
S 53	Unikać narażenia -przed użyciem zapoznać się z instrukcją.
S 60	Substancję i opakowanie usuwać jako odpad niebezpieczny.
S 61	Unikać zrzutów do środowiska. Postępować zgodnie z instrukcją lub kartą charakterystyki.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Chromian(VI) sodu czterowodny
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
T	Substancja toksyczna.
N	Substancja niebezpieczna dla środowiska.
Numer rozpoznawczy zagrożenia
90	Materiał zagrażający środowisku, różne materiały niebezpieczne.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 9-III		Różne materiały i przedmioty niebezpieczne; materiał mniej niebezpieczny.
Numer ONZ: 3077		Materiał zagrażający środowisku, stały, inaczej nieujęty.

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI	Wydanie: I Data wydania: 10.12.02 Strona/stron 8/8
Nazwa:	CHROMIAN(VI) SODU CZTEROWODNY

Chromian(VI) sodu czterowodny

---