1. Chrabąszcz majowy i kasztanowiec

rz Chrząszcze, rodz Żukowate W Polsce występuje głownie w płd-zach i zach części kraju oraz lokalnie także w centrum i na wsch. Występuje na siedliskach Bśw ,mieszanych i liściastych, unikając olsów i borów suchych. Na wiosnę gdy temp. Gleby na głebokości 10cm wynosi 9-14cm owady dorosłe opuszczają kolebki poczwarkowe, w których zimowały Przypada to zwykle na I poł maja, na godz. Zmierzchu. Jako 1 pojawiają się samce, parę dni później samice .Lot godowy składa się z 2 faz: w I chrząszce kierują się w stronę najwyższego punktu- pagórki, wzgórza ,kępy drzew, tam zataczają koła i wchodzą w II fazę: wyszukiwanie miejsc do żerowania, a następnie do składania jaj. Żer uzupełniający chrząszcze prowadzą na liściach drzew liściastych głównie na Db,Brz, owocowych, rzadziej ogryzają kwiatostany na Md i So. Lot godowy jest powtarzany codziennie przy dobrej pogodzie. żer uzupełniający i regeneracyjny jest intensywny i rozrzutny. Rójka i składanie jaj trwa około 30-40dni,po czym chrząszcze giną. Jaja składane głównie na terenach otwartych ,gdy jest chłodno część jaj może być składana pod okapem drz-nu .Jaja składane w kilku złożach po 10-30 szt w odstępach kilkudniowych na głębokości 10-30cm. Łącznie samica składa do 70jaj. Pędraki wylęgają się po 4-6 tyg. Przebywają w wierzchniej warstwie gleby i jedzą drobne części roślin. W 1 roku nie powodują szkód na szkółkach i uprawach Zimują na głębokości 60-80 cm. Na wiosnę prowadzą żer podobny do zeszłorocznego .Na VI / VII pierwsze linienie. Teraz pędraki żerują na korzeniach drzewek ogryzając na nich drobną korę. Zimują i późną wiosną drugie linienie w 3 roku życia larwy. Teraz obgryzają grubsze korzenie i zżerają w całości małe korzonki sadzonek i siewek. Szkody powiększają się. Po trzecim zimowaniu, intensywny żer pędraków i ostatnie linienie na VI / VII. Po linieniu pędraki na głębokości 20-50 cm przepoczwarczają się w kolebce uformowanej w glebie. Po 6 tyg. postacie dorosłe i te aż do wiosny w glebie. Generacja 4-letnia.

2. Szeliniak sosnowiec

rz Chrząszcze, rodz Ryjkowcowate Gatunek ten występuje w Polsce w naturalnym zasięgu Św,głównie w półn-wsch części kraju, choć żeruje na wszystkich iglastych. Chrząszcze pojawiają się w końcu IV po przezimowaniu w ściółce leśnej i udają się na uprawy so lu Św dla żeru regeneracyjnego lub uzupełniającego na korze i łyku młodych drzew. Większość chrząszczy wędruje na uprawy pieszo a tylko część leci .Latają chrząszcze młode, stare nie gdyż zanikły u nich mięśnie skrzydeł. Żer polega na ogryzaniu kory i łyka płatami obejmując często cały obwód i długość strzałki. Brzegi uszkodzeń pokrywają się białą żywicą. Igły są uszkadzane w mniejszym stopniu. Młode drzewka do 5 lat giną, starsze silnie osłabione mają zły wzrost. Żerują najintensywniej o zmierzchu i w nocy. W dzień ukrywają się w miejscach zacienionych. Chrząszcze mogą żerować na pędach starszych sosen. Na Db szeliniak chętnie ogryza pączki, a na wschodach Bk przegryza strzałki pod liścieniami. Po ukończeniu żeru chrząszcz kopulują i samice składają jaja w okolicy szyi korzeniowej i na korzeniach 1-10cm grubości, świeżo ściętych i kilkuletnich pniaków iglastych. Składanie jaj trwa 6-8 tyg t.j. do początku lipca. Składane pojedynczo lub po kilka sztuk, lecz wciągu dnia samica składa od 1-2 jaj. Zagłębiając się w tym celu w glebie na głębokość 20-40 cm. Jaja są składane do wygryzionych nyż i zakrywane trocinkami. Łącznie samica składa 60-100 jaj. Po 2-3 tyg lęgną się larwy które żeruja kierując się od grubszej części do cieńszej , a później zagłębiają się w drewno. Na jednym korzeniu może żerować kilka larw. Przepoczwarczenie następuje w kolebce zagłębionej w korzeniu i przykrytej wiórkami i trocinkami. Po 2-3 tyg chrząszcze, które opuszczają korzeń wygryzając się okrągłym otworem. Z jaj wcześniej złożonych chrząszcze wylęgają się jeszcze na jesieni tego roku i prowadzą żer uzupełniający, z jaj późno złożonych - dopiero od V do VII następnego roku. Generacja jednoroczna. W niekorzystnych warunkach pod okapem drz-nu rozwój może trwać 2 lata.

3. Smolik znaczony

rz Chrząszcze, rodz Ryjkowcowate Powszechny na terenie całej Polski w zasięgu So, zasiedla drzewa chore i osłabione. Pojawia się w połowie IV i żer uzupełniający wyżerając tkankę twórczą i łyko przez wbijanie ryjka w pędy ,gałezie lub pączki. Jaja pojedynczo lub po kilka sztuk w jamki wygryzione przez samice w dolnych partiach strzał 3 -20 letnich sosen Larwy żerują między korą a drewnem wygryzając kręte chodniki biegnące zwykle do dołu strzałki i naruszają biel, są wypełnione trocinkami.. Kolebki poczwarkowe eliptycznego kształtu są zagłębione w bielu i wyłożone wiórkami. Zwykle są umiejscowione w sferze okółków na drzewach. Z jaj złożonych wcześniej pojawiają się chrząszcze młodej generacji( po 6 tyg. Rozwoju) i opuszczają żerowisko otworem okrągłym. Przy chłodnych latach larwy rozwijają się do 4 m-cy. Młode chrząszcze żer uzupełniający aż do chłodów jesiennych kiedy na zimowisko udają się do ściółki. Chrząszcze żyją do 2-3 lat. Generacja jest 1 roczna.

4. Zwójka sosnóweczka

rz Motyle, rodz Zwójkowate rójka w drugiej połowie VI i VII o zmierzchu. Jaja pojedynczo lub po kilka na zielonej korze pędów i w pochewkach igieł, ale najczęściej na pączkach młodych pędów w wierzchołkowej części drzewa. Samica składa do 80szt. Wylęg gąsienic po 10-15 dni. Początkowo wgryzają się w nasadową część igły a następnie w pączki okółkowe, sporządzając mały oprzęd między pączkami. Nadgryzione igły wysychają Gąsienice kończą żer w XI i w miejscu żeru zimują a w końcu III i IV kontynuują żer przechodząc najczęściej na na pączki szczytowe które uszkadzają do części nasadowej. Żer postępuje od nasady pędu ku szczytowi. Gąsienica może podczas żeru wiosennego zmieniać pączki powodując większe szkody. Przepoczwarzenie koniec V i w VI wewnątrz nasady uszkodzonego pędu. Generacja jednoroczna.

5. Zwójka pędówka

rz Motyle, rodz Zwójkowate rójka koniec IVi V. Silny lot motyli trwa ok. 2 tygodni i odbywa się wieczorem. Jaja składane na wewnętrznej stronie zeszłorocznych igieł górnego okółka na pędach głównym i bocznych, a głównie między łuskami szczytowych pędów sosny. Na 1 parze igieł składanych jest do 2-16 jaj. Gąsienice przechodzą na pędy majowe (nieulistnione) żerują na ich powierzchni a potem wgryzają się do wnętrza pędów. Większość gąsienic żeruje w pędzie szczytowym (do 40 szt) Żer następuje od wierzchołka ku podstawie. Pęd obumiera. W końcu czerwca i na początku lipca gąsienice przepoczwarzają się w szarych oprzędach w dolnej części strzałek, w szczelinach kory Poczwarki zimują. Gener jednoroczna.

6. Zwójka odrośleczka

rz Motyle, rodz Zwójkowate rójka odbywa się w V i na początku VI. Jaja pojedynczo między łuski pączka wierzchołkowego, rzadko na pączki boczne lub zeszłoroczne igły. Gąsienica minuje najpierw młode igły potem wgryza się w nasadę pączka głównego młodych pędów, w nim żeruje. Czasem atakowane są pączki boczne. Na wiosnę po przezimowaniu w pączku gąsienica kontynuuje żer przez 3- 5 tyg., pączek się nie rozwija lub po rozwinięciu pęd usycha. Przepoczwarczenie w V wewnątrz wygryzionego pączka, o ścianach wyłożonych oprzędem. Wylęg motyli po10-15 dniach. Gener jednoroczna

7. Osnuja sadzonkowa

rz Błonkoskrzydłe, rodz Niesnujowate rójka VI. Jaja składane na powierzchni igieł tegorocznych pędów 2-6 letnich sadzonek. Larwy po 10-15 dniach i przebywają w rurkowatych oprzędach usytuowanych wzdłuż pędów. Żer postępuje od wierzchołka drzewka do podstawy i wypełnia się rdzawymi ekskrementami. Na VII/VIII larwy schodzą do gleby, barwa jasno zielonkawa i wstępują w stan diapauzy, która może trwać do najbliższej wiosny lub 2,3 lata. W V następuje przepoczwarczenie a później rójka.

8. Borecznik rudy

rz Błonkoskrzydłe, rodz Pilażowate, podrodz. Boreczniki rójka na przełomie IX,X jaja (samica składaok. 100jaj) umieszczone w nacięciach zrobionych przez samicę w igle. Jaja ,nie są przykryte wydzieliną gruczołów samicy, zimują a uszkodzone igły usychają w V następnego roku .następuje wylęg larw. Larwy żerują gromadnie, następnie przechodzą na igły młode a nawet uszkadzają korę na młodych pędach. Przechodzą one 5 lub 6 linień. Przepoczwarczenie następuje na przełomie VII/VIII w ściółce gdzie larwa sporządza fasolowaty, złocistobrunatny oprzęd. Postacie dorosłe pojawiają się w 2 połowie IX. Część larw w stadium eonymfy wchodzi w stan diapauzy. Zimuje raz lub dwa razy. Generacja 1-3 letnia.W roku tylko 1 rójka.

9. Skośnik tuzinek

rz Motyle, rodz Skośnikowate rójka przełom V i VI i ciągnie się do końca VI . Jaja składane pojedynczo do pochewek igieł. Ogółem samica składa do 40 jaj. Wylęg gąsienic po 2 tyg. Wgryzają się w nasadową część igieł i minują je w kierunku wierzchołka (mina letnia). W 1 igle żeruje zwykle 1 gąsienica We wrześniu zwykle zmieniają igły i minują ich części wierzchołkowe. W nich zimują (mina jesienna). Na wiosnę, gdy temp. Powietrza 5-8st. mogą opuścić miejsce zimowania i założyć minę wiosenną w 3 już igle albo żerować w przedłużeniu min jesiennych. W połowie IV gąsienice opuszczają igły i wgryzają się pod osłoną białego oprzędu do pączków szczytowych, głównych i bocznych. Żerują przeważnie do końca V. Przepoczwarczenie w pączku. Wylot motyli po 10-15 dniach. Generacja jednoroczna.

10. Rozwałek korowiec

rz Pluskwiak różnoskrzydłei, rodz Rozwałkowate zimuje w ściółce w odległości do 0,5m od pni drzew. W końcu III po stopnieniu śniegu opuszczają zimowiska (trwa to ok. 10 dni) i wędrują na strzały. Najpierw migrują postacie dorosłe, później larwy. Postacie dorosłe lokują się pod łuskami korowiny, kopulują i po tygodniu składają jaja. Rozwój embrionalny trwa3 tygodnie, tak że pojawienie się larw przypada na koniec Vi początek VI. Larwy rozchodzą się po pniu i ukrywają pod łuskami kory, tam gdzie kora jest cienka. Żerują do późnej jesieni wysysając asymilaty z łyka i sok komórek miazgi twórczej. Na X/XI udają się na zimowiska. Zimują postacie dorosłe i larwy IV stadium. Na wiosnę larwy linieją, po miesiącu w postacie dorosłe, jednak do rozmnażania przystępują dopiero po przezimowaniu w roku następnym. Generacja dwuletnia.

11. Barczatka sosnówka

rz Motyle, rodz Barczatkowate rójka VII do połowy VIII w godzinach zmierzchowych i nocnych, kiedy też jest kopulacja owadów. Motyle nie pobierają pokarmu i natychmiast po kopulacji przystępują do składania jaj które trwa od 1 do 3 dób. Samica składa do 400jaj, najczęściej 150-200 w złożach po 20 do 100 na korze pędów i pni, na sęczkach i igłach. Stadium jaja trwa 15-25 dni, a wylęg gąsienic to II połowa VIII i do końca IX. Gąsieniczki po wylęgu zjadają część chorionu, krótko przebywają razem, następnie ogryzają ząbkowato brzegi tegorocznych igieł szczególnie w części wierzchołkowej. Pierwsze linienie po tygodniu, gąsiennice rozszerzają żerowanie na oba brzegi całej igły. Po dalszych 10 dniach zjadają igły az do pochewki, preferują igliwie jednoroczne. II linienie miesiąc po I, a między II i III linieniem schodzą do ściółki i tam zimują między ściółką a glebą mineralną. Opuszczanie ściółki trwa 2-4 tyg. Teraz gąsienice są 7-10 krotnie bardziej żarłoczne. Zjadają igły, ogryzają korę na pędach majowych. W ciągu życia gąsienica zjada ok. 25-35g igieł t.j. ok. 1000 szt Po ok. 2 tyg od rozpoczęcia żeru wiosennego III raz linieją i po ok. miesiącu IV raz. Gąsienice samców linieją 5 razy, a samic 6 razy. W połowie VI gąsienice przestają żerować i sporządzają miękki cienki oprzęd na korze w miejscach szczelin od gałązek. Po 4-6 tyg przepoczwarczenie w oprzędach. Stadium poczwarki trwa 3-4 tyg. Generacja jednoroczna.

12. Poproch cetyniak

rz Motyle, rodz Miernikowcowate rójka od końca V do końca VIII z kulminacją w połowie VI. Rójka między 9-11 godz przy słonecznej i bezwietrznej pogodzie. Samica składa z reguły 100 do 120 jaj. Jaja są składane na zeszłorocznych igłach So w rządkach od kilku do 30 szt, we wstępnej fazie gradacji od 10 do 30 , później od 1 do 3 na igle. Wylęg gąsienic następuje po 2-4 tyg. , przechodzą 4 linienia. Wyrośnięta gąsienica osiąga 30mm długości Początkowo gąsieniczka żeruje na starych igłach wygryzając w nich podłużne rowki szerokości głowy, a od I lub II linienia ogryza brzegi igieł pozostawiając nienaruszony nerw środkowy i nasadę igły. W przypadku uszkodzenia kanału żywicznego przez larwy I i II stadium kanału żywicznego igły ,żywica wydzielająca się może powodować zwiększoną śmiertelność gąsienic przy pogodzie deszczowej, w czasie suszy jest odwrotnie. Gąsienice żerują do późnej jesieni , a żer gąsienic odbywa się przeważnie w nocy. Na przebieg żeru i rozwój gąsienic duży wpływ ma pogoda drugiej połowy lata, a także jesieni, kiedy żeruje IV-V stadium larwalne. W końcu X, a nawet w XII gąsienice sporządzają kolebkę poczwarkową w warstwie próchnicznej i tam wkrótce przepoczwarc się. Poczwarka zimuje, zakończona pojedynczym kolcem początkowo oliwkowozielona następnie rdzawobrunatna. Generacja jest zawsze jednoroczna.

13. Brudnica mniszka

rz Motyle, rodz Brudnicowate rójka przypada na IV i pierwszą połowę VIII, jakkolwiek może zacząc się w końcu VI i trwac do początku IX. Samce pojawiają się z dwudniowym wyprzedzeniem przed samicami. Wylęg motyli z poczwarek następuje w dzień między godz.10-18, natomiast lot godowy od 22-24. Stosunek liczbowy płci kształtuje się w zasadzie jak 1:1, ale w poszczególnych fazach gradacji może się kształtować na korzyść samic(st. Wstępne) lub samców (st.wybuchowe, retrogradacja).Samica składa jaja natychmiast po zapłodnieniu na dolnych partiach pni pod łuskami i w spękaniach kory. Tam gdzie jest gęsty podszyt jaja mogą być składane powyżej koron podszytu aż do wierzchołków strzał. Jaja są wielkości ziarenek maku, po złożeniu barwy jasnofioletowej ,później jasnoróżowej po m-cu szare ,brunatnoszare lub prawie czarne. Samica może złożyć do 630, przeciętnie ok. 200 w złożach po 20-100 szt. Rozwój jaj przy temp.15-24st.C trwa 8-4dni , przy 8st-30dni.Rozwój embrionalny zakończony na jesieni, lecz gąsieniczki zimują w jaju pozostając w diapauzie. Wylęg koniec IV i V. Zjadają one boczną część chorionu i przez powstały otwór. Dzięki włoskom aerostatycznym larwy mogą się przenosić na większe odległości zasiedlając inne drz-ny, zwiększając w ten sposób zasięg gradacji i szkód. Po wylęgu grupa gąsieniczek przebywa razem pozostając w lusterku przez 2-7 dni. Wylęg wszystkich gąsienic trwa 14-18 dni. Gdy temp. Przekracza 7-8 st.C gąsienice wędrują w korony drzew produkując w tym czasie delikatną przędzę .Po osiągnięciu korony ogryzają na So stare a następnie młode igły. Żer na kwiatostanach So jest bardzo korzystny dla rozwoju gąsienic i płodności samic. Jeśli kwiatostany i młode igły nie są rozwinięte to gąsieniczki I stadium żerują na podszycie i runie leśnym. Obniża to płodność i żywotność przyszłych motyli. Brudnica jako polifag żeruje na wielu gat. Drzew. Na Św pierwszym pokarmem są młode igły a później stare, na liściastych oprócz liści także pączki. Żer gąsienic jest rozrzutny-zjadane jest 2/3 nasadowej części igły a jej wierzchołek opada na ściółkę. Kał gąsienic jest cylindryczny z 6 podłużnymi bruzdkami, po długości jego można określić wiek gąsienicy, gdyż jest on równy szerokości puszki głowowej. Rozwój gąsienic przy temp.21-28st. Trwa 52-41 dni ,przy temp. 15st. Do 2 m-cy.Gąsienice samic przechodzą 5 linień, zjadają 7-10 igieł So lub 6-8 igieł Św. Gąsienice samców przechodzą 4 linienia i zjadfają o 1/3 mniej igieł. W końcu VI i w VII gąsienice sporządzają na gałązkach ,pniach indywidualne , bardzo luźne oprzędy, w których po 1-6 dniach przepoczwarczają się. Poczwarka ma dł.1,5-2,5cm brunatnoczarna ,połyskująca Po 2-3 tyg wylęgają się motyle, a ich płodność zależy od wagi poczwarek. Generacja jednoroczna.

14. Strzygonia choinówka

rz Motyle, rodz Sówkowate rójka II poł IV i odbywa się po zachodzie słońca przez ½-1 godz. Trwa ona 3-4 tyg, a motyle mogą przelatywać do 40km. Jaja są składane na igłach pojedyńczo w rządkach od 4 do 22 szt (najczęściej 8) Ogółem samica składa od 10 do 320 jaj (najczęściej 120 do 150). Stadium jaja trwa od 9 dni do 1 miesiąca, generalnie 2-3 tyg. Wylęg gąsienic następuje między 5 a 25 maja. Bezpośrednio po wylęgu dwie pierwsze pary nóg odwłokowych gąsienic są niedorozwinięte. Po pierwszej wylince mają już komplet 5 par nóg odwłokowych. Ciało dorosłej gąsienicy osiąga długość 40 mm. Młode gąsienice opuszczając jaja zjadają część chorionu, następnie wędrują ku rozwijającym się młodym pędom. Tam wgryzają się przez łuskę pączkową do młodych igieł lub ogryzają zieloną korę na pędach. Gdy igły są mocno rozwinięte gąsienice wygryzają w nich okrągławe otwory. W tym czasie silnie przędą. Po II linieniu przechodzą także na starsze igły, które zjadają aż po pochewkę. Żerują w dzień i w nocy. Żer postępuje od wierzchołka korony do jej środka i najsilniejszy jest po III linieniu, czyli od II połowy czerwca. Kał opadający na dno lasu jest wydłużony, cylindryczny z dwoma poprzecznymi przewiązkami. Od połowy VII gąsienice wchodzą pod ściółkę i przepoczwarczają się w owalnej kolebce w warstwie próchnicznej lub w powierzchniowej warstwie gleby mineralnej. Zimuje poczwarka długości od 12 do 22 mm z charakterystycznym dołkiem na grzbietowej stronie 4 segmentu, do którego przylega krenaster z dwoma długimi kolcami. W okresie gradacji u znacznej części poczwarek występują ospowate jamki. Wielkość poczwarek samic świadczy o płodności przyszłych motyli, jest większa w początkowych fazach gradacji, a mniejsza w fazie wybuchowej.

15. Borecznik sosnowiec

rz Błonkoskrzydłe, rodz Pilażowate, podrodz. Boreczniki ma dwie rójki w roku. Pierwsza rójka przypada na okres IV i V. Druga odbywa się między 15 VII a 15 VIII, jednak regularność czasowa rójek jest bardzo mała. Rójka odbywa się w dzień .samice są ociężałe i słabo latają .Imago nie pobiera pokarmu. Jaja są składane przez zapłodnione i niezapł. samice, a ich liczba dochodzi do 180, najczęściej waha się od 100 do 150 na sąsiadujących ze sobą igłach, są składane w złożach po kilkanaście sztuk, rzędem jedno za drugim. Jaja są pokrywane piankową wydzieliną gruczołów kitowych. Jaja wysuwają się i pęcznieją z nacięcia, a nasyępnie przed wyjściem larwy pękają wzdłuż swej dłuższej osi. Rozwój embrionalny trwa 1-5 tyg, larwy żerują gromadnie przebywając najpierw po 2-3 na igle, przed końcem żeru po 2 lub pojedynczo. Młode larwy I-III stadium ogryzają igły z boków ,pozostawiajac nie naruszony nerw środkowy i nienaruszoną partię wierzchołkową igły, starsze larwy zjadaja igły aż po pochewki młoda korę na pędach. Wyrośnięte larwy pierwszego pokolenia sporządzają oprzęd przymocowując go do igieł gałęzi lub nawet trawy i runa .Oprzęd owalny żółtobrunatny .Po 2-3 tyg przyjmują postać eonimfy, a po kolejnych 3-4 tyg pronimfy. Następuje przepoczwarczenie, a po dalszych 2-3 tygodniach, co przypada na VII i VIII i wtedy pojawiają się postacie dorosłe. Przystępują do kopulacji i składania jaj. Larwy II generacji żerują na igłach aż do jesieni, potem spełzają po pniu i zagrzebują się w ściółce. Sporządzają oprzędy w których przeobrażają się w eonimfy. Przepoczwarczenie III i IV, choć znaczna część nie przerywa diapauzy i przebywa w glebie rok lub 2, a nawet 4. Przepoczwarczenie jest poprzedzone przejściem eonimfy w pronimfę .Może to zachodzić już w grudniu ,ale i później.

16. Osnuja gwiaździsta

forma wczesna rz Błonkoskrzydłe, rodz Niesnujowate Forma wczesna- rójka od połowy IV do poł Vw dni słoneczne. Samce pojawiają się trochę wcześniej od samic. Zapłodnienie na pniach drzew w czasie wędrówek samic w korony. Składają one około 40-60 jaj pojedynczo na wewnętrznej stronie zeszłorocznych igieł w koronie drzewa. Samica nacina pokładełkiem igłę, nakłada wydzielinę gruczołów kitowych i składa jedno jajo. Rozwój embrionalny trwa 10 do 20 dni po wylęgu larwy sporządzają luźny oprzęd i trzymając się go nogami pozostaje zwrócona grzbietową stroną do gałązki. Igły są ścinane u podstawy, wciągane do oprzędu i tam zjadane. Początkowo zjadane sąigły stare później młode. Żer trwa 3do 8 tygodni w tym czasie larwy samców przechodzą 4, a samic 5linień. Żer larw postępuje od dołu ku górze korony i od jej wnętrza ku obrzeżom. Następnie larwy spełzają po pniu lub spadają z koron i zagrzebują się w glebie mineralnej na głębokości 8-12 cm gdzie sporządzają jamkowata kolebkę. Tam rozpoczynają diapauzę i pozostają w tym stanie do wiosny następnego roku ,przez cały rok następny lub 2 kolejne lata. Spoczywająca larwa nazywa się eonimfą, a larwy które mają się przepoczwarczyć najbliższą wiosną u których pojawiły się imaginalne oczy nazywamy pronimfą. ,Przepoczwarczenie następuje III/IV. Stad poczwar ok.3 tyg. Generacja 1,2 lub 3 letnia.

17. Zawisak borowiec

rz Motyle, rodz Zawisakowate rójka w VI i VII w godzinach wieczornych. Motyle za pomocą ssawki wysysają nektar kwiatów. Jaja na igłach So pojedyńczo lub po kilka. W dzień siedzą na pniach sosen. Samica składa 26-186 jaj (100-120 zwykle). Jaja składane na igłach So pojedynczo lub po kilka Gąsienice wylęgają się po ok. 2 tyg. Początkowo ogryzają igły piłkowato a potem aż całe igły po pochewkę. Przechodzą 4 linienia. Zwykle w po zakończeniu rozwoju w X gąsienice opuszczają korony i schodzą do gleby gdzie przepoczwarczenie na granicy z glebą mineralną. Poczwarki przebywają w glebie zwykle do VI następnego roku w glebie (czasem pozostają w diapauzie i zimuje wówczas raz lub dwa razy i wtedy generacja 2-3 letnia)

18. Osnujka świerkowa

rz Błonkoskrzydłe, rodz Niesnujowate rójka od połowy IV do początków VI w dni ciepłe i słoneczne. Najpierw pojawiają się samce później samice po 1tyg. Kopulacja na pniu gdy samica wędruje ze ściółki w koronę drzewa. Jaja na pędach wierzchołkowych Św najczęściej w wieku 40-120 lat na górnej stronie zeszłorocznych igieł. W złożu 4-12 jaja wciśnięte w podłużne rynienkowate nacięcie w igle. Powleczone wydzieliną gruczołów kitowych. Ogółem samica składa od 40-120 jaj Stadium jaja trwa 3 tyg .Wylęgłe larwy wędryją w rozwidlenia pędów i tam sporządzają wspólny kulisty oprzęd śr. 20-30cm, w którym przebywa 40-50 larw, każda w oddzielnej komorze zrobionej z przędzy. Larwy i żerują na igłach 1-3 letnich przez 5-7 tyg, a żer od wierzchołka korony w dół. Pędy tegoroczne i pączki nie są uszkadzane. W końcu VIII opuszczają się lub spadają z koron i zagrzebują się w glebie mineralnej do głębokości 5-30 cm tworząc w niej owalne kolebki. W glebie zachodzi diapauza 2,3-4 lat i przepoczwarc na kolejną wiosnę. Stadium poczwarki 2-3 tyg. Generac 3-letnia, czasem 2lub 4 letnia.

19. Zawodnica świerkowa

rz Błonkoskrzydł rodz Pilażowate, podrodz Naroślany rójka od końca IV do końca V. Jaja zwykle w górnej części korony w miejscach nasłonecznionych na igłach młodych wierzchołkowych pędów. Jaja są składane wraz z rozwojem pączków gdy igły jeszcze się nie rozdzieliły. Samice odszukują odpowiednie pędy po zapachu. Na jednym pędzie do 6jaj, które w połowie zagłębione w kieszonkowym nacięciu na igle. Rozwijające się igły odginają się i brunatnieją. Ogółem składanych jest 80-100 jaj. Po 4-5 dniach larwy wylęgają się i ogryzają brzegi młodych igieł zatokowato, po linieniu igły tegoroczne w całości aż do nasady są zjadane. Igły starsze nie są zjadane. Brzegi igieł uszkodzonych w pierwszym stadium pokrywają się żywicą która nadaje białą barwę uszkodzeniom. Larwy samców 4stadia (kończą żer po14-15dniach), samic 5 stadiów (kończą żer po 16-27 dniach).W wyniku żeru pędy usychają. W VI schodzą lub spadają z drzew i zagrzebują się w ściółce gdzie robią oprzęd. Tam przeobraża się w eonymfę a następnie najwcześniej na jesieni tego samego roku w pronymfę. Na wiosnę przepoczwarczenie i po 2 tyg wylot postaci dorosłych. Część może diapauzować do 6 lat w stanie eonymfy. Generacja może być jedno- lub kilkuletnia.

20. Wyłogówka jedlineczka

rz Motyle, rodz Zwójkowate rójka koniec VI i VII, odbywa się w koronach drzew. Jaja składane partiami w dwóch rzędach przeważnie na dolnej stronie igieł starszych jodeł. W 1 złożu jest od kilku do kilkunastu jaj, ogółem samica składa do 100jaj. Wylęg gąsienic następuje po 8-14 dniach, Larwy są ruchliwe i przędzą nici. Larwy odżywiają się igłami pędów majowych. Po 5 dniach linieją i udają się pod łuski kory gałęzi i tam zimują. W końcu IV i na początku V zaczynają się wgryzać w pączki kwiatowe jodły a potem w pączki pędów. Cały czas przędą, przenoszą się na igły i tam tworzą rurkowate oprzędy. Wygryzają dziury w igłach ,a starsze gąsienice przegryzają i zżerają część nasadową igły. Resztki igieł i kał są oplecione oprzędem. Czasem ogryzana jest kora młodych pędów. Igły najpierw rudzieją , a już w lecie opadają z pędów korony. Przepoczwarczenie następuje w II połowie VI na gałązkach między sprzędzonymi igłami, rzadziej gdzie indziej Po 2 tyg następuje wylot motyli. Gener jednoroczna

21. Wskaźnica jedliczanka

rz Motyle, rodz Zwójkowate Biologię ma podobną do do wyłogówki jedlineczki ,z którą zwykle występuje. Różnice w biologii dotyczą: rójka 2 tyg później od wyłogówki, zimuje jajo w szczelinach kory i na pędach jodeł, a wylęg gąsienic następuje na wiosnę na przełomie IV i V. Przepoczwarczenie następuje w VI pod ściółką w oprzędach przetykany glebą. W górach występuje zwykle w niżej położonych drzewostanach( od 400-600m .npm)

22. Zwójka zieloneczka

rz Motyle, rodz Zwójkowate rójka rozpoczyna się w drugiej połowie VI do sierpnia. Rójka odbywa się w dzień, przed wieczorem jest najintensywniejsza. Kulminacja VI/VII w dzień. Postacie dorosłe nie pobierają pokarmu i żyją 5-7 dni. Wtedy samica składa do 120 jaj w złożach po 2 szt. W złożu jedno jajo zachodzi na drugie dachówkowato. Samica umieszcza złoża jaj w okolicy szypułek liściowych, w rozwidleniach gałazek przytwierdzając je wydzieliną gruczołów kitowych. Jaja zwójki zimują i wytrzymują nawet -30 stopni. Wylęg gąsienic koniec IV i początek V. Początkowo żerują na pączkach, od II linienia szkieletyzują młode liście i łączą je przędzą. Następnie zwijają liście i żerując wewnątrz zwitki zjadają całe liście. Żer postępuje od wierzchołka korony w dół drzewa. Gąsienice przechodzą 5 stadiów larwalnych. Rozwój larwalny trwa zależnie od temp.od 28(przy 15st)-18(24st)dni Przepoczwarczenia początek VI wewnątrz zwiniętego liścia. Stadium poczwarki 2 tyg. Gener jednoroczona

23. Brudnica nieparka

rz Motyle, rodz Brudnicowate Jest typowym polifagiem -żeruje na drzewach, krzewach ,roślinach runa. Z pośród różnych gat. Żywicielskich preferuje jednak Db i drzewa owocowe, na dalszym miejscu Gb, Brz, Lp, Wz, Tp, Kl, czeremcha .Często żeruje na sośnie.Rójka w VII i VIII w godzinach wieczornych. Samica składa od 500 do 800 jaj w kilku złożach na pniach drzew. Złoża jaj samica pokrywa włoskami z odwłoka o barwie brunatnej. Rozwój embrionalny odbywa się w temperaturach wyższych od 6 stopni więc gąsienice są już uformowane w osłonkach jajowych już na jesieni, ale w nich zimują i lęgną się na wiosnę wraz z rozwojem pączków wczesnej formy dębu. Gąsienica żeruje na liściach dębu a żer jest rozrzutny. Przechodzą one 5 samce i 6 samice stadiów larwalnych, a zapotrzebowanie na pokarm rośnie wraz ze wzrostem gąsienicy. Rozwój gąsienic zachodzi przy temp. >6st.C, optimum 25st.C- wówczas rozwój gąsienic przyszłych samców trwa ok.34 dni ,a samic 39 dni. Przepoczwarczenie w VII i VIII w luźnym oprzędzie na drzewie. Rozwój poczwarek samców trwa ok. 9dni, samic średnio 7,4 dnia./ Generacja jednoroczna.

24. Piędzik przedzimek

rz Motyle, rodz Miernikowcowate rójka motyli późną jesienią X,XI a nawet początek XII. Samice są bezskrzydłe wędrują po pniu gdzie następuje kopulacja. Jaja są składane pojedyńczo, rzadziej po kilka na cienkich gałązkach, na pączkach, w szparach kory, na gałęziach korony. Jaja są przyklejone do podłoża Samica składa ok. 200-300 sztuk. Jaja zimują. Gąsienice wylęgają się w końcu IV żerują na rozwijających się pączkach i liściach , które początkowo dziurawią a następnie ogryzają całkowicie. Cały czas przędą. Żer trwa 5-6 tyg i w początkach VI gąsienice opuszczają się na przędzy na zimę i zagrzebują na głębokości 10-15 cm, gdzie też następuje przepoczwarczenie przeważnie w luźnych oprzędach przytwierdzonych do grudek ziemi. Owady dorosłe opuszczają poczwarki na jesieni. Generacja jednoroczna. Żeruje na różnych gat. Drzew liściastych w lesie i sadach. Najgroźniejszy jest w uprawach i młodnikach Db i Bk.

25. Cetyniec większy

rz Chrząszcze, rodz kornikowate Występuje w drz-ach SO -od młodników do drz-ów rębnych. Rójka może być już w końcu II, generalnie koniec III i IV. Zasiedla przede wszystkim część strzały o grubej korze, rzadziej spotykany pod cienką korą, zarówno na drzewach stojących jak i ściętych. Iotwór wejściowy zwykle w szparach kory i pod jej łuskami. Drzewo reaguje na na wgryzanie się chrząszczy wyciekami żywicy w miejscu uszkodzenia., krzepnąć tworzy ona lejki żywiczne świadcząc o reakcjach obronnych drzewa. Chodnik macierzysty wygryza samica a samiec usuwa z żerowiska biało-rdzawe trocinki. Chodnik macierzysty ma szerokość 2,5-3mm do 16 cm długości. Przebiega głównie w korze nie naruszając bielu. Samica składa do nieregularnych nyż jajowych około 100 jaj i wygryza do 4 otworów wentylacyjnych. Nyże zatykane cienką zatyczką z trocin. Po 2 tyg wylęgają się larwy które żerują do końca VI lub początku VII. Początkowo wygryzają one chodniki prostopadłe do chodnika macierzystego, a pod koniec swego rozwoju równolegle do włókien drzewa Chodniki larwalne osiągają długość do 20cm prawie nie naruszają bielu i są wypełnione brunatną mączką. Końcowy odcinek tych chodników jest zagłębiony w korze i zakończony kolebką poczwarkową. Stadium poczwarki trwa do 14 dni już od połowy VII wylatują młode chrząszcze. Młode chrząszcze i stare żerują w końcowych pędach wierzchołkowej części korony. Chrząszcze stare po złożeniu jaj czyli ok. połowy V odbywają żer regeneracyjny w koronach drzew. Wgryzają się one w zeszłoroczny pęd poniżej pączka szczytowego i żerują w rdzeniu kierując się w stronę pączka. Ch. Młode udają się w korony w 2połowie VII i wygryzają rdzeń w końcach pędów tegorocznych uzyskując zdolności rozrodcze w wyniku żeru uzupełniającego. Wokół otworów wejściowych prowadzących do pędów tworzy się lejek żywiczny a uszkodzone pędy łamane są przez wiatr i opadają na dno lasu jaka tzw cetyna. Chrząszcze przebywają w niej do XI potem wychodzą i udają się na zimowiska w grubej korze szyi korzeniowej starych sosen gdzie zimują. Postać dorosła żyje do 3 lat Generacja jednoroczna.

26. Cetyniec mniejszy

rz Chrząszcze, rodz kornikowate roi się o dwa tyg później niż większy. Zasiedla górną część strzały o gładkiej korze oraz grube gałęzie powyżej 4 cm. Chodnik macierzysty w kształcie poprzecznej klamry wygryza w bielu samica. Chodniki larwlne są krótkie do 2,5 cm. Kolebki poczwarkowe zagłębione w bielu na głębokości 2-3mm. Młode chrząszcze pojawiają się w VII i żerują wraz ze starymi jak większy w pędach pod korą So. Zimuje w opadłej cetynie i w ściółce. Generacja jednoroczna.

27. Kornik ostrozębny

rz Chrząszcze, rodz kornikowate rójka Vi VI. Komora godowa wygryziona w bielu. Chodniki macierzyste do kilkunastu szt odchodzą od komory godowej gwiaźdźisto. Są one również zagłębione w bielu z licznymi otworami wentylacyjnymi. Chodniki larwalne krótkie zakończone kolebką poczwarkową zagłębioną w bielu. Stare chrząszcze prowadzą w żerowisku żer regeneracyjny na przedłużeniu chodnika macierzystego i komory godowej. Młode w pobliżu chodników larwalnych. Młode chrząszcze rójka w sierpniu. Zimują postacie dorosłe I i II pokolen pod korą So w miejscu żerow

28. Drwalnik paskowany

rz Chrząszcze, rodz Kornikowate rójka III do V. Kopulacja następuje podczas wgryzania się w korę. Samica wygryza chodnik wejściowy długości do 4 cm w drewnie prostopadle do włókien. W ciągu doby samica wygryza 2mm chodnika i składa 1,2 jaja. W sumie 10-15jaj. Wylęg następuje po ok. tygodniu. Larwy przedłużają nyże jajowe i tam po 4-8 tyg przepoczwarczają się odwracając głowę w kierunku chodnika macierzystego. W VII pojawiają się młode chrząszcze i przebywają do 20 dni w żerowisku opuszczają go przez otwór wejściowy wygryziony poprzednio przez samicę. Młode chrząszcze zagrzebują się w ściółce i zimują, natomiast część chrząszczy rodzicielskich w VI i VII roją się powtórnie, zakładają generację siostrzaną. W rójce tej uczestniczy 10% samic z rójki wiosennej. Młode chrząszcze pojawiają się na jesieni i zimują.

29. Przypłaszczek granatek

rz Chrząszcze, rodz Bogatkowate rójka V do końca VII. Jaja składane pojedynczo lub po kilka w spękaniach korowiny na południowej stronie pni drzew starszych klas wieku. Larwa wylęga się po 3 tyg i wygryza w łyku wąski chodnik o szerokości 2mm. Tam też zimuje. W roku następnym intensywność żeru wzrasta, a chodnik szybko zwiększa swoją średnicę. Wnętrze chodnika wypełnione jest bardzo drobnymi trocinkami. Całe żerowisko mieści się w warstwie łyka i nie narusza bielu. Od końca sierpnia larwy przygotowują się do przepoczwarczenia wygryzając kolebkę poczwarkową w korze lub w drewnie. Na wiosnę 3 roku rozwoju przypłaszczka następuje przepoczwarczenie a do końca V wylot młodych chrząszczy. Gen dwuletnia.

30. Żerdzianka sosnówka

rz Chrząszcze, rodz Kózkowate rójka w lecie. Przed rójką żer uzupełniający na gałązkach So. Jaja składane w górnej części strzały i na gałęziach. Larwy po 2 tyg i żerują w łyku. Od końca VIII larwy wgryzają się w drewno, gdzie żerują do końca sezonu wegetacyjnego. Przepoczwarzenie na wiosnę w końcu chodnika. Po 4 tyg młode chrząszcze. Generacja jednoroczna.

31. Kornik drukarz

rz Chrząszcze, rodz kornikowate rójka IV i V. Komora godowa o średnicy 7mm zakładana przez samca w cieńszych partiach kory. Cała ona mieści się w korze. Kopulacja z 2 lub 3 samicami rzadko 1 lub 4, nastęuje w komorze godowej po czym samice przystępują do wygryzania chodników macierzystych równoległych do strzały. Mają one szerokość 3mm i długość do 15 cm. Chodniki macierzyste są zagłębione w łyku i w korze. Samica w ciągu 2, 3 tyg skład do 80 białych jaj. Rozwój embrionalny do 2 tyg po czym larwy żerują w łyku wygryzając w nim chodniki prostopadłe do chodników macierzystych. W drugiej połowie czerwca wygryzają owalną kolebkę poczwarkową zagłębioną w korze. Przepoczwarczenie trwa do 3 tyg poczym pod korą pojawiają się chrząszcze i prowadzą żer uzupełniający w okolicy kolebki poczwarkowej. Żer ten trwa do 3 tyg i w połowie lipca opuszczają żerowiska i przystępują do rójki. Część starych chrząszczy po założeniu żerowiska ginie, a reszta prowadzi żer regeneracyjny, samica przedłuża chodnik macierzysty, a samiec poszerza komorę godową. W VI opuszczają żerowisko i zasiedlają odpowiednie drzewa dając początek generac siostrzanej. Generacja jednoletnia.

32. Rytownik pospolity

rz Chrząszcze, rodz Kornikowate podrodz Korniki wł ma dwie rójki w roku: wiosenną (IV/V) i letnią (VII/VIII). Na cieńszych gałęziach strzały różnego wieku. Komora godowa całkowicie w korze. Chodniki macierzyste w liczbie od 3-5 długości do 6cm mają układ gwiaździsty zbliżony do wieloramiennej klamry. Wyraźnie zaznaczone na wewnętrznej stronie kory i w bielu. Nyże jajaowe liczne i szerokie. Chodniki larwalne w bielu słabo widoczne, falisty przebieg, krótkie. Kolebka poczwarkowa między korą a drewnem. Zimuje postać dorosła lub larwa w żerowisku.

33. Wgryzoń jodłowiec

rz Chrząszcze, rodz Kornikowate podrodz Korniki wł rójka IV i V. Atakuje górną część strzał i gałęzie osłabionych jodeł, stojących. Na ściętym materiale w częściach o cienkiej korze. Komora godowa płaska o średnicy około 0,5cm umieszczona zwykle u nasady okółków. Jaja pojedynczo na ścianach komory godowej. Samica od 20-40 jaj. Chodniki larwalne rozchodzą się promieniście z komory, często przeplatają się wzajemnie. Kolebki poczwarkowe w korze. W VII i VIII jest druga rójka, a drugie pokolenie albo kończy rozwój albo zimuje w postaci larwalnej w żerowiskach. Dorosłe zimują w krótkich chodnikach wygryzionych w gałęziach koron starych jodeł, co powoduje pękanie kory i powstawanie rakowatych narośli.

34. Smolik jodłowiec

rz Chrząszcze, rodz Ryjkowcowate postacie dorosłe pojawiają się w końcu IV i w V, żer uzupełniający prowadzą wbijając ryjek w cienką korę młodych jodeł lub młodych gałęzi zdrowych drzew i wyżerają łyko na którego wewnętrznej stronie powstają ciemne plamy. W wyniku żeru korona przerzedza się i mogą wydzielać się młode igły. Jaja składane na drzewach stojących o słabym wzroście oraz na wywrotach, pniakach. Często też składa jaja na 40-80 letnich drzewach bez oznak osłabienia. Celem założenia żerowiska samica wygryza otwór w korze, najchętniej w spękaniach kory i składa tam kilka, kilkanaście a nawet do 30 jaj. Łącznie samica składa ok. 60jaj. Chodniki larwalne przebiegają między korą a drewnem faliście i są zapełnione białymi i brunatnymi trocinkami, są liczne. Długość 10cm i 7-8mm szerokości. Rozwój jaj 6-7 tyg, larwy wylęgłe z jaja złożonych w lecie zimują i kończą swój rozwój w następnym roku, a więc po 7-10 miesiącach. Kolebka poczwarkowa eliptyczna do 24mm długości. Zagłębiona skośnie w korze i otoczona białymi cienkimi wiórkami. Przy cienkiej korze kolebka zagłębiona w bielu. Stadium poczwarki trwa 2-3 tyg, a chrząszcz wygryza się okrągłym otworem o średnicy 3mm. Generacja jednoroczna, ale zimować mogą zarówno postacie dorosłe jak i larwy w żerowisku .

35. Wykarczak sosnowiec

rz Chrząszcze, rodz Kózkowate rójka od końca VI do połowy VIII odbywa się o zmroku. Chrząszcze nie pobierają pokarmu, a jaja są składane w złożach po kilkanaście, kilkadziesiąt w szczelinach korowiny odziomkowej części pnia silnie osłabionych drzew, ściętych i świeżych nie okorowanych pniaków .Ogółem jedna samica składa do 800 jaj. Po 1-2 tyg larwy krótko żerują między korą a drewnem wypełniając chodniki brunatną mączką. Od końca VIII do późnej jesieni lub rzadziej na wiosnę wgryzają się w drewno i żerują pod powierzchnią bielu, później do głębokości 30cm. Chodniki larwalne w drewnie są owalne ,spłaszczone w przekroju i silnie ubite mączką. W drewnie larwa zimuje po raz drugi i V oraz początek VI przepoczwarza się na końcu chodnika w owalnej kolebce poczwarkowej. Po ok.3 tyg chrząszcze wygryzają się owalnym otworem wylotowym o wymiarach 6x9mm. Generacja dwuletnia.

36. Trzpiennik olbrzymi

rz Błonkoskrzydłe, rodz Trzpiennikowate rójka ciepłe miesiące letnie i wczesne jesienne. Samce przebywają w koronach drzew, a samice na pniach obumierających drzew. Samica składa kilkaset jaj po kilka sztuk razem umieszczając je za pomocą pokładełka w drewnie na głębokość ok. 2cm. Larwy odżywiają się zawartością komórek drewna i grzybnią, którą samica wprowadza wraz z jajem do żerowiska. Rozwój larw trwa od 1-3 lat a nawet do 6. Przepoczwarczenie następuje w żerowisku.

37. Rytel pospolity

rz Chrząszcze, rodz Drwalnikowate roi się od końca IV do początku VI. Samica składa jaja wciskając je pokładełkiem w szczeliny kory powalonych drzew, złomów, pniaków. W jednym złożu od kilku do 30 jaj, a ogółem samica w ciągu 4-5 dni składa ponad 100jaj i wyposaża je w zarodniki grzyba. Po 2 tyg larwy, które albo wgryzają się natychmiast okrągłym otworkiem albo żerują na powierzchni drewna wygryzając długie chodniki widoczne także na wewnętrznej stronie kory. Zarodniki wprowadzone przez larwę do drewna rozwijają się na ściankach chodników w grzybnię która stanowi rzeczywisty pokarm larw rytla. Stąd rytel zasiedla tylko materiał wilgotny znajdujący się w miejscach ocienionych. Larwy rytla zimują w żerowisku i przepoczwarczają się w IV. Przed przepoczwarczeniem larwa poszerza chodnik i odwraca się głową w kierunku powierzchni drewna. Młode chrząszcze po 10 dniach wygryzają się okrągłym otworem. Generacja jednoroczna (czasem 2,3 letnia).

38. Rzemlik topolowiec

rz Chrząszcze, rodz Kózkowate rójka od połowy VI do końca IX z kulminacją w I poł VII. Chrząszcze żer uzupełniający na pędach i liściach Tp. Samica składa 1-3 jaj na jednym drzewie. W sumie 50 jaj. W celu złożenia jaja wygryza w dolnej część strzałki podłużną szczelinę w korze przez którą wciska jajo do warstwy łyka. Jaja zimują. Wylęg larw od końca IV do początku VI. Najpierw żerują pod korą wygryzając na pograniczu łyka i bielu płatowate chodniki, po przezimowaniu wgryzają się w drewno. Chodniki larwalne o owalnym przekroju długości 75 cm. Wnętrze chodników puste. Niekiedy 1/3 chodnika w podziemnej części drzewa. Zwykle larwa zimuje trzykrotnie (raz pod korą, dwukrotnie w drewnie). Przed ostatnim zimowaniem zamyka się w końcu chodnika wiórkami i przepoczwarza się w V w 5 roku kalendarzowym swego rozwoju. Po 4 tygodniach młode chrząszcze, które po 2 tyg wygryzają się okrągłym otworem o średnicy 12mm. Żer uzupełniający wygryzając w liściach okrągłe otwory. Generacja zasadniczo 4 letnia

39. Rzemlik osikowiec

rz Chrząszcze, rodz Kózkowate rójka początek V i trwa kilka dni. Jaja białe długości 3mm składane pojedynczo na cienkich zeszłorocznych pędach. Samica składa do 50jaj bardzo precyzyjnie. Samica wygryza na powierzchni kory kilka delikatnych nacięć, z których ostatnie najgłębsze sięga łyka. Następnie samica nadgryza korę w kształcie podkowy i w to nacięci między korę a łyko wciska z pomocą pokładełka jajo. Samica wydziela wtedy też wydzielinę utrudniającą powstawanie kallusu. Po 8-14 dniach larwa i wygryza chodniki pod korą, następnie w drewnie gdzie żeruje wzdłuż obwodu pędu. Wiórki są usuwane na zewnątrz przez szczelinę, w którą złożone było poprzednio jajo. W kńcu VII wgryza się do rdzenia. Po przezimowaniu larwa powiększa chodnik, zimuje po raz drugi a w IV i początku V przepoczwarcza się na końcu chodnika. Pod wpływem żeru larw pęd w miejscu żeru galasowo nabrzmiewa. Wylęg młodych chrząszczy przez wygryziony okrągły otwór o średnicy około 3mm po 18-27 dniach od przepoczwarczenia. Następnie żer uzupełniający wygryzając zatokowato liście osiki i ogryzają korę na pędach, następnie przystępują do kopulacji. Generacja dwuletnia.

40. Rynnica osinówka

rz Chrząszcze, rodz Stonkowate chrząszcze na wiosnę z rozwojem liści Tp, gdzie żerują wygryzając zatokowato brzegi. Po kopulacji jaja na dolnej stronie liści. W jednym złożu ok. 30-40 jaj, razem samica składa do 150 jaj. Po 7-10 tyg larwy , które szkieletyzują jednostronnie liście. Przechodzą dwa linienia i od drugiego stadium szkieletyzacja pełna. Rozwój larw 3-4 tyg. Przepoczwarczenie na liściu , gałązkach lub runie. Po 8-10 dniach pokazują się młode chrząszcze, żer uzupełniający na liściach i zakładają drugą generację. W roku zwykle dwie generacje o niewyrażnie umieszczonych w czasie terminach składania jaj i pojawu chrząszczy . Gdy I generacja pomyślna to w połowie VIII trzecia rójka i trzecia generacja kńczy rozwój IX/X. Zimuje postać dorosła wśród opadłych liści.

41. Hurmak olchowiec

rz Chrząszcze, rodz stonkowate rozwój przebiega podobnie jak rynnicy olchowej, rójka w V ale okres składania jaj jest znacznie dłuższy i trwa do połowy lipca. Samica składa ogółem 600-900 jaj w złożach na dolnej stronie liścia. Przepoczwarczenie następuje w glebie od VII do IX.

42. Jesionowiec pstry

rz Chrząszcze, rodz kornikowate rójka w połowie V, chodniki macierzyste zakłada na pniu i gałęziach drzew osłabionych. Chodniki mają kształt niepełnej klamry i przebiegają w płaszczyźnie poprzecznej do włókien drewna. Chodniki larwalne liczne ale nie stykają się ze sobą na grubszym materiale są one prostopadłe do chodnika macierzystego. Na materiale cieńszym w końcowej części mogą skręcać wokół obwodu gałązek. Przepoczwarczenie na pograniczu drewna i miazgi. Młode chrząszcze pojawiają się w końcu czerwca w VII i VIII i prowadzą żer uzupełnia wgryzaj się w świeżą korę pędów i odrośli.

43. Krobik modrzewiowiec

rz Motyle, rodz Pochwikowate rójka V i VI. Jaja składane pojedynczo na igłach. Wylęg gąsienic po 12 dniach wgryzają się do igieł krótko i długopędów które minują. We IX gąsienica opuszcza minowaną igłę i sporządza z niej otwartą z obu stron pochewką w której przebywa i z którą wędruje. Gąsienica zimuje na pączkach krótkopedów przytwierdzona wraz z pochewką do ich powierzchni. Na wiosnę żerują na igłach krótkopędów wgryzając się od wierzchołka do ich środka. W połowie maja przepoczwarczają się w pochewkach na pędach modrzewi. Generacja jednoroczna.

44. Choinek szary

Owady pojawiają się po przezimowaniu w ściółce. Żerują od końca kwietnia do października uszkadzając brzegi igły na wzór niere­gularnych ząbków piły. Kulminacja żeru przypada na maj i wrzesień. Jaja składane są do gleby w złożach po kilkadziesiąt sztuk. Samica składa do 1000 jąj. Larwy wygryzają głów­nie na dolnej stronie grubych korzeni sosny okrągławe płaty kory, miazgi i łyka. Następnie płaty te są powiększane i łączone ze sobą (rys. 8.21A). Przepoczwarczenie w glebie. Gene­racja 1-roczna, młode chrząszcze pojawiają się na przełomie sierpnia i września. Występu­je w całej Polsce, niekiedy, zwłaszcza na gruntach porolnych i słabych siedliskach, maso­wo. Charakterystyczny jest dla starszych upraw i młodników 8-15-letnich.Szkody powo­duje postać dorosła i larwa, choć ocena gospodarcza żeru larwy nie jest dokładna, gdyż starsze drzewa, na których korzeniach przeważnie żeruje, nie reagują w widoczny sposób na uszkodzenia. Larwa przyczynia się jednak do osłabienia drzew, co uwidacznia się skró­ceniem i przerzedzeniem igliwia, a także może ułatwić infekcję sosny przez hubę korzenio­wą.

45. Opaślik sosnowiec

Roi się w lipcu i sierpniu). Jaja kremowożółte, owalne w zarysie, składane są po 1-6 sztuk, płytko do gleby Samica składa ogółem około 50 jąj. Jaja sa stadium diapauzujacym, zimują z reguły dwukrotnie. Młode larwy pojawiąja się na przełomie kwieW ia i maja i żeruja po­czatkowo na roślinach runa leśnego. Larwy starsze oraz postacie dorosłe żeruja na sośnie zgryzdjac igły w części nasadowej, paczki oraz korę na młodych pędach. Żeruja głównie w nocy, w dzień najłatwiej je zn aleźC w górnej części korony. Sa w zasadzie roSli­nożerne, ale niekiedy bywąja drapieżne w stosunku do innych bezkręgowców przebywających w tym środowisku. Przechodzi 5 liniei5, mło­de postacie dorosłe pojawiąj~ się w lipcu. Genera­cja dwuletnia.

Występuje w borach sosnowych na siedli­skach boru suchego i boru świeżego, żeruje też, jakkolwiek rzadko, na świerku. Gradacje wybucha­_jat gwałtownie, ale mają charakter lokalny. Wystę­powały głównie w Puszczy Nadnoteckiej i Sando­mierskiej. Obserwuje się cykl gradacyjny ze szczy­tami liczebności co 11 lat, często zsynchronizowa­ny z gradacjami brudnicy mniszki.

46. Osnuja czerwonogłowa

Rójka może odbywać się od końca marca do połowy maja. Jaja żółte, później brudnozielonkawe, wal­cowato-owalne długości 2 mm. Samica składa 30-40 jaj partiami, szeregowo na zeszłoro­cznych igłach sosny, po 2-18 sztuk w złożu. Wylęg larw następuje po 7-10 dniach. Żeruj one wspólnie na igłach, przebywając w luźnym oprzędzie, przy czym każda larwa zajmuje w nim oddzielną rureczkowatą komorę. Rozwój larw przebiega szybko, w ciągu 3-4 tygodni przechodzą one 5 linień; następnie udają się do gleby w pobliżu pnia, gdzie za­grzebują się na głębokość 3-5 cm. Przepoczwarczenie następuje albo najbliższej wiosny, albo po okresie diapauzy po drugim lub trzecim zimowaniu. Wi1goW a pogoda i niskie tem­peratury w okresie żeru larw zwiększają liczbę larw diapauzujących. Generacja jest więc 1-3-letnia. Występuje w 10-30-letnich drzewostanach sosnowych, głównie na siedlisku bo­ru suchego, a jej gradacje miały miejsce w Puszczy Nadnoteckiej oraz Piskięj.

47. Rytownik dwuzębny

Roi się w maju i czerwcu. Atakuje drzewa różnego wieku zasiedlając miejsca z cienką kora łącznie z gałązkami o średnicy 1 cm oraz cienki leżący materiał drzewny. Komora godowa i gwiaździste chodni­ki macierzyste, których liczba waha się od 3 do 7, silnie zaznaczają się w bielu. Na gałąz­kach przybierają one przebieg równoległy do włókien. Nyże jajowe rozmieszczone nierów­nomiernie, często tylko z jednej strony chodnika. Chodniki larwalne i kolebki poczwarko­we zagłębione w bielu, a pod grubą korą w miazdze. Żer uzupełniający odbywa się w miejscu żerowania lub na młodych gałązkach. Chrząszcze wygryzają wówczas jamkowata dołki na powierzchni bielu. W zasadzie jedna generacja w roku, w cieplejszych re­gionach kraju i przy pomyślnych warunkach pogodowych możliwe są dwie generacje z rój­ką w początku maja i w lipcu. Zimują postacie dorosłe, czasem larwy. Gatunek ten może być groźny w drzewostanach 1 i II klasy wieku, gdzie sadowi się na strzałkach drzew osła­bionych przez pożar, choroby systemów korzenio­wych sosny, spałowanie przez jelenie. Oprócz sosny zasiedla też świerk, jodłę i modrzew. Podobną biologią charakteryzuje się rytownik czterozębny, zasiedlający głównie wierzchołki drzew. Komora godowa mniejsza niż u rytownika dwuzębne­go, chodniki macierzyste nie tak silnie zagłębione w bielu.

48. Sieciech niegłębek

Postacie do­rosłe pojawiają się w końcu kwietnia i maju. Żerują przez cały sezon wegetacyj­ny na sadzonkach drzew iglastych i liściastych. Na sośnie nagryzają igły w nasadowej czę­ści, a nawet obcinają je zupełnie. Najgroźniejszy dla sadzonek i siewek jest żer na strzał­kach, na których płatowo ogryzają korę, miazgę i łyko. Niekiedy przegryzają ca­łe strzałki. Uszkadzają także pączki. Żerują w nocy i w dni pochmurne. W dni słoneczne przebywają w powierzchniowej warstwie gleby. Jaja składane są do gleby, a larwy żerują na korzeniach traw. Generacja jednoroczna. Szczególnie zagrożone są przez sieciecha uprawy 1-2-letnie założone na słabych glebach piaszczystych oraz na terenach objętych poprzednio pożarem lasu. Przy masowym pojawie giną całe uprawy, a drzewka które prze­żyły, na skutek uszkodzenia pączków przybierają krzaczastą formę. Podobną biologię mają zmiennik brudny i zmiennik leszczynowiec, ale z reguły nie uszkadzają one strzałek sadzo­nek, a igły ogryzają na całej ich długości.

49. Turkuć podjadek

Postacie do­rosłe pojawiają się w końcu kwietnia i maju. Żerują przez cały sezon wegetacyj­ny na sadzonkach drzew iglastych i liściastych. Na sośnie nagryzają igły w nasadowej czę­ści, a nawet obcinają je zupełnie. Najgroźniejszy dla sadzonek i siewek jest żer na strzał­kach, na których płatowo ogryzają korę, miazgę i łyko. Niekiedy przegryzają ca­łe strzałki. Uszkadzają także pączki. Żerują w nocy i w dni pochmurne. W dni słoneczne przebywają w powierzchniowej warstwie gleby. Jaja składane są do gleby, a larwy żerują na korzeniach traw. Generacja jednoroczna. Szczególnie zagrożone są przez sieciecha uprawy 1-2-letnie założone na słabych glebach piaszczystych oraz na terenach objętych poprzednio pożarem lasu. Przy masowym pojawie giną całe uprawy, a drzewka które prze­żyły, na skutek uszkodzenia pączków przybierają krzaczastą formę. Podobną biologię mają zmiennik brudny i zmiennik leszczynowiec, ale z reguły nie uszkadzają one strzałek sadzo­nek, a igły ogryzają na całej ich długości. znajdujących się tam podziemnych części drzewek, co prowadzi do wywracania się i więd­nięcia siewek i małych sadzonek. Turkus podjadek występuje w całej Polsce na glebach wilgotnych i świeżych, pulchnych, ale staje się stopniowo zwierzęciem coraz rzadszym.

50. Wskaźnica modrzewianeczka

Rójka przypada na sierpień i początek września, odbywa się o zmroku. Jaja są składane z reguły pojedynczo pod łuskami kory na pędach, na strzale w obrębie korony i na gałązkach. Jaja zimują. Wylęg gąsienic następuje w połowie maja. Udają się one na pą­czki, wgryzają pod ich łuski okrywowe i minują wnętrze pączka, a następnie przędąc ogryzają rozwijające się igły i pędy. Uszkodzone igły brunatnieją, co czyni żer wskaźnicy po­dobny do żeru zawodnicy świerkowej. W końcu lipca gąsieni­ce schodzą do ściółki gdzie następuje przepoczwarczenie. Część gąsienice może przepoczwarczać się w miejscu żerowania. Wrogowie naturalni wskaźnicy modrzewianeczki nie zostali w Polsce rozpoznani. W Czechach stwierdzono ograniczenie liczebności wskaźnicy przez owadożerne ptaki (głów­nie sikory), drapieżne i pasożytnicze owady, wirusy i grzyby. Spośród owadów drapież­nych nąjważniejszymi są tęcznik liszkarz, biegacz łąkowy, oczatka, oraz larwy bzygowa­tych. Spośród licznych pasożytów można wymienić rączycę. Wskaźnica modrzewianeczka jest polifagiem drzew iglastych, występującym w Al­pach, górach Europy Środkowęj, Sudetach, Karpatach Zachodnich (Niskie Tatry). W Sude­tach (Karkonosze, Góry Kruszcowe) występowała dotychczas na południowych zboczach. W roku 1977 jęj silna gradacja uszkodziła świerczyny w polskich Karkonoszach

W zasadzie główną rośliną żywicielską wskaźnicy jest modrzew. Masowo występuje też na świerku, rzadziej na sośnie pospolitej, kosówce, limbie i jodle. Gatunek ten repre­zentowany jest przez dwie rasy ekologiczne: modrzewiową i świerkową (żerującą też na sosnach), różniące się ne tylko wymaganiami pokarmowymi ale i odmienną biologią roz­woju, sposobem żerowania. W Czechosłowacji i Polsce szkody powodowane przez formę świerkową wskaźnicy modrzewianeczki występują głównie w starszych, silnie zwartych drzewostanach świerkowych, rzadziej w tyczkowinach i miodnikach. Gradacje rozprzestrzeniają się bardzo gwałtownie, gdyż rojące się motyle mogą przelatywać na dalekie od­ległości w poszukiwaniu właściwego miejsca lęgowego, tj. nie objętych żerem drzewosta­nów świerkowych. Także motyle przenoszone przez wiatr łatwo tworzą nowe ogniska mi­gracyjne. Gradacje, które trwają kilka lat prowadzą do silnego prześwietlenia koron, gdyż gąsieniczki żerują tylko na zdrowych tegorocznych igłach. Pociąga to za sobą istota e straty przyrostu i wydzielanie się posuszu.

51. Czterooczak świerkowiec

Ma dwie generacje w roku, a także rozwija się generacja siostrzana. Rójka przypada na maj i lipiec - do poło­wy sierpniu. Zasiedla drzewa osłabione w różnym wieku o gładkiej korze najchętniej w drągowinach, sadowiąc się na całej długości strzały. Komora godowa podobnie jak i znacz­ne części chodników macierzystych znajdują się w korze na różnej głębokości. Chodniki macierzyste typu gwiaździstego z tendencją do przebiegu poprzecznego, najczęściej 3-4, rzadziej od 1 do 8. Mają one długość 2-6 cm, a szerokość 1-1,2 mm, są zapchane brunatną mączką. Chodaki larwalne również przebiegają w korze na różnej głębokości sięgając na pewnych odcinkach do tyka-; bielu, w którym są zagłębione kolebki poczwarkowe, nie na­ruszają. Całe żerowisko widoczne na wewnętrznej stronie kory wskazuje na jego nieregu­larny układ - widoczne są tylko fragmenty chodników larwalnych i macierzystych (rys. 8.180). Zimuje postać dorosła, poczwarka lub larwa w żerowisku.

Czterooczak świerkowiec występuje w całęj Polsce na świerku, wyjątkowo na sośnie i jodle. Zasiedla drzewostany zwarte, unikając miejsc o silnym nasłonecznieniu. W zasadzie towarzyszy kornikowi drukarzowi, jednakże w północno-wschodnim zasięgu świerka cha­rakteryzuje się znaczny dynamiką rozwoju i bywa samodzielnym, groźnym szkodnikiem fizjologicznym młodszych i średniowiekowych drzewostanów.

52. Szczotecznica szarawka

Rójka przypada na maj i czerwiec. Jaja składanie są na korze pni w złożach po ok. 100 sztuk, a jedna samica okłada łącznie około 400 jąj. Złoża jaj nie są pokryte włoskami. Gąsienice wylegają się po 2 tygodniach i pojawiają najliczniej w drugiej połowie czerwca. Wędruje one w ko­rony, gdzie szkieletyzują, a następnie rozrzutnie ogryzają liście. Zaniepokojone zwijaj się w pierścienie i spadają na ziemię. Podczas masowych pojawów wiele gąsienic wędruje po ziemi w poszukiwaniu nowych drzew żywicielskich. Żer trwa do końca września, a nawet początków października, następnie gąsienice schodzą pod ściółkę, gdzie się przepoczwarczają.

Szczotecznica szarawka aczkolwiek preferuje buka, to, jednak żeruje też na dębach innych drzewach liściastych, a bardzo rzadko na sośnie. W drzewostanach sosnowych w Nadleśnictwie Nurzec (Kraina Podlaska) w latach 1956-1957 miała miejsce silna gradacja tego szkodnika. Gradacje tego gatunku rozwijają się gwałtownie, ale nie trwają długo z uwagi na skłonność gąsienic do zachorowań na krysztalicę. Żery, nawet zupełne, nie są dla buczyn groźne (w sosninach szkodnik ten był zwalczamy), gdyż przypadają na miesiące let­nie i jesienne. Powodują jednak straty przyrostu, a gdy gradacja trwa kilka lat prowadzą do wydzielenia się posuszu.

Kontrola zagrożenia drzewostanów bukowych i dębowych przez szczotecznicę polega na poszukiwaniu poczwarek na powierzchniach podokapowych drzew kontrolnych. Prze­prowadza się ją w listopadzie, wówczas gdy na drzewach stwierdzono ubytek ponad 30% ulistnienia.

2000

Strona 17 z 17

---