OGÓLNE ROZUMIENIE BEZPIECZEŃSTWA

W sensie etymologicznym pojęcie „bezpieczeństwo” wywodzi się od łacińskiego securitas. W czasach rzymskich oznaczało polityczną stabilność

Współczesne definicje słownikowe określają bezpieczeństwo, jako: stan pewności, spokoju, zabezpieczenia oraz wskazują, że oznacza ono brak zagrożenia oraz ochronę przed niebezpieczeństwami.

Podobnie termin ten rozumiany jest w innych państwach. The Oxford English Dictionary definiuje bezpieczeństwo jako „zespół uwarunkowań chroniących przed zagrożeniem”

W sensie etymologicznym pojęcie „bezpieczeństwo” wywodzi się od łacińskiego securitas. W czasach rzymskich oznaczało polityczną stabilność

Współczesne definicje słownikowe określają bezpieczeństwo, jako: stan pewności, spokoju, zabezpieczenia oraz wskazują, że oznacza ono brak zagrożenia oraz ochronę przed niebezpieczeństwami.

Podobnie termin ten rozumiany jest w innych państwach. The Oxford English Dictionary definiuje bezpieczeństwo jako „zespół uwarunkowań chroniących przed zagrożeniem”

PODMIOTOWY PODZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA

Na gruncie nauki politycznych bezpieczeństwo odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego. Bezpieczeństwo rozpatrywane jest tu w wymiarze podmiotowym, jako pewność istnienia i przetrwania danego uczestnika życia społecznego.

W sferze tej bezpieczeństwo dzielone jest na:

-bezpieczeństwo wewnętrzne,

-bezpieczeństwo zewnętrzne (międzynarodowe).

PRZEDMIOTOWY PODZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA

Podział przedmiotowy bezpieczeństwa pozwala na wyodrębnienie rodzajów bezpieczeństwa i analizę ustaleń teoretycznych w wyodrębnionych działach.

Można wyróżnić następujące rodzaje bezpieczeństwa:

- polityczne,

-militarne,

-ekonomiczne,

-społeczne,

-kulturowe,

-ideologiczne,

- ekologiczne,

- inne jeszcze nie wyodrębnione.

Bezpieczeństwo ekologiczne to takie kształtowanie stosunków naturalnych i społecznych w biosferze Ziemi, które tworzą właściwe warunki życia dla całej ludzkości, nie podważając zarazem podstaw życia na naszej planecie. Stanowi ono przeciwieństwo lokalnej i globalnej katastrofy ekologicznej, wyrażając porządek i ład panujący w środowisku, w którym żyje również człowiek.

W próbach definiowania bezpieczeństwa ekologicznego dominują dwa nurty:

-podkreślający potrzebę działań na rzecz likwidacji lub zmniejszenia do minimum zagrożeń, spowodowanych przez skażenia i dewastację środowiska,

-wskazujący potrzebę ochrony przed naturalnymi czynnikami przyrodniczymi mogącymi zagrozić egzystencji człowieka.

Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego rozumiane jest głównie jako zapobieganie zjawiskom mającym nagły charakter. Na skutek katastrofy przemysłowej czy klęski żywiołowej może powstać nagłe „nadzwyczajne zagrożenie” życia i zdrowia ludzi lub środowiska przyrodniczego.

PRZEDMIOTOWY PODZIAŁ

BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO

Rozpatrywanie podmiotowe tak rozumianego pojęcia bezpieczeństwa ekologicznego umożliwia wydzielenie jego składowych. Do najważniejszych z pewnością należy zaliczyć:

-biologiczne,

-chemiczne,

-techniczno-technologiczne,

-powodziowe,

-epidemiczne.

SKŁADOWE

BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO

ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA BIOLOGICZNEGO

-w ujęciu szerokim: ochrona różnorodności biologicznej

-w ujęciu wąskim: ochrona gatunku Homo sapiens

MANIPULACJE GENETYCZNE

-klonowanie

-modyfikacje organizmu ludzkiego

-tworzenie organizmów genetycznie zmodyfikowanych

KLONOWANIE

-żaba: (1962) Nie udana

-karp: (1963) Pierwsze udane klonowanie zwierzęcia

-owca: (1996) pierwszy sklonowany ssak: Owca Dolly

-małpa (Rezus): (samica, styczeń 2000)

-świnia: (5 prosiaków z jednej świni, Szkocja - 2000)

-bawół: (samiec, styczeń 2001)

-krowa: Alpha and Beta (samica, 2001)

-kot: CopyCat "CC" (samica, jesień 2001)

-mysz: ponad tuzin (do 2002)

-królik: (marzec-kwiecień, 2003) we Francji i Korei Południowej. Chimera człowiek--królik (tylko stan embrionalny), Chiny 2003.

-muł: Idaho Gem (samiec, maj 2003) i Utah Pioneer (samiec, lipiec 2003)

-jeleń: Dewey (2003)

-koń: Prometea (samica, 2003)

-szczur: Ralph (samiec, 2003)

-muszki owocowe (2004)

GMO - organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji.

Modyfikacje jakimi podlegają organizmy można podzielić na trzy grupy:

-Zmieniona zostaje aktywność genów naturalnie występujących w danych organizmie.

-Do organizmu wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów.

-Wprowadzany gen pochodzi z organizmu innego gatunku.

ZASTOSOWANIE GMO

W PRODUKCJI ROLNICZEJ

Modyfikacje roślin uprawnych polegają przede wszystkim na:

-wprowadzeniu do roślin genów nadających odporność na herbicydy i szkodniki,

-zwiększeniu odporność na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybowe,

-zwiększeniu tolerancji na stres abiotyczny (odporne na zasolenie, suszę , niskie temperatury i zwiększoną zawartość metali ciężkich),

-przedłużeniu trwałości owoców, dające plony o oprawionych cechach żywieniowych, sensorycznych i właściwościach technologicznych,

-zdolne do produkcji w swoich komórkach farmaceutyków i szczepionek,

-zdolne do produkcji degradowalnych biopolimerów.

ZASTOSOWANIE GMO

W PRODUKCJI ROLNICZEJ

Areał upraw transgenicznych na świecie

Powierzchnia upraw roślin transgenicznych w 2005 roku

Areał upraw (w %) poszczególnych gatunków roślin transgenicznych w 2005 roku

ZASTOSOWANIE GMO W PRODUKCJI ŻYWNOŚCI

Modyfikacje roślin polegają głównie na:

-poprawie składu kwasów tłuszczowych oraz aminokwasów białek,

-unormowaniu stężenia fitoestrogenów,

-zwiększeniu zawartości suchej masy,

-zmianie zawartości węglowodanów, karotenoidów i witamin,

-usunięciu składniki antyżywieniowe, będących toksynami lub związkami utrudniającymi przyswajanie pierwszej grupy składników, albo też eliminując związki, które podczas obróbki kulinarnej ulegają reakcjom chemicznym wytwarzającym toksyny.

-zwiększając np. zawartość nutraceutyków, czyli substancji niezbędnych dla zdrowia,

ZASTOSOWANIE GMO W PRODUKCJI ŻYWNOŚCI

Na świecie najczęściej modyfikowanymi roślinami są:

kukurydza,

pomidory,

soja,

ziemniaki,

bawełna,

melony,

tytoń

W Europie najczęściej modyfikowanymi roślinami są:

kukurydza,

rzepak,

buraki cukrowe,

ziemniaki,

Posługując się metodami inżynierii genetycznej wyhodowano także warzywa i owoce:

-wytrzymujące bez uszczerbku dla świeżości dłuższy okres przechowania od zbioru do momentu zakupu przez konsumenta,

-oraz bezpestkowe owoce.

Produkty spożywcze zawierające GMO lub otrzymane przy użyciu GMO mogą, w porównaniu do produktów tradycyjnych charakteryzować się:

-wydłużonym okresem przydatności do spożycia,

-lepszym smakiem,

-korzystniejszym kolorem,

-korzystniejszą zawartością i składem tłuszczu oraz białek

ZASTOSOWANIE GMO W MEDYCYNIE

I PRODUKCJI LEKÓW

Udział poszczególnych państw (%) w produkcji leków
otrzymanych przy zastosowaniu GMO

-produkcją leków hormonalnych,

-tworzenie szczepionek,

-terapia genowa,

-terapia nowotworowa

Szczepionki:

-pomidory zawierające szczepionkę przeciw wściekliźnie,

-banany zwierające szczepionkę przeciw malarii,

-sałatę oraz tytoń, zwierających szczepionkę przeciwko zapaleniu wątroby typu B.

Korzyści:

-wydajna, kontrolowana, tania i bezpieczna produkcja wielu leków, w tym leków dotychczas drogich i trudno dostępnych.

-leki wyprodukowane przy użyciu zrekombinowanych mikroorganizmów są dobrze przyswajalne przez organizm ludzki

-produkcja szczepionek w roślinach jest tańsza, nie jest limitowana dostępnością plazmy, jest łatwiejsza w transporcie. Szczepionki tego typu eliminują biozagrożenia wynikające z pracy ze zjadliwymi zarazkami w procesie produkcyjnym.

-używanie w transgenach genów markerowych powodujących odporność na antybiotyki.

-brak kontroli miejsca włączania transgenu w DNA biorcy.

POTENCJALNE ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z UŻYTKOWANIEM GMO W PRODUKCJI ROLNICZEJ

Możliwości krzyżowania się roślin uprawnych

z dziko żyjącymi gatunkami w Europie

BEZPIECZEŃSTWO

CHEMICZNE

Szerokie zastosowanie substancji chemicznych ma zasadnicze znaczenie dla sprostania wyzwaniom współczesnej gospodarki i niesie korzyści ekonomiczne i społeczne, ale stanowi również duże zagrożenie dla zdrowia ludzi i dla środowiska.

-chemizacja żywności,

-zanieczyszczenie żywności,

-farmaceutyki,

CHEMIZACJA ŻYWNOŚCI

Wykaz substancji dodatkowych w żywności obejmuje 24 grupy.

Każda substancja jest oznakowana numerem identyfikacyjnym zgodnie z międzynarodowym systemem oznaczeń (INS - International Numbering System). Przed liczbą INS znajduje się litera E, co oznacza, że dana substancja jest dozwolona w krajach Unii Europejskiej i zgodnie z obecnym stanem wiedzy jest bezpieczna dla człowieka przy właściwym stosowaniu.

Aktualna liczba dozwolonych w Polsce dodatków do żywności wynosi 179, w tym 157 substancji oznakowanych symbolem INS i 22 substancje, które nie mają międzynarodowej symboliki, np. fiolet metylowy.

-barwniki oznakowane są od E-100 do E-199,

-substancje konserwujące od E-200 do E-299,

-przeciwutleniacze i synergenty od E-300 do E-399,

-substancje zagęszczające, emulgujące, stosowane na powierzchnię wyrobów i wypełniacze mają symbole od E-400 do E-499,

-substancje pozostałe - powyżej E-500.

ZANIECZYSZCZENIE ŻYWNOŚCI

Zanieczyszczeniem żywności nazywamy każdą substancję, która nie jest celowo dodawana do żywności, a jest w niej obecna w następstwie procesu produkcji lub nieprawidłowości występujących w obrocie, albo jest następstwem zanieczyszczenia środowiska.

Termin ten obejmuje obecne w żywności szkodniki, mikroorganizmy, toksyny, substancje chemiczne lub inne substancje obce, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka lub powodować nieprzydatność do spożycia.

Najbardziej niebezpieczne są zanieczyszczenia chemiczne zależne od środowiska. Zalicza się do nich pestycydy, nawozy, metale, chlorowane bifenyle i chlorowane trifenyle.

-leczenie farmakologiczne

-„kosmetyczna farmakologia" - czujemy się lepiej niż dobrze wartość a godność

-instrument kontroli społecznej

-aspekt polityczny zmienia samoocenę, czyli poczucie własnej wartości

BEZPIECZEŃSTWO

TECHNICZNE I TECHNOLOGICZNE

Katastrofy i awarie (1981-2005)

-W San-Juanico-Ixhuatepec koło Meksyku (1984 roku) - eksplozja gazu w olbrzymich magazynach. Zginęło blisko 550 osób, ponad 2000 doznało ciężkich poparzeń i odniosło inne urazy, 60 000 mieszkańców zostało ewakuowanych.

-W Zakładach Union Karbid India Ltd w Bhopalu (1984 r.), do atmosfery uwolniła się duża ilość niebezpiecznych, toksycznych substancji chemicznych. Ofiar śmiertelnych - 2 500, 100 tys. doznało ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Ewakuacja około 200 tys. osób zapobiegła jeszcze bardziej tragicznym skutkom

-Wybuch reaktora w Elektrowni Atomowej w Czarnobylu (1986 r.). Spośród 600 osób znajdujących się w sąsiedztwie reaktora 30 zmarło przeciągu kilku miesięcy, 134 otrzymały silne dawki promieniowania i zachorowały na chorobę popromienną. Dodatkowo między 1986 a 1987 rokiem około 200 tys. osób otrzymało dawki promieniowania mogące być przyczyną raka.

Katastrofy i awarie (1981-2005)

Caracas - 1982 r. (Wenezuela): wybuch benzyny w rurociągu, 500 ofiar;

Tacoa - 1983 r. (Kolumbia): pożar składów benzyny, 153 ofiary;

Egipt - 1983 r.: wypadek podczas transportu węglowodorów na Nilu, 317 ofiar;

Meksyk - 1984 r. (Meksyk): eksplozja zbiorników gazu, 500 ofiar;

Cubatao - 1984 r. (Brazylia): wybuch benzyny w rurociągu, 500 ofiar;

Tajwan - 1984 r.: wypadek w kopalni, 94 ofiary;

Bazylea- 1986 r. (Szwajcaria): odprowadzenie toksycznych herbicydów do Renu;

Kujbyszew - 1989 r. (b. ZSRR): eksplozja rurociągu gazowego w czasie przejazdu dwóch pociągów, 500 ofiar;

Guadalajara - 1992 r. (Meksyk): wybuch gazu, 250 ofiar;

Senegal - 1992 r.: eksplozja w czasie transportu amoniaku, 80 ofiar.

BEZPIECZEŃSTWO

TECHNICZNE I TECHNOLOGICZNE

W 1987 roku Biuro Przemysłu i Środowiska UNEP opracowało poradnik na temat świadomości zagrożeń i możliwości przygotowania się na wypadek wystąpienia awarii na szczeblu lokalnym (Awareness and Preparedness for Emergencies at Local Level - APELL).

W obecnej postaci w APELL-u położono nacisk na dwa podstawowe aspekty:

-wpajanie i/lub pogłębianie świadomości społecznej w dziedzinie potencjalnych zagrożeń związanych z wytwarzaniem, transportem i użytkowaniem materiałów niebezpiecznych oraz w zakresie środków stosowanych przez władze i przez przemysł dla zabezpieczenia społeczności przed tymi zagrożeniami;

-opracowanie w oparciu o te informacje i we współpracy z lokalnymi społecznościami planów reagowania na sytuacje awaryjne obejmujących całą społeczność w przypadku, gdy jej bezpieczeństwo zostanie zagrożone.

Nanoprodukty:

-kolonie mikrourządzeń

-zasiedlanie organizmu ludzkiego i nabywanie niezwykłych umiejętności podobnie jak pasożyty (motylica wątrobowa i manipulacja mrówką, bakterie Wolbachia manipulują rozrodem zabijając męskie embriony i in.)

UMOWY MIĘDZYNORODOWE DOTYCZĄCE BEZPIECZENSTWA EKOLOGICZNEGO

-Konwencja Genewska o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych lub jakichkolwiek innych celach wrogich z 1977 roku.

Celem Konwencji jest ustanowienie skutecznego zakazu wykorzystania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych lub w jakichkolwiek innych celach wrogich dla wyeliminowania niebezpieczeństwa dla ludzkości, a także uzyskanie rzeczywistego postępu w kierunku podjęcia kroków w dziedzinie rozbrojenia.

-Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej z 1968 roku.Układ został przez Polskę przyjęty i ratyfikowany w 1969 roku.

Celem Układu jest osłabienie napięcia międzynarodowego i wzmocnienia zaufania między państwami w celu ułatwienia zaprzestania produkcji broni jądrowej, zniszczenia wszystkich jej zapasów.

-Konwencja Wiedeńska o wczesnym powiadamianiu o awarii jądrowej z 1986 roku.

Polska przyjęła i ratyfikowała Konwencję 22 stycznia 1988 roku. Celem Konwencji jest przekonanie o konieczności jak najwcześniejszego przekazania stosownej informacji o awariach jądrowych dla zminimalizowania ponadgranicznych skutków radiologicznych.

-Konwencja Wiedeńska o pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego z 1986 roku.

Polska przyjęła i ratyfikowała Konwencję w 1988 roku. Celem Konwencji jest stworzenie międzynarodowego systemu, który będzie sprzyjać natychmiastowemu udzielaniu pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego.

-Konwencja o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (Konwencja Bazylejska) z 1989 roku.

Zawiera wstępne, podstawowe założenia ogólnoświatowej "Konwencji o gospodarce odpadami", jak np. zasadę zagospodarowania odpadów w miejscu ich powstawania, pierwszeństwo działań podejmowanych w celu zmniejszenia ilości odpadów oraz zalecenie wypracowania ogólnych zasad ekologicznego zagospodarowania odpadów o zasięgu światowym.

-Protokół Bazylejski - Protokół w sprawie odpowiedzialności za szkody środowiskowe.

Protokół Bazylejski został przyjęty na V Konferencji Stron Konwencji w 1999 roku. Reguluje on w skali ogólnoświatowej, poprzez ustalenie kompleksowego regulaminu, kwestię roszczeń z tytułu szkód środowiskowych i zdrowotnych, powstałych wskutek transgranicznych przemieszczeń odpadów oraz gwarantuje ich egzekwowalność.

-Protokół w sprawie bezpieczeństwa biologicznego z 2000 roku. Polsce został ratyfikowany w 2003 roku.

Dokument jest zbiorem przepisów mających na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony w dziedzinie bezpiecznego przemieszczania, prowadzenia prac i stosowania żywych zmodyfikowanych organizmów (ang. Living Modified Organism LMO), stanowiących produkt nowoczesnej biotechnologii, które mogą mieć szkodliwy wpływ na ochronę i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej, z uwzględnieniem zagrożenia dla zdrowia człowieka.

-Konwencja Helsińska w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych (Konwencja Awaryjna) z 1992 roku. Polska ratyfikowała Konwencję 21 sierpnia 2003 roku, a jej postanowienia weszły w życie na mocy ustawy w 2004 roku.

Postanowienia Konwencji obejmują zapobieganie awariom przemysłowym; zapewnianie gotowości na wypadek awarii, które mogą powodować skutki transgraniczne; reagowanie w przypadku wystąpienia awarii; współpracę międzynarodową w zakresie wzajemnej pomocy, prac badawczych i rozwojowych, wymiany informacji i technologii w dziedzinie zapobiegania awariom przemysłowym.

-Konwencja o zakazie rozwoju, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz zniszczenia jej zapasów sporządzona w Paryżu z 1993 roku.

- W Polsce Konwencja została przyjęta i ratyfikowana 27 lipca 1995 roku. Celem jej jest osiągnięcie rzeczywistego postępu w kierunku powszechnego i całkowitego rozbrojenia, a także całkowity i skuteczny zakaz prowadzenia badań, produkcji, nabywania, gromadzenia, przechowywania, przekazywania i użycia broni chemicznej.

-Konwencja w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych (Konwencja Sztokholmska) z 2001 roku.

Konwencja w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych weszła w życie 17 maja 2004 roku. Celem Konwencji jest ochrona zdrowia ludzkiego oraz środowiska przed trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi. Konwencja przewiduje oparte na zasadzie ostrożności ramy w odniesieniu do eliminowania produkcji, zużycia, przywozu i wywozu zanieczyszczeń z grupy pierwszych dwunastu trwałych zanieczyszczeń organicznych, bezpiecznego postępowania i usuwania takich zanieczyszczeń, a także eliminowania i ograniczenia emisji niektórych niezamierzonych trwałych zanieczyszczeń organicznych.

SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO W UE

Dyrektywa Rady 85/501/EWG z dnia 24 czerwca 1982 roku w sprawie zagrożenia poważnymi awariami przez niektóre rodzaje działalności przemysłowej, zwana dyrektywą Seveso I.

Dyrektywa Rady nr 90/219EWG z 23 kwietnia 1990 roku o zamkniętym użyciu genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmów.

Dyrektywa Rady 98/81/WE z dnia 26 października 1998 roku wnosząca poprawki do dyrektywy Rady 90/219EWG z 23 kwietnia 1990 roku.

Dyrektywa Rady nr 90/220/EWG o zamierzonym wprowadzeniu do środowiska genetycznie zmodyfikowanych organizmów.

Dyrektywa 90/220/EWG została zastąpiona Dyrektywą 2001/18/WE, która wyraźnie umocowuje zasadę przezorności.

Dyrektywa Rady nr 90/679/EWG o ochronie pracowników przez zagrożeniami w pracy związanymi z działaniem czynników biologicznych w miejscu pracy.

SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO
W POLSCE

-ustawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanych z dnia 22 czerwca 2001 roku,

-ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z dnia 11 maja 2001 roku,

-ustawa o środkach żywienia zwierząt z dnia 23 sierpnia 2001 roku,

-ustawa Prawo własności przemysłowej z dnia 6 czerwca 2002 roku,

-ustawa o obrocie z zagranicą towarami i technologiami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa z dnia 28 grudnia 2000 roku.

USTAWA O ORGANIZMACH GENETYCZNIE
ZMODYFIKOWANYCH

Stwarza podstawy prawne do:

-zamkniętego użycia GMO,

-wprowadzania do środowiska GMO,

-wprowadzania do obrotu handlowego produktów GMO

-wywozu za granicę i tranzytu produktów GMO przez terytorium RP,

-właściwości organów administracji rządowej do spraw GMO.

INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA GMO

Organem administracji rządowej do spraw GMO jest minister

właściwy do spraw środowiska. Do jego zadań należy:

-wydawanie zgody na zamknięte użycie GMO,

-wydawanie zgody na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska,

-wydawanie zezwoleń na wprowadzenie do obrotu produktów GMO,

-wydawanie zezwoleń na wywóz lub tranzyt produktów GMO,

-koordynacja kontroli i monitorowania działalności regulowanej ustawą,

-koordynacja gromadzenia i wymiany informacji dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa ludzi i środowiska w zakresie GMO.

INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA GMO

Struktury organizacyjne

zajmujące się problematyką GMO

1

---