Entomologia

Wykład I 20.02.2005

Danuta Kropczyńska gr. 2 i 4

2 semestry, egzamin testowy 40-60 pytań z częścią otwartą

Entomologia stosowana- głównie zajmuje się owadami, ale również nicienie, ślimaki.

J. Boczek „Nauka o szkodnikach roślin uprawnych” SGGW 2001

J. Boczek „Niechemiczne metody zwalczania szkodników roślin” SGGW 1992

W. Gruszczyński „Zoocydy w ochronie roślin”- SGGW 1993- głównie ogólna charakterystyka grup chemicznych środków ochrony roślin.

„Hasło ogrodnicze”- kalendarz ochrony roślin

Ekologia owadów

Szkodnik -gatunek zmniejszający dostępność, jakość i wartość zasobów człowieka- czyli rośliny uprawne, uprawiane dla celów dekoracyjnych w domach lub w ogrodach, parkach; zwierzęta hodowlane do celów spożywczych, dla przyjemności, włókna używane do tkanin, zwierzęta które niepokoją człowieka przez żądlenie, nakłuwanie i przenoszenie chorób.

Szkodnikami są: owady, nicienie, roztocza, ślimaki, gryzonie, ptaki, zwierzyna płowa, zające

Skąd się biorą szkodniki?

W środowisku liczebność osobników populacji się oscyluje wokół poziomu równowagi.

Utrzymanie poziomu równowagi zależy od:

• Czynników abiotycznych- działających niezależnie od zagęszczenia populacji

• Czynników biotycznych związanych z powiązaniami pokarmowymi (drapieżnictwo, pasożytnictwo, współzawodniczenie o pokarm, dostępność miejsc namnażania się) -zależy od zagęszczenia populacji

Czynniki abiotyczne- np. chłód - kilkudniowy przymrozek może spowodować gwałtowny spadek liczebności ale potem liczebność wzrasta do ustalenia się poziomu równowagi- również może to być gwałtowny deszcz- zawsze jednak jakaś część szkodników zostaje.

Czynniki wrodzone- genotypowe

• długość cyklu rozwojowego, liczba pokoleń - organizmy o krótkim cyklu rozwojowym mają skłonność do masowych pojawów - mszyce- w sezonie rozmnażają się bez udziału jaj i samców, jedynie jaja zimujące

• liczba potomstwa - również mszyce i roztocza

• odporność na działanie czynników biotycznych i abiotycznych niekorzystnie wpływających na gatunek- np. odporność na działanie temperatury- kwieciak jabłkowiec- zaczyna aktywność przy 5 stopniach, a przy spadku temperatury zapada w stan odrętwienia ; odporność na wrogów- twarda okrywa ciała

Wrogowie naturalni

Nie niszczeni przez chemiczne środki ochrony roślin i niektóre zabiegi uprawowe; regulują liczebność gatunków roślinożernych.

Najgroźniejsze dla nich jest:

• stosowanie nie selektywnych pestycydów- przędziorki zżerane są przez roztocza z rodziny Phytoseide które są bardzo wrażliwe na pestycydy- duży pojaw przędziorków świadczy o stosowaniu pestycydów

• monokultury- wrogowie naturalni ich nie lubią, lepiej w uprawach współrzędnych- ostoje wrogów naturalnych np. pokrzywa

• usuwanie z pól miedz i z ich okolicy zadrzewień i dziko rosnącej roślinności

Koncepcja introdukcji wrogów naturalnych do ekosystemu aby ustalić niższy poziom równowagi - przędziorek owocowiec w sadach- bardzo groźny, aby go zwalczyć wprowadza się dobroczynka w paskach lub fragmentach kory, stosuje się selektywne pestycydy- w 2,3 lata usuwamy problem

Inne składniki biocenozy:

• konkurencja o pokarm i miejsce gniazdowania

• intensywne nawożenie, głównie azotowe sprzyja rozwojowi gatunków roślinożernych

Działalność człowieka:

• zmiany w systemie upraw roślin

• nieumiejętne stosowanie chemicznych środków ochrony roślin

• tworzenie nowych miejsc gniazdowania - muchówki przywabiane są przez zapach fermentującego obornika- śmietka kapuściana, cebulanka i śmietlanka

• wprowadzanie do ekosystemu wrogów naturalnych

• wprowadzanie do ekosystemu zmian powodujących, że mniej osobników przeżywa - usówanie miejsc gniazdowania i

integrowane programy- wzrost szpecieli po zmodyfikowaniu oprysków spowodował wzrost liczby drapieżników które ograniczyły liczebność przędziorków.

Skład jakościowy fauny owadów na polu kapusty:

zoofagi 40%, fitofagi 12%, saprofagi 10%, odżywiające się nektarem 38%

w składzie ilościowym dominują fitofagi

szkodniki:

• okazjonalne- stanowią zagrożenie raz na kilka lat

• potencjalne- stanowią zagrożenie po zmianie systemu uprawy np. przędziorki]

• migrujące- rzadkie w naszym klimacie np. zmieszchnica trupiagłówka- okresowy szkodnik ziemniaków

Owady są zwierzętami zmiennocieplnymi - spadek temperatury przystosowuje je do pór roku

Zmiany pór roku występują cyklicznie, sygnały ze środowiska przygotowują zwierzęta do nadejścia kolejnej pory. Wiążą się ze zmianami temperatury, wilgotności, ilości jak i jakości pożywienia.

Mechanizmy pozwalające na przystosowanie się:

• zapadanie w stan odrętwienia

• diapauza

• migracja

Odrętwienie - krótkotrwały stan zahamowania czynności życiowych po zaistnieniu niekorzystnych warunków.

Diapauza - stan niskiej aktywności metabolicznej związany z zahamowaniem rozwoju lub reprodukcji. W stanie tym owad jest odporny na niesprzyjające warunki środowiska i zmienia swe zachowanie. Diapauza jest genetycznie uwarunkowana, mogą w nią zapadać określone stadia gatunku. Jest kontrolowana przez sygnały ze środowiska których wystąpienie poprzedza nadejście niesprzyjających warunków. Owady diapauzujące w porównaniu z nie diapauzującymi może cechować:

• różny wygląd

• różne przystosowania fizjologiczne

• zmiany w zachowaniu

Faza przygotowująca do przejścia w stan diapauzy.

Sygnałem ze środowiska wywołującym diapauze jest fotoperiod, zmiana jakości pokarmu (barwniki)

Zegar fotoperiodyczny i licznik fotoperiod

Wybudzenie z diapauzy- okres diapauzy jest zafiksowany genetyczne

Migracja- jest to faza charakteryzująca się stałym ruchem owadów w określonym kierunku. Powiązana jest z zahamowaniem reakcji na bodźce jak stymulatory żerowania czy reprodukcji. Przystosowuje owady do zmiany miejsca rozwoju i reprodukcji, pozwala owadom kolonizować nowe środowiska, ułatwia mieszanie się populacji i zwiększenie genetycznego zróżnicowania. Wywołują ja sygnały ze środowiska:

• zagęszczenie populacji

• pokarm

• fotoperiod, jeśli migracja jest związana z diapauzą np. biedronki zimujące pod świerkami i jałowcami

ENTOMOLOGIA wykład II 27.02.2006

Integrowane metody zwalczania

Łączne wykorzystywanie dostępnych sposobów i metod zwalczania agrofagów włączając w to agrotechnikę, odmiany odporne, wrogów naturalnych oraz biologiczne i chemiczne zwalczanie celem skutecznego, bezpiecznego i opłacalnego obniżania populacji agrofagów do poziomu poniżej którego nie wyrządza szkód gospodarczych.

Agrofag- chwasty, patogeny, szkodniki.

Definicja i założenia IPM:

• pewna ilość strar w produkcji roślinnej może być bardziej ekonomiczna, niż całkowite wyeliminowanie szkodnika.

• Jeśli wytępimy jakiś gatunek jego nisze może zając inny- groźniejszy

• jeśli nieliczna populacja szkodnika występuje na roślinie, wywiera korzystny wpływ na plonowanie- wzmożona fotosynteza ma zniwelować straty- rośliny lepiej rosną

• próg szkodliwości gatunku to taka liczebność szkodnika, przy którym występują gospodarcze straty i wówczas zwalczanie jest ekonomicznie uzasadnione, poniżej tego poziomu nakłady na ochronę są wyższe niż zyski, wynikające z przyrostu plonu.

• Próg zagrożenia - jest to taka liczebność szkodnika, przy której należy podjąć zabiegi ochronne aby nie dopuścić do osiągnięcia przez agrofaga progu ekonomicznej szkodliwości.

• Stonka ziemniaczana praktycznie co roku przekracza próg ekonomicznej szkodliwości

• owocówka jabłkóweczka- jej poziom równowagi przekracza poziom szkodliwości ekonomicznej- niezbędne regularne zabiegi

Metody integrowane:

• kwarantanna

• hodowla odpornych odmian

• metody chemiczne- selektywne pestycydy

• prognozy i sygnalizowanie

• metody biologiczne- drapieżne pasożyty, biopreparaty

• metody fizyczne i mechaniczne- wysokie i niskie temperatury, promieniowanie gamma i jonizujące.

• Metody biotechniczne- atraktanty i repelenty, informatory chemiczne

• metody agrotechniczne- higieniczne- uprawa roli i płodozmian, terminy siewu, nawożenie

Dlaczego IPM?

Jest to jedyny jaki w obecnej chwili możemy zaproponować system zapewniający trwały i opłacalny ekonomicznie sposób zapobiegania szkodom powodowanym przez szkodniki i chwasty wykorzystujący naturalne czynniki ograniczające populację agrofaga posługujący się wszystkimi dostępnymi metodami zwalczania.

Stosowanie metody chemicznej ogranicza się do przypadków, w których inne metody zwalczania zawodzą i dopuszcza pestycydy selektywne, bezpieczne dla środowiska.

Zakłada podejmowanie o zwalczaniu tylko wówczas, gdy jest ona ekonomicznie uzasadniona opierając ją na progach szkodliwości.

Progi szkodliwości- 0,5 przędziorka/ cm2 liścia- progi szkodliwości wyznacza się mierząc intensywność fotosyntezy, przyrost i inne wskaźniki.

Chemiczne środki ochrony roślin:

Zużycie pestycydów w Europie w kg aktywnego składnika na hektar

Szwecja

Dania 0,8

Hiszpania 1,3

Niemcy 1,7

Włochy 3,8

Francja 4,4

Holandia 10,2

Polska 0,5- nie jest to dokładne, w sadownictwie zużywa się znacznie więcej

Podział zoocydów:

• insekcydy- zwalczają owady

• nematocydy - zwalczają nicienie

• akaricydy- zwalczają roztocza

• moluskocydy- zwalczają ślimaki

• rodenocydy - zwalczją gryzonie

• repelenty- odstraszają zwierzyne łowną uszkadzającą rośliny uprawne

Skład zoocydu:

• substancja czynna (aktywna)- właściwa trucizna

• nośnik (talk, olej mineralny)

• synergetyki- substancje zwiększające działanie preparatu

• substancje pomocnicze- emulgatory, rozpuszczalniki, utrwalacze, dopełniacze, stabilizatory.

Na etykiecie preparatu substancje czynną określa nazwa chemiczna i wzór chemiczny np. 0-dietylo-0,2-izopropylo-4-metylopiramidyn-6-ylu, nazwa zwyczajowa- diazon, nazwa handlowa: Basudin, Pomona flox, Diazon- ustalona przez producentów. Zawartość substancji czynnej podana jest z nazwą handlową np. Basudin 25 EC, symbol EC oznacza formę użytkowania preparatu.

DS- proszek do suchego zaprawiana roślin

EC- roztwór do emulgowania

SC- stężona zawiesina

SP - proszek do rozpuszczania w wodzie

UL - ciecz do stosowania w ultra niskich objętościach

WP- proszek zawiesinowy

O formie decyduje substancja pomocnicza.

Zachowanie się zoocydów na roślinie:

• zoocydy powieszchniowe- pozostają na powierzchni rośliny- nie działają na owady o aparacie gębowym kłująco-ssącym

• zoocydy o działaniu wgłębnym- wnikają do tkanek na głębokość 2-3 warstw komórek- dobre na owady minujące

• zoocydy o działaniu układowym (systemicznym)- przenoszą się w wiązkach przewodzących, krótko pozostają na powierzchni roślin, krążą wraz z sokami.

Działąnie zoocydów na owady:

• zoocydy o działaniu kontaktowym- wnikają przez okrywę ciała w czasie gdy wykonywany jest zabieg, lub gdy owad chodzi po potraktowanej zoocydem powierzchni.

• Zoocydy o działaniu żołądkowym- owad zatruwa się pobierając pokarm z pestycydem

• zoocydy o działaniu oddechowym- wnikają do układu oddechowego owada przez przetchlinki, blokują enzymy oddechowe, stosowane najczęściej w pomieszczeniach zamkniętych.

Bez względu na drogę wnikania do ciała owada najczęściej następuje porażenie jego układu nerwowego.

Bezpieczne stosowanie zoocydu wymaga przestrzegania:

• okresu karencji- czas, jaki musi upłynąć od zabiegu do zbioru. W tym czasie zoocyd musu się rozłożyć do bezpiecznego poziomu dopuszczalnej pozostałości w produktach spożywczych którą wyrażono w dniach

• tolerancja- dopuszczane pozostałości zoocydu w produktach spożywczych wyrażone w mg/kg lub ppm.

• prewencji- określonego czasu, jaki musi upłynąć, aby człowiek mógł wejść na teren objęty zabiegiem, lub aby uprawę mogły odwiedzać pszczoły- wyrażone są w dniach lub godzinach.

Preparaty szybko rozkładające się- 1 dzień, preparaty o 1 tygodniu lub wielu tygodniach.

ENTOMOLOGIA wykład III

Mechanizm działania zoocydów na owady:

Działają na system nerwowy owadów. Bodźce przewodzone są w systemie nerwowym owadów podobnie jak u innych zwierząt- w obrębie neuronów i jego wypustek- przewodzenie elektromagnetyczne w obrębie ciała neuronu i chemicznie pomiędzy synapsami- acetylocholina. Pestycyd blokuje estrazę cholinową rozkładającą acetylocholinę - gromadzi się ona co powoduje wzrost pobudliwości owadów, zaburzenia czynnościowe, paraliż a następnie śmierć- podobnie działają u człowieka.

Toksyczność zoocydów.

Zoocydy są szkodliwe lub trujące dla ludzi i zwierząt, badania toksykologiczne mają na celu:

• określenie szkodliwość dawek preparatu- toksyczność ostrą, podostrą i przewlekłą

• określenie dawek tolerowanych- uruchamiających mechanizmy obronne i kompensacyjne, nie obojętne dla zdrowia

• dawki, do których organizm się przystosowuje- tolerancji.

Miarą toksyczności pestycydów jest dawka wyrażona w mg/kg masy ciała LD₅₀ -średnia dawka letalna trucizny, powodująca śmierć 50% zwierząt doświadczalnych.

Klasy toksyczności: LD₅₀ mg/kg masy ciała (dla szczura)

Silnie toksyczne <5 - mogą je stosować tylko specjaliści

Toksyczne 5-50

Szkodliwe 51-500- nie stosować w pomieszczeniach zamkniętych

Pozostałe >500- w miarę bezpieczne

Historia stosowania zoocydów:

1200 p.n.e. - siarka, popiół, arszenik

1840 n.e. - pyrotrum - wodny wyciąg z koszyczków chryzantem

1860 - arseniany- bardzo toksyczne

1880 - ciecz kalifornijska

1913- związki rtęci

---------------------------------------------------------------------------------

chlorowane węglowodory- gromadzą się w układzie pokarmowym, kreowały szkodniki niszcząc ich naturalnych wrogów

1939 -DDT- zapobiegał wszawicy i malarii

1940 - HCH

1948 - aldrin, dieldrin

1956 - endosulfan- jeszcze stosowane, nazwa handlowa TIODAN

-----------------------------------------------------------------------------------

insektycydy fosfoorganiczne - stosowane do dzisiaj, ale powoli wycofywane- sporo toksycznych dla człowieka

1949 - paration

1952 - diazonon

karbaminiany

1956- karbaryl- rakotwórczy, ale grupa jeszcze stosowana

perytroidy

1976- permetryna- syntetyczny odpowiednik pyretrum z chryzantemy- duża toksyczność dla owadów, stosowany w g/ha- nie jest selektywny

--------------------------------------------------------------------------------------

1946-62 okres niezawodnej wiary w pestycydy

1962-1972 okres zwątpienia - Rachel Carson „Silent spring”, wzrosła odporność i koszty produkcji

1976- do współczesnych czasów- wprowadzenie metody kompleksowej (integrowanej)-IMP- integrated pest management

Proces rejestracji trwa około 14 lat.

1972- Rachel Carson opublikowała książkę, w której wykazała uboczne skutki stosowania środków ochrony roślin.

Przyczyny wprowadzenia metody integrowanej:

• wzrost kosztów chemicznego zwalczania

• koszt wprowadzenia na rynek jednego nowego preparatu:

• 1956- 1,2 mln USD

• 1984- 30 mln USD- wzrosła odporność, trzeba przebadać więcej związków, żeby trafić na skuteczny

• obecnie wiele szkodników ma rasy odporne, w 1956- 51 odpornych, w 1982- 400 gatunków

PRZEGLĄD CHEMICZNYCH ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN

Zoocydy fosfoorganiczne

Przez wiele lat najczęściej stosowane. Blokują estrazę cholinową, uniemożliwiają reakcje enzymu z acetylocholiną. Liczne są silnymi truciznami ssaków.

Nie można stosować często preparatów o podobnym mechanizmie działania !!!

Są to estry kwasu fosforowego i fosforany, dwie grupy:

- preparaty o działaniu układowym:

• Bi 58 NOWY (400g dimetoatu) i DIMEZYL 400 EC, szkodliwy, DANADIN 400EC- szkodliwy, 21-60 dni karencji, warzywa polowe, sady, stosować na owady o aparacie gębowym kłująco-ssącym- ale może być stosowany na wszystko

• METASYSOX R250 EC (oksydimeton metylowy), toksyczny, karencja 7-21 dni, warzywa polowe- zwalcza mszyce, wiciornastki.

- zoocydy fosfoorganiczne o działaniu wgłębnym:

• BASUDIN 10GR (diazynon)- pozostałe, karencja 21-60 dni, do zwalczania pędraków, opuchlaków i drutowców- stosować przed sadzeniem roślin lub jesienią

• BASUDIN 25 EC (diazynon), szkodliwy, karencja 9-14 dni, sady, warzywa polowe i rośliny ozdobne- dobrze zwalcza żerujące przy szyjce korzeniowej

• BASUDIN 600 EW- jak wyżej

• DIAZOL 250 EC, DIASINON 10 GR- patrz BASUDIN, GROT 15 EC

• DURSBAN 400 EC- (chloropiryfos), szkodliwy, karencja 14-21 dni, szkodniki warzyw polowych, truskawki i rośliny ozdobne- przeciwko szkodnikom glebowym- podobnie PYRNNEX 480 EC

• FYFANON 500 EC (malation) pozostałe, karencja 7 dni, wiele szkodników roślin warzywnych polowych i sadów

• WINYLOFOS 550 EC (dichlorofos)- toksyczny, karencja 1-7 dni, do szkodników pod osłonami i na warzywach w polu, SZKLARNIAK 80 AE- podobnie, lecz tylko pod osłonami

• OWADOFOS 540 EC (fenitrotion), szkodliwy, karencja 14- 21 dni, wiele szkodników upraw polowych, warzyw, roślin ozdobnych, sadów- są rasy odporne- można stosować do produkcji integrowanej, podobnie SUMITHION 550 EC, SUMITCHION SUPER 1000 EC, OWADOX 1000 EC.

• RELDAN 400 EC (metylo-chloropiryfos), pozostałe, karencja 14-30 dni, wiele szkodników warzyw gruntowych, szkodniki jabłoni

• ZOLONE 330 EC (fosalon) pozostałe, karencja 15 dni, wiele szkodników upraw polowych warzyw gruntowych, roślin ozdobnych, sadów

Karbaminiany- działają tak jak fosfoorganiczne

Estry kwasu N-metylokarbaminianowego, liczne są silnymi truciznami dla człowieka, działają kontaktowo i żołądkowo, na roślinę układowo, wgłębnie, lub powierzchniowo

• LANATE 250 SL (metomyl), toksyczny, karencja 14-21 dni, nicienie liściowe, mączlik, mszyce i miniarki

• METHOMEX 200 SL (metonyl) toksyczny, karencja 3-7 dni, jak wyżej, zwalcza również polowe- bielinki

• LARVIN 375 SL (tiodicarp), toksyczny, wgłębny, karencja 14 dni, gąsienice zwójek, bielinków i innych motyl- działa jak hormon- uniemożliwia przepoczwarzanie

• MARSCHAL 250 CS (karbosulfan) szkodliwy, systemiczny, karencja 14-30 dni, na dużo owadów

Pyretroidy

Estry kwasu chryzantemowego lub jego chlorowcowych analogów oraz alkoholi pierwszo i drugo rzędowych, działa na centralny i obwodowy układ nerwowy- blokują kanały jonowe w membranie komórek nerwowych.

• silnie toksyczne dla ryb i innych organizmów wodnych

• większość silnie toksycznych dla pszczół,

• niektóre długo zalegają w środowisku wodnym, ściółce leśnej i glebie

• wysoka toksyczność dla owadów i tym samym duża skuteczność działania

• bardzo szkodliwe dla wrogów naturalnych szkodników. Po ich zastosowaniu nie można wprowadzać wrogów naturalnych przez 8-10 tygodni

• działają w temperaturze 15-12 stopni Celsjusza- lubią je sadownicy

• mało toksyczne dla człowieka

• ALAMOR 050 SC (alfa cypermetryna), pozostałe, karencja 3-7 dni, szkodniki warzyw, roślin ozdobnych, sadów, podobnie ALFAZOT 050 EC, szkodliwy FASTAC 10 EC szkodliwy

• BULLDOCK 025 EC (beta cylutryna), szkodliwy, karencja 7 dni, szkodniki warzyw, roślin ozdobnych, sadów

• CYPERKIL 2,5 SUPER EC (cypernetryna) , szkodliwy, karencja 3-21 dni, szkodniki warzyw, roślin ozdobnych, sadów, podobnie RIPCORD 10 EC, szkodliwy, SHIRPA 10 EC, pozostałe

• DECIS 2,5 EC (deltametryna)- szkodliwy, karencja 3-7 dni, szkodniki warzyw , roślin ozdobnych, sadów, podobnie DECIS TP, PATRIOT 2,5 EC

• KARATE ZION 050 SC, KARATE ZION 100 SC, (lambda cyhalotryna) szkodliwy, karencja 4-7 dni, szkodniki warzyw, roślin ozdobnych, sadów

Zoocydy III generacji

Analogi inhibitorów biosyntezy chityny (związki benzoilomocznikowe, acylomocznikowe), związki blokujące procesy enzymatyczne w ciele owadów, preparaty powodują zaburzenie syntezy chityny- zakłócają rozwój w stadiach larwalnych, działają kontaktowo i żołądkowo, na roślinę powierzchniowo, niszczą życie biologiczne w wodzie.

• DUMILEN 25 WP (diflubenzuron) szkodliwy, karencja 7-28 dni, gąsienice miniarki, ziemiórki

• NOMOLT 150 SC (deflubenzuron) pozostałe, karencja 7-28 dni, gąsienice motyli, larwy muchówek, często stosowany do zaprawiania

• RIMON 100 EC (novaluron) pozostałe, karencja 7 dni, owocówki, zwójki liściowej miodówki.

INNE

Pochodne pirydyny

• ADMIRAL 100EC- (piryproksyfen) pozostałe, karencja 3 dni, zwalcza mączlika szklarniowego, zwójki na jabłoniach, miodówki na gruszach

Karbarylonoizol

• AZTEC 140 EW (trazamat), szkodliwe, karencja 7-21 dni, mszyce

Tiosulfonian

• BANCOL 50 WP (bensultap) szkodliwy, karencja 21 dni, stonka na ziemniakach

Neonikotynoidy

• ACTARA 26 WG (tameloksan)- pozostałe, karencja 21 dni, mszyce, miodówki, owocnice

• CONFIDOR 200 SL (imidachloropiryd) szkodliwe, karencja 3-14 dni, maczlik szklarniowy, szkodniki sadów, podobnie PIORUN 200 SL- na mszyce w sadach

Oksydiazyny

• STEWARD 30 WG (indoksakarp) szkodliwy, karencja 7 dni, owocak, zwójki liściowe i inne gąsienice zjadające liście

Chloronikotynyl

• CALYPSO 480 SC (tiachloropyryd) szkodliwe, karencja 13 dni, mszyce, owocnice, szkodniki minujące liście

Hydroid

• RUNNER 240 SC (metoksyfenozyd), pozostałe, karencja 7-14 dni, owocówki, toczyk

Makrocykliczne laktony

• SPIN TOR 480 SC (spinosad), pozostałe, karencja 4-7 dni, owocówki, zwójki liściowe

• VERTAMEC 018 EC (abianektyna), szkodliwy, karencja 3 dni, przędziorki pod osłonami

EMTOMOLOGIA wykład IV

Zaprawy nasienne- najmniejsze skażenie środowiska, pozostają w roślinach przez kilka tygodni, chroni w okresie kiełkowania i wzrostu.

GAUCHO 350 FS- (imidachloropiryd), szkodliwy, połyśnica marchwianka, śmietki, oprzędziki, pchełki, mszyce

MARSCHAL 250 CS- (karbosulfan), szkodliwy, połyśnica marchwianka, śmietki, oprzędziki, mszyce.

NOMOLT 150 SC -(teflubenzuron), pozostałe, połyśnica marchwianka, śmietki, ułudnica cebulówka.

SUPER HOMAI 70 DS- (diofonat metylowy, tiuran i diazinon III), połyśnica, śmietka kapuściana, mszyce, oprzędziki.

VYDATE 240 SL - (oksamyl), bardzo toksyczny, mączlik, miniarki, mszyce.

Nematocydy:

BASAMID 97 GR- (diazomet), szkodliwy, do odkażania podłoży w szklarni lub gleby w polu, gleba nadaje się do użytku 2-5 tygodni po zastosowaniu, podobnie NEMAZIN 97 XX, temperatura stosowania około 15 stopni, preparat totalny (niszczy chwasty, choroby i szkodniki) należy przykryć glebą i brezentem- rozkłada się na świetle.

Działanie nicieniobójcze ma również karbaminian (VYDATE 240 SL)- bardzo toksyczny, polewanie ziemi;

Akaricydy- działają tylko na roztocze

związki cheterocykliczne

APOLLO 500 SC (chlorofentyezyna), pozostałe, karencja 3 dni, na warzywa, przed kwitnieniem w sadach, zwalcz młode stadia rozwojowe, podobnie APOLLO PLUS 060 OF

NISSORUN 050 EC, NISSORUN 10 EC, NISSORUN 10 WP (heksytiazoks), pozostałe, karencja 3-30, na wszystkich uprawach.

Związki chinozalinowe

MAGUS 200 S.C. (..................), szkodliwy, karencja 7, w sadach i roślinach ozdobnych, zwalcza stadia dojrzałe

pochodnie kwasu siarkowego

OMITE 30 WP (propagit) szkodliwy, karencja 3-14, podobnie OMITE 570 EW, na wszystkie uprawy.

Fenoksypyrazol

ORTUS 05 S.C (fenpyroksymat), pozostałe, karencja 7, wyłącznie w sadownictwie

Związki cynoorganiczne

PENNSTYL 25 W.P., PENNSTYL 600 S.C (cyheksatyna), szkodliwy, karencja 30, sadownictwo, rośliny ozdobne.

Związki pirydazonowe

SANMITE 20 WP (pirydaben) szkodliwy, karencja 7, przędziorki w sadach i pod osłonami, roztocz truskawki i mączlik szklarniowy.

Kontrola Instytutu Ochrony Roślin - pozostałości wykryto w 100% prób w agreście, 80% malinach, 50% papryki i sałaty pod osłonami. Najczęściej pozostałości fungicydów, tylko w porzeczce wykryto insektycydy- w 4,6% prób przekroczono poziom tolerancji.

Badania Państwowego Instytutu Ochrony Środowiska - dużo w truskawkach 63%, jabłkach 80%, pomidorach 40%, ogórek 43% pod osłonami, najczęściej fungicydy oraz insektycydy.

Owad może rozłożyć preparat na nietoksyczne składniki, zgromadzić go w ciele tłuszczowym, ścianie przewodu pokarmowego. U firofagów występują licznie enzymy hydrolityczne rozkładające trucizny. Większą zdolność rozkładania mają polifagi. Występują przystosowania morfologiczne- gruba kutikula stóp, ciało pokryte włoskami. Ważną barierę stanowią osłonę włókien i zwojów nerwowych.

Zjawisko odporności krzyżowej - owad nabierając odporności na jeden preparat nabiera odporności na wszystkie preparaty o tym samym mechanizmie działania.

Czynności wpływające na powstawanie ras odpornych.

• Podłoże genetyczne:

• częstość mutacji genu R

• dominacje genu R

• liczba genów R

• charakter odporności (mono czy poligeniczne)

• selekcja pestycydów w kierunku odporności krzyżowej

• związane z biologią gatunku

• liczba potomstwa

• liczba pokoleń

• zakres roślin żywicielskich

• ruchliwość, zdolność do migracji i zapas gatunkowy

• Zapobieganie:

• ograniczanie liczby zabiegów

• stosowanie pestycydów nie zalegających w środowisku- dawki podtruwające łatwo wytwarzają rasy odporne

• zabiegi stosowane głównie na osobniki dorosłe

• zabiegi punktowe, a nie na dużych obszarach

• pozostawienie pokoleń nie traktowanych pestycydem

• pozostawienie nisz nie traktowanych pestycydem

• nie stosować pestycydem uwalniających się stopniowo do otoczenia

• stosowanie synergetyków

• osłabianie genu R za pomocą wysokich dawek pestycydów

Uboczne skutki stosowania pestycydów.

Klasyczne pestycydy zaliczamy do ksenobiontyków- związki chemiczne nie występujące w przyrodzie, obecnie dzięki świadomej decyzji człowieka. Od innych źródeł skażenia różni je poddanie kontroli.

Skutki bezpośrednie- masowe zatrucia np. ptaków przez rozsypanie na polu granulatu zawierającej karbofuran.

Skutki pośrednie:

• mogą wywoływać je zanieczyszczenia zawarte w pestycydach, często wykazują one większą toksyczność ostrą od substancji aktywnej, powstawać w wyniku niedokładnego oczyszczenia substancji aktywnej, niewłaściwe i długotrwałe przechowywanie preparatów.

• Produkty transformacji pestycydów- czasami ich toksyczność dla roślin, zwierząt, czy mikroorganizmów glebowych jest większa niż związków macierzystych np. permetryna - toksyczności jej metabolitów jest 100x większa dla mikroorganizmów glebowych i organizmów w środowisku wodnym.

• Wywołują uszkodzenia traktowanej rośliny zakłócając procesy fizjologiczne

• produkty transformacji niektórych zoocydów mają działanie grzybobójcze np. produkt transformacji fenitrotionu- 3-metylo-4-nitrofenol. Jego obecność w glebie powoduje wzrost fenoli których nadmiar jest niekorzystny dla grzybów glebowych.

• Głównie fungicydy, ale również insektycydy (metoksychlor) mogą niekiedy wpływać na żyzność gleb- hamują procesy nitryfikacyjne, niszczą bakterie nitryfikacyjne lub hamują ich rozwój.

• W glebach z ich organicznym składem pestycydy tworzą pozostałości związane, zapobiega to przedostawaniu się tych związków do roślin, ale przedłuża równocześnie przedłuża ich obecność w glebie.

Liczba mogilników w Polsce wynosi 434, łączna masa przechowywana masa przechowywanych wynosi 6335 ton.

Sposób likwidacji:

• Wywożenie za granice i spalanie w specjalnych spalarniach.

• Mobilne instalacje do spalania

• dodawanie do paliw stosowanych w cementowniach.

• Sklepy mają obowiązek skupowania nie zużytych środków.

Najbardziej niebezpieczne rozlewanie preparatów do odparowania LOGOS 500 EC- dichlorofos, praca przy zaprawianiu i w magazynach, przy usuwaniu zbędnych pędów- kwiaciarki.

ACTELLIC 500 EC- pozostaje 5 dni w powietrzu , 7 dni na powierzchni roślin

Narażeni bezpośrednio:

• osoby przyprowadzające zabiegi ochrony roślin

• pracownicy magazynów środków ochrony roślin

• pracownicy zatrudnieni przy zaprawianiu nasion

Narażenie pośrednie:

• osoby wykonujące prace pielęgnacyjne w uprawach pod osłonami

• sprzedawcy produktów roślinnych pochodzących z upraw pod osłonami.

• Konsumenci

Skutki stosowania metody chemicznej:

• wyniszczenie gatunków wrogów naturalnych

• wyselekcjonowanie ras odpornych szkodników

• uaktywnienie się innych gatunków roślinożernych, które wcześniej nie miały gospodarczego znaczenia

• degradacja agrocenoz, środowisk przyległych, skażenie wód powierzchniowych i podziemnych.

Związki modyfikujące zachowanie owadów:

o zachowaniu owadów w środowisku decydują sygnały chemiczne zwane semiozwiązkami, mediatorami (?) lub chemicznymi informatorami- są związkami naturalnego pochodzenia wytworzone przez organizmy żywe.

Pozwalają owadom:

• lokalizować pokarm

• rozpoznawać jakość pożywienia

• poszukiwanie i rozpoznawanie partnerów

• komunikowanie się (owady społeczne)

sensilla (?)- szczecinki - utwory na czułkach odbierają sygnały chemiczne

Podział semizwiązków:

Feromony

• służą do komunikowania się między sobą osobników jednego gatunku. Wywołują reakcje związane z zachowaniem lub procesami rozwojowymi. Po Grecku pherum- przenosić, hormone- pobudzać- inaczej nośnik pobudzenia.

Feromony płciowe:

• wydzielają je samice, czasami obydwie płcie aby przywołać partnerów do kopulacji

• są specyficzne dla gatunku

• stanowią mieszaninę lotnych związków

• najprostszą budowę mają feromony płciowe motyli, stąd zostało wyprodukowane najwięcej ich syntetycznych odpowiedników

• feromony pozostałych owadów są bardzo skomplikowanymi substancjami

Stosowanie feromonów płciowych:

• sygnalizacja pojawiania się dorosłych

• odławianie- w większości samców- niewielki skutek

• dezorientacja samców- dużo feromonów na teren - w owocówce jabłkóweczce

Typy pułapek feromonowych:

…………

Feromony agregacyjne:

• najczęściej wydzielane w celu przywabienia innych osobników tego samego gatunku do wspólnego żerowania

• najlepiej oznaczone dla chrząszczy korników

• reagują na nie obie płcie

• przywabiają tysiące osobników

• powszechnie wykorzystywane w lasach Skandynawii do walki z kornikami.

Wykład 5

Substancje modyfikujące zachowanie owadów c.d.

Feromony alarmu

• znane u owadów społecznych (błonkówki, termity) i mszyc

• informują inne osobniki o grożącym niebezpieczeństwie, wzbudzają odruchy obronne, lub powodują unikanie zagrożenia; mszyce wydzielają je przez syfony- ich wydzielenie powoduje, że kolonia odpada od rośliny.

• dodane do insektycydów zwiększają ruchliwość mszyc, co powoduje ich łatwiejszy kontakt z trucizną.

Feromony znacznikowe

• znane u błonkówek, gąsienic i niektórych motyli, służą do oznaczania drogi do i z mrowiska, ula, gniazda itp.

• mniej lotne od pozostałych semizwiązków

• pszczoły oznaczają nimi miejsca bogate w pyłek

Feromony dystrybucyjne

• umożliwiają gatunkowi rozmieszczenie się na określonym obszarze, lub zaznaczenie wybranego żywiciela

• zaznaczają miejsca, gdzie zostały złożone jaja

• celem jest ograniczenie współzawodnictwa między osobnikami

• naniesienie feromonu dystrybucyjnego na powierzchnie rośliny zabezpiecza przed złożeniem jaj przez szkodniki- na czereśniach i w winnicach. Trudno zapewnić trwałość substancji- jest łatwo zmywana przez deszcz.

Informatory chemiczne służące do komunikowania się między różnymi gatunkami:

Kariomony

Substancje wywołujące u osobnika który je odbiera reakcje dla niego korzystne a niekorzystne dla osobnika wysyłającego sygnały.

Przykłady kariomonów wykorzystywanych w walce biologicznej w celu poprawienia wyników jej stosowania:

• zapach łusek motyli przywabiających wrogów naturalnych np. kruszynka

• zapach przędzy wydzielany przez przędziorki przyciągający dobroczynki, przez gąsienice ich parazytoidy.

• rosa miodowa przyciągająca wrogów naturalnych mszyc.

Większość wrogów naturalnych ma skłonność do przelatywania z uprawy na uprawę, kariomony pozwalają zatrzymać ich w jednym miejscu.

• Kał wydzielany przez szkodniki

• Objawy uszkodzenia liści + kał

• Niektóre parazytoidy rozpoznają gospodarza po feromonie przez niego wydzielanym

• Substancje wydzielane przez organizmy symbiotyczne lub występujące zawsze w pobliżu szkodnika.

trzpiennik → kał → grzyb Amylostireum → gąsieniczniki

Allomony

Są chemicznymi sygnałami wysyłanymi przez organizmy i wywołującymi u biorców tych sygnałów korzystne reakcje dla emitera, a nie dla tego, który te sygnały odbiera.

• Wtórne substancje roślinne wywołujące reakcje unikania roślin, hamujące żerowanie lub składanie jaj. Są to najczęściej terpenoidy, alkaloidy, flawonoidy, fenole

• Związki działające deterentnie ( hamujące zerowane) zwane antyfidantami

• Związki odstraszające to repelenty.

Najczęstsze wykorzystanie semizwiązków:

• Stwierdzenie obecności gatunku na danym terenie (ważne dla celów kwarantannowych)- pułapki feromonowe

• Umożliwienie podjęcia decyzji o zwalczaniu - oznaczenie stadium rozwoju i sumę temperatur efektywnych- do wylęgu z jaj jeżeli te stadia są zwalczane

• Masowe odłowy- stosowane rzadziej, najczęściej gatunków żerujących gromadnie jak korniki

• Przywabianie i zwalczanie szkodników

• Przywabianie i zainfekowanie ich patogenami

• Dezorientacji

Pułapki feromonowe:

• Połączone w formie domku z pokrytą klejem podłogą, która jest wymienna- stosowane do odłowu motyli drobnych, czasami w kształcie zbiornika

• Dla dużych owadów duże zbiorniki

• Ilość pułapek zależy od powierzchni- 1 na 4 ha, 2 na sad 2 ha

• Kapsułkę feromonową wymienia się raz na 8 tygodni

• Pułapki feromonowe lepowe

• Pułapki feromonowe na brudnicę

• Pułapki feromonowe na sówkowate

Feromony (dyspensery) i pułapki feromonowe w polskim sadownictwie

Dyspensery:

Adoxodor - zwójka siatkóweczka

Enarodor - zwójka koróweczka

Grapodor - owocówka śliwkóweczka

Pomodor - owocówka jabłkóweczka

Spilodor - wydłubka oczateczka

Pułapki:

Agrisense

A-1 zwójka siatkóweczka

• A-2 owocówka śliwkóweczka

A-3 zwójka rdzaweczka

A-4 owocówka jabłkóweczka

A-5 zwójka różóweczka

A-6 zwójka porzeczkóweczka

A-7 zwójka bukóweczka = iwineczka

A-8 przeziernik porzeczkowiec

A-9 skośnik brzoskwiniaczek

Feromony mogą być czasem wykorzystywane do bezpośredniego zwalczania owadów.Przykładem może być trociniarka czerwica i torzyśniad kasztanówka.

Szkodniki te występują w małym zagęszczeniu ale stanowią poważne zagrożenie dla szkółek

W przypadku słabo poruszających się gatunków, tworzących przez długi okres czasu małe populacje możliwe jest wychwycenie za pomocą pułapek feromonowych prawie wszystkich samców

Wiele czynników wpływa na działanie pułapki feromonowej i odławianie owadów:

• Konstrukcja pułapki

• Sposób rozmieszczenia feromonu

• Rodzaj feromonu

• Stopień zużycia pułapki

• Usytuowanie pułapki

• Zagęszczenie pułapek

• Liczebność szkodnika

• Zasięg występowania szkodnika

• Poziom aktywności szkodnika

• Efekt współzawodnictwa między samcami

• Migracja

„attract and kill”- przywabianie owadów do kropli na liściu i zabijanie go np. pyretroidem.

Insektycydy pochodzenia roślinnego, mydła, oleje.

Te związki proporcjonalnie do innych insektycydów stanowią niewielką grupę.

W walce z szkodnikami są ważne, ponieważ:

• Często zwalczają rasy szkodników odpornych

• Szybko ulegają rozkładowi, nie mają szkodliwego wpływu na faunę pożyteczną

• Otrzymywane są bezpiecznie z roślin lub wytwarzane za pomocą prostych technologii

• Mogą być łączone z walką biologiczną

Najważniejsze insektycydy roślinne:

PYRETRUM- otrzymywane z kwiatów Chryzantemum cenerariavefolium. Hamują przepływ jonów Na i K we włóknach nerwowych owadów. Zastosowanie- do zwalczania pasożytów owadów (?), ludzi i zwierząt domowych.

SPRUZIT- preparat bardzo łatwo traci owadobójcze właściwości. Stosowany w ogrodach i sadach do zwalczania gąsienicy motyli i wciornastków

NIKOTYNA- powoduje konwulsje i paraliż, bardzo toksyczna dla ludzi, stosowana w szklarniach i ogrodach, pozostaje na roślinach przez 24-48 h.

NEEMIAZADRIACHTINA - wyciąg z nasion, kory i liści Azadriachla indico i Melia azadriach, działa deterentnie, repelentnie, jest regulatorem wzrostu owadów; stosowana w medycynie; szerokie zastosowanie na uprawach roślin ozdobnych i roślinności w miastach, ulega szybkiemu rozkładowi.

Mydła owadobójcze.

Najczęściej stosowana sól potasowa kwasu olejowego, wnika do tchawek, niszczy kutikulę. Są to insektycydy kontaktowe- aby były skuteczne muszą zetknąć się z owadem. Najlepiej działają na owady o miękkim ciele.

Podobne działanie ma 1-2% roztwór detergentów stosowanych w gospodarstwie domowym.

Oleje.

Używane różne oleje roślinne, najlepiej działają na mało ruchliwe owady o miękkim ciele oraz na jaja owadów i roztoczy. Stosowane do zabiegów wczesnowiosennych w szkółkach, sadach- PROMONOL.

Roślinne insektycydy nie zastąpią syntetycznych, ale uzupełniają je, są mniej toksyczne i mniej trwałe, nadają się do metody integrowanej.

Metoda agrotechnicza.

Cechy charakterystyczne współczesnej produkcji rolniczej:

• Pola zajmują duże tereny

• Zgrupowanie pól na jednym obszarze

• Genetyczna jednorodność uprawy

• Zagęszczenie roślin na polu.

• Specjalizacja produkcji

• Mechanizacja

• Wymiana materiału roślinnego.

Decyzje podejmowane przez rolnika mające decydujący wpływ na zdrowotność rośliny i ich ochronę:

Przed posadzeniem rośliny:

• Płodozmian, sąsiedztwo roślin

• Rodzaj stosowanych nawozów (nawożenie mineralne, obornik, nawóz zielony), wprowadzając obornik wprowadzamy dużą faunę drapieżną

• Sposób walki z chwastami- nie chemiczny

• Usuwanie resztek roślinnych (palenie, przyorywanie, wywiezienie)- usuwanie głąbów kapuścianych

• Odkażanie gleby (chemiczne, zalewanie, solaryzacja)

• Gospodarka wodna (deszczowanie, systemy nawadniania)-ważne przy uprawie współrzędnej.

• Sposób uprawy ziemi (intensywne zabiegi uprawowe, brak uprawy, uprawa na wałach)

• Dobór gatunków- odmian roślin uprawnych (jeden gatunek, czy mieszanka gatunków, jedna odmiana czy mieszanka odmian)

• Jakość materiału roślinnego- nasion, rozsady

• Termin siewu, bądź sadzenia- wczesny siew grochu- młode larwy nie przegryzą wykształconego strąka.

• Rozstawa roślin (odległość w rzędzie, odległość miedzy rzędami, kierunek rzędów względem stron świata)

• Głębokość sadzenia

Zabiegi pielęgnacyjne po posadzeniu roślin:

• Nawożenie

• Rodzaj uprawek gleby

• Stosowanie regulatorów wzrostu

• Zwalczanie chwastów (mechanicznie, chemicznie, przed/po skiełkowaniu, jak często)

• Zwalczanie szkodników i chorób

Zbiór i czynności pozbiorcze:

• Zbiór (termin, mechanizacja)

• Usuwanie resztek pożniwnych

• Okresowe przechowywanie (na polu, pod wiatą, w gospodarstwie)

• Ochrona ( w miejscu okresowego przechowywania, zabiegi chemiczne i biologiczne)

• Usuwanie zanieczyszczeń (usuwanie ziemi, nasion chwastów, zainfekowanych cebul, kłączy, bulw, roślin ze stadiami infekcji)

• Przechowywanie (warunki przechowywania- temperatura, wilgotność, stosowanie inhibitorów kiełkowania, ochrona chemiczna/biologiczna)

• Wielkość pól (?)

Entomologia - wykład 6

Rodzaj gleby.

Masowe pojawy szkodników - najczęściej na glebach lekkich i przewiewnych.

Na glebach torfowych nie występują liczniejsze pojawy śmietek i połyśnicy marchwianki.

Jakość gleb.

Zmiany właściwości wodnych gleb (osuszanie gleb); zmiana odczynu (wapnowanie)- wzrost pH gleby, pogorszenie warunków żerowania szkodników glebowych- drutowce, pędraki, komanice.

Uprawa gleby:

• płytkie odwracanie, głębokie spulchnianie- lepsze

• przekopanie gleby po sprzęcie warzyw- groch - pachówka strączkóweczka - gąsienice schodzą na zimowanie do gleby

Termin zbioru:

opóźniony zbiór czereśni i wiśni pozwala na dokończenie rozwoju larwom nasiennicy trześniówki. Opóźniony zbiór grochu- dokończenie rozwoju strąkowca grochowego i pachówki strąkóweczki.

Termin siewu i zbioru:

Odpowiedni termin siewu i zbioru warunkuje zdrowotność plonu.

Wczesny siew:

Wczesnych odmian grochu- rośliny zdążą przekwitnąć przed wylotem motyli pachówki strączkóweczki, buraków- zmniejsza uszkodzenia przez śmietkę ćwiklankę, marchwi przez połyśnicę marchwiankę.

Zbieranie resztek roślinnych po zbiorze plonu- pozostawione na polu są miejscem zimowania szkodników np. jaja mszycy kapuścianej, mszycy grochowej i rolnic.

W szklarniach przędziorek chmielowiec, mączlik szklarniowiec.

Płodozmian (zmianowanie)

rok uprawy (po oborniku lub kompoście) rośliny uprawne

I warzywa kapustne, dyniowate, seler

II pomidor, ogórek, sałata, szpinak

III burak ćwikłowy, marchew, pietruszka.

Na polu porażonym niszczykiem zjadliwym nie należy uprawiać tej samej rośliny przez 4-5 lat.

Na polu po cebuli nie uprawiać: cebuli, czosnku, pora, pietruszki, grochu, szpinaku.

Zaleca się uprawę koniczyny, lucerny i kapusty.

Współrzędna uprawa roślin

- w rzędach

- jako roślinę okrywową

- maskują roślinę - owady trudniej rozpoznają swoją roślinę żywicielską (kształt, barwa, zapach). Dobra kryjówka dla wrogów naturalnych; np. por z marchwią, por z koniczyną (roślina okrywowa)

Obecność dodatkowych roślin jest dla szkodników myląca lub odstraszająca.

Współrzędna uprawa roślin zwiększa równowagę i przeciwdziała masowemu rozmnożeniu szkodników.

Zapobiega :

• erozji i wypłukiwaniu składników pokarmowych

• jednostronnemu wyczerpaniu gleby

• nadmiernemu nasłonecznieniu

• zaskorupianiu gleby

• zacienianie roślin wrażliwych na nadmierne nasłonecznienie

• możliwość zbioru kilku plonów z tej samej powierzchni w jednym sezonie wegetacyjnym

• poprawia jakość roślin- większa odporność na choroby i niekiedy zwiększa plon

Wady:

• utrudnia zbiór

• rośliny konkurują o wodę

Współrzędnie można uprawiać

gat. warzywa dobre sąsiedztwo złe sąsiedztwo

cebula ogórek, burak ćwikłowy, pomidor, marchew, pietruszka fasola, groch, kapustne, rzodkiewka

bazylia, cząber majeranek

czosnek ogórek, pomidor, sałata, skorzonera, marchew, bazylia fasola, groch, kapustne

cząber, koper, tulipany, maliny, drzewa owocowe,

krzewy jagodowe.

Można wykorzystać włókninę i siatki entomologiczne dla ochrony pierwszych stadiów rozwojowych roślin (kiełkowanie)

Szklarnie:

- supernowoczesne- podłoża sztuczne

- tradycyjne- uprawa w glebie

Odporność roślin na szkodniki:

Odnajdywanie roślin żywicielskich przez owady

etapy bodźce pozytywne bodźce negatywne:

poszukiwanie atraktanty repelanty

siadanie atraktanty repelanty

Wstępne

żerowanie fagoincydanty fagosupresanty

ciągłe

żerowanie fagostymulanty fagodeterenty.

Akceptacja:

lot- odróżnianie roślin po kształcie i zabarwieniu, z bliska działają bodźce zapachowe- olejki lotne; osiadanie- dotyk - żerowanie wstępne - żerowanie permanentne

Substancje pokarmowe- węglowodany, lipidy, białka

substancje drugorzędne - alkaloidy, glikozydy, olejki lotne

Odporność na szkodniki:

konstytutywna odporność (bierna)

Zespół cech dziedzicznych, których współdziałanie zmniejsza potencjał reprodukcyjny szkodnika co prowadzi do osłabienia skutków jego żerowania. Ten typ odporności warunkują trzy mechanizmy:

• brak preferencji (brak akceptacji lub antyksenoza) warunkują go cechy morfologiczne roślin, kształt, struktura, kolor, stopień pokrycia włoskami oraz skład chemiczny roślin

• antybioza- cechy morfologiczne rośliny oraz jej skład biochemiczny negatywnie oddziaływają na osobniczy rozwój roślinożercy.

W obu tych mechanizmach ważną role odgrywają allozwiązki:

- Allomony (repelenty, deterenty, substancje antybiotycze)

- kairomony (atraktanty, arestanty, substancje zachęcające do żerowania i składania jaj)

• Tolerancja - zdolność uszkodzonej rośliny do normalnego wzrostu i plonowania.

Znaczenie struktur morfologicznych w mechanizmach braku akceptacji i antybiozy:

• zagęszczenie włosków na roślinie

• włoski gruczołowe (ketony, terpenoidy, fenole)

• stopień pokrycia liści włoskami

Znaczenie biochemicznego składu roślin.

Niskie stężenie w roślinie podstawowych składników pokarmowych warunkuje brak akceptacji lub antybiozę. Zapotrzebowanie pokarmowe szkodników obejmuje kilkanaście aminokwasów, cukry redukujące, nieredukujące, białka rozpuszczalne, metabolity wtórne: terpenoidy, kwasy fenolowe.

Indukowana (wzbudzona odporność):

u zaatakowanych przez szkodniki roślin dochodzi do reakcji fizjologiczno-biochemicznych doprowadzających do tolerowania obecności szkodnika bez szkody dla swojej kondycji. Odporność wzbudzona pojawia się, gdy system obronny roślin jest stymulowany przez zewnętrzne fizyczne lub chemiczne stymulatory i wywołuje w roślinie akumulacje endogennych metabolitów. Reakcja roślin obejmuje: stymulacje wzrostu, wzrost natężenia fotosyntezy, zmiany w dystrybucji asymilatów, szybką nekrotyzacje lub wzmocnienie tkanek.

Zjawisko to w rodzinach: krzyżowych, komosowatych, złożonych, psiankowatych.

Odporność indukowana

indukcja odporność stopniowy wzrost poziomu

występuje w początkowej odporności w miarę upływu czasu

fazie żerowania szkodnika

może zanikać po pewnym czasie

może się utrzymywać i przejawiać na skutek przełamania bariery obronnej rośliny.

się jako odporność

Opłacalność uprawy roślin odpornych:

- na świecie setki roślin odpornych- najczęściej zbóż

- wartość zysku zależy od poziomu uprawy w danym państwie ( uprawa odmian pszenicy odpornych na muchy... 120 razy)

Kwarantanna:

niedopuszczenie obcych organizmów (egzotycznych) na teren, na którym nie występują.

- kwarantanna zewnętrzna

- kwarantanna wewnętrzna

Międzynarodowa konwencja Ochrony Roślin podpisana w 1951 r reguluje jej zasady. Podpisało ją 100 krajów. FAO czuwa nad jej przestrzeganiem. EPPO - Europejska i Śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin. Kraje UE mają własną listę kwarantannową i wspólne wymagania kwarantannowe.

Dwa aneksy:

Aneks I

A- agrofagi nie mogące być rozwlekane w obrębie krajów UE

B - agrofagi nie mogące się znaleźć w tak zwanych strefach chronionych.

Aneks II

A - wykaz roślin i produktów roślinnych, które jeśli są opanowane przez określone agrofagi kwarantannowe

B - lista agrofagów, które jeśli się znajdują na określonych roślinach lub produktach, nie mogą być wpuszczane do stref ochronnych.

Paszporty roślinne - przesyłki muszą być zaopatrzone w paszport roślinny- jest to etykieta przyklejana na towar (sprawdzanie już na plantacji) i dodatkowy dokument z licznymi informacjami.

Inspekcja Ochrony roślin- w Polsce.

Rodzaje zabiegów kwarantannowych:

• gazowanie bromkiem metylu lub fosforowodorem

• stosowanie niskich lub wysokich temperatur

• przetrzymywanie produktów w zmodyfikowanej atmosferze

• zanurzanie produktów (np. owoców) w roztworze pestycydu

• stosowanie promieniowania jonizującego.

Entomologia- wykład

metoda fizyczna - wykorzystuje do zwalczania szkodników takie czynniki jak temperatura, wilgotność, kolor, pułapki świetlne, zasysające, promieniowanie i kontrolowana atmosfera.

Temperatura- owady są zwierzętami zmiennocieplnymi, temperatura ich ciała zmienia się w zależności od otoczenia. Procesy życiowe owadów zależą od temperatury otoczenia, wraz z jej zmianą

ulegają spowolnieniu lub przyśpieszeniu.

Temperatura zera fizjologicznego- progowe temperatury, przy których następuje zahamowanie czynności życiowych, jest utrwalona genetycznie. Dla owadów w zależności od gatunku od +2°C do +25 °C, w temperaturach niższych lub wyższych zapadają w stan odrętwienia.

Suma temperatur efektywnych- suma temperatur ciepła potrzebna do przejścia pełnego cyklu rozwojowego. Jest stała dla określonego gatunku.

S = (T-to) d gdzie:

T- średnia temperatury gleby

to - zero fizjologiczne gatunku

d- liczba dni rozwoju pokolenia lub stadium rozwojowego

Suma ciepła potrzebna dla różnych gatunków:

zero fizjologiczne suma temperatur efektywnych

stonka 11,5 330

mszyca brzoskwiniowa 3,0 137

mszyca jabłoniowa 7,0 114

rolnica zbożowa 10,0 1000

suma temperatur dla stonki ziemniaczanej -Boczek- najlepiej zwalczać stadium L2, znajomość sumy temperatur efektywnych pozwala wyznaczyć czas jej wystąpienia.

Niskie temperatury:

• rzadko wykorzystywane, trudno uzyskać tak niskie, aby skutecznie zwalczały owady

• przemrażanie zimą szklarni, magazynów, przechowalni

Temperatury wysokie:

• odkażanie termiczne podłoża (para wodna)- około 100°C

• odkażanie termiczne sadzonek, bulw, cebul, kompiel w wodzie o temperaturze 40-43°C, czas od minuty do 4 godzin.

Kolor - owady widzą światło o długości fali 250-720 nm, najszybciej (?) reagują na światło o długości 360-420 nm, lepiej reagują na zmieniające się natężenie, ale mają mniejszą ostrość widzenia. Reakcja na różne barwy wykorzystywana jest w kolorowych pułapkach, oprócz barwy role odgrywa umiejscowienie pułapki, skład otoczenia, stan fizjologiczny owada. Najczęściej używanymi kolorami w pułapkach jest kolor biały, żółty, niebieski i zielony.

Wilgotność- jest czynnikiem przyśpieszającym lub spowalniającym rozwój. Ważna jest wilgotność względna powietrza lub zawartość wody pokarmu. Stonka ziemniaczana występuje na obszarach, gdzie opady nie przekraczają 1500 mm, drutowce występują na glebach umiarkowanie wilgotnych o pojemności wodnej 50 - 60%.

Ograniczanie liczebności owadów i roztoczy przez intensywne zraszanie roślin.

• Lantans krzyżowiaczek- zraszanie w okresie składania jaj

• przędziorki- zraszanie w szklarni

Światło- ważny regulator aktywności dobowej i rocznej. Większość owadów jest o aktywności dziennej, jedynie niektóre nocne. Najsilniej owady reagują na UV- wykorzystywane w pułapkach świetlnych. Pułapki świetlne wykorzystujące UV mogą być wykorzystywane nie jako główna lecz jako pomocnicza metoda ograniczania liczebności owadów (np. Owocówki jabłkóweczki). Inne, wykorzystujące zimne białe światło- miernikowce, żukowate, skoczki. Lampy rtęciowe- czasami w sygnalizacji.

Dźwięk - owady wykorzystują dźwięk do komunikowania się, znajdowania pokarmu, rozpoznawania gatunku- nieliczne przykłady zwalczania.

• Samce komarów przywabiane przez dźwięk skrzydeł samic. Samce zbierane i poddawane sterylizacji

Kontrolowana atmosfera- wyraźnie zwiększona zawartość CO2- wrażliwy jest między innymi strąkowiec fasolowy- 5 dni w temperaturze 25°C i 88% ginie, wołek zbożowy jest odporny.

Promieniowanie jonizujące- promieniowanie o dużej energii, wywołujące jonizacje atomów. Jego działanie mierzone jest za pomocą dawki pochłoniętej Gray (Gy)- średnia zaabsorbowana energia na jednostkę produktu.

Promieniowanie stosowane jest do:

• zabijania owadów (wysokie dawki)

• sterylizacji owadów (niskie dawki)

Walka biologiczna

Definicja- walka biologiczna polega na stosowaniu parazytoidów, drapieżców, mikroorganizmów chorobotwórczych, antagonistów lub konkurentów w celu ograniczenia rozwoju populacji szkodnika a tym samym szkód przez niego wyrządzanych.

• Jest bardzo ważnym składnikiem współczesnych programów ochrony roślin

• podstawą jej jest wykorzystywanie lokalnych wrogów naturalnych jak również uwalnianych wrogów naturalnych pochodzących z masowych hodowli.

• Jest metodą bezpieczną dla ludzi.

• przyjazna dla środowiska.

• Jest samoodnawialna.

• Wrogowie naturalni mają zdolność do czynnego rozprzestrzeniania się i łatwość znajdowania ofiar.

• Jest promowana

• zmniejsza się konkurencyjność metody chemicznej, pomimo, że jest to wciąż metoda wiodąca.

• Nadaje się do wykorzystania w krajach gdzie producenci są ubodzy.

Organizm drapieżny - kontakt z ofiarą powoduje jej natychmiastową śmierć

• larwa złotooka pospolitego

• biegacz fioletowy

Parazytoid - jego stadium larwalne żyje kosztem ciała ofiary (gospodarza), najczęściej powoduje jej powolną śmierć, dorosłe stadia żyją wolno, odżywiają się nektarem kwiatów.

• Kruszynek - parazytoid larw motyli

• baryłkaż bieliniak- parazytoid larw bielinków

Mikroorganizmy chorobotwórcze (entomopatologiczne) - wykorzystywane są bakterie, wirusy, grzyby wywołujące choroby szkodników.

Antagoniści - obecność ich w miejscu występowania szkodnika hamuje rozwój jego populacji np. przez wywoływanie zmian w składzie biochemicznym liści niekorzystnym dla szkodnika.

Konkurencja- o pokarm, miejsce bytowania, nisze ekologiczną.

Strategie walki biologicznej:

• klasyczna walka biologiczna- sprowadzenie w ślad za pojawieniem się na nowym terenie szkodnika jego wrogów naturalnych z miejsca pochodzenia szkodnika. Wróg naturalny powinien sie zaaklimatyzować, rozmnażać i rozprzestrzeniać w nowym miejscu oraz utrzymywać liczebność populacji szkodnika na niskim poziomie np. parazytoid bawełnicy korówki- osiec korówkowy.

• Kolonizacja- dużą liczbę wrogów naturalnych pochodzących z masowych hodowli wprowadza się na uprawę w celu szybkiego ograniczenia liczebności szkodnika- w metodzie stosowanej na roślinach jednorocznych przeciw szkodnikom mającym jedno pokolenie w roku. Założeniem nie jest pozostanie wroga naturalnego na uprawie i jego działanie w dłuższym czasie. np. kruszynek zmienny uwalniany do walki z owocnicą prosowianką, preparat zawierający Bacillus thuringensis do walki gąsienicami motyli.

• Sezonowa introdukcja- wrogów naturalnych z masowych hodowli wprowadza się możliwie wcześnie na uprawę w celu regulacji liczebności szkodnika. Pozostaje on na roślinach do końca cyklu uprawowego, rozmnaża się na niej i ogranicza liczebność szkodnika.

• Niskie populacje szkodnika- wprowadza się niewielkie liczby wroga naturalnego

• wysokie populacje szkodnika- znaczne liczby wroga naturalnego, powtarza się introdukcję np. drapieżne roztocza z rodziny dobroczynkowatych do walki z przędziorkami na różnych uprawach.

Protekcja- konserwacja-podejmowanie działań poprawiających bytowanie wrogów naturalnych na terenach gdzie już wysępują.

• Tworzenie im dogodnych miejsc bytowania

• dostarczanie dodatkowych gospodarzy, zastępczego pokarmu

• eliminacja niektórych zabiegów pestycydami i szkodliwych praktyk- nie stosowanie pyretroidów.

Entomologia wykład 29.05.06

1. Klasyczne introdukcje obcych gatunków wrogów naturalnych.

- Azja i obszary dawnego ZSRR - szkodniki leśne

- z krajów tropikalnych - warzywa i roślin ozdobnych

2. Postępowanie poprzedzające sprowadzenie obcych gatunków wrogów naturalnych:

- pozyskanie wrogów naturalnych z miejsca pochodzenia szkodnika

- potwierdzenie właściwego oznaczenia gatunku, następnie badania nad jego biologią

3. Hipoteza 1:

[...] to sprowadzać wrogów naturalnych. Skuteczność tych zabiegów wynosi 79%

Hipoteza 2:

Nie trzeba sprowadzać naturalnych wrogów, gdyż następuje uczenie rodzimych gatunków przystosowania do nowego szkodnika.

Trwałość działania metody jest główną przyczyną jej sukcesu.

4. Na terenie krajów EPPO w sprzedaży znajduje sie 91 gatunków wrogów naturalnych w tym:

49 pasożytniczych błonkówek

12 drapieżnych chrząszczy (biedronek)

10 drapieżnych roztoczy

8 drapieżnych pluskwiaków

3 drapieżne wciornastki

3 drapieżne muchówki

5 nicieni

5. Drapieżcy to owady, które napadają i zabijają swoje ofiary

a) Skorek pospolity (szczypawka) (Forficula auricularia). Są odporne na preparaty. Przywabia je rosa miodowa wytworzona przez bawełnice.

b) W Polsce występuje około 73 gatunków, drapieżne są dorosłe i larwy. Odżywiają sie owadami o miękkim ciele np. Miodówki, [...], roztocza, motyle, chrząszcze, larwy muchówek. Większość gatunków jaskrawo ubarwiona, przeważają kolory czarny i różne odcienie czerwonego lub żółtego. Zmienność w obrębie jednego gatunku.

Jaja wrzecionowate żółte, lub pomarańczowe

- biedronka siedmiokropka

Biedronki uzupełniają pokarm zwierzęcy pyłkiem, nektarem i spadzią.

Zapotrzebowanie pokarmowe:

larwy: 100-1900 mszyc

dorosłe: 90-240

Zimują gromadnie. Gatunki diapałzują od jesieni do maja. Stadia rozwojowe to jaja, 4 larwy, poczwarka, osobnik dorosły. Do szklarni wpuszcza się larwy w aby oczyszczały szklarnie z mszyc.

W sadach pojawia sie do 15 gatunków biedronek, najczęściej dwukropka, siedmiokropka i [...]

c) Bzyg pospolity - rodzina Bzygowate, ważny wróg naturalny mszyc; charakterystyka:

Średniej wielkości muchówki, zabarwione na czerwono z żółtymi poprzecznymi paskami. Bzygowate nie składają jaj na liściach owłosionych żeby larwy mogły(?) lepiej się wydostać.

6. Drapieżne siatkoskrzydłe - Neuroptera. Większość gatunków jest drapieżna. Drapieżne są dorosłe i larwy.

a) Złotook pospolity (Chrysopa carnea). Preferuje mszyce, miodówki i przędziorki, larwy są również drapieżne. Pokarm dorosłych- pyłek, nektar, rosa miodowa. Płodność samic 400-500 jaj. Zimują dorosłe w roku 2 pokolenia, larwy żerują głównie w nocy. Larwa przeciętnie zjada 300-400 mszyc. W uprawie truskawek, sadów, do chmielników do zwalczania mszyc wprowadzane są w Europie zachodniej i południowej. Do ochrony upraw szklarniowych wprowadzane są larwy razem z jajami [...?].

7. Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera

- wśród przedstawicieli tego rzędu przeważają gatunki roślinożerne.

a)Delikacik zielonkawy

Odżywia się głównie przędziorkami i sokiem roślinnym

b) Tasznik jabłonowiec

Związany z drzewami- wysysa sok z liści, odżywia się wieloma gatunkami stawonogów

c) Zbrojec dwuzębny Picromerus bidens

8. Kowalowate

a) Kowal bezskrzydły Pyrrhocoris apterus

9. Rodzina dziubałkowate Anthocoridae

a) Dziubałeczek gajowy

b) Dziubałeczek mały

c) Dziubałeczek mączlikowy- atakuje mączlika, odżywia się przędziorkami i miniarkami.

d) Dziubałeczek wielożerny- atakuje wciornastki w szklarni

e) Dziubałeczek wciornastkowy- atakuje wciornastki w szklarni

10. Drapieżne roztocze wykorzystywane w uprawach pod osłonami:

a) Dobroczynek szklarniowy

b) Dobroczynek wielożerny - na wciornastki

c) Dobroczynek kalifornijski

d) Dobroczynek brunatny - na wciornastka

Dobroczynek wielożerny odżywia się tylko tym 1 stadium larwalnym wciornastka, pozostałe stadia są za duże.

11. Roztocz glebowy - wykorzystywany jest do walki z wciornastkami w szklarni.

12.

12(?) rząd muchówki Diptera

a)rodzina pryszczarkowate Cecidomyiidae

- Pryszczarek mszycojad Aphidoletes aphidimyza- drapieżne są larwy, dorosłe osobniki składają jaja w kolonii mszyc, larwy są beznogie, zjadają mszyce; jaja składane proporcjonalnie do ilości ofiar, larwa żyje około 7 dni, zjada 49-73 mszyc; przepoczwarzanie w glebie- larwa 2 tygodnie; w ciągu roku występuje kilka pokoleń pryszczarka; może być stosowany w szklarni

- Pryszczarek przędziorkojad Feltiella acarisuga - składa jaja w kolonii przędziorków, larwy żyją tydzień i wysysają przędziorki, przepoczwarzanie na liściach w kokonie.

13. Rząd Chrząszcze Coleoptera

a) rodzina biegaczowate Carabidea - zrośnięte pokrywy skrzydłowe, nie latają, nie gardzą najbardziej owłosionymi gąsienicami- wymiotują na ofiarę i zżerają ja, mogą zjadać stonkę ziemniaczaną

- liszkarz - wielkość dorosłych: 20-40 mm; powierzchnia ciała owada gładka, błyszcząca , omszona lub owłosiona; barwa od czarnego do jaskrawo zielono-pomarańczowego; ciało larw wydłużone, spłaszczone, czarne, białe lub żółte; jaja składane do wielgotnej gleby- rozwijają się od kilku dni do 3 tygodni; gatunki wiosenne: zimuje osobnik dorosły, jaja wiosną, larwy występują latem (6-8 tygodni), poczwarki, osobniki dorosłe jesienią.

Wyróżniamy 3 grupy:

- żyjące w glebie i na powierzchni gleby- związane z otwartymi przestrzeniami, terenami użytków rolnych

- gleba i na powierzchni gleby blisko zbiorników wodnych

- żyjące na drzewach- najmniej liczna grupa- należy do niej Tęcznik liszkarz, Tęcznik, mniejszy

Warunki: stworzenie miejsc do rozwoju larw i składania jaj, rowki głębokości 25 cm.

Owady pasożytnicze, występujące w warunkach naturalnych.

1. Rząd Błonkówki Hymenoptera

a) podrzad Żądłówki, Owadziarki

rodzina Męczelkowate Braconidae

Baryłkarz bieliniak Apanteles glomeratus - jego larwy żerują w larwach bielinków

b) rodzina Oścowate Aphelinidae

Osiec korówkowy Aphelinus mali - pasożytują na koloniach bawełnicy korówki, dobry na stanowiskach naturalnych, można stosować jesli nie stosowane są środki ochrony roślin.

c) rodzina Gąsienicznikowate Ichneumonidae - nie wykorzystywane ale występują w warunkach naturalnch, duże osobniki z dużym pokładełkiem

Gąsienicznik czarny Incheumon nigra

Gąsienicznik żółty

gaz- wyczuwa grzyba żyącego na odchodach larwy, przewierca kore i składa jaja do larwy.

c) rodzina Kruszynkowate

Kruszynek zwyczajny- parazytoid jaj wielu żedów owadów, głównie motyli (bielinki, sówki); w sadownictwie stosowany jako parazytoid owocówek i [...] (wykorzystuje sie spasorzytowane jaja Skośnika zbożowiaczka); wykazuje zmienną skuteczność; wykorzystywany do zwalczania Omacnicy na kukurydzy; obniżać skuteczność kruszynka mogą warunki pogodowe- deszczowe i zimne; kruszynki muszą być pasażowane na jajach sówek.

d) rodzina Rączyce - larwy rączyc są częstymi ekto lub endopasorzytami larw motyli.

Owady pasożytnicze wykorzystywane w walce biologicznej

1. Rząd Błonkówki

a) rodzina Mszycarzowate Aphidiidae

Mszycarz szklarniowy Aphididus colemani - nadaje sie do wprowadzenia na uprawe szklarniową przed pojawieniem się mszyc jako zabieg prewencyjny- w kuwetach uprawia się jęczmień z mszycą zbożową - rośliny bankowe (banki- na nich żeruje mszycarz); gatunek stosowany na mszyce małe.

Aphididus ervi - pasożytuje mszyce duże (grochową, burakową)

Praon (?) sp. - spasorzytowana mszyca zamienia sie w galaretowatą masę.

b) rodzina Oścowate

Osieć mączlikowy

c) rodzina Męczelkowate

Męczelka syberyjska Dacnusa Sibirica- pasożytuje na ciałach larw miniarek, składa jaja do larwy żerującej w minie.

Wiechońka miniarkowa Diglyphus isaea - składa jaja obok larwy, zabija larwe.

Czerwolubka żółtawa (??) - pasożytuje larwy i dorosłe czerwce

Pasożytnicze nicienie

Gatunki glebowe atakują larwy owadów w glebie.

Przedstawiciele rodziny Heterorhabdidae -stosowane do walki z larwami opuchlaka.

Rodzina Steinernematidae - stosowana na ziemiórki, w postaci oprysków na wciornastki i mączlika.

Nicienie żyją w symbiozie z bakteriami xerarabdus (?) lub folorabdul (?), bakteria zabija owada i rozmnaża sie, zarodnikami bakterii odżywia sie nicień.

Zabiegi: nicienie kupuje się w formie suchej, zalanie wodą, roztworem nicieni opryskuje się glebę- musi być wilgotna i mieć temperaturę 18-15 stopni, trzeba pilnować żeby gleba przez tydzień była wilgotna.

Patogeny owadów (organizmy entomopatogenne: bakterie, wirusy, grzyby)

Bakterie- znane jest około 100 gatunków bakterii, atakują one około 100 (?) gatunków owadów, wnikają do ciała owadów przez otwór gębowy, oskrzela lub tchawki.

Bacillus thuringiensis - bakteria turyngska(?)- larwy motyli, chrząszczy, muchówek.

Bacillus.....

[.......................]

Bacillus thuringiensis

• w czasie zarodnikowania produkuje krystaliczne toksyny

• kryształy zawierają 3-5 toksyn, od ich kombinacji zależy aktywność danego szczepu bakterii

• toksyna bakterii ujawnia sie dopiero po przedostaniu się jej do przewodu pokarmowego owada w środowisku zasadowym (jelita?). Toksyny powodują paraliż przewodu pokarmowego (po 24h), następuje ogólny paraliż i śmierć owada (po 5 dniach)

• bakteria namnaża się jedynie w ciele owada.

Stosowanie: pokrywanie zawiesiną zarodników bakterii liści roślin- nie działa na owady o aparacie gębowym kłująco-ssącym.

Podstawowe szczepy:

• Bacillus thuringiensis var. Kurstaki - wytwarza endotoksynę CRY I AB, aktywna przeciwko gąsienicom motyli (lepidoptera)

• Bacillus thuringiensis var. Tenebris -wytwarza endo...

• [....]

Biopreparaty na bazie B. Thuringiensis nie mają rejestracji na polskim rynku; dawka 3-4 kg na ha, u nas taka sama (??), stosowana w leśnictwie.

Entomologia- wykład

Bacilluc thuringensis

Badania nad uzyskaniem szczepów bakterii o zwiększonej aktywności owadobójczej. Otrzymuje je sie na drodze:

• poszukiwania bardziej zjadliwych szczepów

• wykorzystania zjawiska koniugacji

• ulepszanie metodą rekombinacji genetycznej

• Wykrycie nowego, bardziej zjadliwego szczepu Bacillus thuringensis var. japonensis aktywny wobec żukowatych

• Na drodze koniugacji wytwarza się nie istniejące w przyrodzie szczepy bakterii kodujące(?) toksyny białkowe

• uzyskanie większej trwałości przy zastosowaniu systemu kapsułkowania - geny wprowadza się do niepatogenicznych bakterii, zabija się je i umieszcza w kapsułce

• rośliny transgeniczne zawierające gen kodujący wytwarzanie toksyny bt. (np. bawełna, ziemniaki, pomidor, kukurydza). Zapewnia ochronę przed owadami o gryzącym aparacie gębowym.

Biopreparaty- nie przepisuje.

Owadobójcze grzyby.

Znane jest 800 gatunków, wykorzystywane 12-18 gatunków klasy grzybów niedoskonałych i rzędu strzępczaków.

• Beauveria bassiana - infekuje 80 gatunków owadów, głównie chrząszczy i motyli; zainfekowane osobniki przybierają barwę czerwoną, potem pokrywają sie białą warstwą zarodników konidialnych.

• Wprowadza się do gleby przerośnięte grzybnią ziarna zbóż

• eliminuje wszystkie stadia larwalne chrabąszcza majowego

• nie działa na dorosłe

Zwalczanie pędraków przy użyciu Beauveria bominartit (?)- ochrona łąk i pastwisk, podobnie jak poprzedni gatunek; termin: następna wiosna po rójce dorosłych chrabąszczy, powszechnie stosowana w Szwajcarii.

Verticillium lecani -atakuje owady o miękkim ciele, wykorzystywane w szklarni do zwalczania mączlika i mszyc- zabieg jedynie w pochmurną pogodę = duża wilgotność.

Patogeniczne wirusy.

Wirusy stawonogów to bakulowirusy, najczęściej atakowane to: chruścik, muchówki, błonkówki, chrząszcze i motyle (owady o gryzącym aparacie gębowym)

Ciała wtrętne (???) bakulowirusów są:

• poliedryczne (wielościenne)- np. wirus jądrowy polidrozy NPV

• tworzą kapsułę (granule np. wirus granulozy)

Zakażenie następuje po przedostaniu się wirusa do przewodu pokarmowego wraz z pokarmem.

W jelicie środkowym (pH 8-9) wirusy uwalniają się z ciał wtrętowych i atakują nabłonek jelita.

Namnażają się i dostają się od hemolimfy i innych tkanek.

Bakulowirusy są najbardziej przydatne ponieważ są:

• selektywne

• bezpieczne dla człowieka i fauny pożytecznej

Zastosowanie:

• Brudnica nieparka- USA, skandynawia,

• Borecznik rudy- Anglia, Finlandia

• Rolnica- Dania

• w Polsce do zwalcznia owocówki jabłkóweczki- preparat MADEX

Produkcja preparatów wirusowych:

• masowa hodowla gąsienic (np. Rolnic)

• infekcja zjadliwym szczepem wirusa

• homogenizacja chorych owadów, wirowanie i preparowanie wirusów

Wykonane preparaty nazywamy biopreparatami.

Metoda genetyczna.

Jest to uzyskiwanie genetycznie zmodyfikowanych osobników tego samego gatunku owada w celu obniżenia jego liczebności. Zdaje to egzamin u gatunków które są nieliczne, występują na niewielkim terenie i są łatwe w masowej hodowli.

Stosowanie sterylnych samców- szkodnik produkowany na masową skale w laboratorium i uwalniane.

Warunki:

• możliwość masowej hodowli

• efektywna metoda sterylizacji bez utraty wigoru

• gatunki kopulujące tylko raz w życiu.

• Niezapłodnione jaja nie mogą się rozwijać

Problemy:

• osłabiony wigor samców w porównaniu z dzikim

• konieczność odróżniania samic od samców (różnice w wadze poczwarek, mutanty u których poczwarki różnią się kolorem)

Metoda stosowana do 3 celów:

• usunięcia gatunku z terenu

• obniżenia liczebności populacji i ...

• do zapobiegania osiedlania się gatunku na nowych terenach.

Program zwalczania owadów za pomocą sterylnych samców:

rodzaj programu: gatunki: miejsce:

likwidacja gatunku mucha śrubowa USA, Libia i Meksyk

muszki owocowe Meksyk, Japonia

obniżenie liczebności śmietka cebulanka Holandia, Tajwan

(jedynie jeżeli pełna izolacja od innych pól)

zapobieganie skośnik bawełnowy USA

rozprzestrzenianiu muszka owocowa Meksyk

Wykorzystywanie sterylnych samców do zwalczania miniarek.

Wykorzystanie inżynierii genetycznej w celu ulepszania organizmów stosowanych w walce biologicznej.

Ulepszanie drapieżców i pasożytów, zalety:

• szybkie osiąganie efektu bez wieloletniej hodowli

• może być użyty gen z każdego gatunku, niekoniecznie z puli genetycznej określonego wroga naturalnego

Ulepszanie prowadzi się w kierunku:

• uzyskanie ras wrogów naturalnych odpornych na pestycydy np. drapieżny roztocz- dobroczynek zachodni- wykorzystywana metoda mikroiniekcji

• uzyskanie ras odpornych na niskie temperatury

• zmiany stosunków liczbowych między samicami i samcami u gatunków, u których tylko jedna płeć atakuje szkodniki; patenogeneza i produkcja wyłącznie samic- zmiana stosunków samców i samic.

Niezgodność cytoplazmatyczna:

sperma owadów zapładnia jaja tylko gdy ma te same lub podobne symionty.

Parazytoidy - bakterie z rodzaju Wolbachia

wykorzystanie bakterii z rodaju Wolbachia:

[.....]

Translokacja:

Polega na umieszczeniu genów w innym miejscu na chromosomie lub w innym chromosomie. Tak zmodyfikowany owad kopuluje z normalnym osobnikiem, ma potomstwo....

Entomologia- wykład I 6.10.2006

MONITORING, SYGNALIZACJA I PROGNOZOWANIE SZKODNIKÓW SZKÓŁEK

Przed podjęciem decyzji o zwalczaniu każdego szkodnika należy wiedzieć czy jest on obecny na uprawie i czy jego populacja lub potencjalna populacja będzie powodowała istotne szkody. Takie zadania spełnia monitoring. Jego prostą formą jest tradycyjna inspekcja wizualna, czyli lustracja.

Termin pojawu szkodnika jest często przewidywany na podstawie prognozy krótkoterminowej. Taką prognozę opracowuje się zazwyczaj na kilka dni naprzód.

Ogłoszenie prognoz krótkoterminowych w postaci komunikatów przeznaczonych dla producentów nazywamy sygnalizacją.

W komunikacie określa się dzień, w którym należy przystąpić do zwalczania szkodnika, w przypadku stwierdzenia wielkości populacji szkodnika przekraczającej próg zagrożenia, czyli najniższą liczebność populacji grożącą przy dalszym wzroście stratami wyższymi niż tolerowane dla danej uprawy

Przewidywanie nasilenia liczebności szkodnika za pół roku lub w roku przyszłym nazywamy prognozą długoterminową.

Wyróżniamy trzy grupy metod służących do ustalenia terminu pojawu szkodnika:

• bezpośrednia obserwacja pojawu szkodnika na uprawie lub w hodowli w ogródku fenologicznym

• zastosowanie pułapek

• prognozowanie terminu pojawu określonego stadium rozwojowego

Akcesoria niezbędne w czasie przeprowadzania lustracji:

1.Dobra lupa + ewentualnie binokular

2. Mocny, nie wyginający się nóż (do sprawdzania obecności szkodników pod korą)

3. Szpadel (w celu sprawdzania gleby wokół korzeni)

4. Plastikowe torebki (do pobierania próbek w celu sprawdzenia pod binokularem lub przesłania do identyfikacji)

5. Płachty do otrząsania szkodników (mogą posłużyć do określenia liczebności szkodników)

6. Pułapki mechaniczne - kubeczki lub pudełeczka do zagłębiania w glebie w pobliżu roślin (często używane w szkółkach roślin ozdobnych) do chwytania owadów, np. turkucia podjadka, dorosłych opuchlaków.

7. Pułapki świetlne - przywabiają i wyłapują dorosłe motyle, chrząszcze i pluskwiaki. Efekty odłowów nie są jednak do odczytu przez nowicjuszy (w ciągu jednej nocy można wyłapać setki gatunków)

8. Pułapki feromonowe - zawierają feromony płci lub atraktanty. Najczęściej stosowane na motyle. Służą głównie do określania terminu pojawu motyli i ich masowych lotów.

9. Pędy pułapkowe - świeżo ścięte kawałki gałęzi rośliny żywicielskiej kładzione na plantacjach gdzie podejrzewa się aktywność szkodników takich jak różne gatunki chrząszczy niszczących drewno i korę, najczęściej korników

Tego typu pułapki trzeba sprawdzać okresowo w celu zaobserwowania pojawienia się samic składających jaja. Po złożeniu jaj, ale przed osiągnięciem przez larwy dojrzałości trzeba pułapki zniszczyć (np. spalić)

LUSTRACJA

Metoda	Grupy szkodników
Wizualna ocena liczebności gatunków w próbie liści lub innych organów roślin	Większość gatunków żerujących na powierzchni roślin. Ocenę liczebności małych gatunków przeprowadzamy posługując się lupą.
Strząsanie z gałęzi przy pomocy gumowej pałki	Większość gatunków żerujących na powierzchni roślin. Głównie dorosłe.

Uwagi dotyczące lustracji:

Powierzchnia uprawy powinna być sprawdzana fizycznie (tj. np. poprzez przejście przez nią)

przynajmniej raz w tygodniu

Obserwacje powinny być zapisywane. Przykład kartki do zapisu:

data, roślina żywicielska, szkodnik-problem, faza fenologiczna, pestycydy

PUŁAPKI- opaski:

- Opaska zapobiegająca wspinaniu się larw

- Opaski - pułapki na brudnicę - czarny materiał okręcony wokół pnia

- Opaski lepowe-samice piędzika przedzimka

TABLICE I INNE PUŁAPKI LEPOWE W MONITORINGU

- Tablice lepowe (głównie żółte, czasem białe lub niebieskie (mszyce, miodówki, skoczki, wciornastki- zwabia je niebieska tablica)

- Celuloidowe płytki po obu stronach pokryte klejem- larwy czerwców

- Opaska lepowa na czerwce (ciemna)

- Pułapka lepowa na mszyce, skoczki, muchówki, wciornastki

- pułapki świetlne- żarówka i pojemniki na jajka- na nocne motyle z rodziny sówkowatych

FEROMONY

Zastosowanie feromonów umożliwia:

- Wykrycie i zlokalizowanie szkodnika

- Określenie liczebności populacji szkodników (szacunkowe)

- Monitoring lotu szkodników

- Bezpośrednie wychwytywanie i niszczenie szkodników

- Wyznaczenie dokładnego terminu zabiegu

- Ochronę środowiska naturalnego (poprzez ograniczenie stosowania pestycydów)

Sposoby stosowania feromonów:

-W pułapkach feromonowych:

- Dyspensery

- Lepkie powierzchnie nasycone feromonem

- W postaci pojedynczych kropel na drzewo za pomocą specjalnego aplikatora („attract and kill”)

Do dezorientacji samców:

- Kawałki włókien nasyconych feromonami

- Kapsułki do zawieszania

Pułapki feromonowe:

• Pułapka na brudnicę

• Pułapka feromonowa na zwójke sosnóweczkę

• Pułapki fermonowe na motyle- zwójki

• pułapka feromonowo-lepowa

• pułapki feromonowe na brudnice

• pułapki feromonowe na motyle

• pułapki feromonowe na sówkowate

• pułapki feromonowe mają wymienną wkładkę lepową

Feromony (dyspensery) i pułapki feromonowe w polskim sadownictwie

Dyspensery:

Adoxodor - zwójka siatkóweczka

Enarodor - zwójka koróweczka

Grapodor - owocówka śliwkóweczka

Pomodor - owocówka jabłkóweczka

Spilodor - wydłubka oczateczka

Pułapki:

Agrisense

A-1 zwójka siatkóweczka

A-2 owocówka śliwkóweczka

A-3 zwójka rdzaweczka

A-4 owocówka jabłkóweczka

A-5 zwójka różóweczka

A-6 zwójka porzeczkóweczka

A-7 zwójka bukóweczka = iwineczka

A-8 przeziernik porzeczkowiec

A-9 skośnik brzoskwiniaczek

Wiele czynników wpływa na działanie pułapki feromonowej i odławianie owadów:

• Konstrukcja pułapki

• Sposób rozmieszczenia feromonu

• Rodzaj feromonu

• Stopień zużycia pułapki

• Usytuowanie pułapki

• Zagęszczenie pułapek

• Liczebność szkodnika

• Zasięg występowania szkodnika

• Poziom aktywności szkodnika

• Efekt współzawodnictwa między samcami

• Migracja

Feromony mogą być czasem wykorzystywane do bezpośredniego zwalczania owadów. Przykładem może być trociniarka czerwica i torzyśniad kasztanówka.

Szkodniki te występują w małym zagęszczeniu ale stanowią poważne zagrożenie dla szkółek

W przypadku słabo poruszających się gatunków, tworzących przez długi okres czasu małe populacje możliwe jest wychwycenie za pomocą pułapek feromonowych prawie wszystkich samców

Monitorowanie szkodników w szkółce roślin ozdobnych

szkodnik	Sposób monitorowania
mszyce	Sprawdzać na spodniej stronie liści, wzdłuż żyłek i na pąkach, szukać śladów rosy miodowej. Używać żółtych tablic
miernikowcowate	Opaska lepowa u podstawy drzewka
Motyle minujące na brzozie	Żółte tablice
Oprzędnica jesienna (motyl)	Monitoruj pojawianie się oprzędów w końcu lata
Miseczniki (czerwce)	Monitoruj ślady rosy miodowej. Sprawdzaj gałązki na obecność samic
Brudnica mniszka	Żółte tablice lepowe do monitorowania młodych larw opuszczających się na przędzy. Opaski wokół pnia na starsze larwy
Pryszczarki (muchówki)	Żółte tablice
Popillia japońska Chrząszcze,żukowate	Pułapki feromonowe i z atraktantami
Przędziorek sosnowiec	Otrząsanie igiełek na białe kartki
Przędziorek chmielowiec	Otrząsanie liści na białe kartki
opuchlaki	Pułapki - kubeczki, pojemniczki wkopane do gleby, żółte tablice lepowe zawieszone między drzewkami Opaska wokół podstawy rośliny. Dorosłe w dzień będą się chowały pod opaskę. Sprawdzaj obecność larw w pobliżu korzeni
Namiotnik jabłoniowy	W okresie zimy sprawdź obecność jaj na gałązkach. W maju usuwaj namioty
Borecznik rudy Zwójka sosnóweczka	Szukaj więdnących igiełek i zbrązowień pułapki feromonowe

Modele fenologiczne, sygnalizacja

Buduje się w oparciu o fazy rozwojowe rośliny gospodarza i aktywność szkodnika.

Porównanie zbieżności w czasie określonej fazy rozwoju rośliny i szkodnika pozwala na określenie terminu zwalczania.

Przykłady modeli fenologicznych:

• motyl, płatówka pstrocineczka (IRGA) - motyle pojawiają się dwa tygodnie po kwitnieniu jabłoni

• motyl, zwójka siatkóweczka (JAŚMINOWIEC) i

• motyl,zwójka rdzaweczka (DEREŃ) - pojawiają się w fazie zielonego pąka kw. Jabłoni

• motyl, kibitnik lilakowiaczek (LIGUSTR) - motyle I pokolenia pojawiają się w czasie pełni kwitnienia lilaków

Rośliny wskaźnikowe w szkółkach = rośliny indykatory

Rośliny wskaźnikowe to takie rośliny, które pierwsze wabią specyficznego szkodnika. Te rośliny powinny być sprawdzane na początku każdego cyklu monitorowania. Znajomość roślin wskaźnikowych pozwala często na uchwycenie szkodnika zanim osiągnie populacje zbliżające się do progu zagrożenia

Roślina indykator	Szkodnik
Caragana	skoczki
Clematis	mączlik
trzmielina	Miseczniki (czerwce)
wiciokrzew	mszyce
świerk biały -P. glauca Conica	Przędziorek sosnowiec
dąb sp.	Brudnica nieparka
Róża	Mszyce,przędziorki, papillia japońska
bez sp.	przędziorki
Lilak	Chrząszcze, żukowate

„Mapowanie szkodników”

Drzewka, krzewy, byliny na których pojawiły się szkodniki w poprzednim sezonie są bardziej narażone w następnych sezonie i wymagają szczególnej uwagi. Mapowanie jest zapisem pojawu szkodnika w określonym miejscu plantacji.

PROGNOZOWANIE

Suma temperatur efektywnych dla przędziorka lipowca

Temperatura progowa + 10oC (zero fizjologiczne)

Suma ciepła potrzebna do składania jaj 258oC

Suma ciepła potrzebna do pojawienia się I-szego pokolenia 466-563oC

Przykład:

wykorzystanie sumy temperatur efektywnych do określenia terminu zwalczania Zwójki różóweczki na kolkwicji

Pierwsze gąsienice wylęgają się pod koniec kwietnia i na początku maja, kiedy suma temperatur efektywnych osiągnie 50 stopniodni (zero fizj. = 8). Masowy wylęg gąsienic - przy 70 stopniodniach i trwa 7 - 13 dni. W ciągu 25 - 40 dni całkowity rozwój gąsienic. Stadium poczwarki trwa 8 - 18 dni. Motyle pojawiają się na początku czerwca

PROGNOZOWANIE

SZKODNIK	KRÓTKOTERMINOWE	DŁUGOTERMINOWE
przędziorki	Badanie i prognozowanie liczebności na podstawie warunków pogodowych	Liczebność jaj zimowych. Spadki temp. Po okresie temp. Dodatnich - wysoka śmiertelność
mszyce	Określanie liczebności mszyc i wrogów. Ciepła wiosna sprzyja rozwojowi	Liczebność jaj Duża wrażliwość na niskie temp.a larw na wiosenne przymrozki
Skorupik jabłoniowy	Badanie liczebności larw i ocena stopnia zagrożenia	Spadki temp. wiosną wysoka śmiertelność
miodówki	Określanie liczebności larw na pąkach. Umiarkowana temp. I duża wilgotność sprzyja rozwojowi	Liczebność jaj Duża wrażliwość larw na wiosenne przymrozki
brudnica, kuprówka, niestrzęp, prządka	Ocena liczebności gąsienic i zagrożenia	Liczba jaj i gniazd zimujących spasożytowanie gąsienic
namiotnik	Liczebność gąsienic opuszczających tarczki	Liczba tarczek w okresie jesiennym
Zwójki liściowe	Suma temperatur efektywnych	Liczebność jaj w okresie zimowym

MONITORING, SYGNALIZACJA I PROGNOZOWANIE TO PODSTAWOWE ELEMENTY PROGRAMÓW INTEGROWANEJ METODY ZWALCZANIA SZKODNIKÓW IPM

Entomologia wykład

cd.

Środki stosowane w ochronie warzyw polowych:

Pyretroidy

Alfamor 050 SC, Alfazot 050 SC

Bulldock 025 EC

Cyperkill 25 EC; Decis 2,5 EC; Karate Zeon 050 SC; Karate Zeon 100 SC; Talstar 100 EC

Acylomocznikowe

Nomolt 150 SC; Dimilin 25 WP- chrzan i kapustne

Inne

Astec- mszyce

Integrowana ochrona warzyw

• wykorzystanie wszystkich metod sygnalizacji

• wykorzystanie różnych elementów metody agrotechnicznej- termin siewu, uprawy współrzędne, stosowanie włókniny, siatek entomologicznych

• stosowanie bioprepatatów na młode rośliny

Stosowany zoocyd powinien się charakteryzować:

• brakiem ujemnego wpływu na środowisko

• duża skuteczność działania

• brak pozostałości

• niska toksyczność dla zwierząt stałocieplnych

Zalecane metody stosowania zoocydu:

• zaprawianie nasion i rozsad

• stosowanie zoocydów w okresie, gdy występuje niewielka ilość wrogów naturalnych

Ochrona warzyw w zachodniej europie:

• producenci zrzeszeni w organizacji stosującej Integrated corp managment (ICM)

• supermarkety sprzedają ich produkty

• duży nacisk na wprowadzenie ICM na warzywa uprawianie dla przemysłu przetwórczego

Trudności:

• wciąż za dużo pestycydów jest stosowane w marchwi (4 zabiegi w cyklu uprawowym)

• mniejszą ilościom (1-2) można chronić cebule, czosnek, groch, fasole

• nie rozwiązany sposób ochrony: kapustnych przed gąsienicami motyli, mszyc na sałacie, wciornastków na porach i kapuście

CEBULA

Zespół gatunków: śmietka cebulanka, śmietka kiełkówka, śmietka glebowa i ułudnica cebulówka- groźne w II pokoleniu występującym w okresie zasychanie szczypioru (lipiec/sierpień), ochrona: śmietki- zaprawianie nasion.

• miniarka cebulówka- larwy minują szczypior- 10% uszkodzonych roślin- zabieg

• śmietki - nieduże muchówki, białe jaja, larwy żerują wewnątrz- larwy szkliste, przepoczwarzają się w glebie, powodują uszkodzenie szczypioru

• wgryzka szczypiorka- motyl minujący szczypior cebuli, larwa zapoczwarza się na liściu, groźny szkodnik na porach nasiennych- nie zawiązują nasion; sygnalizacja- pułapki feromonowe

CZOSNEK

• Błoniszka czosnówka- larwy żerują wewnątrz liści czosnku- zamieranie roślin, uszkadza czosnek sadzony jesienią i wczesną wiosną

• śmietki - cebulanka, kiełkówka, glebowa- pojawiają się w czerwcu i lipcu

POR

• miniarka porówka- larwy drążą korytarze wewnątrz liści, rośliny nie nadają się do spożycia, rozwija się również w przechowalniach, kopach, może atakować cebule; szczególnie szkodliwe II pokolenie

• wciornastek tytoniowec- unikanie sadzenia porów w sąsiedztwie cebuli, wprawa współrzędna pora z marchwią

BURAK ĆWIKŁOWY

• śmietka ćwiklanka- sygnalizacja - okres składania jaj (w złożach, dolna strona liści), zwalcznie: zoocydy o działaniu wgłębnym; osłabia wzrost buraków niszcząc duży obszar blaszki

• mszyca burakowa- po zauważeniu pierwszych kolonii- preparaty fosforoorganiczne- Prumor lub Bioczos; pojawiają się późno ( czarne mszyce z jasnymi pasmami)

• drobnica burakowa- zwalczanie w okresie wschodów- Owadofos, Zolone

KAPUSTNE

• śmietka kapuściana- największy problem na warzywach kapustnych uprawianych na późny zbiór, II pokolenie zasiedla nadziemne części żółtych (?) kalafiorów, kapusty pekińskiej - I pokolenie na rozsadzie- wypadanie; preparaty oparte na diazinonie lub Karate, Nomolt w okresie formowania rozsady lub główek, I pokolenie- zaprawa

• chowacze i pchełki- wczesne odmiany białej kapusty- zwalczanie: pyretroidy (chrząszcze)

• pchełki- tworzą się otwory na liściach, szkodliwe tylko na rozsadzie

• chowacze- chrząszcze- szkodnik wczesnowiosenny; zaprawy działają w okresie działalności pchełek (??)

Ochrona kapustnych przed szkodnikami działającymi we wczesnej fazie wzrostu (śmietki, pchełki, chowacze)

1. Produkcja rozsady:

• Odkażanie gleby na rozsadniku, w inspektach i gleby do produkcji doniczek ziemnych- Diazinon 10 GR

• Zaprawianie nasion przed siewem na sucho- Marschal 250 DS

• ochrona rozsady- zaprawianie korzeni: Nomolt- zaprawa wodna, 10 sec; podlewanie doniczek ziemnych, podlewanie roślin na rozsadniku- po podlaniu cieczą użytkową należy glebę spłukać czystą wodą

• opryskiwanie rozsadnika (jeśli nie zaprawiliśmy nasion przed siewem)

2. Ochrona rozsady po posadzeniu

• podlewanie rozsady bezpośrednio po posadzeniu w pole ( gdy nie wykonaliśmy wcześniej innych zabiegów): Basudin, Diazinon, Nomolt, Redlon

• piętnówka kapustnica- I pokolenie na wczesnych odmianach kapusty białej: Biobit 3,2 WP- jaja wewnątrz główki, larwy drążą korytarze przez całą kapustę- dziury

• wciornastek tytoniowiec- ważny I zabieg przed zwinięciem się liści, nie zakładamy plantacji kapusty w sąsiedztwie cebuli; preparaty Bulldock, Diazinon, Talstar; objawy- wzgórki na liściach kapusty

• larwy miniarek- kapuścianki, niewybredki, powszechnianki- kapusta pekińska, zabieg, gdy uszkodzona jest 10% roślin

GROCH

• śmietka grochowa Delia platura -wschodzące rośliny zniekształcone, pozbawione stożka wzrostu, w nasionach korytarze; straty plonu 5-50%; zwalczanie- wczesny wysiew grochu (do połowy IV), zaprawy nasienne (Nomolt), nie wysiewać grochu w pobliżu roślin długo kwitnących np. rzepaku lub po roślinach długo rozkładających się w glebie (nawozy zielone); dobry przedplon- cebula, zboża;

• paciornica zbożowa- zabieg przed formowaniem się pąków kwiatowych

• Pachówka strąkóweczka- niewielki motyl należący do zwójkowatych, jaja składa na kwiatach lub na młode strąki, larwy nadgryzają nasiona i zanieczyszczają je kałem, zimuje w glebie, sygnalizacja- jaja na strąkach- stadium czarnej główki- zabieg: Dimilin i inne fosforoorganiczne

FASOLA

• zmiennik- w okresie kwitnienia i dojrzewania strąków- ospowatość nasion; zwalczanie- na początku zasiedlania roślin, zabieg wcześnie rano- potem się chowają

• śmietka kiełkówka- uszkadza liścienie, rośliny zamierają; ochrona: zaprawianie nasion

MARCHEW, PIETRUSZKA, SELER, KOPER

• połyśnica marchwianka- oprócz marchwi coraz groźniejsza na pietruszce, pasternaku; straty do 50% plonu; zwalczenie: I pokolenie- zaprawianie nasion, II pokolenie (lipiec/sierpień) sygnalizacja i oprysk fosforoorganicznymi

• mszyca wierzbowo-marchwiowa - marchew, pietruszka, koper, zwalczanie: ..........

Sygnalizacja połyśnicy:

• 3-4 żółte tablice lepowe na obrzeżach pola

• w okresie nalotu I pokolenia (kwiecień/maj), jeśli nie zaprawiliśmy nasion

• w okresie nalotu II pokolenia - od połowy VII do połowy VIII

• UWAGA!: okres nalotu na plantacje może się różnic nawet o 4 tygodnie (zależy od układu pogody), więc tablice u sąsiada nic nam nie dadzą

Wyjątkowo wskazane miedze bez krzaków- połyśnica ma gody w krzakach☺, nie uprawiać marchwi na polach zacienionych i małych.

Entomologia wykład

cd.

• bawełnica topolowo-marchwiowa - na cięższych glebach groźniejsza niż połyśnica marchwianka - spadek masy korzeni 20-30%, konieczna sygnalizacja terminów przelotu- żółte naczynia wypełnione wodą

• na selerze- przędziorki- Nissurin, Omite

• miniarki- uszkodzenie liści sercowych, gdy 20% liści uszkodzonych zabieg: Basudnin, Danadnin i inne.

OGÓREK

• mszyca ogórkowa- groźna w fazie wschodów- zwalczanie- zabieg natychmiast po zauważeniu pierwszych mszyc: Pirinix i Basudin

• skoczogonki- owady bezskrzydłe

• zmienniki- uszkodzenia liści i pąków kwiatowych

RZODKIEWKA I RZODKIEW

• śmietka kapuściana- przed siewem: granulaty oparte na diazinonie, podlewanie młodych roślin preparatami opartymi na diazinonie, Bi 58 Nowy, można stosować 3 x 7 dni Bioczos

• pchełki- preparaty fosforoorganiczne lub pyretroidy

SZPARAG

• śmietka gelbowa i śmietka kiełkowa - larwy wewnątrz wypustek szparaga; występuje na plantacjach zakładanych na glebach żyznych, bogatych w materie organiczną, należy stosować nawozy organiczne wyłącznie jesienią

• poskrzypka szparagowa - larwy zjadają gałęziaki

RABARBAR

• pacepnica ziemniaczana- Hydroides micacea (sówkowate) - gąsienice żerują w ogonku liściowym; w miejscu uszkodzenia wycieka galaretowata wydzielina; zwalczanie: Nofos, Winylofos

SZKODNIKI WIELOŻERNE

• rolnice- licznie na wszystkich roślinach warzywnych

• sprężykowate- wczesne odmiany kapusty, brokułów, kalafiora, warzyw baldaszkowatych- liczne na stanowiskach po roślinach wieloletnich (lucerna, koniczyna), zbożach, łąkach, pastwiskach; zwalczanie: granulaty jesienią

• pędraki - larwy chrabąszczy- zwalczanie jak rolnice i sprężykowate

Szkodniki warzyw w uprawach pod osłonami i ich wrogowie naturalni

Integrowana uprawa w szklarni- wszystkie warzywa możemy chronić biologicznie (brak wpływu klimatu- metody bardziej przewidywalne, wrogowie naturalni nie mogą uciec ze szklarni); w Polsce stosuje się metodę integrowaną, w europie stosowana jest metoda biologiczna.

Przędziorki (Spider mites)

Przędziorek chmielowiec Tetranychus urticae

• Dorosłe: jasno zielone z ciemnymi plamami po bokach, w miarę starzenia się samic ich ciało ciemnieje

• Jaja: kuliste, tuż po złożeniu przeźroczyste, jasno zielone

• Larwy i nimfy: zielonkawe z ciemnymi plamami po bokach

• Co należy wiedzieć o szkodniku:

• w szklarni od lutego do października

• pozostałe miesiące spędza w stadium diapauzy w szczelinach konstrukcji szklarniowej

• zimują wyłącznie samice, przed przejściem w stadium diapauzy zmieniają kolor na pomarańczowy

• wychodzą: luty- marzec - w tym czasie występują na dolnych liściach roślin, najczęściej w pobliżu rur grzejnych

• atakowane gatunki warzyw: wszystkie uprawiane w szklarniach z wyjątkiem sałaty , najczęściej na ogórkach, oberżynie, papryce

• objawy uszkodzeń: marmurkowate przebarwienia, potem przędza

Przędziorek szklarniowiec

• Samice: owalne, ciemno czerwone

• Jaja: kuliste, po złożeniu zielonkawe, później ciemnoczerwone

• Stadia larwalne: zielonkawe, z lekkim różowatym zabarwieniem, gatunek nie zimuje

• Objawy: różne uszkodzenia- wydłużające się żółte plamy które brunatnieją i odpadają, ordzawienia na pomidorach

• atakowane warzywa: najczęściej pomidory, może atakować inne

• występuje wyraźny antagonizm pomiędzy obydwoma gatunkami- najczęściej zwycięża szklarniowiec (powoduje zmiany metaboliczne w liściach)

Zwalczanie biologiczne przędziorków:

Dobroczynek szklarniowy

• wyspecjalizowany drapieżca (ginie gdy brak przędziorka)

• wysokie zapotrzebowanie pokarmowe

• mniejsza ruchliwość

• nadaje się do profilaktycznych introdukcji

• wymaga wysokiej wilgotność powietrza (powyżej 70%)

• rasa „T” dobroczynka stosowana na pomidorach- klasyczne są zabijane przez fenole wydzielane przez włoski pomidora (przyklejają się), mniejsza ruchliwość; ostatnio nie sprzedawany

Pryszczarek

• zastępuje dobroczynka na pomidorach, samica wyszukuje dla potomstwa liczne kolonie przędziorka, larwy (beznogie) niszczą całe kolonie przędziorków; poczwarka na dolnej stronie liści, wewnątrz białego kokonu; zalecane wszędzie tam, gdzie liczna populacja szkodnika- tam dorosłe składają jaja; wprowadzanie do szklarni w postaci poczwarek

Dobroczynek kalifornijski

• preferuje przędziorki, gdy ich brak odżywia się innymi roztoczami, jajami i młodymi larwami, zarodnikami grzybów, pyłkiem, rosą miodową

• niższe zapotrzebowanie pokarmowe

• mniejsza ruchliwość

• nadaje się do profilaktycznych introdukcji

• lepiej znosi niższą wilgotność powietrza

• stosowanie na ogórkach, oberżynie, profilaktycznie

Sposoby wprowadzania wrogów naturalnych przędziorków:

• wysypywanie z pojemników porcjami na liście drapieżnych roztoczy wymieszanych z wermikulitem lub wysypywanie porcjami do tekturowych torebek zawieszonych na roślinach

• zawieszanie na roślinach w papierowych torebkach mini hodowli drapieżców

• wprowadzanie na rośliny w postaci kartoników z poczwarkami przyszczarka

Wciornastki

Wciornastek tytoniowiec

• występuje w warunkach polowych

• w szklarni licznie w czerwcu i żeruje do jesieni, zimuje w glebie, w ....

• do 10 pokoleń w szklarni

• atakuje: ogórki, pomidory, paprykę, oberżynę

• skorkowacenia na owocach

Wciornastek zachodni

• rozwija się wyłącznie w szklarni, w temperaturze 25 stopni Celsjusza rozwój od jaja do odrosłego trwa 12 dni

• poczwarka w glebie lub na roślinach w ukryciach (nie da się zwalczyć chemicznie)

• żerując na kwiatach osiąga na 2 razy większą płodność

• polifag- występuje na wszystkich roślinach warzywnych- najmniej licznie na pomidorach

• uszkodzenia: plamy na liściach- jasne, srebrzyste, później brązowieją; widoczne grudki kału, uszkodzenia kwiatów, zniekształcenia owoców

• PRZENOSI WIRUSA BRĄZOWEJ PLAMISTOŚCI POMIDORA

Biologiczne zwalczanie wciornastków:

Dobroczynek wielożerny

• rozwój w temperaturze 25ºC trwa 8 dni

• ważna dla rozwoju wilgotność powietrza powyżej 70%

• atakuje wyłącznie pierwsze stadia larwalne wciornastków (nie może być stosowany jako jedyna metoda, dobry do profilaktyki)

• pyłek- pokarm uzupełniający, niezbędny do prawidłowego rozwoju, odżywia sie także przędziorkami i różnopazurkowcami

Sposób wprowadzania:

• w plastikowych butelkach wymieszany z wermikulitem

• w papierowych torebkach wraz z pokarmem (rozkruszki) zawieszanych na roślinach

Amblysseus degenerans - dobroczynek brunatny

• szczególnie nadaje się do walki z wciornastkami na papryce

• występuje w kwiatach

• można go stosować w niższej wilgotności (do 50%)

• porusza się szybko i łatwo przemieszcza w uprawie

• atakuje inne gatunki wrogów naturalnych

Dziubałki (Ortus sp.)

Dziubałeczek wielożerny

• nie zimuje, może być stosowany przez cały rok

• głównie spotykany w kwiatach

• zjada średnio 12 wciornastków na dzień

Ortus mojusculus

• diapałzuje- tylko w sezonie

• występuje na całej roślinie- zjada wciornastka na liściach

Entomologia wykład 3.XI.06

cd.

Mączliki

Mączlik szklarniowy Trialeurodes vaporariorum

• optymalna temperatura do rozwoju 22-25ºC, wilgotność 75-80%, wówczas rozwój trwa 21-27 dni

• liczba jaj na samice: pomidor- 197; ogórek, oberżyna 666

• zimą rozwój zachodzi w zwolnionym tempie

• uszkodzenia: pobierają sok z liści (w dużej ilości- roślina więdnie), wydzielają rosę miodową, rozwój grzybów sadzakowatych na liściach, owocach; przenoszą wirusy roślinne

• nie atakują sałaty

• często jaja składane w okręgu, jaja po złożeniu zielono żółte, przed wylęgiem ciemnieją; pokryte woskiem

• ruchliwe są tylko larwy I stadium, dalsze stadia nieruchome, najstarsze- puparium ma długie nici woskowe, stadia różnią się wrażliwością na środki ochrony roślin- wrażliwe są tylko stadium dorosłe i I stadium larwalne- ochrona chemiczna jest mało skuteczna; obserwację- tablice lepowe- gdy pojawią się pierwsze wtedy można zastosować pestycydy

Mączlik ostroskrzydły Bemisia tabaci

• atakuję głównie rośliny ozdobne, najczęściej na poinsecji

• różnica w wyglądzie pupariów- mniej szczecinek, ciało pofalowane

• szkodnik kwarantannowy- przenosi więcej wirusów, przywlekane z zachodu są odporne praktycznie na wszystko

Wrogowie naturalni:

Dobrotnica szklarniowa Encarsia formosa

• mała błonkówka z rodziny oścowatych

• dobre zdolności poszukiwania ofiar na roślinach pozbawionych kutneru i gęstych włosków (szuka ofiary na piechotę)

• na roślinach pokrytych spadzią efektywność tego pasożyta jest niska

• działa w temperaturze 15-25ºC- niewskazany u roślin u których obniżamy temperaturę nocą- okres od wylęgu do składania jaj wydłuża się; nie działa w wysokiej temperaturze

• rozwija się w stadiach L2, L3 i L4 mączlika- rozwój do stadium puparium- z nich zamiast mączlika wylęga się błonkówka

• wprowadzenie do szklarni: karteczki ze spasożytowanymi pupariami mączlika- należy wprowadzić szybko po zakupie

• nadaje się do introdukcji prewencyjnych- wtedy na początku żywią się rosą miodową

Osiec mączlikowy Eretmocerus eremicus

• składa jaja do L2 i L3 mączlika

• dobrze działa w wysokiej temperaturze

• zalecany do stosowania razem z dobrotnicą

• dobrze zwalcza mączlika ostroskrzydłego

• spasożytowane puparia są żóto-czerwone

Dziubałeczek mączlikowy Macrolophus caliginosus

• pluskwiak różnoskrzydły

• preferuje larwy i jaja mączlika, może odżywiać się wciornastkami, larwami miniarek, przędziorkami, jajami motyli

• wprowadzany zapobiegawczo razem z pokarmem zastępczym- jajami mklika mącznego

• najlepszy na pomidorach

• na pomidorach gałązkowych czasami uszkadza zawiązki owoców- w Polsce wprowadza się go na początku cyklu produkcyjnego- działa wtedy do momentu kwitnienia

Mszyce

Mszyca brzoskwiniowa Myzus persicae

• ważny szkodnik pomidorów, papryki, ogórków, sałaty, oberżyny

• rasy barwne- zielone, żółto-zielone, szaro-zielone, różowe lub czerwone u form bezskrzydłych, u form uskrzydlonych (dorosłe) głowa i tułów ciemnobrązowe, odwłok zielonkawy lub czerwonawy

• zimuje w polu lub w szklarni (na asparagusie) mszyca może przelatywać z pola jesienią- wtedy zimą może rozwijać się w szklarni

• przenosi wirusy

• należy obserwować w okresie przelotów - czerwiec i sierpień/wrzesień

Mszyca ogórkowa Aphis gossypii

• atakuje ogórka, melona i rośliny ozdobne

• ma wiele ras różniących się stopniem odporności na zoocydy

• długość ciała do 1,8 mm, ciemne syfony, ciało jasnożółte lub jasnozielone, może być zmienna na różnych roślinach (?), w wyższych temperaturach mszyce są mniejsze, do 0,9 mm, żółte

• w ciągu tygodnia liczebność może wzrosnąć 12x na ogórkach i 4x na oberżynie

• różnice w budowie czoła- mszyca brzoskwiniowa ma wgłębienie, ogórkowa ma fale

Mszyca ziemniaczana Macrosiphum euphorbiae

• atakuje głównie pomidory i oberżynę, rozwija się na młodych pędach

• rasy jasnozielone, różowe lub czerwone, ciemne podłużne paski biegnące wzdłuż grzbietu ciała, ciało wysmukłe

• wyraźne, czerwone oczy

• optymalna temperatura do rozwoju 15-18ºC

• długość ciała 1,8-3 mm

Mszyca ziemniaczana plamista Neomyzus circumflexum

• ważny szkodnik papryki, może występować na sałacie, oberżynie

• żółtozielona do brązowo zielonej, ciemne plamy u podstawy syfonów, wyraźne obrączki na odnóżach

Wielkość (to czy są to mszyce małe czy duże typu ziemniaczanego) ma znaczenie przy walce biologicznej

Wrogowie naturalni:

drapieżcy:

Złotook pospolity Chrysopa vulgaris

• stosowane wyłącznie larwy- dorosłe szybko opuszczają szklarnie, stosowany na rośliny nisko rosnące, larwy- pokarm: jaja mklika mącznego, wprowadzane gdy dużo mszyc w szklarni

Biedronki - siedmiokropka lub dwukropka

parazytoidy:

mszycaż szklarniowy Aphidus colemani - na mszyce małe

osiec mszycowy Aphelinus abdominalis - na mszyce duże

Należy stworzyć system w szklarni, który umożliwia skuteczne zwalczenie mszycy. Można to osiągnąć przez ciągłą obecność parazytoidów Aphidus ervi lub Aphidus colemani. Powstawanie tzw. Aphibank

• Aphibanki- namnażanie mszycy Raphalosiphon padi (mszyca czeremchowo-zbożowa) na jęczmieniu w pojemnikach a następnie wprowadzanie patazytoida Aphidus colemani

• Ervibanki- namnażanie mszycy Sitibon avenae (mszyca zbożowa) następni wprowadzanie patazytoida Aphidus ervi

Parazytodiy odnajdują nawet małe ilości szkodnika- dobre na początku inwazji.

Pryszczarkowate

Pryszczarek mszycojad Aphidoletes aphidimyza - zapoczwarzanie w glebie- trzeba zapewnić warunki- wilgotny piasek wokół roślin- metoda na dużych mszyc

Miniarki

Miniarka powszechnianka Liriomyza strigata

• do szklarni nalatuje z zewnątrz, dorosłe mało ruchliwe; żółta głowa i żółte plamka między skrzydłami, dorosłe nakłuwają liście i składają jaja, larwa żeruje przez około 1 tydzień i zapoczwarza się w liściu lub w glebie.

• pomidor, papryka, sałata

• rozwój w t 25ºC 17,2 dni - pełny trwa około miesiąca

• samica nakłuwa pokładełkiem, co 40 nakłuć składa jaja

Miniarka ciepłolubka Liriomyza trifolii

• w Polsce od 1984

• atakuje głównie rośliny ozdobne, może wystąpić na papryce

• optymalna temperatura do rozwoju 25-35ºC

Miniarka wielożerna Liriomyza. huidobrensis

• na pomidorach i innych warzywach

• inny wygląd min niż u pozostałych gatunków, występuje na górnej stronie liści, często wzdłuż głównych żyłek, silniejsze uszkodzenia niż u pozostałych gatunków

• optymalna temperatura rozwoju 23-27ºC

• obydwa gatunki wysoce odporne na pestycydy

Ochrona biologiczna:

Meczęlka syberyjska Diglyphus isaea

• składa jaja do larwy

• efektywna w niższych temperaturach

• może być stosowana w zimie

• duża błonkówka, zabija larwy i składa do nich jajaj

Wiechońka miniarkowa Diglyphus isaea

• składa jaja obok larwy miniarki

• gatunek występuje w Polsce i może rozwijać się w szklarniach

• stosowany w sezonie wegetacyjnym

Ziemiurki

Lyoriella sp. I Dradysia sp.

• muchówki małe 1-5 mm długości, szaroczarne z długimi czułkami

• larwy szkliste długości 5-12 mm z ciemną głową

• jaja składa przy roślinie do gleby, normalnie żywią się butwiejącym materiałem roślinnym

• larwy mogą drążyć szyjkę korzeniową i uszkadzają korzenie

• mogą rozwijać się w pieczarkarni i szklarniach

• długość rozwoju 21 dni, płodność 150/200 jaj na samice

• zwalczenie w glebie

Walka biologiczna:

drapieżne roztocze:

Hypoaspis mites

Hypoaspis aculeifer- mieszkają w glebie

Pasożytnicze nicienie:

Steinernema feltiae

• stosowana w formie zawiesiny wodnej, gleba musi być wilgotna o temperaturze 15ºC

• wnikają do larw przez otwory znajdujące się w ich ciele

• uwalniają bakterie Xenorhabdis bouveri , toksyny bakteryjne zabijają larwę owada

• zazwyczaj zaszczepia się glebę przed posadzeniem roślin

Przygotowanie szklarni do IPM przed zakończeniem poprzedniego cyklu uprawowego

• przeanalizowanie całej ochrony w ostatnich 2-3 latach. Preparaty takie jak Mesurol, Talstar 100 EC zalegają w szklarni i uniemożliwiają wprowadzenie entomofagów

• przygotowanie do uprawy w roku następnym rozpoczynamy latem roku poprzedniego bardzo dokładną lustracją

• gdy na starych roślinach występują:

• przędziorki zastosować Apollo 500 SC lub Nissurin

• wciornastki zastosować Winylofoss 550 EC w formie aerozolu 3x

• miniarki- spalenie roślin

• mączlik - Lannate 200 SL

• przed usunięciem roślin ze szklarni zastosować preparat grzybobujczy Bravo lub Previcur 607 SL

• roślin nie kompostujemy lecz usuwamy

Zabiegi profilaktycznie:

• odkażanie podłoża (parowanie lub Basamid 97 GR) i konstrukcji szklarniowej (5% roztwór podchlorynu sodu lub gorącą wodą)

• dezynfekcja narzędzi w nadmanganianie potasu

• przed wejściem do hali wycieraczek z gąbki nasyconej nadmanganianie potasu

• zniszczenie wszystkich chwastów

• ubrania ochronne

Podstawowe metody wykorzystywane w IPM w szklarniach:

• lustracja

• metoda mechaniczna (pułapki lepowe)

• metody biologiczne

• zabiegi selekcyjnymi pestycydami

---