BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE

1) Ewolucja pojęcia bezpieczeństwo po zimnej wojnie

Bezpieczeństwo to brak zagrożeń i stan stabilności wypracowany i zapewniany przez państwo.

Czynnikami stanowiącymi podłoże zmiany znaczenia pojęcia po zimnej wojnie były zanik zagrożenia i napięcia między NATO i UW (Układ Warszawski) oraz pojawienie się szeregu nowych zagrożeń.

Dlatego też mamy do czynienia z rozszerzeniem pojęcia bezpieczeństwa po zimnej wojnie w 2 płaszczyznach:

• poszerzenie bezpieczeństwa (rozciągnięcie bezpieczeństwa na inne sprawy lub sektory niż militarne)

• pogłębienie bezpieczeństwa (rozszerzenie podmiotów bezpieczeństwa)

Nową definicję kształtuje m.in. szkoła kopenhaska, która określa bezpieczeństwo w 5 sektorach: wojskowym, politycznym, ekonomicznym, społecznym i ekologicznym. Państwo jako kluczowe odniesienie w sprawach bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo jest także kształtowane przez nowe zagrożenia: terroryzm międzynarodowy, zjawisko upadłych państw, nielegalne migracje, konflikty etniczne, wojny domowe, przestępczość zorganizowana, degradacja środowiska. W efekcie dochodzi do zatarcia granicy między bezpieczeństwem wewnętrznym (policja) i zewnętrznym (dyplomacja, sprawy pokojowe).

Redefinicja bezpieczeństwa miała miejsce w 4 kierunkach:

poszerzenie (dot. źródeł zagrożeń i ich implikacji)

1. przedmiotowe (pochodzenie nowych zagrożeń pozimnowojennych),

2. podmiotowe (odpow. za przeciwdziałanie organizacji międzynarodowych i władze regionalne),

pogłębianie (dot. tego czyje bezpieczeństwo ma być zapewnione)

1. podmiotowe (podmioty bezpieczeństwa)

2. przedmiotowe (bezpieczeństwo systemu, społeczne, indywidualne).

2) Wyjaśnić pojęcia: bezp. międz. i narodowe, system międz, ład międz, multilateralizm.

Bezpieczeństwo narodowe jest kategorią jednostkową i odnosi się do pojedynczych państw oraz ich społeczeństw.

Bezpieczeństwo międzynarodowe odnosi się z kolei do funkcjonowania systemu międzynarodowego, a jego cechami charakterystycznymi są: wspólne wartości systemu, egzystencja sytemu przez ochronę tych wartości, zasada niepodzielności bezpieczeństwa (nie jest sumą interesów bezpieczeństwa poszczególnych państw systemu). Występuje tendencja do instytucjonalizacji bezpieczeństwa międzynarodowego poprzez tworzenie porozumień, norm, mechanizmów współpracy.

System międzynarodowy to grupa suwerennych państw, między którymi występuje tyle interakcji, że zachowanie każdego z nich oddziałuje na stosunki między nimi.

Ład międzynarodowy to system państw działających na określonym terytorium, których łączy co najmniej 1 wspólny interes dążący do utrzymania tego ładu.

Multilateralizm to współpraca wielostronna w ramach instytucjonalnych i/lub praktyka koordynowania polityki przez co najmniej 3 państwa. Jest oparty na 4 zasadach: niepodzielności bezpieczeństwa, zagrożenie 1 uczestnika = zagrożenie każdego, suwerenna równość państw, nietykalność państw.

3) Charakterystyka wyzwań dla bezpieczeństwa

Wyzwania odnoszą się do nowych zjawisk, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa, ale mogą się w nie przerodzić. Mają wydźwięk obojętny, ale ich sprostanie daje korzyści i podnosi rangę na arenie międzynarodowej państwa. Dynamiczne zmiany sytuacji po zakończeniu zimnej wojny stwarzają nowe wyzwania, stwarzające ryzyko dla bezpieczeństwa, któremu trzeba przeciwdziałać.

Do współczesnych wyzwań należą:

1. w. militarne (niska intensywność <1000 ofiar/rok trwania konfliktu, głównie kraje trzeciego świata, proliferacja BMR),

2. konflikty etniczne,

3. terroryzm międzynarodowy,

4. transgraniczna przestępczość zorganizowana (handel narkotykami, żywym towarem, bronią, przemyt imigrantów, korupcja polityków),

5. migracje międzynarodowe (zagrożenie dla systemu politycznego i bezpieczeństwa wewnętrznego, kultury i tożsamości państwa docelowego, problemy ekonomiczne i społeczne, napięcia między państwem docelowym a macierzystym),

6. w. ekologiczne (dewastacja środowiska naturalnego może skutkować w zakłóceniach stabilności politycznej, wzrost ubóstwa a nawet konflikty zbrojne),

7. w. energetyczne (geopolityczne- wykorzystanie zasobów na terenach konfliktowych przez monopolistę w celu wywarcia nacisków politycznych; ekonomiczne- wstrzymywanie dostaw grozi paraliżem gospodarki i wstrzymuje produkcję energii; ekologiczne- rozwój nowych technologii wydobycia)

4) Wyzwania asymetryczne

Asymetria to wykorzystanie pewnego rodzaju odmienności do uzyskania przewagi nad przeciwnikiem. W praktyce oznacza to podejmowanie niekonwencjonalnych działań, na które silniejszy rywal nie będzie chciał lub mógł odp. w analogiczny sposób. Wyzwania asymetryczne są więc nietradycyjnymi wyzwaniami i dot. np. nierówności potencjałów wojskowych, nieprzystawalności technik i metod walki, różnej gotowości państw do zaangażowania w konflikt.

2 ujęcia:

• strategiczno-wojskowe sensu largo (podmiotem może być inne państwo lub jednostka pozapaństwowa, 3 rodzaje: użycie BMR, działania z wyk technologii informatycznych, koncepcje taktyczne),

• politologiczne sensu stricto (podmiot niepaństwowy, 4 rodzaje: terroryzm międzynarodowy, transnarodowa przestępczość zorganizowana, użycie BMR, wrogie zastosowanie techn. inf.)

5) Terroryzm transnarodowy w epoce pozimnowojennej

Pkt przełomowym był 11/09 od kiedy mówimy o terroryzmie globalnym jako podstawowym zagrożeniu dla cywilizacji Zachodu.

Wyróżnia się 3 typy terroryzmu politycznego:

• rewolucyjny (systematyczne stosowanie terroryzmu dla wywołania rewolucji politycznej),

• subrewolucyjny (systematyczne stosowanie terroryzmu dla celów politycznych),

• represyjny (systematyczne stosowanie terroryzmu w celu zastraszenia i ograniczenia działalności pewnych jednostek i grup)

Implikacje terroryzmu po 11/09:

1. państwa nie są już kluczowymi aktorami na arenie międzynarodowej,

2. przyszły ład światowy będzie charakteryzował się asymetrycznym konfliktem,

3. w przyszłych wojnach kolosalne znaczenie będą miały bitwy propagandowe (w takim stopniu jak militarne),

4. terroryzm podważa globalizację i jej kluczowy proces rozszerzania demokracji i dobrobytu

Zgodnie z deklaracją rządu Australii z 2004 r. terroryzm transnarodowy uważany jest za nowe, asymetryczne i globalne zagrożenie, wymagające wykorzystania niekonwencjonalnych środków przeciwdziałania i symbolizuje nową erę konfliktu.

6) Realizm i liberalizm: bezpieczeństwo i anarchia

Realizm

Liberalizm

- walka państw o siłę, brak sojuszy i porozumień - państwo traktowane jednolicie - państwa jako suwerenne jednostki zainteresowane poszerzaniem swoich możliwości i ekspansją - klasyczny: dążenie do ekspansji; strukturalny (neorealizm): brak dominacji i różnic dystrybucji siły (wariant ofensywny - hegemonia, wariant umiarkowany - umiarkowana pozycja w systemie, celem przetrwanie) - siła państwa jest celem samym w sobie - anarchia: pożądana, dążenie do wojny, rozwiązywanie konfliktów za pomocą siły militarnej, gromadzenie bogactw, niewielka rola organizacji i reżimów międz. - gł. jako miejsce ścierania się interesów i powstawania nowych konfliktów; instrumenty polityki państwa: siła militarna i instrumenty ekonomiczne

- państwa demokratyczne nie prowadzą ze sobą wojen, pokojowe rozwiązywanie konfliktów - państwo nie jest traktowane jednolicie, reprezentuje interesy subnarodowe - poszanowanie praw człowieka, ekonomicznych, międzynarodowych - pluralistyczny ład bezpieczeństwa: poszerzanie demokracji na arenie międzynarodowej przez państwa zachodnie - anarchia: wyst. w SM i jest zdeterminowana przez współzależności, może generować konflikty lub współpracę, państwa ograniczają się i dążą do kompromisu ze względu na inne państwa i prawo międzynarodowe, państwa tworzą organizacje międzynarodowe kontrolujące wzajemne zachowania i będące forum działania dla państw słabszych; instrumenty polityki państwa: manipulowanie współzależnościami, prawo międzynarodowe, instytucje międzynarodowe Państwa liberalne postrzegają bezpieczeństwo w kategoriach militarnych i ochronnych. Są zainteresowane nowymi zagrożeniami.

7) Reżim i organizacja międzynarodowa

Organizacja międzynarodowa

Reżim międzynarodowy

- międzyrządowe, pozarządowe lub pozapaństwowe - stałe organy o kompetencjach decyzyjnych, regulujące zachowanie państw członkowskich - akt prawny- postać umowy międzynarodowej, nadający organizacji charakter prawny - powoływane do budowania współpracy z uwagi na zagrożenia - struktury multilateralne (wielostronne) ; dwa państwa nie tworzą organizacji - 3 rodzaje org.: instrument realizacji określonych interesów poszczególnych państw, forum konsultacji spraw bezpieczeństwa, aktor niezależny w SM - właściwości strukturalne: możliwość realizacji wzajemnych interesów, kontrolowania się, regulacji sytuacji kryzysowych, kooperacja z przeciwnikami

- wynegocjowane łady z określonymi zasadami - nie pełnią funkcji instytucji sterującej SM - wyspecjalizowany charakter współpracy - komisje, komitety i inne organy nadzorujące realizowane uzgodnienia - weryfikacja reżimów: sprawozdania, konferencje przeglądowe, inspekcje i monitoring - służą kształtowaniu współpracy, regulują spory, stabilizują SM przez pogłębienie współzależności - stanowią reguły zachowań - tworzą nowe kanały informacji i kontakty - pozytywne doświadczenie współpracy przenosi się na inne obszary w SM

8) Sojusz obronny i system bezpieczeństwa zbiorowego

Sojusz obronny (system obrony zbiorowej) NATO, UZE

System bezpieczeństwa zbiorowego OBWE, ONZ

- zagrożenie pochodzi z zewnątrz systemu - celem jest obrona przed atakiem przy pomocy siły militarnej - charakter ekskluzywny (członkostwo w koalicji sojuszniczej ograniczone) - instytucjonalizacja jest niekonieczna - aktywność ze względu na rodzaj sojuszu: rodzaj zobowiązania sojuszniczego, stopień integracji militarnej, zasięg geograf. sojuszu - wg realizmu zapobiega brakowi równowagi sił: balancing (państwa łączą się przeciw państwom, które im zagrażają), bandwagoning (państwa łączą się z państwami, które im zagrażają), państwa łączą się z tymi o tej samej ideologii - wg neoliberalizmu ma kluczową rolę w zachowaniu państw w dziedzinie bezpieczeństwa obrona zbiorowa = sojusz = koalicja = pakt

- zagrożenie wewnętrzne, nie ma z góry określonych wrogów - każdy uczestnik jest zobowiązany do udzielenia pomocy - charakter inkluzywny (szeroki zasięg, otwarty system) - obowiązujące ramy instytucjonalne - aktywność: operacje pokojowe, dyplomacja prewencyjna, pokojowe rozstrzyganie sporów - wyrównana dystrybucja siły między uczestnikami - wspólne zasady i wartości, kooperacja - zmiana status quo bardziej kosztowna niż ewentualna korzyść agresora - wymaga świata idealnego: bez wojen i złych intencji - może prowadzić do szerzenia się konfliktów

9) Nowe wojny

Charakterystyczne dla ery pozimnowojennej w dobie globalizacji, zazwyczaj konflikty o średnim natężeniu (< 1000 ofiar).

Parametry nowych wojen:

1. podmioty - regularne armie lub ich pozostałości, grupy paramilitarne, grupy samoobrony, obcy najemnicy, bojówki, prywatne armie, siły pokojowe;

2. motywacja - wykluczenie odmienności i integracja własnej grupy, motyw humanitarny (państwa zachodnie ingerują w tereny, gdzie łamane są prawa człowieka);

3. skala ofiar - stosowanie ofiar wojskowych do cywilnych 1:8 (na ośmiu cywili jeden żołnierz);

4. źródła finansowania - transfer dóbr od cywili do wojska, pomoc od imigrantów, grabież pomocy humanitarnej, wyzyskiwanie zasobów naturalnych z obszarów konfliktu;

5. konflikty, których stroną są państwa wysoko uprzemysłowione - rewolucja sytemu walki, na którą składają się nowe rozwiązania technologiczne (wzrost jakości dowodzenia, rozpoznania, transportu i logistyki) i transformacja sił zbrojnych (nowe środki walki, przekształceni struktury armii narodowej); konflikty zbrojne z interwencją zewnętrzną (dyplomacja) - prewencyjna (zapobieganie eskalacji), peacemaking (doprowadzenie stron sporu do pogodzenia ; rokowania, negocjacje, oferta pomocy humanitarnej), peacekeeping (rozmieszczenie sił pokojowych na terenie konfliktu), peaceinforcement (zewnętrzna interwencja militarna mająca na celu wymuszenie respektowania prawa międzynarodowego);

6. działania zewnętrzne po zakończeniu konfliktu w sferach militarnej, społecznej, kontrolnej i politycznej

10) Koncert mocarstw w XIX w.

Po zakończeniu wojen napoleońskich nastąpił nowy ład bezpieczeństwa w Europie (wiedeński, system wielkich mocarstw - Rosja, Austria, Prusy, Anglia).

Był to system wielobiegunowy, zawarty przez mocarstwa, którym udało się pokonać Napoleona. Miał za zadanie uniemożliwienie kolejnych wojen, a państwa mniejsze były zadowolone, że istnieje system ograniczający mocarstwa. Wprowadzono bowiem zasadę terytorialnej równowagi sił, powstrzymującą hegemonię mocarstw.

System panował do wybuchu I WW, a jego upadek wynika z kilku czynników:

1. młody nacjonalizm na Bałkanach,

2. idea narodowa we Włoszech i Niemczech,

3. zmiany technologiczne (zachwiały równowagą terytorialną sił), \

4. zmiany gospodarcze związane z industrializacją,

5. program budowy floty przez Niemcy,

6. sprzyjający klimat dla wojen i konfliktów

11) Koncepcja bezpieczeństwa zbiorowego Ligi Narodów

Politycy europejscy i prezydent USA po zakończeniu I WW chcieli stworzyć nowy system zapobiegający wybuchowi kolejnej wojny. Ustanowiono Pakt Ligi Narodów, który był integralną częścią Traktatu Wersalskiego. LN była organizacją o statucie międzynarodowym i regulowała bezpieczeństwo międzynarodowe na zasadach prawnych. LN wprowadziła zasadę bezpieczeństwa zbiorowego, a także możliwość zmiany sojuszu przez mocarstwo w trakcie trwania wojny.

3 warunki istnienia bezpieczeństwa zbiorowego:

• wszystkie państwa muszą uznać status quo,

• wszyscy muszą być gotowi go bronić,

• zobowiązanie do unikania wojny przez członków

W przypadku sporu Rada LN rozwiązuje go polubownie lub składa jednomyślne sprawozdanie zamykające drogę do wojny. Jednakże brak rozwiązania sporu lub jednomyślności pozostawiał „wolną rękę” w sprawie konfliktu. Inną wadą była dowolność udziału w walce przeciwko agresorowi. Nieskuteczność pokojowych mechanizmów i wady systemu spowodowały spadek jego prestiżu i wiarygodności już w latach 30-tych.

12) Istota systemu bezp. zbiorowego pod egidą ONZ

Na mocy postanowień Układu Jałtańsko-Poczdamskiego powołano do życia ONZ jako organizację bezpieczeństwa zbiorowego dla całego świata.

Podstawowym celem ONZ jest zapewnienie bezpieczeństwa i pokoju, promowanie współpracy międzynarodowej i przyjaznych stosunków między państwami.

Najważniejszymi zasadami ONZ są:

• suwerenność państw,

• wyk. zobow. w dobrej wierze,

• pokojowe rozwiązywanie sporów,

• zakaz groźby użycia siły militarnej i jej użycia,

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne państw

Dopiero po wykorzystaniu środków pokojowych możliwe jest zastosowanie sankcji lub użycie siły militarnej przeciwko agresorowi, bez potrzeby akceptacji wszystkich państw członkowskich.

Obecnie główną działalnością ONZ są misje pokojowe, głównie misje utrzymywania pokoju.

3 typy misji ONZ:

• misje tradycyjne (utrzymywanie pokoju, obserwacja i kontrola),

• misje II generacji podtrzymywanie tymczasowej administracji i nadzór wyborów,

• misje peace and coorment egzekwowanie pokoju (sankcje, kontrola pomocy humanitarnej, akcje zbrojne przeciw agresorom)

13) Przemiany NATO w 3 obszarach

I obszar: dialog, kooperacja i rozszerzenie - zapoczątkowany traktatem CFE (1990) zawierający deklarację stosunków partnerskich, umowę rozbrojeniową oraz parytety uzbrojenia w dziedzinie broni konwencjonalnej między NATO a UW. Szczyt w Rzymie (1991) przyniósł nową strategię redefiniującą zagrożenia, modyfikującą doktrynę militarną i funkcję dialogu z byłymi przeciwnikami, w efekcie powstała Rada Współpracy Północnoatlantyckiej.

Szczyt w Brukseli (1994) przyniósł program współpracy polityczno-wojskowej Partnerstwo dla Pokoju, który miał być przedsionkiem do NATO. Jest to też nazywane deklaracją „otwartych drzwi”- bez warunków, kryteriów i harmonogramu. 3 aspekty rozszerzenia: rozszerzenie NATO i UE bez iunctim (związek) czasowego - możliwość dołączenia do NATO wcześniej niż do UE, rozszerzenie NATO i dowartościowanie OBWE, instytucjonalizacja stosunków NATO-Rosja.

Szczyt w Paryżu (1997) przyniósł Akt Stanowiący o Stos. Dwustronnych Rosja-NATO, powstała Wspólna Stała Rada i Euroatlantycka Rada Partnerstwa. Deklaracja NATO w sprawie broni nuklearnej, oddziałów i baz NATO.

Szczyt w Madrycie (1997): zaproszenie Polski, Czech i Węgier do rozmów o członkostwie, Karta o Partnerstwie z Ukrainą. Efekty rozszerzenia: umocnienie geopolityczne Europy, zaprzeczenie trójpodziału siły w Europie, twarde strefy bezpieczeństwa.

II obszar: „europeizacja” Sojuszu - wynikał ze zwiększenia dynamiki procesu integracji europejskiej. Szczyt w Brukseli (1994) utworzenie Europ. Tożsamości Bezp. i Obrony (ESDI), zgodnie z którą tworzenie struktur milit. może odbywać się poprzez ich wydzielenie ze struktur NATO, ale nie poprzez ich oddzielenie. NATO udostępnia zasoby i struktury UZE dla prowadzonych operacji. Powołano Wielonarodowe Połączone Siły do Zadań Specjalnych. Szczyt w Waszyngtonie (1999) akceptacja ESDI, prowadzenie misji zarówno w ramach ESDI jak i Europ. Polityki Bezp. i Obrony (ESDP).

III obszar: out of area - wynikał z redefinicji zagrożeń. NATO zadeklarowało gotowość udostępnienia sił zbrojnych dla ONZ lub KBWE dla operacji pokojowych poza obszarem traktatowym (1992) i zaangażowało się w konflikt w Bośni, gdzie m.in prowadziło operacje bez mandatu ONZ.

Szczyt w Waszyngtonie (1999): konflikt między USA, Francją i Niemcami dot. m.in. mandatu ONZ dla operacji out of area i projekcji siły militarnej Ustalono nowe zadania (zwalczanie nowych zagrożeń bez określonego zasięgu geograficznego), mandat w razie potrzeby, NATO jako forum konsultacji transatlantyckich.

14) Przełom transformacyjny Sojuszu po 11/09

Po ataku 11/09 NATO przywołało art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego, chcąc wziąć aktywny udział w operacji USA Enduring Freedom w Afganistanie. Nie stało się tak ze względu na: zmiany w amerykańskiej strategii bezpieczeństwa, brak przygotowania strategicznego NATO oraz słabość wojskową europejskich członków NATO. Sojusz nie pozostał jednak bierny, gdyż wydelegował samoloty wywiadowcze nad USA, wydał zgodę na misję morską oraz udostępnił przestrzeń lotniczą i bazy.

Szczyt w Pradze (2002) przyniósł transformację Sojuszu:

• zwalczanie terroryzmu i BMR,

• pakiet zobowiązań dot. usprawnienia sił militarnych (obrona przed BMR, wywiad, łączność i dowodzenie, nowe technologie, transport i logistyka),

• powołanie Sił Szybkiego Reagowania - NATO Response Force,

• utworzenie nowych dowództw operacyjnych,

• zaproszenie nowych kandydatów,

• współpraca z Rosją w zakresie walki z terroryzmem

• dewaluacja funkcji zbiorowej obrony

NATO-UE: deklaracja udostępnienia struktur do celów prow. przez UE operacji, w których Sojusz nie byłby zaangażowany wojskowo.

NATO-OBWE: zapobieganie konfliktom, zarządzanie kryzysami.

Poprawa efektywności organizacji Kwatery Głównej NATO: zarządzanie zasobami, niezbędne wyposażenie, poprawa komunikacji wewn. i zewn. oraz dowodzenia.

15) 2 tendencje rozwoju KBWE/OBWE

1 tendencja: budowa ładu instytucjonalnego - pewne państwa bardzo aktywnie wyrażały opinię oparcia bezpieczeństwa o KBWE i utworzenie z niego organizacji ds. bezp. dla całej Europy. Karta Paryska określała KBWE jako organizację, na której oparte jest bezpieczeństwo Europy. Karta ONZ uznawała KBWE jako porozumienie regionalne. Wprowadzono zasadę „KBWE pierwsza”, zgodnie z którą miało być 1. org. zażegnującą konflikty. Zasadę tę jednak ograniczono na korzyść NATO, a KBWE pozostawiono działania w zakresie „miękkiego” bezpieczeństwa. Było to niezgodne z celami Rosji, która miała znaczący wpływ w org. i chciała samodzielnie interweniować w razie konfliktu na terenie państw jej podległych. Rosja chciała więc umocnienia pozycji KBWE, umocnienia jej kompetencji w zakresie operacji pokojowych i koordynowania działalności innych instytucji.

2 tendencja: tworzenie funkcji w zakresie „miękkiego” bezpieczeństwa - wprowadzono system wczesnego ostrzegania, opracowano postępowanie na wypadek wystąpienia kryzysu i zapobiegania konfliktom, określono zakres działań org. (wysyłanie misji sprawozdawczych i prowadzenie operacji pokojowych poniżej progu siły milit.). II poł. lat 90-tych charakteryzowała się 2 procesami: rozwój kompetencji w zakresie zapobiegania konfliktom i regulacji kryzysów oraz odpolitycznienie OBWE, czyli ograniczenie kompetencji do implementacji zadań zw. z odbudową na obszarach po konfliktowych.

16) Przyczyny słabnięcia znaczenia OBWE

Sytuację zmienił rozpad systemu dwubiegunowego, który spowodował spadek znaczenia organizacji jako forum dialogu Wschód-Zachód. Rosja straciła zainteresowanie OBWE, gdyż jej działalność była w coraz większym stopniu ukierunkowana na obszar b. ZSRR (teren wpływów Rosji).

Misja OBWE w Kosowie zakończyła się fiaskiem i postanowiono zmienić pkt ciężkości z bezp. na sprawy humanitarne. Państwa zachodnie były niechętne rozwojowi organizacji, w której znaczącą rolę odgrywała Rosja. Stąd też mniejsza rola wobec UE czy NATO, dla których jest instytucją usługową. UE nie wie czy będzie konkurować z OBWE, ale podział zadań między nimi nie jest jasno określony. USA z kolei traktują OBWE pragmatycznie (zgodnie ze swoimi potrzebami).

17) Rozwój ESDP

Polityka bezpieczeństwa w ramach UE była tworzona równolegle do polityki bezp. NATO. Bezpośrednim impulsem do jej rozwoju była wojna w Kosowie (1999). W XII 1999 przywódcy UE proklamowali powstanie Wspólnej Europejskiej Polityki Bezp. i Obrony (CESDP). Uznano, że obrona zbiorowa jest domeną NATO, ale też pokazano, iż UE może podejmować autonomiczne decyzje i będzie dążyć do podejmowania i prowadzenia operacji woskowych w razie kryzysów międzyanrodowych.

Utworzono struktury: Komitet Polityki i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy, Sztab Wojskowy oraz proklamowano Europejski Cel Zasadniczy 2003, zgodnie z którym planowano utworzenie do końca 2003 r. sił zbrojnych w rozmiarze korpusu, czyli ok. 50-60 tys. żołnierzy, gotowych do rozmieszczenia w ciągu 60 dni i prowadzenie operacji przez min rok.

Traktat z Nicei (2000) przenosił oficjalnie funkcje obronne z UZE na UE, z wszelkimi aktywami UZE. Dążenie UE do samodzielności w zakresie bezpieczeństwa nie spotkało się z przychylnością USA i NATO, które chciało by UE działała komplementarnie wobec NATO (opcja transatlantycka Berlin plus).

W UE panowało z kolei dążenie do autonomii ESDP i samodzielnego prowadzenia misji zewn. (opcja gaullistowska). Szczyt „pralinkowy” w Brukseli (2003) zaostrzył konflikt, gdyż uchwalał powstanie autonomicznych struktur dowódczych, projekt wspólnej obrony europejskiej oraz określał stanowisko UE jako konkurenta NATO z dążeniem do separowania USA. W tym samym roku doszło jednak do kompromisu w Nicei: zniesiono decyzję powstania autonomicznych struktur dowódczych, ograniczono Europ. Klauzulę Obronną i zadeklarowano wzmocnienie współpracy z NATO jako org. odp. za obronę zbiorową. W 2004 r. opracowano nowy Cel Zasadniczy 2010 przedłużający okres powstania sił zbrojnych do końca 2010 r. W tym samym roku na mocy porozumienia trójstronnego (UK, Francja, RFN) udało się utworzyć Grupy Bojowe - szybkiego reagowania, jako czynnik autonomiczny rozwoju ESDP.

18) Różnice ESDI a ESDP

ESDI

ESDP

- w ramach NATO - podst. wymiar militarny, zapobieganie i zwalczanie kryzysów - wykorzystanie zasobów NATO: struktury sztabowe i dowodzenia wyk. przez UZE prow. operacje - tworzenie militarnych struktur może odbywać się poprzez ich wydzielenie ze struktur NATO, a nie oddzielenie - stosunek do USA: zaangażowanie USA w Europie - członkowie NATO niebędący w UE: Turcja, Norwegia, Islandia

- w ramach UE - podst. wymiar polit, obserwacja, monitoring, odbudowa prawa, dział. humanitarna, dążenie do operacji militarnych - wykorzystanie zasobów NATO za jego zgodą oraz własne zasoby: Komitet Polit. i Bezp., Kom. Wojskowy, Sztab Wojskowy - tworzenie militarnych struktur autonomicznych wobec NATO - stosunek do USA: ograniczenie roli USA w Europie, rywalizacja - członkowie UE niebędący w NATO: Austria, Finlandia, Szwecja, Irlandia

19) Przykłady zacieśniania współpracy w UE w zakresie bezp. wewn. po 11/09

Już 21/09 ogłoszono plan działania w zakresie współpracy i przeciwdziałania terroryzmowi, a następnie opracowano dokumenty, takie jak:

• Decyzja Ramowa o Zwalczaniu Terroryzmu

• Decyzja Ramowa o Europejskim Nakazie Aresztowania,

• Dok. dot. Środków Zwalczania Terroryzmu,

• Lista Org. Zwalczanych przez UE,

• Deklaracja o Zwalczaniu Terroryzmu

Usprawniono organy:

• EUROPOL - specjalny oddział ds. zwalczania terroryzmu, system wczesnego reagowania, współpraca z systemem z Schengen i INTERPOLEM oraz organami ścigania z USA i Kanady oraz innych państw;

• EUROJUST - specjalna jednostka ochrony cywilnej, współpraca z organami sądowniczymi z innych państw. Zacieśnienie współpracy międzynarodowej, międzyrządowej i między służbami antyterrorystycznymi

Ataki w Madrycie (2004) spowodowały kolejne przemiany w postrzeganiu terroryzmu i jego zwalczaniu, zauważając brak skuteczności dział. m.in. EUROPOLU. Dla ESDP przewidziano 4 obszary dział.: zapobieganie, ochronę, zarządzanie kryzysowe i wspieranie krajów trzecich w walce z terroryzmem.

20) Zintensyfikowana współpraca UE i USA w dziedzinie bezp. wewn. po 11/09

Współpraca UE-USA

Kwestie sporne

- bezpieczeństwo transportu, głównie lotniczego i kontenerowego - współpraca policji i organizacji sądowniczych - zapobieganie finansowaniu terroryzmu - kontrola sprzedaży i nierozprzestrzeniania się BMR - kontrola granic: w tym wizy i dok. podróży - wymiana informacji elektronicznej - regularne spotkania specjalnej grupy przedst. UE i org. USA - Deklaracja w sprawie Zwalczania Terroryzmu (2004): promowanie powszechnych aktów prawnych ONZ, odcięcie źródeł finansowania terroryzmu, ewolucja środków prawnych, nowe rozwiązania w kwestii ochrony transportu i granic, likwidacja skutków ataków terrorystycznych, pomoc państwom trzecim w walce z terroryzmem

- bezpieczeństwo transportu: umowy bilateralne niezgodne z dyrektywami UE - bezpieczeństwo pasażerów linii lotniczych: przekazywanie danych niezgodne z dyrektywą prywatności dot. pasażerów ind. - zapobieganie finansowania terroryzmu: dostęp do kont bankowych i danych klientów banków - wymóg USA dot. paszportów biometrycznych - różnice w liście ugrupowań finansujących terroryzm - USA chce bezkompromisowych metod walki, głównie za pomocą siły militarnej - UE dąży do zapewnienia bezpieczeństwa międzynarodowego drogą dyplomacji, dialogu i współpracy

21) Rosja na terenie WNP

Wspólnota Niepodległych Państw - regionalne ugrupowanie integracyjne utworzone na mocy układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 roku. Zrzesza większość byłych republik Związku Radzieckiego. Zajmuje się m.in. współpracą polityczną, gospodarczą i problemami bezpieczeństwa międzynarodowego. Układ został podpisany przez prezydentów Rosji Borysa Jelcyna i Ukrainy Leonida Krawczuka, i Przewodniczącego Rady Najwyższej Białorusi Stanisława Szuszkiewicza, jako alternatywa ustrojowa dla byłych republik ZSRR, pragnących zrzucić radzieckie zwierzchnictwo Kremla (jako ośrodka władzy nadrzędnej) bez narażenia się na zarzut separatyzmu i idących za tym potencjalnych konsekwencji. WNP obejmowała wówczas jedynie trzy kraje słowiańskie: Rosję, Ukrainę i Białoruś. Na mocy protokołu z Ałma Aty z 21 grudnia 1991 do organizacji przystąpiło kolejnych osiem republik rozwiązanego ZSRR: Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Armenia i Azerbejdżan. W organizacji nie znalazły się państwa bałtyckie.

WNP została utworzona z inicjatywy Rosji (XII 1990), której zależało na formalnej kontroli na tych terenach głównie ze względu na bogactwo surowców energetycznych i linie tranzytowe. Rosja przyczyniła się częściowo do stabilizacji sytuacji w rejonie, ale nigdy nie popierała ruchów separatystycznych. Część z państw ze względu na słabość nowych systemów politycznych i problemy gospodarcze dąży do współpracy z Rosją. Inne państwa dążą do niepodległości i uniezależnienia się od Rosji. WNP jest regionem, w którym nieustannie występują konflikty etniczne, kulturowe, polityczne, a także tzw. konflikty zamrożone (podpisano akty pokojowe, ale główny problem pozostaje nierozwiązany). Występowanie mniejszości rosyjskiej na terenach konfliktu było niejednokrotnie pretekstem dla Rosji do ingerencji w wewnętrzne sprawy innych państw, np. Czeczenii, Gruzji, Azerbejdżanu. W 1992 r. Traktat Taszkiencki proklamował powstanie Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, który głosił zakaz groźby użycia i użycia siły militarnej w razie konfliktu, zobowiązywał do rozwiązania problemów drogą pokojową oraz zasadę pomocy w razie ataku na państwo członkowskie (w tym pomocy militarnej). Od 2002 r. jest to Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, której członkowie podejmują dział. na rzecz stworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego, tworzenia lokalnych zgrupowań wojsk, zwalczania terroryzmu, handlu bronią, przestępczość zorganizowana i innych zagrożeń bezp. Od 2004 r. OUBZ posiada status obserwatora przy Zgromadzeniu Ogólnym ONZ. Państwa zachodnie oraz nie należące do OUBZ obawiają się uniezależnienia militarnego Rosji i jej neo imperialnych zapędów, którym szczególnie sprzyja współpraca m.in. z Chinami.

22) System bezp. międz. w Azji i różnice wobec systemu w Europie

Azja

Europa

- nie istnieją wielostronne instytucje bezpieczeństwa, duża liczba dwustronnych sojuszy - nurt neorealistyczny: max swojej siły, dążenie do wojny - relacje między państwami wysoce zanarchizowane - system wielkich mocarstw (współpraca Chin i Rosji) - hegemoniczna rola USA w Azji: oś układów sojuszniczych - szybki wzrost pozycji Indii, dążących do pozycji mocarstwa - instytucje wielostronne w fazie szczątkowej: ASEAN (nie wychodzi poza sferę dialogu), APEC (nie jest w stanie zbudować bezp. regionalnego) - brak procesu instytucjonalizacji - brak istotnych konfliktów zbrojnych, ale występuje problem proliferacji BMR i rozwój terroryzmu międzynarodowego

- wielostronne instytucje bezpieczeństwa oparte o dialog i współpracę - nurt liberalny: utrzymanie pokoju, poszanowanie praw - anarchia występuje w SM ze względu na współzależności - koncert mocarstw nie sprawdził się i dąży się do równowagi i ograniczania zapędów mocarstwowych - ograniczona rola USA w Europie - wysoce zinstytucjonalizowana polityka bezpieczeństwa, a instytucje faktycznie współpracują ze sobą - poważnym problemem jest terroryzm międzynarodowy, przestępczość zorganizowana, nielegalna migracja itd.

23) Zależności strategiczne Rosja - Chiny - USA

Rosja	Chiny	USA
- słabszy aktor na arenie międz - współpraca z Chinami w celu ograniczenia roli USA: umowy energetyczne i wojskowe - Szanghajska Organizacja Współpracy jako anty-NATO - obawa przed wzrostem roli USA: brak zgody na budowę systemu antyrakietowego	- współpraca z Rosją i USA - rywalizacja z USA o status w Azji - Tajwan jako zbuntowana republika - przeciwne progr. nuklear. Korei Pn. - SOW w celu wzrostu roli Chin w Azji - obawa przed militarną rolą USA w Azji - wpływ destabilizacyjny na Kaszmir	- obustronna zależność USA-Chiny - obecność militarna w Korei Pd - współpraca z Tajwanem - chcą zak. progr. nukl. Korei Pn: 6 stronne rozmowy (USA, Chiny, Rosja, Japonia, obie Koree) - chcą stabilizacji w Kaszmirze i ograniczenia działalności bojówek kaszmirskich

24) Instytucje współpracy politycznej w Ameryce Pd.

Organizacja Państw Amerykańskich (OPA): forum gospodarcze, słabe możliwości działania na rzecz bezpieczeństwa; działa w 3 kierunkach: budowa demokracji, budowa zaufania między państwami, walka z zagrożeniami międzynarodowymi; współpraca z USA i ONZ.

Inicjatywy subregionalne: Wspólnota Karaibska, Wspólnota Angielska, Południowoamerykańska Wspólnota Narodów - przynoszą większe skutki w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego niż OPA.

Grupa z Rio: nieformalny charakter, współdziałanie z OPA doprowadziło do reakcji z ONZ na Haiti.

USA współpracują z lokalnymi organizacjami w 2 płaszczyznach: militarnej i pomocowej (zwalczanie narkobiznesu, szkolenia policji i wojska, zwalczanie terroryzmu, odizolowanie gospodarcze i polityczne Kuby). Brak instytucji bezpieczeństwa międzynarodowego i sojuszy obronnych oraz brak wizji systemu bezpieczeństwa międzynarodowego są poważnym problemem. Ponadto nadal duże znaczenie mają reżimy (Wenezuela i Kuba) oraz duże państwa nie zainteresowane współpracą międzynarodową.

25) Unia Afrykańska

Po zakończeniu procesu dekolonizacji konflikty lokalne wybuchły ze zdwojoną siłą (etniczne, kult, gospodarcze, tożsamościowe). Znaczenie bezpieczeństwa międzynarodowego jest nikłe, systemy polityczne słabe, występuje niedowład demokracji i dysproporcje między potencjałem gosp. i ludnościowym. Pierwsze próby tworzenia systemu bezpieczeństwa międz. miały miejsce od 1963 r., kiedy powołano Organizację Narodów Afrykańskich, która jednak nie była w stanie utworzyć własnych agend i została szybko rozwiązana. W latach 90-tych było wielu liderów tworzących Unię Afrykańską, którzy byli zafascynowani procesem integracji europejskiej. UA działa w zakresie prewencji, mediacji i rozwiązywania konfliktów, ale dotychczasowe sukcesy nie były zbyt spektakularne. Od 2004 r. istnieje projekt utworzenia sił zbrojnych składających się z 15 tys. żołnierzy, gotowych do dział. od 2010 r. W tym samym roku UA podjęła też decyzję o udziale w misji stabilizacyjnej w Darfurze w ramach ONZ. UA posiada też subregionalne ugrupowania, będące w pewnym sensie sojuszem militarnym (ECOWAS). Brak dotychczasowych sukcesów w działaniach UA na rzecz pokoju i bezpieczeństwa, brak zaufania państw afrykańskich dla mediacji międzynarodowych, brak potrzeby bezp. międz. i dążenie do wojen przez wiele państw nie pozwala oczekiwać sukcesów UA na polu tworzenia systemu bezp. międzynarodowego.

21

---