Budowa Kłoska zbóż: plewka wewnętrzna, plewka zewnętrzna, kwiatek, plewka dolna, plewka górna,
Budowa anatomiczna ziarniaka: Bielmo- część nasienia, tkanka odżywcza dla zarodka, bogata w substancje zapasowe (skrobia, białka, tłuszcze), zwykle triploidalna (poliploidalność). zarodek przylega bezpośrednio do warstwy aleuronowej zbudowany jest z następujących części; 1. tarczka 2. listek 3. kiełek, z zarodka w trakcie rozwoju ziarna kiełkuje kiełek ; skład chemiczny zarodka uzależniony jest od fazy rozwoju ziarna. Okrywa owocowo- W okrywie znajduje się szereg warstw różnego kształtu i wyglądu. Okrywa spełnia rolę warstwy ochronnej, zapobiega przenikaniu różnych substancji. Chroni ziarno przed owadami i uszkodzeniami mechanicznymi. Okrywa owocowo- nasienna jest przepuszczalna dla tlenu i wody. Ta część ziarna jest bardzo bogata w błonnik i minerały. Dlatego najbardziej wartościowe są mąki z pełnego ziarna, gdyż zawierają najwięcej bogactwa zgromadzonego w ziarnie.
Podział zbóż: Zboża właściwe- jednoroczna gatunki z rodziny traw, których skrobiowe owoce (ziarniaki) są głównym celem uprawy- pszenica, żyto jęczmień, owies, pszenżyto, proso, sorgo, ber, ryż, kukurydza. Zboża rzekome- nie będące trawami, inne gatunki roślin uprawnych- gryka, szarłat, które również dostarczają skrobiowych owoców lub nasion. Są roślinami dwuliściennymi.
Podstawowe cechy zbóż: 1.dużo zdolność przystosowania do warunków środowiskowych, 2.bardziej odporne na choroby i szkodniki niż inne gatunki, 3.większa konkurencyjność w stosunku do chwastów, 4.możliwość zmechanizowania większości prac polowych, 5.niższe koszty uprawy, 6.bardziej efektywna i konkurencyjna uprawa w stosunku do innych grup roślin, 7.korzystne właściwości odżywcze, 8.odpowiedni stosunek białka do węglowodanów, 9.dużo witaminy i soli mineralnych.
Skład chemiczny ziarna zbóż: Węglowodany- skrobia, w postaci drobnych ziarenek, wypełnia komórki bielma właściwego, po zmieleniu ziarna stanowi główny składnik mąki, Białko- główne źródło białka roślinnego, średnia zawartość białka 9-17%, wartość odżywcza determinowana jest ich składem aminokwasowym, jest niepełnowartościowe ze względu na niską zawartość aminokwasów egzogennych, lizyna- aminokwas ograniczający wartość odżywczą, Tłuszcze- niewiele, średnia zawartość 1,7-4,8%, Włókna- błonnik 2-14%, Popiół-substancje mineralne które pozostają po spaleniu w postaci popiołu, makro- i mikroelementy, 1,7-3,6%, Witaminy- A,B1,B2,B6,H,C
Cykl życiowy zbóż (fazy): kiełkowanie i wschody, krzewienie, strzelanie w źdźbło, kłoszenie i kwitnienie, dojrzewanie (dojrzałość mleczna, woskowa, pełna, martwa)
Etapy kiełkowania: Fizyczny- pobranie przez dojrzały fizjologicznie ziarniak wody z otaczającego środowiska, Biochemiczny- uaktywnienie pod wpływem wody tarczki od strony bielma, komórki tarczki wrastają w głąb bielma i wydzielają enzymy powodujące hydrolizę materiału zapasowego, które służą do odżywiania i rozwoju pobudzonego do życia zarodka. Morfologiczny- podział komórek merystematycznych zarodka, najpierw korzonek a potem epikotyl, gdy ukaże się korzeń główny zarodka z podstawy łodyżki wyrasta para korzonków bocznych.
Krzewienie: w fazie 3 liścia właściwego zbóż, jest to proces wytwarzania nowych pędów w kątach liściowych, odbywa się to w węzłach krzewienia, węzły krzewienia tworzą się na różnych wysokościach (pszenica, pszenżyto, owiec- węzły głębiej w glebie, dobrze znoszą bronowanie, wzmacniają się przez to krzewienie; żyto, jęczmień krzewią się płytko, konieczność siewu w odlerzałą glebę). Liczba pąków wytworzonych w czasie krzewienia jest cecha gatunkową i odmianową, podlega wpływą siedliska i agrotechniki (jęczmień, żyto, pszenica- intensywne krzewienie. Krzewienie ogólne- liczba wszystkich źdźbeł wytworzonych przez daną roślinę, Krzewienie produktywne-liczba źdźbeł zakończonych dojrzałym kwiatostanem,
Strzelanie w źdźbło: wydłużenie pędu, wzrost liści źdźbłowych, różna długość i grubość poszczególnych międzywęźli (lepsza wytrzymałość na złamanie i zapobieganie wyleganiu). Faza krytyczna to przyrost zielonej masy i korzeni, intensywne pobieranie wody i skład. Pokarmowych- ich niedobór w tym okresie powoduje zmniejszenie ogólnego plonu biomasy i ziarna.
Kłoszenie: wysuwanie kwiatostanu pochwy liścia flagowego; Jaryzacja- intensywny wpływ temperatury na rozwój organów generatywnych.
Kwitnienie: plewek i wysuwanie pylników, żyto i kukurydza są obcopylne, a kwitnienie odbywa się przy zamkniętych plewkach, owies, jęczmień, pszenica, pszenżyto i proso są samopylne i mogą kwitnąć przy zamkniętych plewkach.
Dojrzewanie: Dojrzałość mleczna- ziarniaki są mocno uwodnione (65-40%wody), osiągają swoje pełne rozmiary, zarodki całkowicie wykształcone, zdolne do kiełkowania, zielone. Dają się łatwo rozgniatać (wnętrze ma konsystencje białego mleka). Dojrzałość woskowa- (40-20% wody), można je łamać, ale nie dadzą się rozgniatać, bielmo ma woskową konsystencje. Dojrzałość pełna: woda w ziarnie poniżej 20%. Dojrzałość martwa: wody mniej niż 15% w ziarnie, zachodzą w ziarniaku procesy biochemiczne, które obniżają zdolność kiełkowania, zarodek przechodzi w stan spoczynku pożniwnego.
Skala BBCH- określa wzrost i rozwój roślin uprawnych, podział rozwoju roślin na 10 głównych faz rozwojowych, które podzielono dodatkowo na fazy podrzędne. Umożliwia to precyzyjne określenie fazy rozwojowej i dokładne wyznaczenie terminu wykonywania konkretnego zabiegu.
PSZENICA: Skład chemiczny: Węglowodany- skrobia (amyloza-24%+amylopektyna-76%) polisacharydy pochodzenia roślinnego. Błonnik pokarmowy (włókno pokarmowe)- jest to kompleks substancji ścian komórkowych roślin nie trawionych i nie wchłanianych w przewodzie pokarmowym człowieka, mieszanina substancji o charakterze polisacharydowym (celuloza, hemiceluloza, pektyny, guzy śluzy i niepolisacharydowych- lignina. Białko (9-23%) najzasobniejsza jest warstwa aleuronowa i zarodek, najmniej występuje w okrywie owocowo-nasiennej. Aminokwasy egzogenne stanowią 30% całe składu aminokwasowego, a głównymi aminokwasami są lizyna i treonina. Tłuszcz- rzadko powyżej 2% Popiół 1,5-2,5%- makroelementy (potas, fosfor, siarka, magnez, sód, wapń, chlor; mikroelementy- żelazo, cynk, mangan, miedź, selen, molibden, fluor, jod, kobalt. Witaminy- B1,B2,B6,PP, H E, składowe ilości karotenu A. Użytkowana głównie na mąkę, dzięki glutenowi ma dobre właściwości wypiekowe. Jest substancją koloidalną. Lepką, pęczniejącą pod wpływem wody, elastyczna. O wartości wypiekowej decyduje: ilość glutenu w mące, wartość białka, liczba opadania, wskaźnik sedymentacji, wodochłonność mąki, rozmiękczenie ciasta i energia ciasta. Pięć grup jakościowych surowca pszenicy: E- pszenica elitarna, A-p. jakościowa, B-p. chlebowa, K-p. na ciastka, C-p. pozostała pszenica (w tym pasozwa). Produkcja skrobi oraz słodu piwowarskiego, czystego glutenu.
Pszenica samopsza (Triticum monococcum)- przodek wszystkich form uprawnych pszenicy, kłos drobny, bocznie silnie spłaszczony, zbity, zawsze ościsty. Osadka kłosowa łamliwa, pięterka omszona, kłoski dwu lub trzykwiatowe, wykształca przeważnie jeden wąski i długi ziarniak.
Pszenica twarda (Triticum durum)- gatunek współczesny, uprawiany na ograniczonym obszarze, posiada najwyższą wartość przetwórczą, produkcja mąki i przetwórstwa spożywczego, posiada szkliste bielmo, duża zawartość białka i glutenu, słuzy do produkcji semoliny (produkcja makaronu i różnego rodzaju pieczywa).
Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum ssp. Vulgare)- najpowszechniejszy gatunek uprawianej pszenicy, wiele form botanicznych różniących się cechami morfologicznymi kłosa, ościstością plewek, barwą kłosków, barwą ziarna, omszeniem plew. Korzenie typu wiązkowego (korzenie zarodkowe i przybyszowe), podczas kiełkowania wyrasta 3-5 korzeni zarodkowych, są one cienkie o delikatnych rozgałęzieniach, stanowią nieznaczną część całego systemu korzeniowego, korzenie przybyszowe rozwijane w okresie krzewienia,
1.Oblicz teoretyczny plon ziarna żyta przy następujących założeniach: liczba kłosów- 190 szt/m2, liczba ziaren w kłosie- 43 szt, MTZ- 36g.
[(190*43*10.000)/1.000}*36= 2.941.200g= 2941,2kg=2,9412t/ha
2.Oblicz zapotrzebowanie na materiał siewny ziarna żyta odmiany Domańskie Diamenty w gospodarstwie, które uprawia żyto na powierzchni 5ha. Wartość użytkowa materiału siewnego 92%.
(400*32,5)/92%= 141,30kg/ha
141,30kg/ha*5ha= 706,52kg materiału siewnego
3.Oblicz teoretyczny plon jęczmienia jarego odmiany Conchita przy założeniu: liczba kłosów na 1m2-270, liczba ziaren w kłosie-49.
270*49= 13.230:1.000= 13,23*48,2=637,7g= 6,38kg
6,38*1.000=63.800kg=6,38 t/ha
Semolina - gruboziarnista mąka lub drobna kasza otrzymywana z pszenicy twardej (durum), używana do przemysłowej produkcji makaronu lub kuskusu.
ŻYTO: wartość technologiczna mąki zależy od jakości skrobi, mniej od glutenu, którego zawartość jest niższa i jakość jest gorsza. Białko- 11% wyższa zawartość niż pszenicy, zawartość popiołu 1,8% (P,K,Ca, Mg), zawartość tłuszczu 1,8-2,8%. O jakości mąki żytniej decyduje zawartość dekstryn, powstających w czasie kiełkowania, czyli rozkładu skrobi pod wpływem enzymów amylolitycznych. Cechy w ocenie jakości mąki żytniej: liczba opadania, końcowa temperatura kiełkowania, maksymalna lepkość kiełki skrobiowego. Żyto w żywieniu zwierząt: ziarno, otręby, wywar gorzelniczy, zielonka, susz, kiszonka. Zwiększona ilość substancji nieożywionych negatywnie wpływa na zdrowie i wydajność w żywieniu zwierząt, ogranicza pobieranie i wykorzystywanie paszy oraz zakłócenia w trawieniu i przemianie materii. Można skarmiać trzodę chlewną, konie robocze, bydło mleczne, owce, drób. Otręby żytnie- zawartość związków nieożywionych większa niż w całym ziarnie, dla zwierząt starszych, przeżuwaczy. Wywar- produkt odpadowy procesu destylacji alkoholu z zacieru, ma dużą wartość odżywczą dla przeżuwaczy. Sposobem określania rodzaju mąki jest jej podział na typy, określany jest na podstawie zawartości w mące substancji mineralnej (wyższy typ mąki jest ona ciemniejsza, niższy typ mąki jest bielsza). Najlepiej rozwinięty system korzeniowy, pochwy liściowe u młodych roślin częściowo owłosione, ostrogi słabo wykształcone, wąskie, krótkie i nie obejmują źdźbła. Błonkowate języczki są stożkowato zakończone, całobrzegie i ząbkowane. Kłos w okresie kwitnienia prosto wzniesiony, w czasie dojrzewania pochylony, zwisający, barwy szarozielonej. Kłos nie wytwarza kłoska szczytowego. Kłoski 2-3 kwiatowe w tym dwa płonne i jeden niepłonny. Roślina obcopylna, pyłek przenoszony prze wiatr. Plewy- szydlaste i wąskie, krótsze do plewek, jeden nerw wzdłuż plewy, na wierzchołku przechodzący w kil pokryty sztywnym włoskiem. Plewka zewnętrzna- skórzasta, szorstka, z trzema wyraźnymi nerwami, środkowy przechodzi w ość o różnej długości, wzdłuż ości charakterystyczne ząbkowanie. Plewka wewnętrzna- z dwoma nerwami, błoniasta, naga, na szczycie dwuzębna, Ziarniak: nagi, wydłużony, barwa szarozielona, na przekroju poprzecznym sercowaty o pomarszczonej powierzchni.
PSZENŻYTO: przeznaczone na paszę dla trzody chlewnej i drobiu, Białko: 12,5% (8-20%), aminokwasy egzogenne posiadają lepszy skład niż białko pszenicy, ale mniej korzystny niż białko żyta. Mąka pszenżytnia- mniej białka niż pszenna, w procesie przemiału duża ilość ziarna przechodzi w otrąb, mniejsza i gorsza zawartość glutenu. Ziarno pszenżyta- doskonały surowiec paszowy, odpowiedni dla wszystkich zwierząt, posiada wyższą zawartość białka, mniejsza koncentracja substancji nieożywionych. System korzeniowy: cechy jak i wymagania glebowe pośrednie, 3-5 korzonków zarodkowych. Źdźbło- międzywęźla nalot woskowy, dokłosie- często omszone. Liście- duże i szerokie, równowąskie na wierzchołku zaostrzone, uszka i języczek podobne jak u pszenicy. Kłosy- duże i ościste. Dokłosie i kłosy- ważna rolna w fotosyntezie, ze względu na dużą powierzchnię asymilacyjną plew i plewek. Kłoski: 3-5 kwiatków (2-3 rzadziej, 4 ziarniaki), Plewy: krótkie wąskie z wyraźnym żebrem ciągnącym się wzdłuż całej długości, na wierzchołku szydłowato zakończone. Ziarniak: kształt podobny do ziarniaka żyta, kształt sercowaty z głęboką bruzdą.
JĘCZMIEŃ ZWYCZAJNY: cechą charakterystyczna tego gatunku są jednokwiatowe kłoski, rozmieszczone na osadce kłosa, po trzy na jednym pięterku, płodne wszystkie albo tylko kłosek środkowy. System korzeniowy: wiązkowy, słabszy niż innych zbóż, 5-8 korzeni zarodkowych, najsilniej krzewiące się. Źdźbło: duża podatność na wyleganie, krótki i przeźroczysty języczek, stożkowato zakończony, postrzępione brzegi, ostrogi duże, sierpowato zakrzywione, zachodzące na siebie obejmują źdźbło. Kwiatostan: plewka zewnętrzna w części szczytowej kończy się długą ośką. Ziarniak: kształt wrzecionowaty, wysmukły lub baryłkowaty, plewki zrośnięte z ziarniakami z wyjątkiem odmian nagich. Skład chemiczny zależy od kierunku jego uprawy oraz od stopnia oplewienia. W ziarnie znajdują się takie enzymy jak: glikozydazy, esterazy i peptydazy. Produkcja jęczmienia browarniczego i gorzelniczego, słodu jęczmiennego. Słód jęczmienny(skiełkowane i wysuszone ziarna zbóż)- mieszanina węglowodanów potrzebnych w procesie fermentacji alkoholowej, głównie w produkcji piwa, w niewielkim stopniu do produkcji whisky. Wymaganie dla jęczmienia browarowego: ziarno powinna osiągnąć szybką dojrzałość fizjologiczną, powinno szybko i równomiernie kiełkować, ziarno dorodne o grubość powyżej 2,5 mm zwane ziarnem celnym lub technicznym, masa 1000 ziaren 38-45g, czyste odmianowo, dobrze wypełnione, symetryczna budowa, łuska delikatna, cienka, nie pomarszczona, barwy jasnożółtej lub żółtej, wilgotność ziarna nie może przekraczać 15%. Jęczmień browarny powinien posiadać niską zawartość biała (9,5-11,5%). Standardowe parametry jakości słodu: ekstraktywność, siła drastyczna, stopień odfermentowania, lepkość brzeczki, liczba Kolbach, cechy jakościowe ziarna, głównie zawartość białka i energię kiełkowania. Słód jęczmienny w piekarnictwie do produkcji chleba, zwiększa jego objętość, charakterystyczna barwa skórki, aromat. Ziarno: wyrabia się z niego różnego rodzaju kasze, pęczak, kasza manna, perłowa. 70% ziarna przeznacza się na paszę ze względu na jego wartościowość, dla zwierzą przeżuwających. W Polsce uprawiana jes głownie jara forma jęczmienia.
OWIES SIEWNY: przeznaczenie głownie na paszę, materiał siewny, na cele konsumpcyjne. Uprawiana głównie forma jara. 2-3 krotnie wyższa zawartość tłuszczu w stosunku do innych zbóż, najbardziej energetyczny, zasobniejsze w aminokwasy egzogenne dlatego ma większą wartość biologiczną, produkty z owsa zawierają witaminy B,E, kwas pantotenowy oraz składniki mineralne, fosfor, potas, wapń, cynk, magnez i żelazo. System korzeniowy: wiązkowy, 3-4 korzenie zarodkowe, najsłabsze krzewienie. Źdźbło: węzły wyraźnie owłosione, języczek trójkątny, brzeg ząbkowany, na szczycie poszarpany, ostrogi nie występuj. Kwiatostan: wiecha osadka (przedłużenie ostatniego międzywęźla) poprzedzielana węźlami na międzywęźlach, z węzłów osadki wyrastają okółkowo rozgałęzienia boczne. Kłosek: zawiera zwykle dwa rodzaje- trzy kwiaty, otoczone dwiema długimi. Szerokimi, błoniastymi i miękkimi plewami, które są dłuższe od kwiatów. Wiecha chorągiewkowata- wszystkie gałązki wiechy są zwrócone w jedną stronę i ustawione pod kątem ostrym do osi wiechy. Wiecha rozpierzchła- gałązki wiechy w stosunku do osadki są zwrócone w różne strony. Ziarniak- luźno zamykają dwie plewki. Z plewki zewnętrznej kwiatów dolnych pięter wiechy niekiedy wyrasta prosto lub zamknięty kwiat.
1.Oblicz teoretyczny plon ziarna żyta przy następujących założeniach: liczba kłosów- 190 szt/m2, liczba ziaren w kłosie- 43 szt, MTZ- 36g.
[(190*43*10.000)/1.000}*36= 2.941.200g= 2941,2kg=2,9412t/ha
2.Oblicz zapotrzebowanie na materiał siewny ziarna żyta odmiany Domańskie Diamenty w gospodarstwie, które uprawia żyto na powierzchni 5ha. Wartość użytkowa materiału siewnego 92%.
(400*32,5)/92%= 141,30kg/ha
141,30kg/ha*5ha= 706,52kg materiału siewnego
3.Oblicz teoretyczny plon jęczmienia jarego odmiany Conchita przy założeniu: liczba kłosów na 1m2-270, liczba ziaren w kłosie-49.
270*49= 13.230:1.000= 13,23*48,2=637,7g= 6,38kg
6,38*1.000=63.800kg=6,38 t/ha
Budowa Kłoska zbóż: plewka wewnętrzna, plewka zewnętrzna, kwiatek, plewka dolna, plewka górna,
Budowa anatomiczna ziarniaka: Bielmo- część nasienia, tkanka odżywcza dla zarodka, bogata w substancje zapasowe (skrobia, białka, tłuszcze), zwykle triploidalna (poliploidalność). zarodek przylega bezpośrednio do warstwy aleuronowej zbudowany jest z następujących części; 1. tarczka 2. listek 3. kiełek, z zarodka w trakcie rozwoju ziarna kiełkuje kiełek ; skład chemiczny zarodka uzależniony jest od fazy rozwoju ziarna. Okrywa owocowo- W okrywie znajduje się szereg warstw różnego kształtu i wyglądu. Okrywa spełnia rolę warstwy ochronnej, zapobiega przenikaniu różnych substancji. Chroni ziarno przed owadami i uszkodzeniami mechanicznymi. Okrywa owocowo- nasienna jest przepuszczalna dla tlenu i wody. Ta część ziarna jest bardzo bogata w błonnik i minerały. Dlatego najbardziej wartościowe są mąki z pełnego ziarna, gdyż zawierają najwięcej bogactwa zgromadzonego w ziarnie.
Podział zbóż: Zboża właściwe- jednoroczna gatunki z rodziny traw, których skrobiowe owoce (ziarniaki) są głównym celem uprawy- pszenica, żyto jęczmień, owies, pszenżyto, proso, sorgo, ber, ryż, kukurydza. Zboża rzekome- nie będące trawami, inne gatunki roślin uprawnych- gryka, szarłat, które również dostarczają skrobiowych owoców lub nasion. Są roślinami dwuliściennymi.
Podstawowe cechy zbóż: 1.dużo zdolność przystosowania do warunków środowiskowych, 2.bardziej odporne na choroby i szkodniki niż inne gatunki, 3.większa konkurencyjność w stosunku do chwastów, 4.możliwość zmechanizowania większości prac polowych, 5.niższe koszty uprawy, 6.bardziej efektywna i konkurencyjna uprawa w stosunku do innych grup roślin, 7.korzystne właściwości odżywcze, 8.odpowiedni stosunek białka do węglowodanów, 9.dużo witaminy i soli mineralnych.
Skład chemiczny ziarna zbóż: Węglowodany- skrobia, w postaci drobnych ziarenek, wypełnia komórki bielma właściwego, po zmieleniu ziarna stanowi główny składnik mąki, Białko- główne źródło białka roślinnego, średnia zawartość białka 9-17%, wartość odżywcza determinowana jest ich składem aminokwasowym, jest niepełnowartościowe ze względu na niską zawartość aminokwasów egzogennych, lizyna- aminokwas ograniczający wartość odżywczą, Tłuszcze- niewiele, średnia zawartość 1,7-4,8%, Włókna- błonnik 2-14%, Popiół-substancje mineralne które pozostają po spaleniu w postaci popiołu, makro- i mikroelementy, 1,7-3,6%, Witaminy- A,B1,B2,B6,H,C
Cykl życiowy zbóż (fazy): kiełkowanie i wschody, krzewienie, strzelanie w źdźbło, kłoszenie i kwitnienie, dojrzewanie (dojrzałość mleczna, woskowa, pełna, martwa)
Etapy kiełkowania: Fizyczny- pobranie przez dojrzały fizjologicznie ziarniak wody z otaczającego środowiska, Biochemiczny- uaktywnienie pod wpływem wody tarczki od strony bielma, komórki tarczki wrastają w głąb bielma i wydzielają enzymy powodujące hydrolizę materiału zapasowego, które służą do odżywiania i rozwoju pobudzonego do życia zarodka. Morfologiczny- podział komórek merystematycznych zarodka, najpierw korzonek a potem epikotyl, gdy ukaże się korzeń główny zarodka z podstawy łodyżki wyrasta para korzonków bocznych.
Krzewienie: w fazie 3 liścia właściwego zbóż, jest to proces wytwarzania nowych pędów w kątach liściowych, odbywa się to w węzłach krzewienia, węzły krzewienia tworzą się na różnych wysokościach (pszenica, pszenżyto, owiec- węzły głębiej w glebie, dobrze znoszą bronowanie, wzmacniają się przez to krzewienie; żyto, jęczmień krzewią się płytko, konieczność siewu w odlerzałą glebę). Liczba pąków wytworzonych w czasie krzewienia jest cecha gatunkową i odmianową, podlega wpływą siedliska i agrotechniki (jęczmień, żyto, pszenica- intensywne krzewienie. Krzewienie ogólne- liczba wszystkich źdźbeł wytworzonych przez daną roślinę, Krzewienie produktywne-liczba źdźbeł zakończonych dojrzałym kwiatostanem,
Strzelanie w źdźbło: wydłużenie pędu, wzrost liści źdźbłowych, różna długość i grubość poszczególnych międzywęźli (lepsza wytrzymałość na złamanie i zapobieganie wyleganiu). Faza krytyczna to przyrost zielonej masy i korzeni, intensywne pobieranie wody i skład. Pokarmowych- ich niedobór w tym okresie powoduje zmniejszenie ogólnego plonu biomasy i ziarna.
Kłoszenie: wysuwanie kwiatostanu pochwy liścia flagowego; Jaryzacja- intensywny wpływ temperatury na rozwój organów generatywnych.
Kwitnienie: plewek i wysuwanie pylników, żyto i kukurydza są obcopylne, a kwitnienie odbywa się przy zamkniętych plewkach, owies, jęczmień, pszenica, pszenżyto i proso są samopylne i mogą kwitnąć przy zamkniętych plewkach.
Dojrzewanie: Dojrzałość mleczna- ziarniaki są mocno uwodnione (65-40%wody), osiągają swoje pełne rozmiary, zarodki całkowicie wykształcone, zdolne do kiełkowania, zielone. Dają się łatwo rozgniatać (wnętrze ma konsystencje białego mleka). Dojrzałość woskowa- (40-20% wody), można je łamać, ale nie dadzą się rozgniatać, bielmo ma woskową konsystencje. Dojrzałość pełna: woda w ziarnie poniżej 20%. Dojrzałość martwa: wody mniej niż 15% w ziarnie, zachodzą w ziarniaku procesy biochemiczne, które obniżają zdolność kiełkowania, zarodek przechodzi w stan spoczynku pożniwnego.
Skala BBCH- określa wzrost i rozwój roślin uprawnych, podział rozwoju roślin na 10 głównych faz rozwojowych, które podzielono dodatkowo na fazy podrzędne. Umożliwia to precyzyjne określenie fazy rozwojowej i dokładne wyznaczenie terminu wykonywania konkretnego zabiegu.
PSZENICA: Skład chemiczny: Węglowodany- skrobia (amyloza-24%+amylopektyna-76%) polisacharydy pochodzenia roślinnego. Błonnik pokarmowy (włókno pokarmowe)- jest to kompleks substancji ścian komórkowych roślin nie trawionych i nie wchłanianych w przewodzie pokarmowym człowieka, mieszanina substancji o charakterze polisacharydowym (celuloza, hemiceluloza, pektyny, guzy śluzy i niepolisacharydowych- lignina. Białko (9-23%) najzasobniejsza jest warstwa aleuronowa i zarodek, najmniej występuje w okrywie owocowo-nasiennej. Aminokwasy egzogenne stanowią 30% całe składu aminokwasowego, a głównymi aminokwasami są lizyna i treonina. Tłuszcz- rzadko powyżej 2% Popiół 1,5-2,5%- makroelementy (potas, fosfor, siarka, magnez, sód, wapń, chlor; mikroelementy- żelazo, cynk, mangan, miedź, selen, molibden, fluor, jod, kobalt. Witaminy- B1,B2,B6,PP, H E, składowe ilości karotenu A. Użytkowana głównie na mąkę, dzięki glutenowi ma dobre właściwości wypiekowe. Jest substancją koloidalną. Lepką, pęczniejącą pod wpływem wody, elastyczna. O wartości wypiekowej decyduje: ilość glutenu w mące, wartość białka, liczba opadania, wskaźnik sedymentacji, wodochłonność mąki, rozmiękczenie ciasta i energia ciasta. Pięć grup jakościowych surowca pszenicy: E- pszenica elitarna, A-p. jakościowa, B-p. chlebowa, K-p. na ciastka, C-p. pozostała pszenica (w tym pasozwa). Produkcja skrobi oraz słodu piwowarskiego, czystego glutenu.
Pszenica samopsza (Triticum monococcum)- przodek wszystkich form uprawnych pszenicy, kłos drobny, bocznie silnie spłaszczony, zbity, zawsze ościsty. Osadka kłosowa łamliwa, pięterka omszona, kłoski dwu lub trzykwiatowe, wykształca przeważnie jeden wąski i długi ziarniak.
Pszenica twarda (Triticum durum)- gatunek współczesny, uprawiany na ograniczonym obszarze, posiada najwyższą wartość przetwórczą, produkcja mąki i przetwórstwa spożywczego, posiada szkliste bielmo, duża zawartość białka i glutenu, słuzy do produkcji semoliny (produkcja makaronu i różnego rodzaju pieczywa).
Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum ssp. Vulgare)- najpowszechniejszy gatunek uprawianej pszenicy, wiele form botanicznych różniących się cechami morfologicznymi kłosa, ościstością plewek, barwą kłosków, barwą ziarna, omszeniem plew. Korzenie typu wiązkowego (korzenie zarodkowe i przybyszowe), podczas kiełkowania wyrasta 3-5 korzeni zarodkowych, są one cienkie o delikatnych rozgałęzieniach, stanowią nieznaczną część całego systemu korzeniowego, korzenie przybyszowe rozwijane w okresie krzewienia,
1.Oblicz teoretyczny plon ziarna żyta przy następujących założeniach: liczba kłosów- 190 szt/m2, liczba ziaren w kłosie- 43 szt, MTZ- 36g.
[(190*43*10.000)/1.000}*36= 2.941.200g= 2941,2kg=2,9412t/ha
2.Oblicz zapotrzebowanie na materiał siewny ziarna żyta odmiany Domańskie Diamenty w gospodarstwie, które uprawia żyto na powierzchni 5ha. Wartość użytkowa materiału siewnego 92%.
(400*32,5)/92%= 141,30kg/ha
141,30kg/ha*5ha= 706,52kg materiału siewnego
3.Oblicz teoretyczny plon jęczmienia jarego odmiany Conchita przy założeniu: liczba kłosów na 1m2-270, liczba ziaren w kłosie-49.
270*49= 13.230:1.000= 13,23*48,2=637,7g= 6,38kg
6,38*1.000=63.800kg=6,38 t/ha
Semolina - gruboziarnista mąka lub drobna kasza otrzymywana z pszenicy twardej (durum), używana do przemysłowej produkcji makaronu lub kuskusu.
ŻYTO: wartość technologiczna mąki zależy od jakości skrobi, mniej od glutenu, którego zawartość jest niższa i jakość jest gorsza. Białko- 11% wyższa zawartość niż pszenicy, zawartość popiołu 1,8% (P,K,Ca, Mg), zawartość tłuszczu 1,8-2,8%. O jakości mąki żytniej decyduje zawartość dekstryn, powstających w czasie kiełkowania, czyli rozkładu skrobi pod wpływem enzymów amylolitycznych. Cechy w ocenie jakości mąki żytniej: liczba opadania, końcowa temperatura kiełkowania, maksymalna lepkość kiełki skrobiowego. Żyto w żywieniu zwierząt: ziarno, otręby, wywar gorzelniczy, zielonka, susz, kiszonka. Zwiększona ilość substancji nieożywionych negatywnie wpływa na zdrowie i wydajność w żywieniu zwierząt, ogranicza pobieranie i wykorzystywanie paszy oraz zakłócenia w trawieniu i przemianie materii. Można skarmiać trzodę chlewną, konie robocze, bydło mleczne, owce, drób. Otręby żytnie- zawartość związków nieożywionych większa niż w całym ziarnie, dla zwierząt starszych, przeżuwaczy. Wywar- produkt odpadowy procesu destylacji alkoholu z zacieru, ma dużą wartość odżywczą dla przeżuwaczy. Sposobem określania rodzaju mąki jest jej podział na typy, określany jest na podstawie zawartości w mące substancji mineralnej (wyższy typ mąki jest ona ciemniejsza, niższy typ mąki jest bielsza). Najlepiej rozwinięty system korzeniowy, pochwy liściowe u młodych roślin częściowo owłosione, ostrogi słabo wykształcone, wąskie, krótkie i nie obejmują źdźbła. Błonkowate języczki są stożkowato zakończone, całobrzegie i ząbkowane. Kłos w okresie kwitnienia prosto wzniesiony, w czasie dojrzewania pochylony, zwisający, barwy szarozielonej. Kłos nie wytwarza kłoska szczytowego. Kłoski 2-3 kwiatowe w tym dwa płonne i jeden niepłonny. Roślina obcopylna, pyłek przenoszony prze wiatr. Plewy- szydlaste i wąskie, krótsze do plewek, jeden nerw wzdłuż plewy, na wierzchołku przechodzący w kil pokryty sztywnym włoskiem. Plewka zewnętrzna- skórzasta, szorstka, z trzema wyraźnymi nerwami, środkowy przechodzi w ość o różnej długości, wzdłuż ości charakterystyczne ząbkowanie. Plewka wewnętrzna- z dwoma nerwami, błoniasta, naga, na szczycie dwuzębna, Ziarniak: nagi, wydłużony, barwa szarozielona, na przekroju poprzecznym sercowaty o pomarszczonej powierzchni.
PSZENŻYTO: przeznaczone na paszę dla trzody chlewnej i drobiu, Białko: 12,5% (8-20%), aminokwasy egzogenne posiadają lepszy skład niż białko pszenicy, ale mniej korzystny niż białko żyta. Mąka pszenżytnia- mniej białka niż pszenna, w procesie przemiału duża ilość ziarna przechodzi w otrąb, mniejsza i gorsza zawartość glutenu. Ziarno pszenżyta- doskonały surowiec paszowy, odpowiedni dla wszystkich zwierząt, posiada wyższą zawartość białka, mniejsza koncentracja substancji nieożywionych. System korzeniowy: cechy jak i wymagania glebowe pośrednie, 3-5 korzonków zarodkowych. Źdźbło- międzywęźla nalot woskowy, dokłosie- często omszone. Liście- duże i szerokie, równowąskie na wierzchołku zaostrzone, uszka i języczek podobne jak u pszenicy. Kłosy- duże i ościste. Dokłosie i kłosy- ważna rolna w fotosyntezie, ze względu na dużą powierzchnię asymilacyjną plew i plewek. Kłoski: 3-5 kwiatków (2-3 rzadziej, 4 ziarniaki), Plewy: krótkie wąskie z wyraźnym żebrem ciągnącym się wzdłuż całej długości, na wierzchołku szydłowato zakończone. Ziarniak: kształt podobny do ziarniaka żyta, kształt sercowaty z głęboką bruzdą.
JĘCZMIEŃ ZWYCZAJNY: cechą charakterystyczna tego gatunku są jednokwiatowe kłoski, rozmieszczone na osadce kłosa, po trzy na jednym pięterku, płodne wszystkie albo tylko kłosek środkowy. System korzeniowy: wiązkowy, słabszy niż innych zbóż, 5-8 korzeni zarodkowych, najsilniej krzewiące się. Źdźbło: duża podatność na wyleganie, krótki i przeźroczysty języczek, stożkowato zakończony, postrzępione brzegi, ostrogi duże, sierpowato zakrzywione, zachodzące na siebie obejmują źdźbło. Kwiatostan: plewka zewnętrzna w części szczytowej kończy się długą ośką. Ziarniak: kształt wrzecionowaty, wysmukły lub baryłkowaty, plewki zrośnięte z ziarniakami z wyjątkiem odmian nagich. Skład chemiczny zależy od kierunku jego uprawy oraz od stopnia oplewienia. W ziarnie znajdują się takie enzymy jak: glikozydazy, esterazy i peptydazy. Produkcja jęczmienia browarniczego i gorzelniczego, słodu jęczmiennego. Słód jęczmienny(skiełkowane i wysuszone ziarna zbóż)- mieszanina węglowodanów potrzebnych w procesie fermentacji alkoholowej, głównie w produkcji piwa, w niewielkim stopniu do produkcji whisky. Wymaganie dla jęczmienia browarowego: ziarno powinna osiągnąć szybką dojrzałość fizjologiczną, powinno szybko i równomiernie kiełkować, ziarno dorodne o grubość powyżej 2,5 mm zwane ziarnem celnym lub technicznym, masa 1000 ziaren 38-45g, czyste odmianowo, dobrze wypełnione, symetryczna budowa, łuska delikatna, cienka, nie pomarszczona, barwy jasnożółtej lub żółtej, wilgotność ziarna nie może przekraczać 15%. Jęczmień browarny powinien posiadać niską zawartość biała (9,5-11,5%). Standardowe parametry jakości słodu: ekstraktywność, siła drastyczna, stopień odfermentowania, lepkość brzeczki, liczba Kolbach, cechy jakościowe ziarna, głównie zawartość białka i energię kiełkowania. Słód jęczmienny w piekarnictwie do produkcji chleba, zwiększa jego objętość, charakterystyczna barwa skórki, aromat. Ziarno: wyrabia się z niego różnego rodzaju kasze, pęczak, kasza manna, perłowa. 70% ziarna przeznacza się na paszę ze względu na jego wartościowość, dla zwierzą przeżuwających. W Polsce uprawiana jes głownie jara forma jęczmienia.
OWIES SIEWNY: przeznaczenie głownie na paszę, materiał siewny, na cele konsumpcyjne. Uprawiana głównie forma jara. 2-3 krotnie wyższa zawartość tłuszczu w stosunku do innych zbóż, najbardziej energetyczny, zasobniejsze w aminokwasy egzogenne dlatego ma większą wartość biologiczną, produkty z owsa zawierają witaminy B,E, kwas pantotenowy oraz składniki mineralne, fosfor, potas, wapń, cynk, magnez i żelazo. System korzeniowy: wiązkowy, 3-4 korzenie zarodkowe, najsłabsze krzewienie. Źdźbło: węzły wyraźnie owłosione, języczek trójkątny, brzeg ząbkowany, na szczycie poszarpany, ostrogi nie występuj. Kwiatostan: wiecha osadka (przedłużenie ostatniego międzywęźla) poprzedzielana węźlami na międzywęźlach, z węzłów osadki wyrastają okółkowo rozgałęzienia boczne. Kłosek: zawiera zwykle dwa rodzaje- trzy kwiaty, otoczone dwiema długimi. Szerokimi, błoniastymi i miękkimi plewami, które są dłuższe od kwiatów. Wiecha chorągiewkowata- wszystkie gałązki wiechy są zwrócone w jedną stronę i ustawione pod kątem ostrym do osi wiechy. Wiecha rozpierzchła- gałązki wiechy w stosunku do osadki są zwrócone w różne strony. Ziarniak- luźno zamykają dwie plewki. Z plewki zewnętrznej kwiatów dolnych pięter wiechy niekiedy wyrasta prosto lub zamknięty kwiat.
1.Oblicz teoretyczny plon ziarna żyta przy następujących założeniach: liczba kłosów- 190 szt/m2, liczba ziaren w kłosie- 43 szt, MTZ- 36g.
[(190*43*10.000)/1.000}*36= 2.941.200g= 2941,2kg=2,9412t/ha
2.Oblicz zapotrzebowanie na materiał siewny ziarna żyta odmiany Domańskie Diamenty w gospodarstwie, które uprawia żyto na powierzchni 5ha. Wartość użytkowa materiału siewnego 92%.
(400*32,5)/92%= 141,30kg/ha
141,30kg/ha*5ha= 706,52kg materiału siewnego
3.Oblicz teoretyczny plon jęczmienia jarego odmiany Conchita przy założeniu: liczba kłosów na 1m2-270, liczba ziaren w kłosie-49.
270*49= 13.230:1.000= 13,23*48,2=637,7g= 6,38kg
6,38*1.000=63.800kg=6,38 t/ha