Metodologia - ćwiczenia

11.03.2010r.

Proces badawczy to całościowy schemat działań, które naukowcy podejmują w celu wytworzenia wiedzy.

Na proces badawczy składa się siedem podstawowych etapów:

• Problem

• Hipoteza

• Plan badawczy

• Pomiar

• Zbieranie danych

• Analiza danych

• Generalizowanie

Najbardziej istotną cechą problemu badawczego jest jego cykliczna natura. Zazwyczaj rozpoczyna się on od postawienia problemu, a kończy wstępnymi danymi (uogólnieniami). Wnioski sformułowane w ramach jednego cyklu są początkiem następnego ( Frankfort - Nachmias, 2001)

Problem zawsze jest formułowany na gruncie określonej wiedzy teoretycznej.

Problem badawczy to bodziec intelektualny wywołujący relację w postaci badań naukowych. Nie wszystkie bodźce intelektualne mogą być badane w sposób empiryczny. Generalnie problemy, których nie można empirycznie uzasadnić ( np. „Czy cywilizacja Zachodu zniknie?”), lub te, które dotyczą subiektywnych preferencji, wierzeń, wartości czy upodobań (np. „Czy kolor niebieski jest ładniejszy od zielonego?” ) nie poddają się badaniom empirycznym.

Problem badawczy to pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.

Sformułowanie problemu badawczego jest punktem wyjścia każdego badania naukowego w naukach empirycznych. Problem badawczy ma postać pytania dotyczącego zmiennej zależnej, a dokładniej jej związków ze zmienną (bądź zmiennymi) niezależną główną.

Dobry problem badawczy to taki który jest rozstrzygalny. Pytanie nie może być za ogólne, ale również nie może być za wąskie, musi być takie by można było zbadać i wnioski generalizować na populację.

Problem badawczy jako pytanie.

I Klasyfikacja

1. Pytania rozstrzygnięcia

• Rozpoczynają się od partykuły pytajnej „czy”

• Ujawniają swoje alternatywy

• Można na nie odpowiedzieć „tak” lub „nie”

• W zależności od liczby prezentowanych przez pytanie alternatyw, wyróżnia się pytania rozstrzygnięcia o różnej liczbie członów ( najczęściej formułuje się pytania rozstrzygnięcia dwu-członowe)

2. Pytania dopełnienia

• Nie ujawniają swoich alternatyw - podają tylko ogólny schemat odpowiedzi

Np. „ Od którego roku życia dziecko zdolne jest do myślenia abstrakcyjnego

Odp.: „Dziecko jest zdolne do abstrakcyjnego myślenia od...”

II Klasyfikacja - N. Belnapa oparta jest na trzech cechach pytań:

1. sposobie prezentowania alternatyw (każde pytanie przedstawia określony zbiór alternatyw)

2. Żądanie wyboru - z tego samego zbioru alternatyw można zbudować różne pytania (np. „Który z niżej wymienionych psychologów jest twórcą psychoanalizy? Fromm, Freud, Piaget)

3. Żądanie roszczenia zupełności - odnosi się do liczby prawdziwych alternatyw, które należy wskazać ze zbioru wszystkich prawdziwych alternatyw prezentowanych przez pytanie

Np.:

• Max Ż.R.Z. - „Który z wymienionych terminów charakterystyczny jest dla psychologii procesów poznawczych: mechanizm obronny, myślenie, psychoanaliza, inteligencja, zdolności?”

• Min Ż.R.Z - „Jaki termin możesz wskazać jako charakterystyczny dla psychologii procesów poznawczych?”

Typy pytań wg Belnapa

1. Pytanie typu „czy” o jednej alternatywie:

• Dowolne k-członowe pytanie rozstrzygnięcia żądające odpowiedzi wskazującej jedną alternatywę prawdziwą (ma to być jedna alternatywa prawdziwa)

• Max żądanie roszczenia zupełności

• Żądanie wyboru wymaga w odpowiedzi podania bezpośredniej jednej z alternatyw

Np. „Czy”, a odpowiedź: „Tak...,nieprawda, żę”

2. Pytanie typu „który” o jednej alternatywie:

• Różnie się od pierwszego sposobem prezentowania alternatyw

• Max żądanie roszczenia zupełności

• Żądanie wyboru wymaga podania w odpowiedzi bezpośredniej jednej z alternatyw

Np. „Który dzień jest najdłuższy w roku?”

3. Pytanie typu „czy” o pełnej liczbie alternatyw:

• Sposób prezentowania alternatyw jak w 1

• Max żądanie roszczenia zupełności

• Żądanie wyboru wymaga by w odpowiedzi bezpośredniej na nie znalazły się wszystkie prawdziwe alternatywy

Np. „Czy następujące rzeczy są owocami: banan, pomidor, gruszka, krzesło?”

4. Pytania typu „ który” o pełnej liczbie alternatyw:

• Od 3 różni się sposobem prezentowania alternatyw

• Żądanie wyboru wymaga by w odpowiedzi bezpośredniej na nie znalazły się wszystkie prawdziwe alternatywy

• Max żądanie roszczenia o zupełności

Np. „Kto jest twórcą kwestionariusza MMPI? (Hathaway, McKinley)

5. Pytania typu „czy” o nierozłącznej liczbie alternatyw:

• Żądanie wyboru wymaga by odpowiedź bezpośrednia podawała tylko jedna z prawdziwych alternatyw

• Min żądanie roszczenia zupełności

Np. „Czy internalizacja norm społecznych jest istotnym mechanizmem kształtowania norm społecznych?” (tak, ale są też inne)

6. Pytania typu „który” o nierozłącznej liczbie alternatyw:

• Od 5 różni się sposobem prezentowania alternatyw

• Żądanie wyboru wymaga by odpowiedź bezpośrednia podawała tylko jedną z prawdziwych alternatyw

• Min żądanie roszczenia zupełności

Np. „Który z testów istotności różnic dla 2 grup niezależnych jest właściwy, gdy pomiar ZZ był na skali porządkowej? ( U - mowa Whitheya, ale też Kołmogarawa - Simonowa)

25.03.2010r.

Klasyfikacja problemów badawczych:

I. Problemy dotyczące wartości zmiennych (np. „Jaki jest przeciętny wiek matek w chwili urodzenia dziecka z zespołem Downa?”)

II. Problemy dotyczące zależności między zmiennymi:

1. Pytanie o istotności zmiennych (niezależnych) dla innej zmiennej (zależnej)

1. jakie zmienne niezależne są istotne dla zmiennej zależnej

2. które ze zmiennych niezależnych są bardziej, a które mniej istotne dla zmiennej zależnej

3. czy zmienne niezależne wpływają na zmienna zależną każdą od pozostałych czy też wchodzą ze sobą w interakcje

2. Problemy dotyczące kształtu zależności (krzywoliniowa vs liniowa) zmiennej zależnej Y od zmiennej zależnej X; Np.: „Jaka jest zależność między stabilnością samooceny (zmienna niezależna) i odporności na stres (zmienna zależna)?”

Klasyfikacja hipotez badawczych:

I. Hipotezy dotyczące wartości zmiennych

II. Hipotezy dotyczące zależności między zmiennymi:

1. Hipotezy istotności

2. hipotezy dotyczące kształtu zależności (krzywoliniowa vs liniowa) zmiennej zależnej Y od zmiennej zależnej X.

Hipotezy nie mogą być bez teorii i raczej nie powinny być bez kierunku; powinna być zdaniem twierdzącym, a im prościej skonstruowana tym lepsza (musi być jasna by można było z łatwością stwierdzić czy ją potwierdzamy czy obalamy).

Zmienne zależne i niezależne:

Zmienna zależna - ona jest przedmiotem naszego badania, jej związki z innymi zmiennymi chcemy określić.

Zmienna niezależna - od niej zależy zmienna zależna, ona oddziaływuje na zmienną zależną

Np. Jaka jest zależność poziomu wykonania zadania od poziomu aktywności organizmu.

ZMIENNE NIEZALEŻNE ISTOTNE DLA Y

WAŻNE ZAKŁUCAJĄCE

(nastawienie osoby badanej do badacza;

temperatura pomieszczenia, itp.)

GŁÓWNE

(Kontrolowane)

• poziom aktywacji NIESKORELOWANEZ AKTEM

organizmu, trudność zadania BADANIA EMPIRYCZNEGO

(niekontrolowane, nie można przewidzieć)

UBOCZNE

(pobudliwość emocjonalna)

• KONTROLOWANE

• NIEKONTROLOWANE

SKORELOWANE

(lęk przed oceną, aprobata społeczna)

UNIWERSALNE OKAZJONALNE

(margines błędu (zmęczenie, złe samopoczucie itp.

aparatury badawczej) osoby badanej)

KONTROLOWANE NIEKONTROLOWANE

ZMIENNE

Zmienna jest właściwością która przybiera różne wartości

Np.: lęk, inteligencja, ekstrawersja, płeć, poziom wykształcenia itp.

• Zmienne dwuwartościowe (dychotomiczne) np. płeć, też zdychotomizowane, np. sprowadzane przez badacza do postaci dwuwartościowej np.: wysokie/niskie

• Zmienne wielowartościowe (politomiczne) np. neurotyzm

• Zmienne trójwartościowe (trychotomiczne) np. tak, nie, nie wiem

• Zmienne ciągłe - zmienna jest ciągłą, gdy zbiór jej wartości tworzy kontinuum i jeśli między dwoma sąsiednimi wartościami zmiennej możliwe jest znalezienie trzeciej wartości np. wzrost

• Zmienne dyskretne - jeśli pomiędzy dwiema sąsiednimi wartościami zmiennej nie występuje trzecia wartość np. płeć

• Zmienne jakościowe (kategorialne) - zaliczamy do nich zmienne dychotomiczne i politomiczne, które są klasyfikacjami [klasyfikacja to:

1) podział zamknięty, czyli obejmujący wszystkie elementy objęte jego zasięgiem,

2) podział rozłączny - każdy element należy tylko do jednej klasy]

• Zmienne ilościowe - należą do nich zmienne ciągłe

Klasyfikacja zmiennych Stevens'a

• Zmienne nominalne (jakościowe) - pozwalają nam tylko na pogrupowanie obiektów (ludzi) według wartości, jakie przyjmują zmienne dla tych obiektów

• Zmienne porządkowe - pozwalają na uporządkowanie (porangowanie) obiektów (ludzi) według wartości, jakie przyjmują zmienne dla tych obiektów; nie wiemy nic o dystansie dzielącym dwie osoby; Uporządkowanie silniejsze (całkowite): A<B<C<D<E

Uporządkowanie słabsze (częściowe): A≤B≤C≤D≤

• Zmienne interwałowe - pozwalają nam określić na ile natężenie zmiennej X dla obiektu A jest większe/mniejsze od natężenia tej zmiennej dla obiektu B; np. IQ

• Zmienne stosunkowe (ilorazowe) - pozwalają dodatkowo na stwierdzenie, że natężenie zmiennej X dla obiektu A jest k razy większe niż natężenie tej zmiennej dla obiektu B; np. wiek, czas reakcji

ZMIENNE INTERWAŁOWE + ZMIENNE STOSUNKOWE = ZMIENNE ILOŚCIOWE

8.04.2010r.

SKALE POMIAROWE

1. Skala nominalna (skala niemetryczna)

Mierzy cechy jakościowe; jest zbiorem kategorii jakościowych, które umożliwiają zupełną i rozłączną klasyfikację zbioru(zupełną - kategorie do wyboru mają wypełniać skalę, a rozłączna to ze jedno ”coś” znaczy tylko to)

Mają one własność SYMETRYCZNOŚCI (jeśli relacja zachodzi między A i B to także miedzy B i A) oraz PRZECHODNOŚCI (jeśli A=B i B=C to A=C)

Np.: kim jesteś (kobieta, mężczyzna), które miasto lubisz najbardziej itp.

Zmienne mierzone na skalach ilorazowych lub interwałowych można DYCHOTOMIZOWAĆ (sprowadzać do poziomu skali nominalnej)

2. Skala porządkowa

Wyznaczona jest ona przez relacje porządkujące niektóre lub wszystkie elementy zbioru. Np.: niektóre skale szacunkowe, pozycyjne, pochodzenie, klasy społeczne, status zawodowy, ocena usług itp. (większe - mniejsze, niższy - wyższy)

3. Skala interwałowa (podziałowa, metryczna)

Możliwość rangowania obiektów pod względem nasilenia występowania jakiejś cechy, jak również określenia odległości między obiektami. Podstawą operacji jest tu identyfikacja.

Przykłady:

• Dyferencjał semantyczny - skala w której bierze się pod uwagę przeciwstawne cech np.: silny-słaby, skala jest od 1 do 10, to opisuje nasilenie tych cech.

• Skala Likerta

• Skala Stapela - zwykle od -5 do +5, opisana na tych krańach

• Skala Thurstona - najpierw ankieta u sędziów kompetentnych, każdy punkt od 1 do 11 coś znaczy w tej samej zdolności

• Niektóre skale szacunkowe

• Poziom wiedzy

• Kwalifikacje zawodowe

• Wyniki testu przydatności zawodowej

4. Skala ilorazowa

Tu można określić w sposób arbitralny punkt zerowy. Wynik obserwacji wyrażony na skali ilorazowej można przekształcić i przedstawić na skali interwałowej, porządkowej i nominalnej. Oznacza to utratę informacji. Odwrotnie nie można.

PRÓBA

1. Skompletowana na podstawie zgłoszeń ochotników

Jest to sposób w pewnym stopniu tendencyjny. Istnieje pewien typ osób, które chętnie zgłaszają się na ochotnika do badań (portret takiej osoby)

2. Próba kwotowa (celowa)

Badacz, który chce się posłużyć próbą kwotową musi znać procentowe rozkłady interesujących go zmiennych - takie informacje można uzyskać np.: w rocznikach statystycznych. Często jednak to właśnie celem naszych badań jest sprawdzenie, zdobycie wiedzy o populacji. Ponadto występuje tu element zakłócający w postaci ankietera, który przecież sam decyduje, które z osób spełniających kryteria przebadać - stąd jej reprezentatywność może być wątpliwa.

3. Próba losowa

Jest to próba reprezentatywna i tak uzyskane wnioski możemy uogólnić na większą populację.

Jakie warunki powinien spełniać dobór osób, by mógł być uznany za w pełni losowy?

1. Wybór populacji, z której będziemy tą próbę pobierać

2. Schematy losowania próby

- losowanie zależne vs niezależne [ losowanie zależne polega na tym, że raz wylosowany element nie jest do niej zwracany (stosowane w psychologii); losowanie niezależne - tu jest zwracany ]

- losowanie indywidualne vs zespolone [ losowanie indywidualne to np. pojedyncze osoby, a zespolone to np. klasy, grupy ]

- losowanie jednostopniowe vs wielostopniowe

- losowanie nieograniczone vs ograniczone [ losowanie nieograniczone odbywa się bezpośrednio z całej populacji (ma charakter jednostopniowy), a losowanie ograniczone polega na tym, że próbę kompletujemy na podstawie odrębnych losowań elementów z poszczególnych części populacji, na które została ona uprzednio podzielona przez badacza np.: wiek, małe miasto itd.)

Próby dzielimy na proste i złożone

Proste próby uzyskuje się z wykorzystania do tego celu losowania:

• Indywidualnego

• Nieograniczonego

• Niezależnego

Przy próbach złożonych wykorzystuje się bardziej zaawansowane schematy losowania.

3. Dobranie mechanizmu losowego decydującego o tym, która jednostka powinna wejść do próby, a która nie.

• Powinien nie być zbyt skomplikowany

• Powinien być niezależny od postępowania eksperymentalnego

• Powinien dawać identyczną odpowiedź

TABLICE LICZB LOSOWYCH

4. Operat losowania - ponumerowany spis wszystkich jednostek składających się na daną (...)

ODMIANY SCHEMATÓW LOSOWANIA PRÓBY

1. Losowanie nieograniczone indywidualne

Próbę tu pobieramy z całej populacji, jednostką losowania jest element populacji (np.: osoba) i czynimy to bezzwrotnie - musimy dysponować rzetelnym operatem losowym, można użyć tablic liczb losowych. Jest to najprostszy sposób ale mało efektywny i dlatego rzadko stosowany. Populacja niezbyt duża i nieznana i jednorodna. (homogeniczna)

2. Losowanie systematyczne indywidualne

Schemat losowanie co k-ty element - nie potrzeba tablic, jednak musimy mieć gotowy spis elementów populacji. Trzeba być ostrożnym w sytuacjach, w których podejrzewamy cykliczne wahania badanej zmiennej.

3. Losowanie warstwowe

W populacji o dużym zróżnicowaniu badanej zmiennej. Dzielimy populację na warstwy i w sposób niezależny losujemy z każdej z nich - bardzo często stosowany.

4. Losowanie grupowe

Jednostkami losowanie nie są tu poszczególne elementy, ale ich skupiska - grupy. Stosuje się go w bardzo licznych populacjach, gdy brak operatu losowania; grupy to np.: wieś, gmina, szpital, itd.

5. Losowanie wielostopniowe

etap 1 - warstwujemy populacje

etap 2 - z każdej warstwy losujemy niezależnie, według oddzielnych operatów losowanie, pewną liczbę grup

etap 3 - z każdej grupy, w ramach każdej warstwy, oddzielnie losujemy pewną liczbę elementów ( losowanie nieograniczone indywidualne lub systematyczne indywidualne)

testowe losowanie próby - test Walda - Wolfowitza

22.04.2010r.

Operacjonalizacja

Jest to nadanie terminom polega na tworzeniu

Teoretycznym sensu zmiennej teoretycznej

empirycznego oraz dobieraniu do niej

wartości

Etapy procedury operacjonalizacji

1. Rekonstrukcja czynnika teoretycznego, konstrukcja wielkości.

• Empiryczna i numeryczna struktura relacyjna tego czynnika.

2. Konceptualizacja wielkości

• Badacz określa co rozumie przez daną wielkość. W literaturze przedmiotu występuje z reguły więcej niż jedno rozumienie obrazu danej wielkości

• Wskaźniki

• Posługiwanie się całym zbiorem(w odróżnieniu do pojedynczych wskaźników) wskaźników, wrzących zagregowaną miarę wielkości (tzn. indeks) daje najlepszą miarę

• Indeks

• Należy dokonać oceny stopnia „dobroci” indeksu jako miary danej wielkości

3. Dobór narzędzia pomiarowego i pomiar zmiennej.

• Jeżeli wybieramy dany obraz pomiaru (np.: skala porządkowa) to zgodnie z nim musimy też dokonać interpretacji.

Model eksperymentalny

To taki model sprawdzania hipotez o zależności między zmienną (zmiennymi) zależną, zmienną niezależną główną, która zakłada:

1. Manipulację co najmniej jedną zmienną niezależną główną

2. Kontrolowanie pozostałych zmiennych ubocznych i zakłócających uznanych przez badacza za istotne dla zmiennej zależnej

3. Dokonanie pomiaru zmienności zmiennej zależnej spowodowanej zamienionym przez badacza oddziaływaniem na nią zmiennej niezależnej głównej.

Ad. 1. Manipulacja polega na przydzieleniu poszczególnych wartości ( min. Obie wartości 0-1 ) zmiennej niezależnej głównej osobie badanej z próby badanej przez badacza populacji

Zasada randomizacji (w sposób losowy)

Gdy brak = Model Quasi - eksperymentalny

Grupa kontrolna różni się od grupy eksperymentalnej tylko co do wartości 0-1 (manipulacja)

Ad. 2. Kontrolowanie

1. Możliwości stworzenia przez dany plan eksperymentalny

• Plany, gdy badacz może analizować wpływ tylko jednej zmiennej niezależnej głównej (ograniczona kontrola)

• Plany, gdy badacz może analizować wpływ dowolnej liczby zmiennych niezależnych (nieograniczona kontrola)

• Status pomiarowy podanej operacjonalizacji zmiennej zależnej - aby móc określić udział w całkowitej wariancji zmiennej zależnej musi być ona na skali interwałowej lub ilorazowej (ANOVA)

Metody kontroli zmiennej niezależnej

• Ustalamy stałą wartość kontrolowanej zmiennej w grupie eksperymentalnej i kontrolnej (rozkład, homogeniczność) - OGRANICZONE GENERALIZOWANIE

• Do każdej osoby z grupy eksperymentalnej dobieramy najbardziej do niej podobną z grupy kontrolnej (czasami to ta sama osoba - raz z manipulacją, raz bez. RYZYKO - wpływ jednego badania na drugie)

Należy dobierać osoby do grup porównawczych tak, aby ZMINIMALIZOWAĆ WARIANCJĘ WEWNĄTRZGRUPOWĄ.

Należy tak manipulować zmienną niezależną, aby ZMAKSYMALIZOWAĆ WARIANCJĘ MIĘDZYGRUPOWĄ.

Rola instrukcji maskujących (decepcja)

• Etycznie wątpliwe

• Metodologicznie wątpliwe - zakłada naiwność osoby badanej

REALIZM ŻYCIOWY - laboratorium czy sytuacje naturalne?

Plan eksperymentalny i Quasi-eksperymentalny

Gdy zmienna zależna ma charakter krzywoliniowy nie wystarczy pomiar dwóch wartości zmiennej ( 0-1 ) trzeba więcej.

Trafność

Trafność wewnętrzna - możliwość uzyskania potwierdzenia hipotezy gdy jest prawdziwa i odrzucenie gdy jest fałszywa

Hipoteza	Badanie	Rezultaty	Decyzja
Trafna	Trafne	Trafny	Trafna (akceptacja hipotezy)
						Błąd A (pierwszego rodzaju) - odrzucenie trafnej hipotezy
		Nietrafne	?
	Nietrafna	Trafne	Trafny	Trafna (odrzucenie błędnej hipotezy)
						Błąd B (drugiego rodzaju) - akceptacja błędnej hipotezy
		Nietrafne	?

Czynniki zakłócające trafność wewnętrzną:

• Historia (zbyt długi czas między pretestem a posttestem)

• Dojrzewanie (zmiany zachodzące u człowieka)

• Selekcja (stronniczy dobór do grupy)

• Testowanie (pretest = Wechsler; posttest=Wechsler)

• Instrumentalizacja (zmiana narzędzi pomiarowych, procedury, itp.)

• Regresja statystyczna (wyniki mają tendencje do uśredniania się)

• Utrata osób badanych

• Przenikanie informacji z grupy do grupy

• Obrażanie się osób, które znalazły się w mniej pożądanych warunkach eksperymentalnych.

Trafność wewnętrzna - możliwość generalizowania wniosków na populację

• Próba losowa (reprezentatywność)

• Reprezentatywność warunków

• Operacjonalizacja

• Czas od badania do generalizacji

Plany eksperymentalne

1.Grupą kontrolną, z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej

R (randomizacja) Y1p X(ZN) Y1k Grupa 1

R Y2p ~X Y2k Grupa 2

2.Z grupą kontrolną; bez pomiaru początkowego zmiennej zależnej

R X Y1k Grupa 1

R ~X Y2k Grupa 2

3.Z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej w różnych grupach

R X Y1k Grupa 1

R Y2p ~X Grupa 2

4.Czterogrupowy

R Y1p X Y1k Grupa 1

R Y2p ~X Y2k Grupa 2

R X Y3k Grupa 3

R ~X Y4k Grupa 4

Rys. Model eksperymentalny a model ex post facto

Model ex post facto

• Odmiana eksploracyjna - „jakie zmienne niezależne są istotne dla danej zmiennej zależnej”

• Odmiana konfirmacyjna - tu formułujemy konkretne hipotezy o wpływie zmiennej niezależnej na zmienną zależną i je rozstrzygamy.

Metoda zbierania danych - wywiad

1. Opracowanie schematu zbierania danych

• Lista istotnych kryteriów

• Standaryzowana forma wywiadu

2. Przeszkolenie osoby prowadzącej wywiad

• Badacz znający treść problemu i hipotez badawczych nie może prowadzić wywiadu

• Osoba prowadząca wywiad nie może dokonywać kwantyfikacji odpowiedzi osoby badanej

• Przekładu danych z wywiadu na dane ilościowe powinny dokonywać niezależne dwie osoby (sędziowie kompetentni)

• Przygotowanie skal szacunkowych (numeryczne, graficzne)

Model korelacyjny

• Tu zmienne, których współzmienność badacz chce zbadać są zmiennymi niemanipulowanymi.

• Samo badanie korelacyjne nie daje odpowiedzi na pytanie, która ze zmiennych jest przyczyną a która skutkiem.

• Odpowiedzi jakie daje ten typ badań:

• Czy zachodzi związek między określonymi zmiennymi?

• Jakiego jest on kształtu (liniowy, krzywoliniowy)?

• Jaka jest siła tego związku?

• Czy można go generalizować?

• Aby odpowiedzieć na pytanie co jest przyczyną, z co skutkiem trzeba wyjść poza dane zebrane w badaniu korelacyjnym.




• 3 warunki:

• Musi zachodzić związek

• Jedna zmienna musi poprzedzać czasowo drugą

• Należy wyeliminować związki pozorne

• Aby określić siłę związku między zmiennymi (wariancja wspólna) zmienne muszą być badane na skali ilorazowej lub interwałowej (r-Pearsona² x 100)

---