Agata Wypych

Zakład Epidemiologii

• Śląska Akademia Medyczna

• EPIDEMIOLOGIA NARKOMANII

• RODZAJE NARKOTYKÓW:

• Konopie - marihuana, haszysz, olej haszyszowy

• Stymulanty - kokaina, amfetamina, metamfetamina, kofeina

• Opiaty - heroina, brown sugar, morfina, kompot, opium, makiwara, metadon, kodeina

• Halucynogeny - grzyby halucynogenne, kaktus, bieluń dziędzierzawa, sporysz, LSD

• Rozpuszczalniki - różnorodne związki np. kleje, rozpuszczalniki, pasty, płyny, aerozole

• UZALEŻNIENIE:

• Uzależnienie jest to kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których zachowania związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych uzyskują wyraźną przewagę nad innymi, które były charakterystyczne dla danej osoby

• Uzależnienie jest przewlekłą chorobą centralnego układu nerwowego, która charakteryzuje się okresami remisji (abstynencji) i nawrotów

• Modele używania substancji psychoaktywnych:

• Używanie eksperymentalne - dotyczy przeważnie osób młodych, próbujących wielu substancji wielokrotnie. Przyjmowanie odbywa się w grupie rówieśniczej w celu osiągnięcia oczekiwanych doznań. Takie używanie najczęściej nie jest związane z ujemnymi następstwami medycznymi lub społecznymi.

• Używanie rekreacyjne - substancja (przeważnie marihuana) jest przyjmowana przez ten sam krąg osób, w celu przeżycia przyjemnych doznań, nie częściej niż raz w tygodniu i nie zaburza pełnienia ról społecznych. Indywidualne (samotne) przyjmowanie nie występuje. Używanie rekreacyjne jest też często nazywane towarzyskim.

• Używanie okolicznościowo-sytuacyjne - jest zwykle uwarunkowane motywami indywidualnymi, osobistą sytuacją,. Przyjmowanie substancji odbywa się kilka razy w tygodniu lub rzadziej, z tendencją do samoograniczania. Przyczyną przyjmowania substancji jest chęć poprawy samopoczucia, rozładowania napięcia. Tę grupę osób uważa się za zagrożoną uzależnieniem. Używanie okolicznościowo-sytuacyjne jest czasami nazywane stresopochodnym.

• Używanie intensywne - oznacza przyjmowanie substancji co najmniej raz dziennie w celu redukcji napięcia, poprawy samopoczucia i umożliwienia codziennego funkcjonowania.

• Używanie kompulsywne - intensywne przyjmowanie substancji osiągające cechy uzależnienia. Przy używaniu kompulsywnym ma miejsce stałe przyjmowanie substancji, czasami w celu uniknięcia zespołu abstynencyjnego, często dochodzi do zatruć.

• Przyjmowanie ryzykowne - jest to kategoria niemedyczna, uzupełniająca opis modeli przyjmowania substancji. Dotyczy ona zaburzeń zachowania powstałych w wyniku przyjęcia substancji psychoaktywnej, które mogą doprowadzić do powstania różnych szkód zdrowotnych. Zmiana sprawności psychofizycznej prowokuje powstawanie zagrażających sytuacji zarówno dla przyjmującego, jak i otoczenia (np. prowadzenie samochodu przez osobę, która paliła marihuanę).

Szkody spowodowane uzależnieniem:

1. Somatyczne:

• Ostre zatrucie (przedawkowanie)

• Wychudzenie, wyniszczenie

• Zakrzepy w żyłach i zatory tętnicze

• Infekcja HIV i choroba AIDS

• Wirusowe zapalenie wątroby HBV, HCV, HDV, rzadziej HAV

• Zakażenia bakteryjne, w tym posocznice - np. gronkowiec złocisty

• Zapalenia płuc, oskrzeli, zatok

• Owrzodzenie skrzydełek nosa i okolicy pod nosem

• Martwica przegrody nosowej

• Świerzb, grzybica

• Choroby przenoszone droga płciową

• Patologie ciąży i porodu

• Napady drgawkowe

• Ropnie, ropowice skóry w miejscach po zastrzykach

Psychiczne:

• Bezsenność

• Depresja / próby samobójcze

• Zaburzenia nastroju (agresja, drażliwość, przygnębienie, apatia)

• Zaburzenia pamięci

• Ostre i przewlekłe psychozy

• Zaburzenia seksualne

• Zespoły organiczne, np. otępienie

• Zaburzenia uczuciowości

• Społeczne:

• Osłabienie więzi rodzinnych

• Bezdomność

• Bezrobocie

• Konflitky z prawem

• Inwalidztwo

• Utrata zdolności do samodzielnego i odpowiedzialnego funkcjonowania

• Obciążenie społeczeństwa pomocą socjalną

Epidemiologia narkomanii na świecie

(na podstawie danych Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii EMCDDA)

W Europie należy poszerzyć spojrzenie na problem narkotykowy ze względu na coraz popularniejsze zażywanie więcej niż jednego narkotyku oraz stymulantów, a także powszechne zażywanie konopi indyjskich, które ma coraz większy wpływ na zdrowie publiczne. W wielu krajach opiaty (zwłaszcza heroina) to nadal główne narkotyki, z których powodu pacjenci zgłaszają się na leczenie. Odsetek takich zgłoszeń wynosił w 2004 r. około 60% — nieco ponad połowa pacjentów (53%) wśród nich przyznała się do przyjmowania narkotyków dożylnie.

Prawie 25% wniosków o leczenie uzależnień od opiatów pochodziło od osób w wieku powyżej 35 lat, a tylko 7% pacjentów zgłaszających się na terapię po raz

pierwszy nie ukończyło 20 lat.

10-23% wszystkich zgonów wśród osób dorosłych w wieku 15-49 lat można przypisać zażywaniu opiatów.

Dane szacunkowe dotyczące zażywania narkotyków na świecie:

A. Konopie indyjskie

• Przynajmniej jednokrotne zażycie: co najmniej 65 mln osób, czyli 1 na 5 dorosłych Europejczyków

• Zażycie w ciągu ostatniego roku: 22,5 mln dorosłych Europejczyków, czyli jedna trzecia osób, które zażyły narkotyk co najmniej jeden raz

• Zażycie w ciągu ostatnich 30 dni: 12 mln Europejczyków

• Różnice między krajami pod względem zażywania narkotyku w ciągu ostatniego roku:

• Ogólna rozpiętość: od 0,8% do 11,3%

Typowa rozpiętość: od 2,8% do 7,5% (15 krajów)

B. Kokaina

• Przynajmniej jednokrotne zażycie: co najmniej 10 mln osób, czyli ponad 3% dorosłych Europejczyków

• Zażycie w ciągu ostatniego roku: 3,5 mln dorosłych Europejczyków, czyli jedna trzecia osób, które zażyły narkotyk co najmniej jeden raz

• Zażycie w ciągu ostatnich 30 dni: ponad 1,5 mln osób

• Różnice między krajami pod względem zażywania narkotyku

w ciągu ostatniego roku:

• Ogólna rozpiętość: od 0,1% do 2,7%

Typowa rozpiętość: od 0,3% do 1,2% (18 krajów)

Narkotyk ten zajmuje drugie miejsce wśród najczęściej stosowanych narkotyków w Europie, wyprzedzając nieco amfetaminę i ecstasy.

Ogólny obraz sytuacji wskazuje jednak na stabilizację w zażywaniu tej substancji po okresie znacznego wzrostu liczby osób przyjmujących ją.

• Wydaje się, że duży wzrost wskaźnika rozpowszechnienia kokainy w Hiszpanii

i Zjednoczonym Królestwie w okresie od połowy do końca lat 90. ustabilizował się w 2000 lub 2001 r. Rozpowszechnienie kokainy jest w Europie wciąż bardzo zróżnicowane. Wysoki wskaźnik zażywania tego narkotyku ogranicza się do kilku krajów, głównie Europy Zachodniej. W Europie zażywanie kokainy osiąga poziom najwyższy w historii.

• C. Ecstasy

• Przynajmniej jednokrotne zażycie: około 8,5 mln dorosłych Europejczyków

• Zażycie w ciągu ostatniego roku: 3 mln dorosłych Europejczyków, czyli jedna trzecia osób, które zażyły narkotyk co najmniej jeden raz

• Różnice między krajami pod względem zażywania narkotyku w ciągu ostatniego roku:

Ogólna rozpiętość: od 0,0% do 3,5%

Typowa rozpiętość: od 0,3% do 1,5% (15 krajów)

D. Amfetamina

• Przynajmniej jednokrotne zażycie: prawie 10 mln osób, czyli około 3% dorosłych Europejczyków

• Zażycie w ciągu ostatniego roku: 2 mln dorosłych Europejczyków, czyli jedna piąta osób, które zażyły narkotyk co najmniej jeden raz

• Różnice między krajami pod względem zażywania narkotyku w ciągu ostatniego roku:

Ogólna rozpiętość: od 0,0% do 1,4%

Typowa rozpiętość: od 0,0% do 1,1% (16 krajów)

E. Opiaty

• Problemowe zażywanie opiatów: 1-8 przypadków na 1000 osób dorosłych (15-64 lata)

• Prawie 7000 nagłych zgonów związanych z narkotykami, przy czym w 70% przypadków wykryto obecność opiatów (dane z 2003 r.)

• Główny narkotyk (60%) będący przyczyną zgłaszania się na leczenie

Epidemiologia narkomanii w Polsce

Na podstawie danych statystycznych stacjonarnego lecznictwa psychiatrycznego odnoszące się do zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń (X Rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów - rozpoznania nr F11-F16, F18, F19).

• W 2004 r. przyjęto do lecznictwa stacjonarnego 12836 osób. Oznacza to wzrost o 9,0% w stosunku do 2003 r. W 2003 r. wskaźnik spadł o 1,2% w stosunku do 2002 r. Spadek ten stanowił przełom w trendzie wzrostowym notowanym od początku lat dziewięćdziesiątych. (wykres 1i2)

• Wskaźnik zgłaszalności do leczenia w ostatnich latach wzrastał nierównomiernie: między 2000 a 2001 rokiem zwiększył się o 6%, a między 2001 r. i 2002 r. aż o 32,7%.

• Przyjęcia pierwszorazowe

• W początkach lat dziewięćdziesiątych udział pacjentów pierwszorazowych wśród przyjętych ogółem malał z 45% w 1990 r. do 40% w 1993 r.

• W latach 1994-1996 odsetek pacjentów pierwszorazowych utrzymywał się na stałym poziomie 41-42%.

• Dane za 1997 przyniosły wzrost odsetka przyjęć pierwszorazowych do poziomu blisko 46%. W następnych latach także obserwujemy wzrost, w 1998 r. odsetek ten wyniósł 51,1%, a 1999 - 59,2%.

• W 2000 r. nastąpiło zahamowania wzrostu odsetka pacjentów pierwszorazowych na poziomie 59,1%. W 2001 r. udział pacjentów leczących się pierwszy raz w życiu znowu wzrósł, zaś w 2002 r. spadł i to poniżej wartości z 1999 r.

• Rok 2003 przyniósł ponowny wzrost odsetka do poziomu 56,8%. W 2004 roku odsetek pacjentów pierwszorazowych nie uległ większej zmianie i wynosił 56,4%.




Struktura płci osób przyjętych do leczenia stacjonarnego:

• W latach 1997 - 2000 - bardzo słaby trend wzrostowy odsetka mężczyzn i co się z tym wiąże spadek odsetka kobiet. Kobiety stanowiły w 2000 r. 22,0% pacjentów leczonych stacjonarnie, podczas gdy jeszcze w 1997 r. - 26,2%.

• W latach 2000-2003 - odwrócenie się trendu. Od 2001 r. odsetek kobiet powoli, ale konsekwentnie rósł do poziomu 24,0% w 2003 r. W 2004 r. nastąpiła stabilizacja, odsetek kobiet wyniósł bowiem 23,6%.

Struktura wieku osób przyjętych do leczenia stacjonarnego:

• W latach 1997-2001 konsekwentnie rósł odsetek osób w wieku 16-24 lat i spadał odsetek z grupy wiekowej 25-34 lat. W 1997 r. odsetek pacjentów w wieku 16-24 lata kształtował się na poziomie 40%, w 2001 r. wynosił już 57%. W 2002 r. nastąpiła zmiana opisanej wyżej tendencji. Odsetek pacjentów w wieku 16-24 spadł do 55%.

• Przez cały analizowany okres utrzymuje się stały, stosunkowo niewielki, odsetek osób poniżej 15 roku życia (2-4%). Nie potwierdza to potocznych sądów o epidemii narkomanii wśród dzieci.

Najczęściej przyjmowane narkotyki wśród pacjentów lecznictwa stacjonarnego:

• Opiaty - 20%

• leki uspokajające i nasenne - 11%

• 
  stymulanty inne niż kokaina, czyli w zasadzie środki z grupy amfetamin

Tendencje w zażywaniu narkotyków w ciągu ostatnich czternastu lat:

• Kontynuacja trendu spadkowego liczby nadużywających substancji wziewnych.

• Kontynuacja trendu wzrostowego liczby nadużywających leków uspokajających i nasennych, zapoczątkowanego w 1997 r.

• Kontynuacja zapoczątkowanego w 1992 r., trendu wzrostowego liczby osób nadużywających środków z grupy amfetaminy

• Zahamowanie trendu wzrostowego liczby osób nadużywających przetworów konopi. Trend ten został zapoczątkowany w 1993 r. i przyspieszył w 1997 r. W 2002 r. notujemy dalsze przyspieszenie skali wzrostu, zaś od 2003 r. można mówić o stabilizacji. Liczba osób nadużywających konopi, leczonych stacjonarnie, jest około trzykrotnie mniejsza niż liczba leczonych użytkowników amfetaminy.

• Stabilizacja liczby osób nadużywających kokainy. Do 1996 r. spotykano w lecznictwie stacjonarnym tylko pojedyncze osoby nadużywające tego środka, w 1997 r. ich liczba skokowo wzrosła. Od 1998 r. notowano stabilizację, przerwana spadkiem w 2001 r. i wzrostem w 2002 r. Od 2003 r. notujemy stabilizację na poziomie wyższym niż w końcówce lat dziewięćdziesiątych.

Używanie narkotyków a wiek:

• Pacjenci do 15 lat - Opiaty - 15,8% trafiło do leczenia z powodu tych środków.

• Pacjenci 16-19 lat - stymulanty, tzn. głównie amfetamina - 11,8% oraz konopie (8,3%)

• Pacjenci 20-24 lat - amfetamina - 13,9%.

• Pacjenci 40-44 lata - leki uspokajające i nasenne (28,8%), a wśród osób powyżej czterdziestego czwartego roku życia nawet 50%.

Zróżnicowanie terytorialne rozpowszechnienia narkomanii (na 100 tys. mieszkańców):

Wskaźnik ogólnopolski - 33,6

• Lubuskie - 63,4

• Mazowieckie (49,1),

• Dolnośląskie (45,3),

• Zachodniopomorskie (48,4) oraz

• Warmińsko-Mazurskie (44,7).

• Łódzkiego (38,1),

• Małopolskie - 11,2.

• Choroby zakaźne i zgony związane z narkotykami

Jedną z poważniejszych konsekwencji zdrowotnych zażywania nielegalnych narkotyków, zwłaszcza dożylnie, jest przenoszenie wirusa HIV i innych chorób zakaźnych, szczególnie wirusowego zapalenia wątroby typu C i B.

HIV i AIDS

Obecnie większość krajów zgłasza niskie wskaźniki nowo zdiagnozowanych przypadków zakażenia wirusem HIV przypisywanego dożylnemu zażywaniu narkotyków. Ani Hiszpania, ani Włochy, które doświadczyły epidemii zakażeń wirusem HIV wśród osób zażywających narkotyki dożylnie, nie dostarczają danych o zgłoszonych przypadkach zakażeń wirusem HIV, co zdecydowanie negatywnie wpływa na wartość danych służących do opisu sytuacji w całej UE.

We Francji, gdzie przypadki zakażenia HIV rejestruje się dopiero od 2003 r., odnotowano wzrost zakażeń wirusem HIV wśród osób zażywających narkotyki dożylnie (chociaż przy niskim poziomie wyjściowym), od szacowanej wartości 2,3 przypadku na milion mieszkańców w 2003 r. do 2,9 przypadku w 2004 r

W Wielkiej Brytanii liczba zakażeń wirusem HIV wśród osób zażywających dożylnie narkotyki powoli wzrastała, ale obecnie ustabilizowała się na poziomie niewiele poniżej 2,5 przypadku na milion mieszkańców w ciągu roku. W Irlandii liczba zakażeń wzrosła pod koniec lat 90-tych, osiągając w 2000 r. maksymalny poziom 18,3 przypadku na milion mieszkańców w ciągu roku, po czym w 2001 r. spadła do 9,8 przypadku na milion mieszkańców, a następnie wzrosła do 17,8 przypadku na milion mieszkańców w 2004 r.

Epidemie HIV związane z dożylnym zażywaniem narkotyków miały niedawno miejsce w Estonii i na Łotwie — w 2001 r. oraz na Litwie — w 2002 r.

Wysoki wskaźnik HIV

W krajach, w których wcześniej występował wysoki wskaźnik zakażeń wirusem HIV wśród osób zażywających narkotyki dożylnie (w Hiszpanii, Francji, Włoszech, Polsce i Portugalii

W Polsce według badań lokalnych wirus HIV rozprzestrzeniał się do niedawna, co wynika z wysokich wskaźników zakażeń wśród młodych osób zażywających narkotyki dożylnie (15% w 2002 r. w jednym z regionów, 4-11% w 2004 r. w dwóch innych regionach). W badaniu przeprowadzonym w 2002 r. zgłoszono cztery przypadki (9%) zakażeń HIV w próbie 45 nowych osób zażywających narkotyki dożylnie. Jednak w badaniu przeprowadzonym w 2004 r. na próbie 20 nowych osób nie wykryto żadnego przypadku.

Niski

Wskaźnik zakażeń wirusem HIV wynosił około 1% (i mniej) w Czechach, Grecji, na Węgrzech, na Malcie, w Słowenii (na podstawie próbek pobranych na poziomie krajowym) oraz w Słowacji, Bułgarii, Rumunii, Turcji i Norwegii,

• Wirusowe zapalenie wątroby typu B i C

Występowanie przeciwciał wirusowego zapalenia wątroby typu C (HCV) u osób zażywających narkotyki dożylnie jest zazwyczaj bardzo wysokie, choć na poziomie krajowym i międzynarodowym występują znaczne różnice. Wskaźniki występowania przekraczające 60% odnotowano w różnych próbkach pobranych od osób zażywających narkotyki dożylnie i zbadanych w latach 2003-2004 w Belgii, Danii, Niemczech, Grecji, Hiszpanii, Irlandii, we Włoszech, w Polsce, Portugalii, Wielkiej Brytanii, Rumunii i Norwegii, podczas gdy wskaźniki te nie przekraczały 40% w próbkach pochodzących z Belgii, Czech, Grecji, Cypru, Węgier, Malty, Austrii, Słowenii, Finlandii i Wielkiej Brytanii (191).

Występowanie znaczników wirusowego zapalenia wątroby typu B (HBV) także różni się bardzo w obrębie krajów i między krajami. Najbardziej kompletne dane dotyczą przeciwciał anty-HBc, co świadczy o długiej historii zakażeń. W latach 2003-2004 wskaźniki występowania przekraczające 60% wśród osób zażywających narkotyki dożylnie odnotowano we Włoszech i w Polsce, natomiast próbki o wskaźniku występowania poniżej 20% pochodziły z Belgii, Irlandii, Cypru, Austrii, Portugalii, Słowenii, Słowacji i Wielkiej Brytanii.

• Przegląd sposobów reagowania na problemy narkotykowe w Europie

Profilaktyka

Profilaktyka w Polsce







---