Temat 1

Historyczny rys ewolucji problemu bezpieczeństwa

1. Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych

2. Pierwsze traktaty o pokoju i równowadze sił - koncepcj3 bezpieczeństwa międzynarodowego

3. System bezpieczeństwa zbiorowego przez prawo - Liga Narodów

4. Współczesna wizja bezpieczeństwa

1. Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych:

Pojęcie bezpieczeństwa i jego aspekty teoretyczne

• potoczne i dosłowne rozumienie znaczenia „bezpieczeństwa”:

• słowo „bezpieczeństwo” wywodzi się od staropolskiego wyrażenia „bez pieczy”

• oznacza ono - troskę, opiekę, kontrolę

• zwrot „bez pieczy”, podobnie jak łacińskie „sine cura”, które wyewoluowało w „securitas” określał, że:

• potocznie bezpieczeństwo jest definiowane negatywnie:

1. jako sytuacja, w której pewne zjawiska (zagrożenia) nie pojawiają się

• zaś w definicjach słownikowych występuje jako pojecie pozytywne:

* utożsamiające bezpieczeństwo z pewnością jako stanem przeciwstawnym

zagrożeniom

BEZPIECZEŃSTWO - w najogólniejszym znaczeniu określić można jako:

• pewność istnienia

• pewność przetrwania

• pewność posiadania

• pewność funkcjonowania i rozwoju podmiotu

Pewność jest wynikiem nie tylko braku zagrożeń (lub ich nie występowania lub wyeliminowania), ale także powstaje wskutek kreatywnej działalności danego podmiotu i jest zmienna w czasie - czyli ma naturę procesu społecznego.

Bezpieczeństwo jest potrzebą podmiotową, ponieważ dotyczy różnych podmiotów:

• jednostek

• struktur społecznych i organizacyjnych (instytucje)

• wielkich grup (narody, system międzynarodowy)

Bezpieczeństwo jest potrzebą egzystencjonalną, czyli:

• związaną z istnieniem danego podmiotu

W szerszym znaczeniu bezpieczeństwo można definiować,

nie tylko jako stan ale też aktywny proces

Rodzaje zagrożeń stojących przed społeczeństwem i państwem:

• atak zewnętrzny

• wewnętrzne klęski żywiołowe

a) epidemie

b) trzęsienia ziemi

c) powodzie

d) susze

e) nieurodzaje

• zagrożenia ekologiczne

• zaburzenia i niepokoje społeczne o podłożu:

a) gospodarczym

b) społecznym

c) religijnym

• terroryzm (efekty mogą być podobne do skutków klęsk żywiołowych)

a) źródła wewnętrzne

b) źródła zewnętrzne (importowane)

BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE

• wyraża szerszą treść niż bezpieczeństwo narodowe

• służy nie tylko do określania zewnętrznych aspektów bezpieczeństwa pojedynczych państw

• ale też do opisywania pewności przetrwania i funkcjonowania systemu międzynarodowego

Bezpieczeństwo międzynarodowe może być realizowane w następujących aspektach (ujeciach):

1. Kryterium podmiotowe - podstawowa typologia bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych -na jego podstawie wyodrębnia się:

a) bezpieczeństwo narodowe

b) bezpieczeństwo międzynarodowe

2. Kryterium przedmiotowe - wyjaśnia:

a) treść bezpieczeństwa

Wg kryterium przedmiotowego wyróżnia się różne rodzaje bezpieczeństwa:

a) bezpieczeństwo polityczne

b) militarne

c) ekonomiczne (surowcowe, energetyczne, żywnościowe, socjalne, finansowe,
technologiczne, itp.)

d) kulturowe

e) humanitarne

f) ekologiczne

g) ideologiczne

Wg kryterium kształtu systemu bezpieczeństwa międzynarodowego wyodrębnia się:

a) stan równowagi sił (klasyczny, „koncertu mocarstw”, system bipolarny,
system równowagi strachu)

b) system blokowy (sojusze)

c) system bezpieczeństwa kooperatywnego (od 1994r. OBWE, EPBiO -
„Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony”.

d) system bezpieczeństwa zbiorowego (regionalnego, uniwersalnego)

Wg kryterium sposobu prowadzenia przez państwa polityki bezpieczeństwa należy
rozróżniać:

a) politykę unilateralną - prowadzenie działań jednostronnych

- hegemonizm mocarstwowy

- izolacjonizm

- neutralność

b) politykę multilateralną - współpraca z innymi państwami i organizacjami
międzynarodowymi

Uzupełnieniem ujęcia przedmiotowego jest - analiza bezpieczeństwa międzynarodowego
opartego na kryterium przestrzennym:

a) bezpieczeństwo lokalne

b) subregionalne

c) regionalne

d) ponadregionalne (strefowe)

e) globalne (światowe, uniwersalne)

3. Kryterium funkcjonalne (procesualne) -

• Bezpieczeństwo - to proces, w którym ścierają się:

• wyzwania i zagrożenia

• percepcja społeczna

• koncepcje ich rozwiązywania

• działania i oddziaływania państw i instytucji międzynarodowych zmierzające do:

- budowania pewności ich przetrwania

- posiadania i swobód rozwojowych

2. Pierwsze traktaty o pokoju i równowadze sił - koncepcji bezpieczeństwa międzynarodowego

Ewolucja problemu bezpieczeństwa - rys historyczny:

→ Powstawanie państw i ich aparatu władzy powodowało, że bezpieczeństwo było
definiowane przez politykę zagraniczną państwa:

→ Bardzo rzadko powstawały kooperatywne systemy bezpieczeństwa:

• tworzone by powstrzymać jakieś zagrożenie zewnętrzne

• po jego zażegnaniu - rozpadały się lub stawały się instrumentem nowej hegemonii
  np. Ateński Związek Morski

→ Pierwsze teoretyczne refleksje nad problemem bezpieczeństwa dotyczyły:

- traktat „Sztuka wojenna” mistrza Sun Tzu - najwybitniejszy starożytny
teoretyk strategii ( 544 - 496 p.n.e.)

- „Wojna peloponeska” - Tukidydesa - V w. p.n.e.

→ Historia starożytna, średniowiecza i czasów nowożytnych to przede wszystkim historia
wojen:

* rozwój sztuki wojennej (strategii)

* wojnę podejmowano z błahych powodów

* była kaprysem władców

* chęć grabieży, zysku, uzyskania chwały i prestiżu

* wojna instrumentem budowy imperium, które znikało wraz ze śmiercią twórcy -
genialnego wojownika, ale słabego stratega i polityka (Aleksander Macedoński)

〉〉〉 Dawniej wojna bardzo rzadko była przedmiotem kalkulacji związanej z uzasadnioną potrzebą bezpieczeństwa

Pierwsze sojusze i traktaty o pokoju i równowadze sił:

→praktykę sojuszy znamy już z wojen starożytności (Sun Tzi i Tukidydes) - lecz były to:

* sojusze krótkotrwałe, ofensywne i zmienne

* raczej koalicje niż sojusze tworzone właśnie na czas wojny

* a nie w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa na czas pokoju

→w XVI w. w Europie w okresie Odrodzenia pojawiają nowy instrument bezpieczeństwa
państw:

* traktaty pokojowe

* prawo międzynarodowe

→nie odgrywają jednak większej roli, ponieważ państwa dalej dobrowolnie uciekają się do
wojny - bez prawno międzynarodowych konsekwencji

→następują jednak istotne przeobrażenia w życiu politycznym Europy:

* trwałym elementem europejskiego ładu politycznego odróżniającym Europę od
innych kręgów cywilizacyjnych - istnienie licznych państw umacniających swoją
tożsamość

Podstawowe instrumenty polityki zagranicznej państw na rzecz bezpieczeństwa:

a) Prawo i bezpieczeństwo:

* przekształcenie bezkształtnej wspólnoty chrześcijańskiej (Christianitas) w międzynarodową społeczność formalnie równych i suwerennych państw

* zawarcie Pokoju Augsburskiego 1555 r. - kończącego wojnę między rodami

* wtedy (w II poł. XVI w.) - w nawiązaniu do tego traktatu - pojawiają się zręby doktryny prawa międzynarodowego

- najpierw szkoła hiszpańska - Suarez, Vitoria, Las Casas

- później Włoch - Gentili

- wreszcie główna postać tego okresu - Holender Hugo Grotius - ojciec duchowy Pokoju Westfalskiego z 1648 r.

- wszyscy ww. stali na gruncie prawa naturalnego, które ich zdaniem mazastosowanie także w stosunkach pomiędzy narodami (ius gentium)

b) „zasada równowagi sił” w praktyce i teorii bezpieczeństwa

* zasada równowagi jako podstawa stabilności - ustanowiona formalnie pokojem w Utrechcie (1712-13)

* zaczęła być traktowana jako instytucja - mechanizm życia miedzynarod.

* zasada równowagi wykluczała politykę nabytków terytorialnych i miała hegemonii jednego mocarstwa, które jeśli zbyt wielkie, mogło zagrażać sąsiadom

* miejsce „prawa” do aneksji terytorialnej zajęła koncepcja prawa do bezpiecznej granicy

* przykłady praktyki i teorii bezpieczeństwa, jako równowagi sił:

a) 1555 r. - Pokój Augsburski - koniec wojen religijnych w Niemczech

- powstrzymanie Habsburgów w jednoczeniu Europy Centralnej

b) 1648 r. - Pokój Westfalski - koniec wojny 30-letniej w Niemczech

- ponowne powstrzymanie Habsburgów w jednoczeniu Europy Centralnej

c) 1713 - Pokój Utrechcki - koniec wojny o sukcesje hiszpańską

- powstrzymanie Francji Ludwika XIV w jednoczeniu Europy Zachodniej

d) 1815 r. - Kongres Wiedeński - koniec wojen napoleońskich

- powstrzymanie Francji Napoleona w jednoczeniu Europy

- wprowadzenie uświęconej zasady „sprawiedliwej równowagi”

- ustanowienie Dyrektoriatu 5 mocarstw („koncert mocarstw”)

- system bezpieczeństwa i równowagi dał pokój na prawie 100 lat (1814-1914)

- w ostateczności wybuchały tzw. „wojny korekcyjne”, ale starcia pomiędzy mocarstwami były rzadkie i krótkotrwałe)

* rolę międzynarodowych struktur bezpieczeństwa pełniły:

- dwu- i wielostronne sojusze

- konferencje międzynarodowe

a) Kongres Wiedeński (1815)

b) I Kongres Berliński (1878)

- uczestnicy: Wlk. Brytania, Francja, Austro-Węgry, Niemcy, Włochy, Rosja, Turcja)

- dokonanie zmian na mapie Europy Płd-Wsch

- uznanie niepodległości Bułgarii, Rumunii, Serbii i Czarnogóry

- rewizja granicy turecko-greckiej (Tesalia dla Grecji)

c) II Kongres Berliński (1885):

- traktat w sprawie stosunków Europy Zach. z Turcją, Rosją i Bałkanami

c) imperializm a bezpieczeństwo

* upadek systemu równowagi - zabezpieczającego ogólny pokój i bezpieczeństwo -po pojawieniu się imperializmu pod koniec XIX w. w Europie Zachodniej

* w ujęciu angielskiego ekonomisty Johna Hobsona - imperializm oznaczał: - związek rozwiniętego, ekspansywnego kapitału z państwem

d) Pierwsza wojna światowa (1914-1918)

* kolejne zmagania kandydata na zjednoczyciela z powstrzymującą go koalicją potencjalnych ofiar

* po raz pierwszy mechanizm „blokowania hegemona” nie zadziałał skutecznie- to istotna nowość w historii Europy

* decydująca rola w zwycięstwie nad Niemcami mają USA

* bez wsparcia USA mocarstwa europejskie mogły po raz pierwszy okazać się zbyt słabe, aby powstrzymać pretendenta do dominacji

e) powstanie zrębów powszechnej struktury bezpieczeństwa - tzw. „ładu wersalskiego”

* 1919 r. - powstanie Ligi Narodów - próba stworzenia powszechnych gwarancji pokoju opartych

na:- zasadzie bezpieczeństwa zbiorowego

* 1922 r. - powołanie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowego

- system międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości

- wojna jest złem samym w sobie i nie może być prawomocna

- legalne jest jedynie odpieranie napaści

* twórcą ładu wersalskiego - prezydent USA - W. Wilskon

* system ładu wersalskiego okazał się dość kruchy i podatny na destabilizację:

- przejawem ekskluzywne porozumienia mocarstw:

a) 1922 r. - traktat waszyngtoński

b) 1922 r. - Traktat z Rapallo

c) 1925 r. - układ z Locarno

f) bezpieczeństwo międzynarodowe po II wojnie światowej

* zakorzenienie się świadomości, ze bezpieczeństwo międzynarodowe wymaga współpracy

* skutek II WŚ - poza śmiercią, zniszczeniem i eksterminacją narodów

- załamanie się porządku opartego na grze sił państw narodowych

- państw narodowe niezdolne do zapewnienia sobie bezpieczeństwa

- globalne zwycięstwo USA i ZSRR - państw nie będących państwami narodowymi

* całkowita zmiana wizji bezpieczeństwa spowodowana:

- dystans pomiędzy supermocarstwami USA i ZSRR a pozostałymi państwami-konkurentami

- posiadanie broni masowego rażenia przez USA i ZSRR

- w sensie oficjalnym zakres wizji bezpieczeństwa opierała się na sile RB ONZ

- w sensie faktycznym - od przynależności do:

a) loku radzieckiego

b) bloku amerykańskiego

- a także od „równowagi strachu” pomiędzy mocarstwami

g) technologiczna przewaga Zachodu w sposobie prowadzenia wojen i użycia siły

* umożliwia podbój państw czy regionów o starej i wysokiej cywilizacji (Indie, Chiny)

* rozwój techniki wojennej (lotnictwo, czołgi, broń maszynowa, chemiczna, okrętypodwodne,)

* masakry - brytyjski korpus ekspedycyjny przeciwko powstańcom w Indiach 1898 r.

- Włochy w Abisynii

- USA w Iraku

2. System bezpieczeństwa zbiorowego przez prawo - Liga Narodów

Geneza Ligi Narodów

* doświadczenie I WŚ

* społeczne, materialne i ludzkie skutki I WŚ zaskoczyły wszystkich:

- nierozróżnialnie wojskowych od ludności cywilnej - 8 mln ofiar

- efekty rozwoju technicznego w sferze uzbrojenia

- duże starty ze względu na zastosowanie nowych rodzajów broni

- mobilizacją objęto 60 mln ludzi

- wojna światowa, globalna, totalna

- wojna w Europie, Afryce, Bliski Wschód, Azja Wschodnia

- wciągnięcie USA do wojny

* upadły niektóre imperia

* powstało wiele nowych państw

* problem spornych granic w kontekście mniejszości narodowych

* Problem bezpieczeństwa w Europie - zyskał rangę problemu światowego

* przyczyny powstania Ligi Narodów:

a) tragiczne doświadczenia Wielkiej Wojny (I Wojny Światowej 1914-1918)

b) powołanie do życia idei powstania międzynarodowej, uniwersalnej organizacji politycznej

c) której głównym celem byłoby utrzymywanie pokoju na świecie i zapobieganie konfliktom.

d) idea LN została wyrażona w 14 pkt słynnego przemówienia prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona skierowanego do Kongresu 8 stycznia 1918 roku, które stało się znane jako „Czternaście punktów Wilsona”. 


* forsowana przez Wodorowa Wilsona propozycja spotkała się z aprobatą państw
obradujących na konferencji pokojowej w Wersalu.

* Utworzenie Ligi Narodów stało się jednym z punktów traktatu wersalskiego.

* Statut LN wszedł w życie 10 stycznia 1920 roku.

Struktura i sposób działania Ligi Narodów  

 * Struktura Ligi Narodów była trójelementowa

* Organizacja posiadała trzy podstawowe organy: Zgromadzenie, Radę i Sekretariat.

a) Zgromadzenie -

* mające charakter plenarnych obrad przedstawicieli państw członkowskich

* każdy członek posiadał jeden głos

* delegacje państw mogły być maksymalnie 3-osobowe

* jego kompetencje nie były sprecyzowane:

- Zgromadzenie zajmowało się każdą sprawą, która miała związek ze światowym pokojem i

zapobieganiu konfliktom.

- pełniło rolę uchwałodawczą w procesie pracy Ligi Narodów

- przyjęcia nowych członków

- wybór stałych i niestałych członków Rady

- akceptacja nominacji sekretarza generalnego

- Zgromadzenie było więc gremium opiniodawczo - konsultacyjnym

b) Rada Ligi Narodów -

* władza wykonawczą Ligi Narodów, nazywana czasami jej rządem

* najważniejszy i najbardziej skuteczny jej organem

* składała się z 9 członków:

- stałych (5 najważniejszych mocarstw) - elitarny klub

- i niestałych (4 inne państwa, później 6

- wybieranych na 3-letnią kadencję.

* Rada zobowiązała się do przedkładania na forum Zgromadzenia:

- dorocznego raportu o swych pracach

- potwierdzało to równe kompetencje Zgromadzenia i Rady

- został zamknięty problem widzenia Zgromadzenia w roli „nadparlamentu”, a Rady -

„nadrządu”.

* Rada zbierała się raz do roku

* z czasem określono, że zbierać się będzie na 2 sesje stałe

* miała kierować działalnością polityczną organizacji

* w praktyce okazała się najważniejszym organem.

Do najważniejszych zadań Rady LN należały:

• aprobata nominacji wysokich urzędników Ligi

• opracowanie planów redukcji zbrojeń narodowych

• kontrola nad prywatną produkcją uzbrojenia

• przyjmowanie wniosków i opinii specjalnej Komisji kompetentnej we wszystkichzagadnieniach dotyczących spraw wojskowych; lotniczych i morskich

• wskazanie środków działania na wypadek naruszenia całości terytorialnej i niezależności politycznej członków Ligi

• działanie mediacyjne i rozjemcze na rzecz członków

• propozycje środków zapewniających skuteczność wykonania wyroku arbitrażowego
  lub sądowego

• wykluczenie z Ligi państwa uciekającego się do wojny wbrew zobowiązaniom

c) Sekretariat Ligi Narodów -

* organ koordynujący i organizujący pracę Ligi Narodów

* przygotowywał projekty ustaw, w tym ustawy budżetowej

* jedyny stale pracujący organ Ligi Narodów

* na czele stał Sekretarz Generalny - najwyższym przedstawicielem Ligi Narodów

* pierwszym Sekretarzem Generalnym został:

- James Drummond z Wielkiej Brytani,

- po nim Francuz Joseph Avenol

oraz Irlandczyk Sean Lester.

* Siedzibą Ligi Narodów była szwajcarska Genewa.

Zadania Sekretariatu LN:

• przygotowanie projektu budżetu

• przygotowanie materiałów do sesji Zgromadzenia i Rady

• zajmował się też korespondencją napływającą na adres Ligi

• gromadzenie i udzielanie informacji dot. kwestii międzynarodowych

• referowanie, organizowanie, ale także sugerowanie odpowiednich rozwiązań

• przygotowanie projektów uchwał rezolucji, zaleceń

Działaniami Sekretariatu kierował Sekretarz Generalny:

* wybierany przez Zgromadzenie,

* a mianowany przez Radę

* W skład Sekretariatu wchodzili:

- sekretarze

- i personel.

Dorobek Ligi Narodów

* organizacja mało efektywna - złożyło się na to kilka czynników:

- problem z wypracowaniem consensusu w większości spraw

- partykularne interesy poszczególnych członków brały górę nad wspólnymi, często kosztownymi projektami.

- niska efektywności Ligi Narodów z powodu:

a) nieobecność USA

b) wystąpienie Niemiec z LN w 1933 roku)

c) przyjęcie do LN ZSRR w 1934 roku, a wyrzucony w 1939 w związku z inwazją na Finlandię)

* Szybko okazało się, że Traktat Wersalski doprowadził do:

- kolejnej polaryzacji sceny europejskiej na Niemcy i ich sojuszników z jednej strony

- i Francję oraz Wielką Brytanię z drugiej

- powodowało to, że najważniejsze decyzje polityczne dotyczące ładumiędzynarodowego zapadały poza strukturami Ligi

- największą porażką organizacji był oczywiście wybuch II WŚ w 1939 r.

* świadomość małej efektywności Ligi doprowadziła do jej formalnego rozwiązania w 1946 r.

* jednocześnie powołano nową uniwersalną organizację międzynarodową - ONZ

* działalności Ligi Narodów zakończyła się, więc całkowitą porażką

* nie można jednak nie doceniać znaczenia, jakie miała ona na dalsze prace nad międzynarodowym bezpieczeństwem w łonie ONZ

* doświadczenia Ligi były przestrogą i lekcją dla decydentów budujących ład międzynarodowy po II WŚ. 

3. Współczesna wizja bezpieczeństwa

* współczesne bezpieczeństwo międzynarodowe uzależnia się od:

- wymiany informacji

- zwalczania zorganizowanej przestępczości

- kontroli nad migracjami

- usuwania skutków katastrof naturalnych

* w ostatnich kilkudziesięciu latach (w skali transatlantyckiej od 1973 r., w skali globalnej
od 1989 r.) nastąpiło wzajemne przenikanie i splatanie się różnych rodzajów bezpieczeństwa:

- międzynarodowego

- narodowego

- militarnego

- politycznego

- gospodarczego, itp.

* ewolucja rozumienia bezpieczeństwa jest jednym z przejawów:

- zjawiska globalizacji

- wzmacniającej współzależności między rozmaitymi regionami

- obszarami ludzkiej aktywności i wydarzeniami

*

* po zimnej wojnie zaczęto wzmacniać cywilne aspekty bezpieczeństwa - zwalczanie zagrożeń niemilitarnych:

- przestępczość

- niestabilność państw

- niekontrolowane migracje

- zagrożenia ekologiczne

* zakres cywilnych aspektów bezpieczeństwa wskazywano w dokumentach organizacji
międzynarodowych

a) Rada Państw Morza Bałtyckiego - 29 styczeń 1997 r. Kopenhaga:

- bezpieczeństwo jądrowe i radiologiczne (przemyt materiałów)

- współpraca służb celnych i granicznych

- współpraca w zwalczaniu międzynarodowej przestępczości zorganizowanej i nielegalnej migracji

- współpraca w transporcie i ratownictwie międzynarodowym

- monitorowanie stanu środowiska naturalnego (ochrona przed katastrofaminaturalnymi)

b) Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego przy NATO:

- powołała 29 maja 1998 r. - Ośrodek Koordynacji Pomocy w Klęskach
Żywiołowych

- oraz Euroatlantycką Jednostkę Pomocy w Klęskach Żywiołowych

c) Karta Bezpieczeństwa Europejskiego

- przyjęta przez OBWE 19 listopada 1999 r. w Stambule

System Bezpieczeństwa Zbiorowego

* w naszym kręgu cywilizacyjnym idealny model bezpieczeństwa przyszłości

* jest to system instytucjonalny, którego celem jest:

- zapobieganie konfliktom pomiędzy państwami członkowskimi

- obejmuje swym zasięgiem wszystkie państwa danego obszaru

- niezależnie od polityki, ustroju i wzajemnych relacji

* przykłady utworzenia systemu bezpieczeństwo zbiorowego:

- Liga Narodów powołana w 1920 r.

- ONZ (zasięg uniwersalny)

- OBWE (zasięg regionalny)

- Unia Europejska - po wejściu w życie Traktatu Lizbońskiego

* nie zadawalająca skuteczność systemu bezpieczeństwa zbiorowego:

- wojny towarzyszące rozpadowi Jugosławii w latach 1991-1999

- konflikty na Kaukazie

* Elementy systemu zbiorowego bezpieczeństwa

a) zakaz użycia siły zbrojnej pomiędzy członkami

b) pokojowe rozstrzyganie sporów

c) stosowanie ogólnych zasad relacji międzynarodowych

d) stosowanie sankcji wobec agresora

e) podejmowanie decyzji o użyciu sankcji przez powołane do tego organy

f) kontrola i ograniczanie zbrojeń

g) ujęcie systemu w formie organizacji międzynarodowej powstałej na bazie traktatu
lub porozumienia

* po 1990 r. pojawiła się wizja budowy Nowego Porządku Międzynarodowego (NPM)

- nazwa własna używana przez prezydenta G. Buska seniora w 1990 r.

* założenia NPM:

- zgoda społeczności m-m (lub jej większości) odnośnie zasad, reguł i mechanizmów funkcjonowania NPM

- istnienie supermocarstwa narzucającego reszcie świata swoją wizję ładu międzynarodowego (jeśli nie uda się uzgadnianie)

- pogodzenie się z istnieniem mocarstw nieusatysfakcjonowanych (nie mających siły do skutecznego destabilizowania ładu m-n)

- istnienie koalicji państw - zdolnej do określić zasady jej funkcjonowania i zagwarantować jej stabilność

- powstanie instytucji posiadających zdolność koalicyjną i do kierowania sektorami systemu międzynarodowego:

a) agendy rządowe

b) zespoły organizacji pozarządowych

c) zespoły organizacji transnarodowych

- zmęczenie społeczności m-n stanem przejściowości i konsekwencjami dla jej bezpieczeństwa militarnego, ekonomicznego i kulturowego:

Temat 2

Siły zbrojne jako narzędzie polityki bezpieczeństwa międzynarodowego

1. Siły zbrojne w polityce bezpieczeństwa państwa

2. Podstawowe formy użycia i działania SZ obecnie i w przyszłości

3. Wykorzystywanie SZ w zapobieganiu i przezwyciężaniu konfliktów zbrojnych i kryzysów (operacje pokojowe i reagowania kryzysowego)

4. Siły zbrojne RP, UE i NATO wobec wyzwań i zagrożeń XXI wieku

1. Siły zbrojne w polityce bezpieczeństwa państwa

• stosunki pomiędzy podmiotami polityki międzynarodowej:

a) nie są regulowane przez żadną najwyższą władzę

b) posiadają więc archaiczny charakter

• istnieją dwa odmienne podejścia opisujące stan natury stosunków międzynarodowych:

1. podejście realistyczne

2. podejście liberalne

• Realizm

- do niedawna dominujący sposób myślenia o stosunkach międzynarodowych

- najważniejszym zagadnieniem była - wojna i użycie siły

- siła jedynym istotnym instrumentem oddziaływania międzynarodowego

- państwa - głównymi uczestnikami międzynarodowej polityki państwa

- a mocarstwa jedynymi liczącymi się podmiotami w SM

• Liberalizm

- dostrzegają globalne społeczeństwo funkcjonujące równolegle do narodów

- globalne społeczeństwo stanowi dla narodów element otoczenia

- uznaje istnienie międzynarodowej anarchii (czyli braku instytucji
regulujących stosunki między państwami)

- rozwój świata posiada nie tylko liniowy i stopniowy charakter

-

• w realistycznym i liberalnym podejściu do stosunków międzynarodowych wyróżnia się 3 kategorie:

1. uczestników

2. cele

3. środki (podlegają stałym zmianom i przewartościowaniom)

• Przewartościowania i przemiany Uczestników polityki międzynarodowej:

-

- w ciągu ostatnich 50 lat państwa w dalszym ciągu pozostały głównymi uczestnikami SM, ale pojawili się nowi ich uczestnicy:

a) wzrost liczebności państw

b) wyłonienie się nowych graczy

c) pojawienie się podmiotów pozapaństwowych:

* ONZ, OBWE, LPA, OPEC

* organizacje pozarządowe NGO - (Amnesty International, MKCK) grupy etniczne o charakterze transnarodowym (Ormianie, Kurdowie)międzynarodowe ruchy relig grupy terrorystyczorganizacje przestępcze

• Przewartościowania i przemiany Celów polityki międzynarodowej:

- tradycyjny podstawowy cel państw w anarchicznym systemie międzynarodowym:

a) bezpieczeństwo militarne

- nowe wyzwania i zmiana zagrożeń spowodowały konieczność zredefiniowania kategorii bezpieczeństwa:

a) bezpieczeństwo militarne przestało być jedynym celem do osiągnięcia

b) mocne akcentowanie przez państwa rozwoju ekonomicznego, społecznego, ekologicznego

• Przewartościowania i przemiany Środków polityki międzynarodowej:

- realiści twierdzili, że siła militarna jest jedynym istotnym instrumentem oddziaływania międzynarodowego

- państwa dalej posługują się siłą militarną, lecz w ostatnich 30 latach wyraźnie zmieniła się jej rola - jest wiele powodów, ale 3 czynniki najważniejsze:

a) bezużyteczność broni atomowej:

*

b) posługiwanie się bronią konwencjonalną stało się też zbyt kosztowne:

c) rozwijająca się etyka antymilitaryzmu:

2. Podstawowe formy użycia i działania SZ obecnie i w przyszłości

• znaczenie pojęcia ARMIA (SIŁY ZBROJNE):

• - wyspecjalizowany organ państwa

• - podlega bezpośrednio centralnej władzy wykonawczej

• - pozostaje w wyłącznej dyspozycji państwa - jako instrument jego polityki

• - przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów

• - możliwość zastosowania przemocy zbrojnej

• powszechne uznanie armii za:

• - fundament i filar państwowości

• - tylko armia umożliwia istnienie pozostałych instytucji państwa

• - wraz z armią upadają wszelkie wolności polityczne i społeczne

• - państwa istnieją i upadają wraz z armią

• teoretyczne i praktyczne problemy użycia SZ

1. armia jest siłą niszczycielską

2. instrumentem stosowania przymusu

3. instrumentem wpływania na wolę innych podmiotów

4. w stosunkach międzynarodowych siła militarna oznacza:

* narzucanie innym swojego sposobu postępowania

* jakiego nie podjęłoby, gdyby miało swobodę działania

• rola siły militarnej we współczesnym świecie:

1. środek nacisku politycznego

2. demonstracja potęgi militarnej

3. grożenie niewygodnym reżimom

4. popieranie dobrze widzianych reżimów

5. zastraszanie lub prowokowanie napięć politycznych

• podstawowe funkcje SZ w państwie i w środowisku międzynarodowym - są pochodną funkcji państwa:

1. W państwie:

1. funkcje zewnętrzne: (instrument polityki zagranicznej):

• - jako środek obrony i ochrony (obronność)

• - jako środek wsparcia poczynań i dyplomacji

2. funkcje wewnętrzne: (instrument polityki wewnętrznej):

• - jako środek przemocy (przemocy)

• - jako środek pomocy (ratowanie życia i mienia ludności)

• - jako płaszczyzna integracji (kształtowanie świadomości
  narodowej, poczucia tożsamości państwowej)

2. W środowisku międzynarodowym:

1. stabilizacja środowiska międzynarodowego:

• - odstraszanie - równowaga strachu

• - implementacja decyzji gremów międzynarodowych

• - integracja (sojusze)

• determinanty siły militarnej państwa:

1. potencjał militarny

2. znaczenie przywiązania do siły wojskowej (środki przeznaczane na armię)

3. umiejętność politycznego i militarnego wykorzystania środków finan.

• Potęga militarna jest połączeniem: (w uproszczeniu):

a) czynników materialnych - (geograficzne, demograficzne i gospodarcze)

b) sprawności administracyjnej c) struktury politycznej państwa

d) zdolności kierowania ludźmi e) zdolności wykorzystania zasobów

• Rola sił zbrojnych w polityce zagranicznej zależy od stanów funkcjonowania państwa:

1. stan pokoju - działania prewencyjno - stabilizacyjne

2. stan kryzysu - działania reagowania kryzysowego (opanowanie sytuacji)

3. stan wojny - działania wojenne

• Zadania sił zbrojnych podczas:

1. działań prewencyjno-stabilizacyjnych (stan pokoju):

• - zapobieganie zewnętrznym zagrożeniom polityczno-wojskowym

• - neutralizowanie ich potencjalnych źródeł i przyczyn

• - stabilizowanie i umacnianie bezpieczeństwa

• - udział w kształtowaniu bezpieczeństwa środowiska międzynarodowego poprzez wkład w umacnianie sojuszy

• - uczestnictwo w regionalnych i uniwersalnych organizacjach bezpieczeństwa i innych (ONZ, NATO, OBWE, UE)

• - budowanie strefy zaufania w otoczeniu państwa - pokojowe współdziałanie ze wszystkimi partnerami i sąsiadami

• - współpraca przygraniczna

• - odstraszanie militarne (utrzymywanie SZ na wysokim poziomie)

• - demonstrowanie podczas ćwiczeń i manewrów wojskowych gotowości bojowej i sprawności operacyjnej do użycia SZ w warunkach kryzysu i wojny

2. działań z zakresu reagowania kryzysowego (stan kryzysu):

• - szybkie opanowanie sytuacji kryzysowej

• - zminimalizowanie jej skutków

• - niedopuszczenie do powstania bezpośredniego zagrożenia wojennego dla państwa

• - reagowanie na bezpośrednie zagrożenie militarne bezpieczeństwa państwa

• - podwyższenie gotowości bojowej SZ

• - częściowe rozwinięcie mobilizacyjne i rozwinięcie

• - udział w zabezpieczeniu przyjęcia sojuszniczych sił prewencyjnego wzmocnienie (HNS)

• - przerzut i rozwinięcie własnych sił reagowania w ramach zgrupowań sojuszniczych

• - przywrócenie stanu sprzed kryzysu

3. działań wojennych (stan wojny):

• - obrona własnego terytorium

• - działania sojusznicze w ramach NATO

• Formy użycia sił zbrojnych:

• bezpośrednie użycie SZ:

1. obrona militarna b) agresja

1. inwazja d) atak zbrojny

e) okupacja e) bombardowanie terytorium innego państwa

f) użycie przeciwko państwu jakiejkolwiek broni

g) wysyłanie przez państwo lub w jego imieniu zbrojnych grup przeciw innym

• pośrednie formy użycia SZ:

a) obecność militarna b) manewry wojskowe jako demonstracje zbrojne

c) ingerencja pośrednia d) działania inne niż wojna (reagowanie kryzys.)

3. Wykorzystywanie SZ w zapobieganiu i przezwyciężaniu konfliktów zbrojnych i kryzysów (operacje pokojowe i reagowania kryzysowego)

• podstawowe formy wykorzystania SZ w zapobieganiu i pokonywaniu kryzysów
  i konfliktów:

1. operacje reagowania kryzysowego (ważny element systemu zarządzania kryzysowego)

- zagrożenia asymetryczne (międzynarodowy terroryzm)

- globalizacja konfliktów i kryzysów regionalnych

2. operacje reagowania kryzysowego NATO (Crisis Respons Operations):

- działania militarne i niemilitarne kierowane przez NATO

- przy wsparciu międzynarodowych organizacji politycznych, wojskowych, humanitarnych i gospodarczych

- prowadzone w celu zapobiegania i pokonywania sytuacji kryzysowych zagrażających bezpieczeństwu NATO lub jego stabilności na peryferiach NATO

- obejmują przedsięwzięcia realizowane w myśl prawamiędzynarodowego o charakterze:

* dyplomatycznym

* politycznym

* gospodarczym

* wojskowym

- przykłady operacji reagowania kryzysowego NATO:

* Bośnia i Hercegowina (1995-1996)

* Kosowo (1998)

* Afganistan (od 2001)

* misja szkoleniowa w Iraku (od 2004)

3. operacje reagowania kryzysowego Unii Europejskiej:

* misje policyjne (EUPAT) - BiH, Macedonia

* misje graniczne (EUBAM) - strefa Gazy, Mołdawia i Ukraina

* misje praworządności (EUJUST) - Gruzja 2004, Irak 2005

* misje dot. reformy sektora bezpieczeństwa (EUSEC)

* Operacja „Concordia” 2003 r. b. Jugosłowiańska Republika
Macedonii -- konflikt z Albańczykami

* Operacja „Artemis” 2003 - Republika Demokratyczna Konga

* Operacja „Althea” - BiH (wielonarodowa BiH)

4. operacje pokojowe:

- od 1992 r. NATO zgłasza gotowość wsparcia misji pokojowychKBWE, a następnie OBWE;

- po szczycie państw NATO w 1992 ogłoszono gotowość udzielenia pomocy w poprawie zdolności operacyjnych Unii Zachodnioeuropejskiej i ONZ;

- Program „Partnerstwo dla Pokoju” - nakłanianie innych państw douczestniczenia w:

* misjach pokojowych

* humanitarnych

* ratowniczych

* poszukiwawczych

* innych

* angażowanie się NATO w dotąd nietypowe działania o charakterze poza wojennym, w tym współpracę cywilno - wojskową) znajduje potwierdzenie w:

* Podział reakcji społeczności międzynarodowej na 4 odrębne kategorie:

a) budowanie pokoju (peace building)

- budowanie pokoju ma zawsze miejsce po zakończeniu konfliktu

- budowanie pokoju wymaga:

* stworzenia skutecznych systemów normatywnych

* mechanizmów rozstrzygania sporów

* zaspokojenia podstawowych potrzeb ekonomicznych, społecznych,
kulturalnych i humanitarnych

b) zachowanie pokoju (peace maintenance)

- powstrzymanie, rozbrojenie lub zakończenie wrogich pomiędzy państwami lub w obrębie

- operacja zachowanie pokoju prowadzona jest pod kierownictwem:

* organizacji o charakterze międzynarodowym

* uzupełnionej siłami zbrojnymi i osobami cywilnymi

- utrzymanie pokoju zakłada „dobrą wolę” stron konfliktu w załagodzeniusporu i obejmuje

rozmieszczenie:

c) przywrócenie pokoju (peace restoration)

- to zespół działań politycznych stosowanych do rozwiązania konfliktu, po tym
jak przekształcił się on w działania zbrojne

- negocjacje i mediacje

- prowadzenie działań faktograficznych w miejscu wybuchu konfliktu

- istota działań jest nakłonienie stron konfliktu do współpracy i dialogu

- wypracowanie warunków do osiągnięcia zgody

d) wymuszenie pokoju (peace enforcement)

- wymuszenie pokoju odpowiada konfliktowi zbrojnemu

- wymaga sił zdolnych do prowadzenia działań wojennych w ramach
wielo- i międzynarodowych operacji

- ich praktyczna realizacja nie wymaga zgody stron konfliktu:

- działania są formą środków przymusu zastosowanych przez organizacje

międzynarodowe

4. Siły zbrojne RP, UE i NATO wobec wyzwań i zagrożeń XXI wieku

Sojusz Północnoatlantycki 1949

* najważniejsze inicjatywy NATO to:

a) Inicjatywa Zdolności Obronnych (Defence Capabilities Initiative - DCI):

- priorytetowy program wdrożony w 1999 r.

- poprawa zdolności wojskowych NATO

- skuteczna realizacja obecnych i przyszłych zadań (obrona kolektywna, reagowanie

kryzysowe w sferze bezpieczeństwa międzynarodowego)

- zwiększenie interoperacyjności sił NATO

b) utworzenie Centrum Broni Masowego Rażenia

c) rozwój Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony w ramach Sojuszu

Siły Odpowiedzi NATO - (NATO Response Force - NRF):

* koncepcja Sił Odpowiedzi NATO:

a) wielonarodowe i połączone

b) wysoce mobilny i interoperacyjny zestaw sił

* Siły Odpowiedzi NATO mogą być użyte zarówno w:

a) w ramach obrony kolektywnej

b) poza art. 5 - w operacjach reagowania kryzysowego:

- działając samodzielnie

- lub jako siły zabezpieczające

* Podstawowe zadania Sił Odpowiedzi NATO:

a) ewakuacja osób cywilnych z rejonu konfliktu

b) zabezpieczenie wejścia sił głównych

c) wsparcie działań antyterrorystycznych

d) udział w operacjach humanitarnych

e) demonstracja siły

f) udział w operacjach reagowania kryzysowego, w tym utrzymania pokoju

g) wymuszanie nałożonego embargo

Unia Europejska

* początek procesu analizy i oceny rozwoju zdolności operacyjnych UE:

- podpisanie traktatu o UE (7.02. 1992 r. Maastricht)

- od 1.11. 1993 r. - europejska współpraca polityczna objęła swoim zasięgiem także:

a) kwestie polityki obronnej

b) w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE przejęła
odpowiedzialność za wszystkie kwestie dotyczące bezpieczeństwa

* początkowo UE nie posiadała własnych sił i struktur wojskowych:

- bazowała na potencjale Unii Zachodnioeuropejskiej

- UZE w imieniu UE miała przeprowadzać zatwierdzone operacje wojskowe w ramach
tzw. misji petersburskich

* Wzmacnianie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB) -
styczeń 1994 r. - szczyt w Brukseli:

- przyjęcie Programu Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony
(European Security and Defence Identity - ESDI), co pozwoliło na:

a) utrzymanie więzi transatlantyckich

b) wzmocnienie solidarności sojuszników

c) zapewnienie państwom europejskim minimum zdolności operacyjnych
w aspekcie rozwiązywania sytuacji kryzysowych

* dalsza konsolidacja Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB) UE:

- Traktat z Amsterdamu z 2 października 1997 r.:

a) włączenie tzw. misji petersburskich pozostających w kompetencji UZE
do obszaru odpowiedzialności UE

b) ustanowienie traktatowych podstaw WPZiB UE

c) powołanie funkcji Przedstawiciela ds. WPZiB, którym został
Sekretarz Generalny Rady UE

* największym przełomem w aspekcie rozwoju zdolności UE okazał się szczyt w Kolonii
(3-4 czerwca 1999 r.):

- narodzin samodzielnej i operacyjnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
(EPBiO)

- UE powinna dysponować niezależną autonomiczną zdolnością do działania

- bazowanie na wiarygodnych siłach wojskowych i odpowiednich organach
decyzyjnych

- samodzielna realizacja zadań w ramach tzw. misji petersburskich

- podjęto szereg decyzji dot.:

a) organizacji regularnych lub doraźnych spotkań Rady ds. Ogólnych oraz
Stosunków Międzynarodowych UE;

b) utworzenie stałego przedstawicielstwa UE w Brukseli
(personel ds. polityczno-militarnych)

c) utworzenie Komitet Wosjkwoego UE

SIŁY ZBROJNE RP

* determinanty rozwoju zdolności operacyjnych SZ RP:

a) konieczność dostosowania profilu SZ RP do nowych zagrożeń i wyzwań

b) realizacja zobowiązań sojuszniczych (NATO i UE)

c) Program rozwoju SZ RP w latach 2005-2010

- zdolność w zakresie efektywnego dowodzenia

- wysoki stopień uzawodowienia armii

- wyposażenie w nowoczesny sprzęt i uzbrojenie

- przygotowanie określonych zgrupowań bojowych

- osiągnięcie przez nie gotowości do realizacji zadań w wymiarze narodowym,
sojuszniczym oraz koalicyjnym

* uczestnictwo kontyngentów wojskowych SZ RP w operacjach w:

a) Europie

b) Bliskim Wschodzie

c) Azji (Irak i Afganistan)

* doświadczenia z międzynarodowych operacji pozwalają na wyodrębnienie 4 zasadniczych
obszarów doświadczeń funkcjonalnych:

1. Struktura organizacyjna

2. Wyposażenie

3. Przygotowanie i praktyczne umiejętności żołnierzy i personelu wojskowego

4. Zabezpieczenie logistyczne

TEMAT 3 - KWESTIA BEZPIECZEŃSTWA GLOBALNEGO W PROCESIE TRANSFORMACJI ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO

1. Zagrożenia dla bezpieczeństwa - podejście funkcjonalne

2. Typy zagrożeń globalnych po zimnej wojnie

3. Miejsce instytucji w procesie kształtowania bezpieczeństwa globalnego

4. Podstawowe grupy nowych tendencji w ewolucji globalnego ładu bezpieczeństwa

1. Zagrożenia dla bezpieczeństwa - podejście funkcjonalne

〉〉〉 7 kluczowych problemów w badaniach nad bezpieczeństwem globalnym w warunkach transformacji ładu międzynarodowego

1. Nakreślenie dokładnych kryteriów tego, co powinno być w nich uwzględniane

2. Przyjęcie szerokiego lub wąskiego pojmowania bezpieczeństwa

3. Powstają dwa problemy:

4. Poszczególne analizowane sektory odgrywają
   swoją rolę zarówno:

5. Należy rozpatrzyć sprzężenia w kwestiach militarnych, ekonomicznych, społecznych, technologii i środowiska naturalnego pomiędzy:

6. Dla analizy działań, struktury i środowiska, w których funkcjonują podmioty kształtujące bezpieczeństwo - najlepsze jest podejście funkcjonalistyczne:

7. Globalizacja i zmiany charakteryzujące obecny porządek wymuszają skupienie
   się na:

2. Typy zagrożeń globalnych po zimnej wojnie

Elementem wyróżniającym zagrożenie jest wpływ:

a) istnienie (zarówno państwa i jednostki)

b) stabilność

c) szczebel rozwoju gospodarczego (państwo) lub dobrobyt (jednostka)

Cechy charakterystyczne zagrożeń wyraźnie odróżniające pozimnowojenne środowisko od systemu zimnowojennego:

1. Kogo dotyczą zagrożenia:

2. Coraz rzadziej zagrożenie tożsame jest z przemocą (tak jak w przypadku wojny):

3. Przechodzenie zjawisk z kategorii wyzwań do kategorii zagrożeń:

Podział zagrożeń dotykających bezpośrednio państwa i jednostki na zagrożenia:

a) Militarne

b) Ekonomiczne

c) Technologiczne

d) Społeczne

e) Ekologiczne

Zagrożenia militarne:

- schodzą na coraz dalszy plan - postępująca globalizacja i stopniowe „odterytorialnienie” państwa i suwerenności

- odparcie bezpośredniego ataku militarnego ze strony aktorów państwowych

- przeciwdziałanie atakom ze strony aktorów niepaństwowych

- intensyfikacja konfliktów o niskiej intensywności (Afryka, Azja, obszar poradziecki)

- coraz większy udział aktorów poza państwowych w tworzeniu zagrożenia militarnego

a) ugrupowania nacjonalistyczne (secesjonistyczne i antysecesjonistyczne)

b) religijne

c) ideologiczne (faszystowskie, marksistowskie, obrońcy praw zwierząt)

d) prywatne armie

e) handlarze bronią

Zagrożenia ekonomiczne:

strukturą rynku

- generowane są przez państwa, aktorów niepaństwowych i jednostki

- globalizacja sprawiła silne powiązanie gospodarek państw

- zagrożenia płynące z rynków finansowych

- trzy wymiary zagrożeń ekonomicznych:

a) podatność jednostek, grup społecznych i samego państwa na działanie instrumentów ekonomicznych

b) sieci niepaństwowe podważające władzę państwową

c) szok ekonomiczny

- coraz istotniejsza rola aktorów niepaństwowych na rynkach finansowych (szefowie transnarodowych korporacji)

Zagrożenia społeczne

- trendy zagrożeń demograficznych:

a) zbyt szybki wzrost populacji

b) zbyt wolny wzrost populacji

- kilka rodzajów zagrożeń demograficznych:

a) zwiększone obciążenie dla zasobów państwa (przy szybkim wzroście populacji)

b) osłabienie siły państwa (przy zbyt niskim wzroście populacji)

c) migracje

d) współzawodnictwo horyzontalne (starcie 2 równolegle funkcjonujących kultur - np.

mieszkańcy Quebeku i pozostałej części Kanady)

e) współzawodnictwo wertykalne (mniejsza liczebnie grupa społeczna wchodzi w spór z

większą grupą - co ma miejsce w przypadku Unii Europejskiej)

f) wyludnienie

g) niekontrolowany napływ ludności do państw nie zainteresowanych przyjęciem imigrantów (utożsamienie z zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa - tożsamość kulturalna, wydatki na utrzymanie, wzrost ksenofobii)

h) handel ludźmi (przemyt i handel żywym towarem - roczny zysk 10 mld USD rocznie)

i) epidemie i pandemie:

Zagrożenia ekologiczne:

- bezpieczeństwo globalne w wymiarze ekologicznym związane jest z rosnącym
zanieczyszczeniem środowiska

- zakłócenia w ekosystemach

- zmiana klimatu

- zanieczyszczenie powietrza i oceanów

- zniszczenie bioróżnorodności

- pustynnienie

- wylesienie

- zniszczenie warstwy ozonowej

Przenoszenie zagadnień ekologicznych na inne sektory:

- nieprzestrzeganie norm ekologicznych przez państwo może spowodować wprowadzenie międzynarodowych sankcji

- rozwój biotechnologii a zagrożenia ekologiczne (nowe leki wpływają na rozwój bakterii odpornych na stosowane farmaceutyki)

W sferze środowiska naturalnego można wyróżnić 3 typy relacji:

a) zagrożenia dla ludności ze strony środowiska:

- katastrofy naturalne

- epidemie

- ocieplanie klimatu

b) zagrożenia dla środowiska spowodowane działalnością człowieka:

- wyrąb lasów

- zwiększanie emisji dwutlenku węgla i freonu

c) zagrożenia dla środowiska ze strony człowieka - zmieniające środowisko, ale nie stanowiące bezpośredniego zagrożenia:

- wyginięcie niektórych gatunków zwierząt

- zanieczyszczenie przestrzeni kosmicznej

Zagrożenia technologiczne:

Wpływ czynnika technologicznego na ład międzynarodowy:

- nierównomierny dostęp do technologii dzieli społeczeństwo i stanowi źródło zagrożenia

- uzależnienie od technologii stanowi zagrożenie (słabość lub brak instrumentów pozwalających na działanie w sytuacji zagrożenia) - - wykorzystywanie przez grupy przestępcze i terrorystów globalnej sieci internetowej jako źródła informacji

- podatność państw zaawansowanych technologicznie na tzw. „cyberterroryzm” (wykorzystanie sieci teleinformatycznej do osiągnięcia zamierzonego celu)

- zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego państwa:

a) paliwa kopalne (ropa, gaz)

b) elektrownie wodne (wstrzymują płyniecie wody do innych państw - np.. Rzeka

Żółta w Chinach, Turcja - Syria,)

- bezpieczeństwo elektrowni atomowych

Rozważając zagrożenie technologiczne należy brać pod uwagę nw. czynniki:

- wpływ technologii na bezpieczeństwo militarne

- sprzężenia pomiędzy rozwojem technologii a zagrożeniami generowanymi przez aktorów
niepaństwowych

- rozwarstwienie na państwa posiadające dostęp do technologii oraz wykluczone z postępu
technologicznego

- zmiana poziomu zarządzania technologią z poziomu państwa na poziom firm transnarodowych

- zmiana technologii pola walki

Cztery rodzaje problemów dla bezpieczeństwa energetycznego:

1. Bezpieczeństwo zapewnienia dostaw energii - (państwa uzależnione od jednego źródła energii)

2. Bezpieczeństwo zapotrzebowania - (dla Rosji, Algierii, Arabii Saudyjskiej ważna jest stała sprzedaż)

3. Wiarygodność dostawców energii - (państwa z niewydolnymi systemami energetycznymi)

4. Bezpieczeństwo instalacji służących do wytwarzania energii

a) awarie w elektrowni atomowej Fukushima

b) Czarnobyl

c) wrażliwość na trzęsienia ziemi

d) czy ataki terrorystyczne)

3. Miejsce instytucji w procesie kształtowania bezpieczeństwa globalnego

Spór teoretyczny na temat miejsca instytucji w kształtowaniu bezpieczeństwa globalnego:

a) instytucje (to nie tylko organizacje międzynarodowe)

b) prawo międzynarodowe

c) reżimy międzynarodowe

d) platforma, na której państwa i aktorzy pozapaństwowi są socjalizowane w celu zapewnienia większego poziomu bezpieczeństwa

(źródło: A.Adler, M. Barnet (red.), “Security Communities”, Cambridge University Press, Cambridge 1998, s. 42-43)

- ich zdaniem - instytucje to:

a) miejsca socjalizacji i uczenia się

b) co pomaga promować wzajemne zaufanie

c) i rozwijać regionalną kulturę wokół powszechnie uznanych atrybutów

Strukturalny realizm zakłada, że instytucja to:

a) zbiór zasad które określają sposób, w jaki państwa powinny współpracować i współzawodniczyć ze sobą

Zdaniem Roberta Keohane'a instytucja to:

a) pozostający ze sobą we wzajemnych relacjach zespół norm i zasad, rozpoznawalnych w czasie i przestrzeni

Kiedy państwa zwracają się ku instytucjom:

a) same nie potrafią

b) lub nie mogą zapewnić bezpieczeństwa w określonych sferach

-państwa funkcjonując w reżimach i organizacjach zmuszone są do realizacji określonych polityk w zakresie bezpieczeństwa

Instytucje międzynarodowe działające na rzecz zapewniania bezpieczeństwa mogą działać na 2 sposoby:

a) zastępują instytucje szczebla krajowego, umiędzynaradawiając określone problemy bezpieczeństwa

b) lub uzupełniają je, gdy państwo nie jest w stanie sprostać wymaganiom stawianym przez system globalny

Przykłady instytucji zapewniających bezpieczeństwo militarne:

a) Traktat o Otwartych Przestworzach (Open Skies Treaty) - wszedł w życie 1.01. 2002 r. (w pełni funkcjonuje od 1.01. 2006 r.) - państwa wyrażają zgodę na przelot nad swoim terytorium samolotów w celu obserwacji obiektów militarnych

b) Porozumienie z Wassenaar - utworzone w 1995 r. przez największych eksporterów broni:

- zbudowanie nowego mechanizmu wymiany informacji i konsultacji

- wstrzymanie od działań mających niekorzystny wpływ na poziom zbrojeń w innych

państwach

c) Grupa Australijska - powstała w 1985 r. w celu:

- koordynacji polityki eksportowej w zakresie regulowanym przez:

* „Konwencję o zakazie broni biologicznej i toksynowej”

* „Konwencję o zakazie broni chemicznej”

- dążenie do ograniczenia rozprzestrzeniania broni chemicznej, biologicznej i toksynowej

Przykłady instytucji zapewniających bezpieczeństwo ekonomiczne:

a) Światowa Organizacja Handlu - (WTO)

b) regionalne porozumienia handlowe

Przykłady instytucji zapewniających bezpieczeństwo ekologiczne:

a) Protokół z Kioto:

b) mechanizmy wspierające ww. działania

Prawo międzynarodowe:

- jeden z ważniejszych instrumentów - z punktu widzenia przewidywalności systemu międzynarodowego - kształtujących bezpieczeństwo globalne

- podstawowe uregulowania prawne przed 1989 r.

- nowe rozwiązania prawne przystosowane do ładu pozimnowojennego :

4. Podstawowe grupy nowych tendencji w ewolucji globalnego ładu bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo globalne po upadku muru berlińskiego charakteryzuje się:

a) żywiołowością zagrożeń

b) zmianami w sferze militarnej

c) technologicznej

d) społecznej

e) ciągle obecnymi zagrożeniami tzw. starego typu

Podział nowych tendencji w ewolucji globalnego ładu bezpieczeństwa na 4 grupy:

a) spadek roli państwa w zapewnianiu bezpieczeństwa globalnego

b) postępująca instytucjonalizacja bezpieczeństwa

c) zmiana koncepcji rozwiązywania kryzysów (w kierunku zapobiegania)

d) całościowe (a nie sektorowe) zapewnianie bezpieczeństwa

Współczesne mega-trendy rozwojowe w kwestii bezpieczeństwa globalnego:

1. Globalizacja

2. Rewolucja informacyjna

3. Skokowy postęp w dziedzinie technologii

4. Narastanie problemów demograficznych

5. Narastanie problemów ekologicznych

6. „Zderzenie” cywilizacji S. Huntingtona:

* wojny międzycywilizacyjne

* „zmierzch Zachodu”,

Konkluzje: Wyłaniający się ład międzynarodowy z pewnością pociągnie za sobą nowe zagrożenia dla bezpieczeństwa światowego: Spadająca rola państwa w utrzymywaniu podstaw ładu światowego Jednocześnie, dzięki globalizacji państwa mogą oddziaływać na poziom bezpieczeństwa w skali globu (pozytywnie lub negatywnie) Konflikty regionalne czy epidemie utraciły charakter oddziaływania lokalnego na rzecz przenoszenia na poziom globalny Większy wpływ jednostek na działania państw w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa Pogłębiające się dysproporcje pomiędzy poszczególnymi regionami świata Trudne do opanowania i wyeliminowania zagrożenia ekologiczne Dysproporcje w dostępie do osiągnięć postępu technologicznego Pogłębiające się współzależności pomiędzy państwem a aktorami pozapaństwowymi

TEMAT 4. : POWSTANIE I EWOLUCJA SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTW ZACHODNICH I PAŃSTW KOMUNISTYCZNYCH

1. Powstanie zachodnich struktur bezpieczeństwa pod koniec lat 40-tych XX wieku

2. Próby budowy europejskich struktur wspólnotowych na początku lat 50-tych ubiegłego wieku. Doktryna obronna NATO

3. Powstanie bloku państw komunistycznych i utworzenie Układu Warszawskiego

4. Rozpad ZSRR i upadek komunizmu w Europie

Doktryna Trumana z 12 marca 1947 r.:

- potwierdzenie rezygnacji z amerykańskiego izolacjonizmu

- pomoc wolnym narodom w obronie przed:

a) naciskiem z zewnątrz

b) mniejszościami sięgającymi po władzę z użyciem siły

Początek powstania zachodnich struktur bezpieczeństwa:

2. Traktat Brukselski z 17 marca 1948 r. (od 1954 r. Zmodyfikowany Traktat Brukselski) - (ang.Treaty of Economic, Social, and Cultural Collaboration and Collective Self-defense)

- umowa międzynarodowa składająca się z 10 artykułów ustanawiająca na 50 lat Unię

Zachodnią

- sygnatariusze: Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia i Luksemburg

- główne postanowienia:

a) udzielanie wzajemnej pomocy dla zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa

międzynarodowego(zgodnie Kartą ONZ)

b) przeciwstawienie się wszelkiej polityce agresji

c) przeciwstawienie się zagrożeniu z „obszaru Niemiec”

d) zobowiązanie sprzymierzonych do wspólnej akcji w przypadku prowadzenia

„polityki agresji” - np. radzieckie zbrojenia czy pomoc dla komunistów na

Zachodzie

e) oprócz spraw bezpieczeństwem traktat poruszał kwestie ekonomiczne i socjalne

3. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) - 4 kwietnia 1949 r. Waszyngton - (Traktat Waszyngtoński)

- odmienne sformułowanie obowiązków sygnatariuszy Traktatu Brukselskiego i Traktatu Waszyngtońskiego:

a) o ile Unia Zachodnia (Traktat Brukselski) gwarantował swoim członkom automatyczną

pomoc militarną na wypadek agresji i w sensie formalnym jej zapisy znaczyły więcej

b) to NATO oferowało pomoc wojskową jedynie fakultatywnie (ale o faktycznej sile Paktu

przesądzało członkostwo USA)

- struktury zarządzające NATO:

* Rada Północnoatlantycka - spotkania przedstawicieli na szczeblu:

* Sekretarz Generalny - bieżący nadzór nad funkcjonowaniem NATO

2. Próba budowy europejskich struktur wspólnotowych na początku lat 50-tych ubiegłego wieku. Doktryna Obronna NATO

Posiadanie broni atomowej od 1945 r. dawało USA poczucie bezpieczeństwa i miało ogromny wpływ na kształt ich doktryny obronnej w II połowie lat 40-tych XX wieku, ponieważ zakładano, że:

* monopol USA na broń atomową utrzyma się co najmniej przez dekady (ZSRR miał broń

atomową już w 1949 r.)

* terytorium USA będzie bezpieczne - nawet gdy inni będą mieli broń atomową

* można zredukować armię konwencjonalną do minimum, gdyż tylko od USA będzie

zależało, czy użyją w konflikcie broni atomowej

Koncepcja obronna NATO u progu lat 50. opierała się na:

* tzw. „wysuniętej obronie”

* była wojskowym uzupełnieniem politycznej doktryny„powstrzymywania” (ang. containment) sformułowanej przez Trumana, która zakładała:

a) konflikt z ZSRR będzie się toczył na terenie Europy

b) pozostawienie wojsk USA w Europie Zach.

c) wojska USA i Europy Zach. nie musiałyby być silne (sowiecką przewagę równoważyły
amerykańskie głowice jądrowe)

d) użycie broni jądrowej będzie niezbędne i nastąpi tuż po wybuchu konfliktu

Wizje integracji europejskiej:

- USA domagają się odtworzeni niemieckiej armii i potencjału obronnego

- obawy państw europejskich (zwłaszcza Francji)

- rozbieżności stały się jedną z przesłanek ówczesnej wizji integracji europejskiej

* 1951 r. - porozumienie o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWiS)

a) cele gospodarcze

b) cele polityczne (dobrowolne poddanie kontroli międzynarodowej przemysłu

ciężkiego - w tym zbrojeniowego)

Główne założenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej :

a) wykorzystanie potencjału obronnego Niemiec (ale nie dawać odrębnych struktur dowodzenia ani armii narodowej)

b) powstanie zjednoczonej armii z udziałem Niemców

c) zwierzchnikiem wspólnej armii - Minister Obrony Europejskiej i Zgromadzenie Europejskie

Główne założenia Europejskiej Wspólnoty Politycznej:

a) zwieńczenie działań integracyjnych

b) integracja gospodarcza (EWWiS)

c) integracja militarna (Europejska Wspólnota Obronna)

Postanowienia sesji Rady Północnoatlantyckiej NATO (18-19 grudnia 1950 r.):

* włączenie kontyngentu wojskowego RFN do systemu wojskowego NATO

* ale bez odbudowy niemieckiej armii

* i bez oddawania Niemcom kontroli nad niemieckim przemysłem zbrojeniowym

- Rozmowy na temat Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO):

* rozpoczęto 15 II 1951 r. a zakończono 27 V 1952 r.

Zmiana reguł gry w połowie lat 50. XX wieku:

- 1952 r. - Wielka Brytania mocarstwem atomowym

- wkomponowanie broni atomowej do współdziałania z innymi rodzajami broni

- podział broni atomowej na:

* siły strategiczne- atak na wielkie miasta i zagłębia przemysłowe (potężne głowice)

* siły taktyczne- atak na mobilne i silnie broniące się zgrupowania przeciwnika (małe

ładunki)

- amerykańska doktryna „odpychania” (roll-back) wobec bloku wschodniego:

* autorzy: prezydent Eisenhower i sekretarz stanu - J.F. Dulles

* odepchnięcie komunizmu do granic ZSRR

* główny element doktryny - „polityka balansowania na krawędzi wojny” poprzez

groźbę zastosowania zmasowanego odwetu nuklearnego w wypadku lokalnego konfliktu

Sformułowanie przez NATO - doktryny „zmasowanego odwetu” ( „tarczy i miecza” )

a) konflikt między Wschodem a Zachodem nie zostanie zakończony w I fazie

b) wojna konwencjonalna - przedarcie się Rosjan w głąb Europy Zach.

c) zmasowany kontratak jądrowy sił USA

d) podział armii państw NATO na:

* siły „tarczy” - jednostki państw europejskich wsparte taktyczną bronią jądrową
do 250 km zasięgu i mocy 2 kt)

* siły „miecza” - strategiczne siły jądrowe USA

Kolejne zmiany w definiowaniu bezpieczeństwa międzynarodowego:

- 4 października 1957 r. - wystrzelenie przez ZSRR na orbitę pierwszego sztucznego satelity

- grudzień 1957 r. - modyfikacja przez NATO doktryny obronnej - doktryna „stopniowego
odstraszania” (graduated deterrence):

a) przyjęcie do wiadomości, że terytorium USA może być atakowane

b) racjonalność kalkulowania strat i zysków przez Moskwę

c) Rosjanie nie zdobyli przewagi nad Zachodem a jedynie „skrócili dystans”

- ewentualny atak Moskwy miał być powstrzymany kolejno przez:

a) siły konwencjonalne Europy Zachodniej

b) amerykańsko-brytyjskie taktyczne siły atomowe

c) amerykańsko-brytyjskie strategiczne siły atomowe

-podkreślenie, że NATO rezerwuje sobie prawo pierwszego uderzenia jądrowego
(nawet wobec przeciwnika używającego broni konwencjonalnej)

Porozumienie z Nassau (18-21 grudnia 1962 r.):

a) Wlk. Brytania zdecydowała się uzależnić własny arsenał jądrowy od pomocy USA

b) Francja odebrała decyzję brytyjską jako „zdradę” bezpieczeństwa europejskiego

c) zawetowanie przez Francję brytyjskiego wniosku o akcesje do EWG (14 stycznia 1963 r. - odwet francuski)

Historyczne pojednanie francusko - niemieckie (21-22 stycznia 1963 r.):

- zawarcie Paktu Elizejskiego (de Gaulle - Adenauer)

- konsultowanie polityki zagranicznej

- współpraca w przemyśle zbrojeniowym

- spotkanie de Gaulle - Adenauer - co najmniej 2 razy rocznie

- częste spotkania szefów MSZ

-pakt stał się podstawą trwającej do dziś współpracy francusko - niemieckiej (oś Paryż/Bonn/Berlin)

3. Powstanie bloku państw komunistycznych i utworzenie Układu Warszawskiego

Państwa zachodnie po II WŚ były gotowe zaakceptować dominację ZSRR w Europie Środkowo - Wschodniej, ale:

a) nie spodziewały się wprowadzenia przez ZSRR pełnej hegemonii

b) wprowadzenia radzieckiego systemu społeczno-politycznego i gospodarczego

c) oświadczenie Stalina: - „Tam, dokąd dotrą nasze czołgi, dotrze też nasz ustrój”

-

Połowa 1947 r. - wyklarowanie się konfrontacyjnej polityki ZSRR:

* odrzucenie oferty Plana Marshala (lipiec 1947)

* utworzenie Kominternu (wrzesień 1947)

* sfałszowane przez komunistów wybory w państwach zależnych od ZSRR

Dwa etapy przejmowania władzy przez komunistów:

I etap: - podkreślanie odrębności i specyfiki każdego z krajów ESW (zaprzeczanie sugestiom, że budują kopię ustroju ZSRR)

II etap: - koniec lat 40. XX wieku - realizacja uniformizacji

- efekt finalny - powołanie RWPG (5-8 stycznia 1949)

Pierwsza połowa lat 50. XX wieku - proces upodabniania się do ZSRR:

* w sferze polityki - kontrola państwa nad wszystkimi sferami aktywności społecznej

* w sferze gospodarki - forsowna industrializacja

- rozbudowa przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego

- preferowany handel wewnątrz bloku i z ZSRR

* w strukturze społecznej - zwalczanie prywatnej własności ziemi

- zwalczanie drobnych warsztatów i punktów usługowych

* w sferze kultury - socrealizm

- kult Stalina (kult jednostki)

-śmierć Stalina (5 III 1953) - początek liberalizacji systemu:

* totalitaryzm zaczął w praktyce tolerować (a nie aprobować) szerszy margines swobód ludności)

* 16 czerwca 1956 r. - stłumione przez ZSRR powstanie robotnicze w Berlinie

* z drugiej strony - przyjazne gesty ZSRR wobec Zachodu:

a) propozycja zjednoczenia Niemiec - konferencja w Berlinie 25 I - 18 II 1954

b) rezygnacja ze strefy okupacyjnej w Austrii (2-15 V 1955)

* 15 V 1955 - utworzenie Układu Warszawskiego

*Sygnatariusze UW:

- Albania (wystąpiła z układu w 1968 r.)- Bułgaria- Czechosłowacja

- NRD- Polska- Rumunia- Węgry- ZSRR

- od odwilży do globalnych kryzysów:

* przełomowe znaczenie dla bloku komunistycznego - XX zjazd KP ZSRR:

- tajny referat Chruszczowa

- błędy i wypaczenia epoki stalinowskiej

- potępienie kultu jednostki

- przemoc i represje wśród komunistów były złem i należą do przeszłości

*2 października 1957 r.-XII sesja ZO ONZ - ogłoszenie Planu Adama Rapackiego (szef MSZ):

- plan denuklearyzacji Europy Środkowej (plan Rapackiego)

- Polska, Czechosłowacja, RFN i NRD - regionalną strefą bezatomową

- projekt odpowiadał interesom ZSRR (w RFN liczne składy broni atomowej USA - jej

usunięcie to podważenie strategii obrony NATO)

- odmowa przyjęcia przez Zachód porozumienia stanowiłaby zysk propagandowy

- akceptacja planu przez Zachód - zwiększeni bezpieczeństwa Polski

* 13 sierpnia 1961 r. - wzniesienie muru berlińskiego

* dalsze sukcesy technologiczne ZSRR:

- 12 kwietnia 1961 r. - lot kosmiczny J. Gagarina

4. Problem zbrojeń i rozbrojenia podczas zimnej wojny

Dylematy zbrojeń i rozbrojenia podczas zimnej wojny:

* próby przełamania wrogości pomiędzy blokami:

- 4 listopada 1954 r. - rezolucja ZO ONZ wzywająca do redukcji zbrojeń i powstrzymania się od użycia i wytwarzania BMR

- 26 III - 23 VII 1955 r. - konferencja rozbrojeniowa przywódców USA, ZSRR, Wielkiej Brytanii i Francji w Genewie

- kwestia niemiecka i bezpieczeństwo w Europie

- 1957 r. - zwiększenie bezpieczeństwa międzynarodowego poprzez utworzenie

Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej

*przełom lat 50. i 60. XX w. - pierwsze całościowe porozumienia rozbrojeniowe:

- 28 grudnia 1963 r. - projekt rozbrojeniowy Gomółki:

* nawiązanie do planu Rapackiego

* zamrożenie zbrojeń atomowych i termojądrowych w EŚW

* objęcie strefą bezatomową innych państw

- 1 lipca 1968 r. - podpisanie Traktatu o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej

5. Rozpad ZSRR i upadek komunizmu w Europie

Polityka imperialna ZSRR na glinianych nogach (1967-1979):

• ostateczne odejście w polityce ZSRR od roli i ideologii „awangardy rewolucji” na rzecz nawiązywania do tradycji i spuścizny rosyjskiej

Schyłek lat 60. XX w. - kilka porażek ZSRR:

a) wojna sześciodniowa Izraela z koalicją państw arabskich (5-10 czerwca 1967)

b) reakcja ZSRR na reformy w Czechosłowacji („Praska Wiosna”) - 1968

c) 1969 r. - początek sowiecko-chińskiego konfliktu pogranicznego nad rzeką Ussuri:

17 listopada 1969 r. - rozmowy rozbrojeniowe USA-ZSRR w Helsinkach SALT I:

Agonia systemu komunistycznego (1979-1988)

* interwencja w Afganistanie (25 XII 1979) - nadwerężenie sił ZSRR

* wyjście ZSRR poza własna strefę wpływów

* strategiczna izolacja ZSRR

* interwencja ZSRR zagroziła interesom Chin, państw islamskich i zraziła państwa III świata

* rozpowszechnianie się nowej ideologii - fundamentalizmu islamskiego

- dojście do władzy M. Gorbaczowa - początek pierestrojki i głasnosti:

* wymuszony charakter reform wewnętrznych i ustępstw wobec Zachodu

* Gorbaczow nie był demokratą - lecz inteligentnym, wykształconym i łagodnym „aparatczykiem”

* swoboda wypowiedzi i liberalizacja systemu - środki na przedłużenie żywotności i usprawnienie ZSRR- a nie wartości same w sobie

Gorbaczow wierzył, że reformy umożliwią:

a) usprawnią system

b) ułatwią przepływ informacji i proces decyzyjny

c) wyzwolą w społeczeństwie energię, której tłumienie pozbawiało ZSRR szans na rywalizacje naukowo-techniczną z USA- stworzony przez Stalina i modyfikowany przez następców system nie mógł znieść przebudowy i jawności,

Umowny symbol zamknięcia zimnej wojny - nieformalny szczyt Bush (senior) - Gorbaczow - Malta 2-3 grudnia 1989

- problem zjednoczenia Niemiec

- perspektywy reform w ZSRR- Gorbaczow przestał być dla USA przywódcą wrogiego państwa - cenny sojusznik, którego należy wspierać (słaba pozycja we własnym kraju)

Dążenie USA do utrzymania Gorbaczowa przy władzy:

a) nie należy go upokarzać bo nastąpi powrót do władzy radykałów

b) priorytet dla Zachodu - stabilizacja i kontrola nad BMR

c) małe znaczenie dla Zachodu dla swobód obywatelskich i demokratyzacji w ZSRR

Opuszczenie przez wojska radzieckie (od 1 I 1992 r. - rosyjskie) terytorium państw ESW:

* Węgry - 19 VI 1991

* Czechosłowacja - 27 VI 1991

* Polska - 17 IX 1993

* Łotwa i Estonia - 31 VIII 1994

TEMAT 5. Próba przezwyciężenia zimnowojennych podziałów w Europie. Nowa jakość polityczna w Europie Zachodniej

1. Od odprężenia (detente) i łagodzenia w stosunkach międzynarodowych do czasu kryzysów politycznych

2. Powrót zimnej wojny, rewitalizacja UZE oraz Europejska Współpraca Polityczna (EWP)

3. Zjednoczenie Niemiec i początek reform NATO i UZE

4. Instytucjonalizacja procesu KBWE

5. Powstanie OBWE i jej struktura instytucjonalna

1. Od odprężenia (detente) i łagodzenia w stosunkach międzynarodowych do czasu kryzysów politycznych Odprężenie (detente) i czas kryzysów:

→Osłabienie rywalizacji supermocarstw w Europie w II połowie lat 60. XX wieku:

* USA prowadziły wojnę w Wietnamie

* ZSRR wiódł spory z Chinami

→Konfliktem zastępczym była „wojna sześciodniowa” na Bliskim Wschodzie:

* ZSRR dozbrajał państwa arabskie

* USA wspierały Izrael

Zmiany w sytuacji strategicznej:

→Secesja Francji w 1966 r.

* przeniesienie Kwatery Głównej NATO z Paryża do Brukseli;

→Szczyt Rady Północnoatlantyckiej (13-14 grudnia 1967 r.):

→Proklamowanie przez R. Nixona na szczycie Rady Północnoatlantyckiej (NAC) - 24 lutego 1969 r.:

* nowej polityki „partnerstwa”

* i „nowego ducha współpracy” z Europą Zachodnią

→Doktryna Nixona przewidywała:

* zastąpienie układu „bipolarnego” (dwubiegunowego)

* przez pentarchię (grupę 5 państw):

a) USAb) ZSRRc) Chinyd) Japoniae) Europa Zachodnia

-

→Stworzenie przez państwa europejskie nowej płaszczyzny współpracy (1969-1970):

* powstanie Europejskiej Współpracy Politycznej;

* skład EWP identyczny jak EWG (formalnie struktura odrębna);

* EWP forum wzajemnego:

a) informowania się;

b) konsultacji;

c) ujednolicenia polityk zagranicznych.

→Lata 60. i 70. XX w. - wyczerpywanie się rozwiązań opracowanych przez Zachód jeszcze pod koniec II WŚ

• 1968 r. - protesty młodzieży w krajach zachodnich:

* pacyfizm;

* żądanie równouprawnienia dla dyskryminowanych grup;

* troska o środowisko;

* fascynacja skrajną lewicą (wersja Mao Tse-Tunga i Che Guevary, a nie Moskwy);

* strajki wstrząsem dla gospodarki Francji;

* pozycja USA i RFN nie osłabła;

• 20 VII 1969 r. - lądowanie Amerykanów na Księżycu;

→Plan H. Kissingera z 23 IV 1973 r.:

* stworzenie wspólnoty obejmującej USA, Kanadę,Japonię i Europę Zachodnią;

* pomysł nie został zrealizowany;

→Nowa amerykańska doktryna obronna z marca 1973 r.:

* po raz pierwszy separowała bezpieczeństwo USA od Europy Zachodniej;

* przewidywała możliwość wybuchu „lokalnej wojny jądrowej” w Europie, ale bez udziału

USA

2. Powrót zimnej wojny, rewitalizacja UZE oraz Europejska Współpraca Polityczna (EWP)

Nawrót zimnej wojny:

→I szok naftowy (17 X 1973 - embargo państw arabskich na dostawe ropy do państw proizraelskich);

→II szok naftowy (1980 - obalenie monarchii w Iranie, wybuch wojny iracko-irańskiej, agresja ZSRR na Afganistan);

→Beneficjentem ww. szoków naftowych stał się ZSRR:

* duży wzrost eksportu ropy i gazu do Europy Zach.

* dochody z eksportu na forsowny wyścig zbrojeń;

* rozmieszczenie rakiet SS-20 przez ZSRR w Europie Środkowo-Wschodniej w 1976 r.;

* znaczna przewaga ZSRR nad NATO w siłach konwencjonalnych;

→Widoczna podatność Europy Zach. na „szantaż energetyczny” ZSRR:

* w przyszłości doprowadziło to do sporu USA - Europa o korzystanie z „rurociągu
syberyjskiego” - szczyt G-7 w Ottawie (22-23 VII 1981 r.);

→

→Dojście do władzy w USA prezydenta Reagana:

* blok komunistyczny wrogiem Zachodu;

* współistnienie z nim nie rokuje przyszłości;

* należy dążyć do likwidacji komunizmu;

* słabość komunizmu - brak innowacyjności w gospodarce;

* rozwijanie zaawansowanej technologicznie produkcji zbrojeniowej przez USA;

* 1982 r. - brytyjsko-argentyńska wojna o Falklandy (Malwiny) testem na wiarygodność

USA wobec Europy Zachodniej;

Przyczyny umożliwiające NATO występowanie z pozycji silniejszego partnera i wezwanie do dialogu:

* przewaga technologiczna Zachodu nad ZSRR;

* wplątanie ZSRR w wojnę partyzancką w Afganistanie;

* stagnacja gospodarcza w bloku wschodnim;

* rozczarowanie społeczne

Zmiana układu sił między Wschodem a Zachodem zbiegła się w czasie ze wzrostem aspiracji międzynarodowych państw Europy Zachodniej:

→Początek lat 80. XX w. - zapowiedź powołania UE:

* integracja gospodarcza (EWG);

* stopniową harmonizację narodowych polityk obronnych

Spotkanie Reagan - Gorbaczow w Reykjaviku (11-12 X 1986 r.) uznane przez państwa Europy Zach. za:

→zagrożenie (porozumiewanie się ponad głowami Europy);

→Przyspieszyło to prace RM UZE (Haga 27 X 1987 r.) nad Platformą interesów bezpieczeństwa europejskiego”:

* uzupełnienie integracji europejskiej o aspekt bezpieczeństwa;

* główną odpowiedzialność za bezpieczeństwo Europy ponoszą sami Europejczycy;

* zarówno w zakresie sił konwencjonalnych, jak i jądrowych;

Pierwsza deklaracja o współpracy NATO z UW: - Przyjęta 4 XII 1989 r.

Europejska Współpraca Polityczna:

→Postępy w politycznej i gospodarczej integracji czyniły z Europy coraz silniejszego partnera USA:

* lata 70. XX w. - częściowe partnerstwo;

* lata 80. XX w. - uprzywilejoane partnerstwo.

Zasady Europejskiej Współpracy Politycznej:

→Niezależność EWP;

→Odseparowanie EWP od WE (chociaż skupiała te same państwa);

→Zachowanie międzyrządowego charakteru;

→ podstawą EWP spotkania szefów MSZ państw członkowskich (tzw. Rada);

→ i podległych im urzędników - dyrektorów politycznych (tzw. Komitet Polityczny)

→Spotkania Rady co najmniej 2 razy rocznie pod przewodnictwem kraju sprawującego rotacyjne

przewodnictwo w EWG;

3. Zjednoczenie Niemiec i początek reform NATO i UZE

Zjednoczenie Niemiec - naruszenie zimnowojennego podziału Europy:

→9 XI 1989 r. - otwarcie przez NRD granicy z RFN;

Program kanclerza H. Kohla- od demokratyzacji NRD do zjednoczenia Niemiec;

→Sąsiedzi Niemiec przeciwko zjednoczeniu:

* obawa Polski i Czechosłowacji przed możliwością zakwestionowania granic;

* Francja - zachwianie równowagi w Europie;

* ZSRR - stworzenie precedensu (wejście NATO do radzieckiej strefy wpływów);

Stosunek NATO i USA do zjednoczenia Niemiec:

4 XII 1989 r. - poparcie na szczycie NATO w Brukseli przez:

* przez prezydenta G. Busha (seniora)

* europejscy sojusznicy bardziej sceptyczni.

Sytuacja NRD na przełomie 1989/1990 roku:

→ Gospodarcze uzależnienie NRD od pomocy RFN;

→ Polityczne uzależnienie NRD od ZSRR.

Zabiegi wokół problemu zjednoczenia Niemiec:

→ 30 I 1990 r. - wstępna zgoda ZSRR na zjednoczenie

* zastrzeżenie - Niemcy nie będą mogły należeć do NATO

→ 14 II 1990 r. - spotkanie w Ottawie - zgoda 4 mocarstw na zjednoczenie Niemiec (USA, ZSRR, Wielka Brytania, Francja);

→ 4 V 1990 r. - początek rozmów nt. zjednoczenia Niemiec w Bonn:

* Polska brała udział w części obrad dot. nienaruszalności granic zewnętrznych.

Szczególnie ważne dla RFN było:

• pozyskanie ZSRR i Francji

• obawa Francji przed „renacjonalizacją” polityki zagranicznej Niemiec (przewaga gospodarcza Niemiec nad Francją);

Pomysł Francji na zapewnienie sobie bezpieczeństwa:

• wzmocnienie struktur integracji europejskiej;

• zachowanie silnych elementów międzyrządowych;

• objęcie integracją nowych obszarów;

• ograniczenie samodzielności państw

-

Stosunek ZSRR do problemu zjednoczenia Niemiec:

• sprzeciw ZSRR ws. wejścia Niemiec do NATO;

• wraz z pogarszaniem się sytuacji gospodarczej ZSRR słabł jego opór;

15-16 VII 1990 r. - decydujące spotkanie Kohla i Gorbaczowa w Stawropolu:

• pomoc RFN dla ZSRR (15 mld marek)

• opuszczenie Niemiec przez wojska ZSRR do 1994 r.;

• obszar NRD włączony do NATO (ale bez rozmieszczenia wojsk NATO i budowy instalacji wojskowych)

• zakaz posiadania przez Niemcy BMR

Początek reform NATO i UE

Reformy NATO:

* 23 XI 1990 r. - zawarcie przez USA i WE „Deklaracji Transatlantyckiej”:

Sfera polityczna:

1. wspieranie demokracji i praworządności;

2. poszanowanie praw człowieka;

3. poszanowanie dla indywidualnej wolności;

4. wsparcie dla państw Europy Środkowo - Wschodniej podejmujących reformy polityczne i gospodarcze;

Sfera gospodarcza:

a) dążenie do spójnej, światowej ekonomii;

b) wzrost gospodarczy;

c) niska inflacja i bezrobocie;

d) promowanie zasad gospodarki rynkowej;

e) liberalizacja gospodarki światowej;

f) wprowadzenie w życie zasad GATT i OECD

g) pomoc dla krajów rozwijających się

Deklaracja zawierała listę „transnarodowych wyzwań”:

• Zwalczanie terroryzmu;

• Zwalczanie międzynarodowej przestępczości:

• produkcja narkotyków;

• pranie brudnych pieniędzy;

• Zapobieganie rozprzestrzenianiu się BMR;

• Ochrona środowiska;

XII 1991 Maastricht (przy podpisywaniu Traktatu UE) państwa UZE zawarły dwa porozumienia:

* „Deklaracja ws. roli UZE i jej stosunków z UE i NATO”;

* „Deklaracja dot. stosunków z innymi krajami europejskimi”;

* w deklaracjach stwierdzano, że:

- UZE stanie się integralną częścią rozwoju UE;

- UZE wzmocni wkład UE do solidarności w ramach NATO;

- rozwój UZE jako obronnego komponentu UE;

- UZE jako środek wzmacniający europejski filar NATO;

- wezwanie do przejrzystości i komplementarności pomiędzy:

a) rodzącą się europejską tożsamością bezpieczeństwa i obrony;

b) a NATO.

Deklaracje zapowiadały:

• operacyjne wzmocnienie UZE;

• powołanie Komórki Planowania UZE;

• * współpracę wojskową (uzupełniającą NATO) w zakresie:
  - logistyki;

- transportu;

- szkolenia;

- nadzoru strategicznego

• spotkania szefów sztabów państw UZE;

• powołanie oddziałów podległych UZE;

• współpraca zbrojeniowa;

• utworzenie Europejskiej Agencji Zbrojeniowej (EAZ)

• zachowanie przez UZE swojej podmiotowości, mimo głębokiej rekonstrukcji i powiąznia z UE

Instytucjonalizacja procesu KBWE

→Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w okresie zimnej wojny:

* 30 lipca - 1 sierpnia 1975 r. - podpisanie w Helsinkach Aktu Końcowego KBWE;

* warunki porozumienia zawarto w trzech pakietach, tzw. „koszykach”:

1. Bezpieczeństwo w Europie:

• - „Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi” (tzw. Dekalog Helsiński);

• - „Dokument ws. środków budowy zaufania oraz niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenie”;

2. Współpraca gospodarcza, naukowo - techniczna i w ochronie środowiska;

3. Współpraca w sprawach humanitarnych;

Akt Końcowy KBWE nie był źródłem prawa międzynarodowego:

• źródłem prawa m-n była za to „Deklaracja zasad”;

• funkcjonowanie KBWE oparte głównie o zobowiązania polityczne podjęte na wysokim szczeblu;

• zobowiązania można traktować, jako tzw. „prawo miękkie”

Widoczna tendencja do instytucjonalizacji dialogu KBWE:

• okresowe spotkania wielostronne;

• 35 członków KBWE będzie debatować o CBSM (Confidence and Security-Building Measures - Budowa Środków Zaufania w aspekcie Bezpieczeństwa i Rozbrojenia);

• a 23 kraje NATO i UW - nt. redukcji sił konwencjonalnych w Europie

Nowe instrumenty działania KBWE ws. zapobiegania i rozwiązywania kryzysów międzynarodowych

→Przyjęcie na szczycie w Paryżu (19-21 XI 1990) tzw. „Mechanizmu Wiedeńskiego” dot. nietypowej działalności wojskowej:

• prawo każdego państwa KBWE/OBWE do zwrócenia się do innego państwa z prośbą o wyjaśnienie niezaplanowanych i nadzwyczajnych działań jego SZ

• konieczność pełnej odpowiedzi w ciągu 2 dni;

• w przypadku jej braku - możliwość zwołania konferencji kryzysowej KBWE/OBWE

Nowe uprawnienia KBWE wobec państw:

→„Traktat Otwartego Nieba” - 24 III 1992 r.:

* zwiększenie zaufania;

* możliwość wzajemnego kontrolowania swoich terytoriów z powietrza;

→Po upadku ZSRR konieczność renegocjacji Traktatu CFE:

* potrzeba objęcia nim nowych państw po rozpadzie ZSRR;

Powstanie OBWE i jej struktura instytucjonalna

Powstanie OBWE:

→Szczyt KBWE w Budapeszcie (5-6 XII 1994):

* deklaracja „Ku prawdziwemu partnerstwu w nowej erze”

* od 1 I 1995 r. - przekształcenie KBWE w OBWE;

* OBWE organizacją wczesnego ostrzegania, zapobiegania konfliktom i

rozwiązywania kryzysów w Europie;

* współpraca z innymi strukturami regionalnymi i transatlantyckimi;

* przyjęcie „Kodeksu postępowania w dziedzinie polityczno-wojskowych aspektów

bezpieczeństwa”;

Obecne struktury OBWE (siedziba w Genewie):

• Spotkania Szefów Państw i Rządów (tzw. „szczyty”) - co 2 lata - ustalanie kierunków działania;

• Konferencje Przeglądowe - co 2 lata:

* kontrola zakresu realizacji aktów KBWE/OBWE;

• Rada Ministerialna - co najmniej raz w roku (szefowie MSZ)

* główny organ decyzyjny i forum konsultacji;

• Wysoka Rada (utworzona w 1990 r. jako Komitet Wysokich Przedstawicieli)

Misje KBWE/OBWE:

Pierwsza misja KBWE - Albania (wrzesień 1991):

* sprawdzenie czy Albania spełnia kryteria członkostwa w KBWE;

Długoterminowe misje KBWE w terenie:

* Europa Wschodnia;

* Europa Południowo - Wschodnia;

* Kaukaz;

* Azja Środkowa;

Największe misje OBWE:

* operacja w BiH (240 osób w 2002 r.);

* Chorwacja i Kosowo (2 tys. obserwatorów);

* Górny Karabach (3 tys. obserwatorów);

TEMAT 6. Budowa euroatlantyckich struktur bezpieczeństwa

1. Zmiany w systemie bezpieczeństwa Europy Zachodniej

2. Utworzenie WPZiB UE - traktat z Maastricht

3. Wielonarodowe jednostki wojskowe - Eurokorpus, EUROFOR, EUROMARFOR i inne niemilitarne struktury wspierające. Misje antykryzysowe

4. Początek tworzenia EPBO. Interwencja w Albanii oraz współpraca i podział kompetencji w NATO

5. Nowe formy współpracy UE - USA na przełomie XX/XXI wieku. Interwencja w Kosowie

6. Amerykańsko - europejskie rozbieżności w kwestii bezpieczeństwa



1. Zmiany w systemie bezpieczeństwa Europy Zachodniej


Traktat z Maastricht - utworzenie Wspólnej PolitykiZagranicznej i Bezpieczeństwa UE:

→18 I 1990 r. - F. Mitterand i H. Kohl przedstawiają wstępny projekt UE oparty na:

* unii politycznej ograniczającej samodzielność polityk zagranicznych państw;

* międzyrządowy charakter unii politycznej (na nie ponadnarodowy, jak WE);

→13-14 XII 1990 r. - Konferencja Międzyrządowa na szczycie RE w Rzymie - praca nad projektem UE:

* Francja i Niemcy - powołanie jak najsilniejszej Unii;

* Wielka Brytania - hamowanie ww. inicjatyw

Trzy czynniki sprzyjające reformie i poszerzeniu kompetencji WE/UE:

1.Zainteresowanie państw EFTA i nowych demokracji EŚW zacieśnieniem więzi z WE/UE i uczestnictwem w nich;

2.Przewidywany rozrost WE/UE przynaglał do przebudowy;

• →Powołanie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB UE) na mocy:

* Traktatu o UE (TUE) z Maastricht - 7 II 1992 (wszedł w życie 1 XI 1993);

* decyzją szczytu RE w Lizbonie (26-27 VI 1992) WPZiB zastąpiła Europejską

Współpracę Polityczną (EWP)

Cele WPZiB UE wskazane w TUE:

• Ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii;

• Umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszelkich formach;

• Zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego;

• Popieranie współpracy międzynarodowej;

• Rozwijanie i konsolidacja demokracji oraz rządów prawa, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności w krajach trzecich;

W celu utrzymania ciągłości działań WPZiB (rotacje przewodnictwa) funkcjonować miała tzw. „Trójka”

• Skład Trójki:

• aktualny przewodniczący;

• jego poprzednik;

• i następca.

• Kolejny organ prowadzący WPZiB to KP:

• członkami najwyżsi urzędnicy MSZ państw członk.

• KP wspomagał RUE;

• przygotowywał jej obrady;

• monitorował rozwój sytuacji międzynarodowej;

• sporządzał dla RUE opinie;

• kontrolował wprowadzanie decyzji RUE na niższych szczeblach;

Formy prowadzenia i kształtowania WPZiB UE:

• Współpraca międzyrządowa;

• Wzajemne informowanie się i konsultowanie;

• Koordynacja działań i stanowisk na konferencjach i w organizacjach międzynarodowych;

• Kontakty (dialog) z państwami trzecimi na wszystkich szczeblach;

• Zachowanie prawa państw członkowskich do podejmowanie autonomicznych decyzji i bez konsultowania się z partnerami (w wyjątkowych i nagłych sytuacjach);

Na potrzeby WPZiB stworzono dwa narzędzia:

• Wspólne Stanowiska (positions):

• - oświadczenia o charakterze politycznym;

• - umożliwiały one określenie stosunku UE wobec państwa trzeciego czy wydarzenia międzynarodowego;

-Wspólne działania (joint actions):

- podstawowy instrument prowadzenia WPZiB;

- działania wiążące dla wszystkich członków;

- o ich podjęciu decydowała RUE na podstawie ogólnych wytycznych RE WPZiB dotyczy:

• Polityki zagranicznej;

• Polityki bezpieczeństwa;

• Procesu KBWE;

• Polityki rozbrojenia, kontroli zbrojeń i budowy środków zaufania;

• Nieproliferacji broni nuklearnych;

• Bezpieczeństwa gospodarczego (eksport broni i transfer technologii militarnych).

Deklaracja Petersberska - 19 VI 1992 r.

Postanowienia szczytu RM UZE w Petersbergu pod Bonn:

• Skuteczne stosowanie środków zapobiegania konfliktom;

• Opanowywanie sytuacji kryzysowych;

• Wspieranie działań KBWE i RB ONZ;

• Gotowość uczestnictwa UZE wraz z UE, NATO i KBWE w tworzeniu architektury bezpieczeństwa w Europie;

• Uczestnictwo wojskowych w pracach organów UZE;

• UZE jako „komponent obronny UE”;

• UZE jako środek umacniania europejskiego filaru Sojuszu Atlantyckiego;

• Gotowość postawienie przez państwa członkowskie jednostek wojskowych do dyspozycji i realizacji zadań pod egidą UZE;

• Zobowiązanie państw członkowskich do prowadzenia tzw. „misji petersburskich”;

3. Wielonarodowe jednostki wojskowe - Eurokorpus, EUROFOR, EUROMARFOR i i inne niemilitarne

W I połowie lat 90. XX w. UZE mogła korzystać w ramach FAWEU (Forces Answerable to WEU - formacje wielonarodowe) z nw. wielonarodowych formacji europejskich:

* EUROKORPUS - powstał 1 X 1993 r.; gotowość bojową osiagnął 2 lata później

(łącznie z misjami „szybkiego reagowania”);

* EUROFOR;

* EUROMARFOR

* i innych

Działania UZE wspierały też nowo powołane instytucje:

* Centrum Satelitarne;

* WEAG (Zachodnioeuropejska Grupa);

* ISS (Instytut Studiów nad Bezpieczeństwem;

EUROKORPUS

Zasady podporządkowania Eurokorpusu:

• 21 I 1993 r. - podporządkowanie go dowództwu NATO;

• Eurokorpus mógł też działać w ramach FAWEU pod kierownictwem RM UZE:

* na mocy porozumienia z RM UZE (Rzym 19 V 1993);

* „Wspólnej Deklaracji o warunkach użycia Eurokorpusu w przyszłej pracy na rzecz UZE”
(20 IX 1993);

- Za zgodą państw członkowskich:

* NATO mogło wysłać Eurokorpus poza obszar UE;

* OBWE i ONZ - poza obszar NATO

EUROKORPUS

1993 - 1996 rozwój Eurokorpusu - dołączenie kontyngentu:

* Belgia;

* Hiszpania;

* Luksemburg.

→ Sztywna struktura jednostki:

* w jej skład wchodziły konkretne formacje;

* dowodzili rotacyjne:

a) Niemiec;

b) Francuz;

c) Belg;

• Eurokorpus mógł być wykorzystany do:

* obrony terytorium UE na mocy art. 5 Traktatu NATO lub art. V ZTB;

* operacji petersberskich - powierzanych UZE przez ONZ i OBWE

EUROFOR - Europejskie Siły Reagowania

22 XI 1993 r. - RM UZE w Luksemburgu:

- koncepcja utworzenia sił lądowo - morskich w basenie Morza Śródziemnego;

15 V 1995 r. - RM UZE w Lizbonie:

- zapowiedź powołania sił lądowo - morskich:

* EUROFOR - Europejskie Siły Reagowania;

* EUROMARFOR - Europejskie Siły Morskie;

- uczestnicy porozumienia:

* Francja;

* Hiszpania;

* Portugalia;

* Włochy.

EUROFOR - Europejskie Siły Reagowania

9 XI 1996 r. - Florencja (siedziba i sztab EUFOR-u):

* oficjalne powołanie do życia EUFOR;

- misji petersberskich;

- innych operacji.

EUROFOR - Europejskie Siły Reagowania EUROFOR to: - jednostka szybkiego reagowania; - posiada „szkieletowy charakter”: * do każdej misji można skompletować inną jej strukturę; * liczebność i specjalizacja wydzielonych jednostek może się zmieniać; - maksymalna liczebność EUROFOR: * do 10 tysięcy żołnierzy; * trójbrygadowa dywizja piechoty morskiej

EUROMARFOR - Europejskie Siły Morskie

EUROMARFOR:

- tworzony równolegle z EUROFOR jako jej morskie uzupełnienie;

- zadania EUROMARFOR:

* misje petersberskie;

* pomoc w wypadku klęsk żywiołowych;

* misje patrolowo - zabezpieczające:

- kontrola przestrzegania embarga;

- ochrona komunikacji morskiej;

- rozminowywanie;

* zadania transportowo - desantowe;

EUROMARFOR jest:

- również formacją „szkieletową”;

- kompletowana na potrzeby konkretnych misji;

- formacja została zgłoszona do FAWEA (Force Answerable to WEU - formacje

wielonarodowe)

- a także do operacji NATO.

Grupa Polityczno - Wojskowa (PMG)

- V 1995 r. przy Radzie UZE powstaje PMG:

• Podstawowe zadania:

* analizowanie sytuacji;

* przygotowywanie wariantów działań dla Rady UZE;

• Z kolei przy PMG funkcjonuje od XII 1995 r. - Centrum Sytuacyjne:

* dostarcza PMG informacji o sytuacjach kryzysowych;

* i prowadzenia działań

Komitet Wojskowy UZE:

• Od 1993 r. dwa razy w roku odbywały się spotkania szefów sztabów państw UZE;

• 13 V 1997 r. w Paryżu RM UZE postanowiła zinstytucjonalizować ww. spotkania:

* powołanie Komitetu Wojskowego;

* udział w jego pracach biorą:

- szefowie sztabów państw UZE

- lub „delegaci wojskowi” (także z państw powiązanych z UZE);

• 15 V 1995 r. - szczyt RM UZE w Lizbonie:

* rozwinięcie programu misji petersberskich

• 14 XI 1995 r. - szczyt UZE w Madrycie:

• przyjęcie raportu: „Europejskie bezpieczeństwo: wspólna koncepcja 27 krajów UZE (wszystkich państw powiązanych z UZE) dot. europejskich interesów i zagrożeń;

• opracowanie raportu o przyszłych relacjach UE - UZE: „Wkład UZE do Konferencji Międzyrządowej UE w 1996 r.” na potrzeby nadchodzącej reformy UE

Funkcjonowanie WPZiB w pierwszych latach oceniano niejednoznacznie:

• - dyplomacja i nacisk gospodarczy UE nie odnosił skutku; (ludobójstwo w Rwandzie, Czeczenia, obalenie demokracji na Haiti);

• - bezpieczeństwo militarne Europy w rękach NATO;

• - dominacja USA

4. Początek tworzenia EPBO. Interwencja w Albanii oraz współpraca i podział kompetencji w NATO

Nowe misje i początek tworzenia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obronnej (EPBO)

• Przywracanie praworządności w Albanii (1997):

- operacja pokojowo - stabilizacyjna „Operacja Alba”;

- w 19917 r. zamieszki w Albanii spowodowane:

* niedemokratycznymi rządami prezydenta S. Berishy;

* kryzys systemu bankowo - kredytowego;

* załamanie całego aparatu państwowego;

* rozpad armii;

* groźba podziału Albanii pomiędzy klany;

* w zamieszkach zginęło 2 tys. osób;

- marzec 1997 r. - misja obserwacyjno - humanitarna NATO i UZE

• Przejmowanie pomocy humanitarnej w Albanii przez uzbrojone bandy;

• Kryzys wewnętrznym problemem Albanii;

• Dopiero 15 IV 1997 r. na prośbę władz Albanii OBWE rozpoczęła operację zabezpieczającą dostawy humanitarne

• W misji uczestniczyło 6 tys. żołnierzy:

* połowę stanowili Włosi, a resztę;

* Francuzi;

* Hiszpanie;

* Grecy.

• Pozostali oni w Albanii do wyborów parlamentarnych w czerwcu 1997 r.;

• Do wiosny 1998 r. misja UZE (Multinational Advisory Police Element in Albania - MAPEA) szkoliła miejscową policję

Porozumienia międzyrządowe ws. budowy Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obronnej (EPBO):

• Dopiero przyłączenie się Wielkiej Brytanii do francusko - niemieckiej kooperacji wojskowej pozwoliło na tworzenie ogólnounijnej wizji europejskiej obronności:

* Londynowi zależało na utrzymaniu spójności NATO i obecności USA w Europie;

* osiągali to blokując budowę europejskiej obronności w ramach UE (M. Thatcher,

J. Major);

* zmiana brytyjskiej strategii (A. Blair) z powodu determinacji państw europejskich

(Francja) budowy systemu obrony nawet poza UE i w opozycji do NATO;

• Budowę EPBO odblokował francusko - brytyjski szczyt w Saint - Malo (3-4 XII 1998):

• A. Blair i J. Chirac stwierdzili, że: UE powinna dysponować wiarygodnymi siłami zbrojnymi;

• polityka UE nie powinna nakładać na państwa członkowskie zobowiązań kolidujących z działaniami NATO i UZE;

• NATO nadal pozostaje podstawą zespołowej obrony państw europejskich;

• wzmocnienie ich solidarności będzie Paktowi służyć (bez duplikowania struktur NATO);

Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obronna (EPBO) miała powstawać:

* w ramach instytucji UE;

* z poszanowaniem zróżnicowanej sytuacjiposzczególnych państw w strukturach UE i NATO;

* w budowie EPBO wykorzystano by zasoby UZE;

* stosunki EPBO z UE miały ewoluować;

Szczyt RE w Kolonii (3-4 VI 1999)

• Przyjęcie raportu dot. budowy Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WEPBiO):

* Rada UE będzie mogła decydować o użyciu w sytuacjach kryzysowych instrumentów UZE i UE:

- politycznych;

- ekonomicznych;

- militarnych;

* zapowiedź powołania przy Radzie UE nowych organów obsługujących WEPBiO

5. Nowe formy współpracy UE - USA na przełomie XX/XXI wieku. Interwencja w Kosowie

Nowe formy współpracy UE i USA u schyłku lat 90. XX w.:

• Szczyt UE - USA w Madrycie (3 XII 1995):

* podpisanie przez B. Clintona i premiera Hiszpanii F. Gonzaleza (rotacyjny przewodniczący UE):

- „Nowej Agendy Transatlantyckiej”;

- „Wspólnego Planu Działania UE - USA”;

* określenie wspólnej wizji bezpieczeństwa europejskiego i transatlantyckiego opartego na
współpracy NATO, UE, UZE, OBWE i Rady Europy;

* podkreślenie centralnej roli NATO;

Główne cele „Agendy” i „Wspólnego Planu”:

1. Globalna promocja pokoju, stabilności, demokracji i rozwoju

2. Główne obszary działań (b. Jugosławia, kraje EŚW, Rosja, Ukraina, Turcja, Cypr i Bliski Wschód);

3. Rozwiązywanie globalnych wyzwań:

• - zanieczyszczenie środowiska;

• - problem dziury ozonowej;

• - pustynnienie i zmiany klimatyczne;

• - przestępczość międzynarodowa i terroryzm;

• - narkomania, epidemie (Ebola, AIDS);

• Rozszerzenie światowego handlu i zacieśnienie wiezi gospodarczych;

• Budowa powiązań transatlantyckich

Działania USA w II połowie lat 90. XX w. podczas drugiej kadencji B. Clintona świadczyły o:

1. Świadomość USA o własnej mocarstwowości;

2. Prowadzeniu globalnej polityki „unilateralnej” coraz słabiej liczącej się z innymi aktorami;

3. USA przestało poszukiwać partnerów w Rosji czy UE dla „zachowania globalnej równowagi”;

4. Najważniejsze kwestie bezpieczeństwa USA realizowały samodzielnie:

Interwencja NATO w Kosowie - wiosna 1999:

Bardzo ważny impuls do budowy EPBO w ramach UE:

• Bezowocna presja polityczno-gospodarcza UE;

• Interwencja zbrojna NATO - naloty na Jugosławię (24 III - 10 VI 1999):

* zmuszenie Belgradu do wycofania wojsk z Kosowa

* zgoda na rozmieszczenie sił międzynarodowych w Kosowie

• operacja militarna prowadzona w niejasnej sytuacji prawno - międzynarodowej:

* brak mandatu ONZ dla NATO;

* Nato nie działało też w samoobronie;

* Jugosławia nie była wobec NATO agresorem;

• Uzasadnieniem działań Paktu - ochrona ludności przed eksterminacją i wypędzeniem uzasadnia naruszenie suwerenności państw trzecich

6. Amerykańsko - europejskie rozbieżności w kwestii bezpieczeństwa

Rozbieżności UE - USA na przełomie wieków:

• Pogarszanie się stosunków USA - UE niezależnie od działań państw trzecich (Rosja):

* naturalna rywalizacja gospodarcza, polityczna i militarna;

* promowanie przez UE własnych sił szybkiego reagowania (konkurencja dla USA) - nie

dając im rzeczywistego potencjału bojowego;

• Program amerykańskiej „Tarczy Antyrakietowej”:

* dyskredytacja planu przez Francję i pozostałą Europę;

* zarzut dla Polski o nadmierną lojalność wobec USA i NATO (tzw. „koń trojański”

Europy);

• Antyamerykanizm w polityce UE (oznaka usamodzielnienia się);

TEMAT 7. Współczesny kształt i nowe wyzwania dla bezpieczeństwa euroatlantyckiego

1. Tworzenie EPBiO w ramach UE. Traktat Nicejski

2. Rozbudowa możliwości operacyjnych UE do współpracy z państwami trzecimi i do prowadzenia operacji niemilitarnych

3. UE a NATO - wygaszanie UZE

4. Misje UE w Macedonii, Kosowie i wojna z terroryzmem

5. Kryzys iracki. Powstanie dwóch przeciwwstawnych osi: Waszyngton - Londyn kontra Paryż - Berlin

1. Tworzenie EPBiO w ramach UE. Traktat Nicejski

Na przełomie XX/XXI w. UE nie posiadała własnego potencjału do prowadzenia operacji militarnych na średnia i większą skalę:

* „dozbrajanie UE dublowałoby koszty;

* odpowiednie środki istniały w strukturze NATO;

Dla ukształtowania EPBO w ramach UE istotne znacznie miał przełom lat 1999-2000 r.:

* prezydencja Finlandii i Portugalii;

* decyzja o wyjściu poza wzmacnianie WPZiB czy regulowania współpracy z UZE;

* przejście do nowego etapu:

- budowa w oparciu o istniejące instytucje EPBO;

- przejęcie zadań związanych ze wspólną obronnością państw UE;

- w perspektywie wchłaniała by UZE

Szczyt RE w Helsinkach (10-11 XII 1999)

Podjęto kluczowe decyzje ws. EPBO:

* zapowiedź rozbudowy zdolności wojskowych państw UE;

* oparcie potencjału militarnego UE na siłach krajów europejskich;

* realizacja unijnych operacji zarządzania kryzysami (z pomocą środków NATO lub bez nich);

* osiągnięcie zdolności do szybkiego wystawiania formacji wojskowych realizujących misje petersberskie na dużą skalę do 2003 r.:

- 50 - 60 tys. żołnierzy (równowartość korpusu);

- samowystarczalność pod względem militarnym;

- własne środki transportu, wywiad, lotnictwo i marynarka;

- zdolność do podejmowania akcji w ciągu 60 dni od podjęcia decyzji politycznej;

- wskazanie dodatkowych jednostek (na zastępstwo jednostek pierwszorzutowych);

Spotkanie ministrów obrony państw UE - Paryż (22 IX 2000 r.)

• Korekta wcześniejszych decyzji:

* do prowadzenia misji pokojowych potrzeba 80 tys. żołnierzy

* oraz 160 tys. żołnierzy w rezerwie (dla zapewnienia pełnej wymienności oddziały
II rzutu muszą być 2-krotnie liczniejsze niż siły wysyłane natychmiast);

1.Komitet ds. Polityki i Bezpieczeństwa (Political and Security Committee) z siedzibą w Brukseli:

- przedstawiciele państw na szczeblu ambasadorów;

- pomoc w realizacji WPZiB i nowej EPBO;

- polityczna kontrola i strategiczne kierownictwo z upoważnienia RUE;

- opracowywanie ogólnych celów działania dla Komitetu Wojskowego;

2. Komitet Wojskowy UE (EU Military Committee - EUMC):

- wojskowi przedstawiciele MO państw członkowskich;

- udzielanie wskazówek dla Sztabu Wojskowego;

- udzielanie rad i zaleceń dla Komitetu ds. Polityki i Bezpieczeństwa w zakresie

wojskowości;

3. Sztab Wojskowy UE (EU Military Staff - EUMS):

- dostarczanie ekspertyz militarnych;

- wspieranie realizacji EPBO (zarządzanie kryzysami militarnymi);

- ostrzeganie przed zagrożeniami;

- analiza sytuacji

- planowanie strategiczne na potrzeby misji petersberskich;

- badanie europejskich potencjałów obronnych

Postanowienia Traktatu Nicejskiego w kwestii WEPBiO

-TN podpisano 26 II 2001 r. (wszedł w życie 1 II 2003);

• Zmiany wprowadzone przez TN do WPZiB:

* nowe zasady zawierania przez UE umów międzynarodowych w ramach II filara

* ograniczenie stosowania w tym zakresie zasady jednomyślności;

* przemianowanie Komitetu Politycznego przy RUE na Komitet Polityczny i

Bezpieczeństwa i sprecyzowanie jego zadań;

* z treści TUE usunięto (wprowadzone w Traktacie Amsterdamskim) regulacje dot. stosunków UE z UZE:

- przyczyna: trwająca rywalizacja w postaci przejmowania przez UE zadań i

struktur UZE;

2. Rozbudowa możliwości operacyjnych UE do współpracy z państwami trzecimi i do prowadzenia operacji niemilitarnych

Zdolności UE do współpracy z państwami trzecimi:

• Dla powstania EPBO (i usprawnienia WPZiB) konieczne było wypracowanie mechanizmów współpracy z państwami trzecimi, wśród których wyróżniono:

* europejskich (pozaunijnych) członków NATO, np. Turcję i Norwegię;

* kandydatów do UE (np. Polska);

* pozostałe państwa europejskie.

Zdolności UE do współpracy z państwami trzecimi:
Gdyby UE postanowiła rozpocząć operację militarną, to:

• Europejscy członkowie Paktu mogliby włączać się automatycznie (gdy UE korzysta z zasobów NATO);

• Europejscy członkowie Paktu mogliby brać udział w operacjach za zgodą RUE (jeśli UE z tych zasobów nie korzystałaby);

• Kraje kandydujące do UE mogłyby uczestniczyć w operacjach po zaproszeniu przez RUE;

• Kraje europejskie prowadzące dialog polityczny z UE (wymieniono Rosję i Ukrainę oraz Kanadę) mogłyby być zaproszone do udziału w operacji;

Zdolności UE do współpracy z państwami trzecimi:

• Wszystkie kraje trzecie, które potwierdziłyby swój udział w operacji i dostarczyły kontyngenty wojskowe mogłyby:

* uczestniczyć w misji na równych prawach;

* o operacji współdecydowały by wszystkie kraje UE (także te, które nie

przyłączyły się do misji);

• W przypadku kryzysu i konieczności zorganizowania przez UE operacji zarządzania kryzysem przewidziano:

* zintensyfikowanie dialogu i konsultacji z państwami trzecimi;

• W fazie operacji „sensu stricto” po podjęciu decyzji operacji UE:

* zapraszałaby wszystkie te kraje do współpracy;

* w czasie operacji funkcjonuje „Komitet ad hoc” wszystkich uczestników misji;

* o zakończeniu operacji decydowałaby RUE po konsultacji z ww. Komitetem;

Szczyt RE w Nicei (7-9 XII 2000 r.):

Przyjęcie dokładnych wytycznych do prowadzenia operacji niemilitarnych:

* do 2003 r. członkowie UE zdolni do wysłania na misję 5 tys. cywilnych funkcjonariuszy;

* z tego 1 tys. w ciągu 30 dni od podjęcia decyzji

* kierownictwo nad operacja sprawowałby Komitet Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysowego;

* postanowienie o podjęciu negocjacji na temat szczegółów takich operacji z:

a) państwami poza unijnymi;

b) ONZ;

c) OBWE;

d) Radą Europy

Wpływ zamachów z 11 września 2001 r. na unijną wizję wygaszania konfliktów i stabilizowania sytuacji na unijnych peryferiach:

Szczyt RE w Sewilli (21-22 VI 2002 r.) sformułował ogólne zadania, jakie postawiła przed WPZiB i EPBO walka z terroryzmem:

• wzmocnienie unijnych instrumentów długofalowego zapobiegania konfliktom;

• dialog z krajami trzecimi o zwalczaniu terroryzmu i kontroli nad BMR oraz udzielenie tym krajom realnego wsparcia;

• sprawdzanie stosunku do terroryzmu państw, z którymi UE już zawarła porozumienia;

• zwalczanie terroryzmu z wykorzystaniem Rezolucji nr 1373 RB ONZ;

Zadania szczegółowe, jakie walka z terroryzmem postawiła przed unijną WPZiB i EPBO:

• Promocja praw człowieka i demokracji;

• Nieproliferacja i kontrola zbrojeń;

• Wzmacnianie roli unijnego wywiadu i systemów wczesnego ostrzegania;

• Przygotowanie na ewentualność ataku terrorystycznego na personel misji unijnych (na terenie UE, jak i poza nim);

• Określenie militarnego potencjału niezbędnego do ochrony przed terrorystami:

* unijnych misji zagranicznych;

* ludności cywilnej;

• Zapowiedź uzyskania przez UE zdolności do prowadzenia policyjnych misji zarządzania kryzysami

• Wskazanie 4 głównych obszarów cywilnego zarządzania kryzysami: polityka, praworządność, administracja cywilna i ochrona ludności)

3. UE a NATO - wygaszanie UZE Rodzaje kontaktów UE z NATO:

* początkowo na szczeblu grup roboczych;

* i spotkań Prezydencji z Radą Północnoatlantycką;

* nieformalne kontakty między UE a Sekretarzem Generalnym ONZ;

* pierwsze oficjalne spotkanie przedstawicieli UE i NAC odbyło się 19 IX 2000 r.

Reguły współpracy UE - NATO: - Określił szczyt RE w Feira (19-20 VI 2000 r.): * zachowanie równorzędności i autonomii decyzji NATO i UE; * współpraca w zarządzaniu kryzysami militarnymi; * oparcie jej na zasadzie równości i „w duchu partnerstwa” Nie dyskryminowanie nawzajem swoich członków; Sprecyzowanie zasad współpracy UE z krajami kandydującymi i z poza unijnymi członkami NATO;

Przewidziano dwa tryby współpracy: * zwykły dialog polityczny (sytuacje nie kryzysowe); * działania operacyjne podczas kryzysów: a) faza przedoperacyjna - (zintensyfikowany dialog i konsultacje przed podjęciem decyzji) b) faza operacyjna - (od chwili decyzji RUE o podjęciu operacji i powołania „Komitetu ad hoc”; -w każdym półroczu UE zorganizuje dla obsługi EPBO: co najmniej 2 regularne spotkania z państwami spoza UE (członkami NATO, kandydatami do UE i państwami objętymi dialogiem politycznym) tzw. „UE + 15”; co najmniej 2 spotkania z europejskimi członkami NATO (tzw. UE + 6) na szczeblu ministerialnym; dodatkowe spotkania na żądanie RUE;

Szczyt NATO w Pradze (21 - 22 XI 2002 r.):

-Pierwszy szczyt zorganizowany w dawnej strefie wpływów b. ZSRR;

• Przyjęcie tzw. „Zobowiązań Praskich” (Prague Capabilietes Commitments - PCC):

* konieczność rozbudowy systemów rozpoznania pola walki;

* obrony przed BMR;

* transportu lotniczego i morskiego;

* nowych typów inteligentnych pocisków;

* floty latających cystern

* specjalizacja mniejszych państw w produkcji określonych typów uzbrojenia na potrzeby NATO;

* modyfikacja struktur dowodzenia - zmniejszenie liczby dowództw z 20 do 11 i większa ich mobilność;

Szczyt NATO w Pradze (21 - 22 XI 2002 r.) - cz. II:

* wyodrębnienie w armiach państw członkowskich „Sił Szybkiego Reagowania”:

- 40% jednostek do misji poza granicami kraju;

- 8% do ciągłego prowadzenia operacji;

* Funkcjonowanie ich w ramach CJTF podlegających dowództwom NATO w Neapolu i Brunssum;

*Utworzenie nowej formacji - Siły Odpowiedzi NATO (NATO Response Forces - NRF):

- 21 tys. żołnierzy;

- zdolność do akcji w dowolnym miejscu w ciągu 5 dni;

- czas trwania operacji - 1 miesiąc

- oddziały delegowane do NRF przez 6 miesięcy utrzymują stan najwyższej gotowości bojowej;

- prowadzenie misji ewakuacji ludności, pomoc humanitarna i reagowanie kryzysowe;

4. Misje UE w Macedonii i Kosowie. Wojna z terroryzmem.

Misje UE na przełomie wieków:

• W latach 1999 - 2003 UE i UZE prowadziły operacje cywilno - wojskowe w:

* Macedonia - działania prewencyjne (2001 - 2005);

* Kosowo - wprowadzanie od podstaw rządów prawa i miejscowych struktur administracyjnych (1999 - 2005);

* zwalczanie terroryzmu na własnym obszarze (po 11 XI 2001 r.);

* 2000 r. - oczyszczanie Dunaju i Cisy z ok. 400 tys. litrów cyjanku i związków rtęci z rumuńskich kopalni; (zagrożenie katastrofą ekologiczną w Rumunii, na Węgrzech, w Bułgarii i na Ukrainie) - pomoc finansowa i ekspertów z UE;

Misja UE w Macedonii:

-Początek 2001 r. - wybuch walk w zamieszkanych przez Albańczyków rejonach Macedonii;

• Początkowo UE i NATO wywierały nieskuteczny nacisk polityczny i gospodarczy;

• 29 VI 2001 r. - decyzja NATO o wysłaniu do Macedonii
  3 - 4,5 tys. żołnierzy w celu nadzorowania rozejmu zawartego między Albańczykami a rządem macedońskim;

• Rozbrojenie albańskiej partyzantki - operacja „Konieczne Żniwa” (Essential Harvest);

• 15 XII 2001 r. - misja „Bursztynowy Lis” (Amber Fox):

* 300 obserwatorów UE i OBWE;

* chronionych przez 700 żołnierzy NATO;

* wspieranych przez struktury KFOR;

* nadzorowanie przestrzegania warunków pokoju na prowincji;

Misja UE w Macedonii:

• W 2002 r. UE wielokrotnie deklarowała gotowość przejęcia od NATO operacji, ale problemem był:

* brak mechanizmów konsultacyjnych UE - NATO;

* tradycyjny brak europejskiego potencjału militarnego;

* misja polegałaby głównie na działaniach cywilnych:

- stabilizacja i odbudowa Macedonii;

* zainteresowane przejęciem od NATO misji były:

- Francja, Włochy, Grecja i Niemcy;

Misja UE w Macedonii:

Zawarcie porozumienia o współpracy UE - NATO (16 XII 2002 r.):

• Umożliwiło przekazanie 1 IV 2003 r. UE przez NATO misji w Macedonii - nowa nazwa misji - „Concordia”;

• Przejęcie odpowiedzialności militarnej za misję przez UE było uzupełnieniem jej politycznego i gospodarczego zaangażowania w odbudowę Bałkanów;

• Siły UE w Macedonii:

* 400 żołnierzy z 27 państw (z Polski 25);

* korzystanie z infrastruktury odziedziczonej po NATO

15 XII 2003 r. „Concordię” przekształcono w:

* misję policyjną EUPOL „Proxima”;

* 200 oficerów policji i doradców z 27 państw UE oraz Norwegii i Turcji;

* szkolenie miejscowej policji, patrolowanie granic, pomoc prawna, zwalczanie

przestępczości, przejmowanie broni z rąk cywilów

* reforma administracji w 2004 r.

* zakończenie misji „Proxima” - 14 XII 2005 r.

Misja UE w Kosowie:

• Po zakończeniu wojny w Kosowie na obszarach lokalnych konfliktów organizowano misje UE „Crisis management”;

• IV 2000 r. - przekazanie przez NATO dowodzenia kosowską misją KFOR w ręce oficerów Eurokorpusu (ok. 350 osób);

• 12 III 2001 r. - wysłanie obserwatorów ONZ do strefy buforowej pomiędzy Kosowem a Serbią;

* nadzór przestrzegania rozejmu;

* monitorowanie sytuacji;

• Od 1999 r. - próba określenia statusu Kosowa:

* usunięcia serbskiej administracji;

* działalnosć albańskich bojówek przeciwko Serbom;

• 17 II 2008 r. - niepodległość Kosowa:

* uznanie przez większość państw UE;

* odmowa uznania przez Serbię i Rosję

Walka UE z terroryzmem:

Ponieważ zamachowcy z 11 września 2001 r. do atakówprzygotowywali się w krajach UE, to błyskawicznie podjętonw. działania:

• Zidentyfikowanie i obezwładnienie grup terrorystycznych w Europie;

• Wspólne akcje policji koordynowane w ramach „Współpracy Policyjnej i Sądowej w Sprawach Karnych” (tzw. III filar UE);

• 19 IX 2001 r. KE przedstawiła projekt dwóch aktów prawnych:

* decyzja ramowa ws. zwalczania terroryzmu;

* decyzja ramowa ws. europejskiego nakazu aresztowania oraz procedury wydania;

Walka UE z terroryzmem:

-21 IX 2001 r. - Nadzwyczajne posiedzenie RE:

* walka z terroryzmem jednym z najważniejszych celów UE;

* deklaracje polityczna poparto 64 - punktowym „Planem Działania w zakresie zwalczania

terroryzmu”;

• 27 XII 2001 r. - RUE zatwierdziła przedstawione przez KE propozycje walki z terroryzmem, przyjmując:

* Wspólne Stanowisko ws. zwalczania terroryzmu;

* zakaz finansowania i wspierania terroryzmu przez osoby fizyczne i prawne;

* zamrażanie funduszy podejrzanych organizacji;

* wprowadzenie systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach, wzajemnego wspierania

prowadzonych dochodzeń kryminalnych;

* Wspólne Stanowisko ws. środków w celu zwalczania terroryzmu;

* wspólną definicję organizacji lub jednostki terrorystycznej;

* rozporządzenie ws. działań podejmowanych przeciw określonym osobom prawnym i

fizycznym w celu zwalczania terroryzmu;

Na czym polegało znaczenie dokumentów UE z grudnia 2001 r.?

• ujęcie terroryzmu nie tylko jako problemu wewn. UE;

• ale także, jako problemu polityki międzynarodowej;

• ważna decyzja RE z 28 II 2002 r. ws. utworzenia:

* Eurojustu (Europejski Urząd ds. Poszerzenia Współpracy Sądowniczej);

• 13 VI 2002 r. - RUE przyjęła decyzje ramowe:

* ws. zwalczania terroryzmu;

* ws. europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydania między państwami

członkowskimi;

* ws. wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych;

5. Kryzys iracki.

Powstanie dwóch przeciwwstawnych osi:

Waszyngton - Londyn kontra Paryż - Berlin

• Umieszczenie Iraku przez G. Busha na „oso zła” i przygotowania do interwencji;

• Od 2002 r. narastał opór państw europejskich przeciwko interwencji USA w Iraku:

* przeciwko: Francja (zapowiedź blokady w RB ONZ), Niemcy, Rosja;

* za: Wielka Brytania (usunięcie S. Hussajna nie wymaga akceptacji RB ONZ, gdyż jest

sankcją za łamanie rezolucji ONZ z lat 1991-2002);

*próbą kompromisu - Rezolucja RB ONZ nr 1441 z 8 XI 2002 r. - wieloznaczna i

niezadowalająca żadnej ze stron sporu

Różnica zdań przerodziła się w maskowaną wrogość:

• Sprzeciw Francji i Niemiec (sugestia, że reprezentują całą Europę, a przynajmniej UE);

* okazało się to fikcją:

- I/II 2003 r. - przywódcy 18 krajów oficjalnie poparli USA

* powstanie tandemu Chirac- Schroeder (wspieranego przez Putina);

* duet Bush - Blair

TEMAT 8. Bezpieczeństwo europejskie na początku XXI wieku

1. Traktat Konstytucyjny i Traktat Reformujący UE

2. Europejska Polityka Sąsiedztwa i Europejska Strategia Bezpieczeństwa

3. Potencjał militarny UE - Europejska Agencja Obrony, Grupy Bojowe UE i Europejska Żandarmeria

4. Misje antykryzysowe UE w DR Konga, Bośni, Bliskim Wschodzie, Czadzie, Darfurze i patrolowanie wybrzeża Somalii

5. Współpraca UE i USA w zakresie walki z terroryzmem

1. Traktat Konstytucyjny i Traktat Reformujący UE


Od szczytu RE w Laecken (14-15 XII 2001) przygotowywano:

• Nowy traktat modyfikujący UE;

• Określający na stałe otrzymane kompetencje UE i te pozostające przy państwach członkowskich;

• Nad traktatem pracował Konwent Europejski (nowe ciało reprezentujące zarówno członków UE, jak i państwa kandydujące):

*- „Eurokonstytucją” lub

„Traktatem Konstytucyjnych UE” (TKUE);

* zadania TKUE:

- nowe regulacje dot. funkcjonowania UE;

- integracja w dziedzinie WPZiB i EPBO;

Projekt TKUE pod obradami Konferencji Międzyrządowej:OBALENIE

• Praca od 4 X 2003 r. - 25 państw (członkowie i kandydaci);

* różnice zdań w sprawie EPBO;

* „triumwirat” najsilniejszych państw (Francja, Niemcy, Wielka Brytania) chciał

wprowadzić:

- podwyższone warunki ściślejszej współpracy;

- utrudniłoby to udział krajów słabszych;

* Niemcy i Francja chciały budować EPBO samodzielnie wobec NATO;

* sprzeciw Wielkiej Brytanii;

Udaremnienie przyjęcia TKUE na szczycie w Brukseli (12-13 XII 2003 r.):

-Silny spór między państwami:

* Niemcy, Francja - aprobata projektu bez zmian;

* Polska, Hiszpania - wprowadzenie zasadniczych poprawek;

Szczyt RE w Dublinie (18-19 VI 2004 r.):

• Osiągnięcie kompromisu

• Oficjalne podpisanie TKUE - 2 X 2004 r. w Rzymie;

• Rozpoczęcie się procesu ratyfikacji i jego załamanie:

* 29 V 2005 r. - Francuzi odrzucili w referendum TKUE;

* 2 VI 2005 r. - to samo w Holandii;

TRUE (Traktat Reformujący UE):

• Początek 2007 r. - wznowienie przez kanclerz Merkel dyskusji o przyszłości UE:

* z jej inicjatywy „ominięto” problem;

* od wiosny 2007 r. - prace nad formalnie nowym dokumentem;

- treść w większości z TKUE;

- niewielkie korekty;

* dokument nazwano Traktatem Reformującym UE;

* opracowano go na Konferencji Międzyrządowej trwającej od 23 VII 2007 r.

-Podpisanie dokumentu w Lizbonie na szczycie RE
(13 XII 2007 r.) - stąd nazwa Traktat Lizboński;

• Odroczenie terminu wejścia TRUE (1 I 2009 r.) z powodu:

* odrzucenia go w referendum przez Irlandię (12 VI 2008 r.);

* Irlandia przyjęła TRUE w powtórzonym referendum 2 X 2009 r.

• 1 XII 2009 r. - wejście w życie TRUE:

* z tą chwilą dotychczasowe traktaty Unii o Wspólnoty zostały zastąpione przez

dwa nowe:

- Traktat o UE (TUE);

- Traktat o Funkcjonowaniu UE (TFUE);

TRUE wprowadził poważne zmiany w strukturze WPZiB:

• Nadaje pełną osobowość prawno-międzynarodową :

* art. 1 i 47 TUE;

Włącza WPZiB do „działań zewnętrznych” UE i wiąże ją z:

* polityką handlową, pomocową i środkami ekonomicznego nacisku na kraje trzecie;

* wcześniej te dwie sfery aktywności były rozdzielone między I a II filar UE;

-TRUE stanowił Europejską Służbę Działań Zewnętrznych:

* współpraca z dyplomacją państw członkowskich;

• TRUE wprowadza „Klauzulę solidarności”:

* solidarna pomoc członkom w przypadku ataku terrorystycznego, katastrofy lub

klęski żywiołowej

-TRUE wprowadza poważne zmiany w statusie Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa - Catherine Ashton:

* konsolidacja w swoich rękach całość działań zewnętrznych UE;

* z wykorzystaniem środków politycznych, gospodarczych i policyjno-wojskowych);

* kieruje Europejską Służbą Działań Zewnętrznych;

• Integralną częścią WPZiB stanowi:

* wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony;

* obejmuje ona stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej UE;

* doprowadzi ona do stworzenia wspólnej obrony, jeżeli RE jednomyślnie tak zadecyduje ;

- Zapowiedź budowy europejskiej obronności;

• Powołanie Europejskiej Agencji Obrony:

* określanie wymogów operacyjnych;

* środki ich realizacji;

* wzmocnienie bazy przemysłowej i technologicznej sektora obrony;

* doradztwo RE w kwestiach obronności

Europejska Polityka Sąsiedztwa i Europejska Strategia Bezpieczeństwa

Europejska Strategia Bezpieczeństwa (ESB):

• Powstała równolegle z TKUE jako dokument uzupełniający;

• Projekt ESB oficjalnie przedstawiono na:

* szczycie RE w Salonikach (19-20 VI 2003 r.);

* przyjęty na szczycie RE w Brukseli (12-13 XII 2003 r.) pt. „Bezpieczna Europa w

lepszym świecie”;

• Europejska Strategia Bezpieczeństwa:

* definiowała UE jako globalnego kreatora bezpieczeństwa;

* Europa w obliczu nowych zagrożeń:

- terroryzm (także wewnętrzny - bazy na terenie UE)

- proliferacja BMR i konflikty regionalne;

- upadek lub rozkład państw;

- międzynarodowa przestępczość zorganizowana;

Odpowiedź UE na nowe zagrożenia:

• Stabilność i bezpieczeństwo w sąsiedztwie UE;

• Tworzenie porządku międzynarodowego opartego na skutecznym multilateralizmie;

• Umacnianie instytucji i prawa międzynarodowego;

• W myśl Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa UE miała być:

* bardziej aktywna;

* lepiej przygotowana do działania;

* bardziej spójna;

• ESB przewidywała operacje podobne do Amerykanów:

* działania prewencyjne;

* nawet uderzenia wyprzedzające;

* opracowanie typów misji wojskowych wykraczających poza misje kryzysowe
i humanitarne (tzw. petersberskie”)

W myśl Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa priorytetem dla Europy było:

• Rozwiązanie konfliktu na Bliskim Wschodzie (za mniej istotne uznano konflikty w EŚW);

• USA naturalnym sojusznikiem UE;

• Gotowość współpracy UE z podmiotaami podzielajacymi jej cele i wartości (np. z Rosją i Chinami);

Europejska Polityka Sąsiedztwa (EPS):

Kolejne poszerzenia UE powodują oparcie jej granic o państwa, których nie zamierza przyjąć w swój skład:

• Przyjęcie do UE państw EŚW;

• Problem ułożenia stosunków z przyszłymi sąsiadami, którzy do niej:

* nie wstąpią;

* a powinni być przez UE traktowani w sposób preferencyjny;

W marcu 2003 r. opracowano raport „Wider Europe - New Neighbourhood” dot. państw BMŚ i b. ZSRR:

• Postanowiono stworzyć ogólne ramy stosunków z wszystkimi ważniejszymi sąsiadami UE: tzw. Europejską Politykę Sąsiedztwa (European Neigbourhood Policy);

• 12 V 2004 r. KE opublikowała raport o EPS, której zakres geograficzny objął:

* Europa Wschodnia (Białoruś, Ukraina, Mołdawia);

* Kaukaz Płd. (Gruzja, Armenia, Azerbejdżan);

* basem M. Śródziemnego:

- Izrael, Jordania;

- Maroko, Algieria;

- Egipt, Liban;

- Libia, Syria;

- Tunezja, Autonomia Palestyńska;

• Dla każdego kraju uczestniczącego w EPS opracowano (9 XII 2004 r.):

* indywidualny 3-letni plan współpracy dla 7 państw;

* Autonomia Palestyńska, Izrael, Jordania, Maroko, Mołdawia, Tunezja, Ukraina);

* współpracę w ramach ESP zaproponowano też Rosji (odmowa i żądanie specjalnych rozwiązań)

3. Potencjał militarny UE - Europejska Agencja Obrony, Grupy Bojowe UE i Europejska Żandarmeria

EPBO w założeniu miała wyposażyć UE w instrumenty cywilne i wojskowe służące do:

- utrzymywania pokoju;

- zapobiegania konfliktom;

- wzmacniania bezpieczeństwa międzynarodowego;

- prowadzenia misji rozbrojeniowych;

- operacji humanitarnych i ratowniczych;

- operacji bojowych w ramach reagowania kryzysowego;

- wymuszania pokoju i stabilizowania sytuacji po zakończeniu konfliktów;

- działań antyterrorystycznych;

Europejska Agencja Obrony:

• 19 - 20 V 2003 r. - Konferencja dot. Europejskiego Celu Operacyjnego RUE w składzie MSZ i MON przyjęła projekt utworzenia:

* międzyrządowej Europejskiej Agencji Rozwoju Potencjału, Badań i Pozyskiwania

Uzbrojenia;

• Szczyt RE w Salonikach (19 - 20 VI 2003 r.):

* deklaracja, że UE posiada już potencjał wojskowy;

* niezbędny do realizacji „misji petersberskich”;

* zapowiedź utworzenia do końca 2004 r. EuropejskiejAgencji Obrony (European Defence

Agency);

• Jesień 2003 r. - początek tworzenia struktur EAO

• II 2004 r. - początek ich funkcjonowania;

• 12 VII 2004 r. - oficjalna decyzja RUE o utworzeniu EAO;

Struktura Europejskiej Agencji Obrony (EAO):

• Najwyższy organ - Rada Zarządzająca (początkowo: Komitet Sterujący Agencji) w składzie:

* ministrowie obrony;

* szef Agencji (był nim WP/PZB);

* Dyrektor Agencji;

* przedstawiciel KE;

• Rada Zarządzająca:

* zbiera się dwa razy w roku;

* pierwsze posiedzenie - 17 IX 2004 r. w Noordwijk (Holandia) z udziałem

Sekretarza Generalnego NATO;

• EAO składa się z zarządu i czterech wydziałów:

* Zarządu Zdolności Obronnych;

* Wydziału Badawczo - Rozwojowego;

* Wydziału Uzbrojenia;

* Wydziału Przemysłu i Rynku Zbrojeniowego;

Zadania Europejskiej Agencji Obrony:

• Przezwyciężenie największych słabości europejskiego przemysłu zbrojeniowego:

* rozproszenie i dublowanie działań poszczególnych państw;

* wyższe koszty badawczo - rozwojowe;

* niewielka skala zamówień (w porównaniu z USA);

* racjonalizacja rynku uzbrojenia:

- koordynacja wspólnych programów;

- mobilizacja rządów do współpracy;

- tworzenie konkurencji na rynku zbrojeniowym

• Personel EAO liczy:

* ponad 100 osób;

* roczny budżet na 2009 r. - ok. 30 mln euro;

Grupy Bojowe UE:

• Problemy w tworzeniu Grup Bojowych (GB) UE:

* braki w wyposażeniu wojskowym uniemożliwiły UE osiągnięcie założonego do 2003 r. potencjału wojskowego;

* pod znakiem zapytania celowość tworzenia GB UE;

- misje UE na Bałkanach skutecznie wykonywały zwykłe jednostki wojskowe;

- „wojna z terroryzmem” wymagała mniej licznych, a bardziej mobilnych
i samodzielnych jednostek;

- Wlk. Brytania, Francja i Niemcy zwolennikami ww. wizji rozwoju sił zbrojnych

(zdolność i chęć prowadzenia skomplikowanych i odległych misji pod egidą UE i NATO);

• 22 XI 2004 r. - spotkanie w Brukseli szefów MON krajów UE:

* decyzja o utworzeniu 13 Grupo Bojowych;

* do grup nie przyłączyły się:

- Dania; - Irlandia;

- Cypr; - Estonia;

- Malta;

• Najsilniejsze kraje UE powołały:

* Grupy Bojowe stricte narodowe;

* wyjątkiem Niemcy - gotowość do utworzenia kilku GB - wszystkie wielonarodowe;

• W 2005 r. miała powstać pierwsza GB;

• Do 2007 r. - miało powstać 8 GB, a UE zdolna do prowadzenia 2 niezależnych operacji militarnych:

* w każdej chwili przynajmniej 2 GB są w gotowości bojowej zdolne do podjęcia działań w ciągu 15 dni;

* mają operować w „niestabilnych rejonach” przez krótkie okresy (30-120 dni);

* działania samodzielne i intensywne

* 1,5 tys. żołnierzy w GB (to wzmocniony batalion niż pułk);

* siły nie do wielkich i skomplikowanych operacji;

• Główne zadania GB:

• prowadzenie akcji humanitarnych;

• ewakuowanie ludności;

• rozdzielanie stron konfliktu;

• działania patrolowe i kontrolne;

• uderzenia prewencyjne;

W każdej Grupie Bojowej UE konieczne jest:

• Wskazanie „kraju wiodącego” (możliwość rotacji);

• Miał on dostarczać:

* ponad połowę żołnierzy;

* środki transportu;

* środki łączności;

* systemy dowodzenia;

• Te same jednostki mogą służyć w:

* Grupach Bojowych UE;

* Siły Odpowiedzi NATO (NRF);

* ale musi być półroczna przerwa miedzy operacjami

Europejska Żandarmeria:

• 27 IX 2003 r. - spotkanie MON państw Trójkąta Weimarskiego w Heiligendamm:

* propozycja Francji utworzenia „europejskiej żandarmerii”;

* jednostki wsparcia dla wojska w misjach zarządzania kryzysami;

• Czerwiec 2004 r. - przyjęcie „Planu działania na rzecz cywilnych aspektów EPBiO”;

• 17 IX 2004 r. - spotkanie MON państw UE w Noordwijk:

* Francja, Hiszpania, Holandia, Portugalia i Włochy zapowiedziały powołanie Europejskich Sił Żandarmerii (EUROGENDFOR) w składzie głównie z:

- włoscy karabinierzy;

- francuska żandarmeria

- 3 tys. funkcjonariuszy;

Europejska Żandarmeria nie stanowi sił unijnych:

1. Jest jedynie formacją złożoną z żandarmów z wielu państw;

2. Może być wykorzystywana przez ONZ, NATO i OBWE;

3. Oficjalnie są to siły policyjne mające status wojskowy;

4. Sztab Europejskie Żandarmerii w m. Vicenza (Włochy);

5. Dowództwo sprawowane rotacyjnie;

6. Polityczna kontrola nad EGF - Wysoki Komitet Międzyministerialny (reprezentanci narodowych MON);

7. Uczestnictwo żandarmerii w operacjach pokojowych:

• zdolność do przerzutu w rejon konfliktu 600 - 800funkcjonariuszy w ciągu 30 dni od decyzji;

• stabilizacja sytuacji w regionie napięć i konfliktów;

• wspieranie operacji wojskowych;

• odbudowa władz cywilnych;

• 22 XI 2004 r. - konferencja planistyczna, na której ogłoszono, że udało się:

* zebrać prawie 12 tys. funkcjonariuszy;

* połowa z nich to policjanci;

• 10 X 2006 r. - Polska Żandarmeria Wojskowa zadeklarowała partnerstwo;

* niemiecka i polska żandarmeria nie została włączona do EGF, ponieważ:

* są one jednostkami o charakterze półwojskowym;

• 3 III 2009 r. - szóstym pełnoprawnym członkiem EGF stała się Rumunia;

• Koniec 2006 r. - UE ustanowiła 100-osobowy zespół ekspertów (gotowość do wyjazdu w misję w ciągu 5 dni);

• Misje antykryzysowe UE w:

- DR Konga;

- Bośni;

- Bliskim Wschodzie;

- Czadzie;

- Darfurze;

- patrolowanie wybrzeża Somalii

Misje UE na początku XXI w. stawały się coraz bardziej:

- skomplikowane;

- liczne;

- wielozadaniowe

- jednostki wojskowe wysyłane w misje otrzymywały nazwę - EUFOR;

- jednostki policyjne - EUPOL;

Misja UE w Demokratycznej Republice Konga (2003, 2006):

• 2003 r. - wybuch walk międzyplemiennych;

• Nieskuteczność „błękitnych hełmów”;

• 30 V 2003 r. - Rezolucja RB ONZ nr 1484 o utworseniu w regionie sił stabilizacyjnych:

* zgoda na użycie siły;

* wymuszanie pokoju (szersze uprawnienia niż siły ONZ);

• Operacja „Artemida” - 12 VI - 1 IX 2003 r.”:

* 1,4 tys. a później 2,2 tys. żołnierzy z UE;

* połowa to Francuzi - odpowiadali za dowodzenie i logistykę;

* misja wykazała duże braki w wyposażeniu sił UE;

• Władza DR Konga nie potrafiły odbudować własnych sił policyjnych:

* prośba o ponowną pomoc (5 II 2005 - 31 XII 2006 r.);

* misja „EUPOL Kinshasa” - szkolenie policji DR Konga;

* 25 IV 2006 r. - rezolucja ONZ - utw. międzynarodowych sił zabezp. wybory

prezydenckie w DR Kongo (30 VII 2006 r.) - misja „EUFOR DR Congo”

* 2,5 tys. żołnierzy (800 z Francji) - koniec misji 30 XI 2006 r.

Misja UE w Bośni - operacja „Althea” (2004 - ):

• UE od 2002 r. - gotowość przejęcia od NATO misji w BiH;

• Pierwsza większa i długotrwała operacja „odbudowy państwa”;

• 16 XII 2002 r. - porozumienie UE - NATO:

* od 1 I 2003 r. - UE przejęła w BiH niewielką misję policyjną (500 funkcjonariuszy

szkoliło policję BiH);

• Misja wojskowa UE w BiH - EUFOR „Althea” - 2 XII 2004 r.:

* akceptacja przez szczyt NATO w Stambule (28-29 VI 2004)

* rezolucja RB ONZ nr 1551 z 9. VII. i nr 1575 z 22. XI. 2004;

* EUFOR „Althea” prawnym następcą sił SFOR;

* 7 tys. żołnierzy ( w tym 250 Polaków);

* misja wykorzystywała środki i wyposażenie NATO;

* ma charakter bardziej policyjny niż militarny;

* kwatera główna w Sarajewie i Zintegrowana Jedn. Policyjna;

* stopniowa redukcja misji: 2007 r. (2,5 tys.), 2010 r. ( 2 tys.);

* zadania: stabilizacja, współpraca z przedstawicielem UE ds. BiH, pomoc dla M-n

Trybunału ds. Zbrodni w b. Jugosławii

Bliski Wschód: Irak, Strefa Gazy, Liban (2005-2009):

-1 VII 2005 r. - UE rozpoczyna misję „EUJUST-LEX” w Iraku:

* odbudowa pod opieką ONZ stabilnego aparatu władzy;

* w misji: 700 prawników, prokuratorów, pracowników wieziennictwa i policjantów

* szkolenie w zakresie wymiaru sprawiedliwości i prawa karnego;

• 15 X 2005 r. - przekazanie przez Izrael Strefy Gazy władzom Autonomii Palestyńskiej - UE uruchomiła dwie misje:

* 1 I 2006 r. - EUPOL COPPS - misja policyjna w Autonomii Palestyńskiej (na 3 lata, w

2009 r. przedłużono):

- 30-35 urzędników i oficerów w Ramallah;

* 30 XI 2006 r. - BAM (Border Assistance Mission) - misja straży granicznej w Rafah:

- 75-100 urzędników i policjantów;

- w połowie 2006 r. misja ewakuowana do Izraela (przejęcie władzy w Gazie przez

proirański Hamas)

Misja UE w Libanie (2005 - 2009)

• Połowa 2006 r. - Hezbollah sponsorowany przez Iran podjął zmasowany ostrzał północnego Izraela:

* 12 VII - 14 IX 2006 r. - w odpowiedzi początek ofensywy lądowej Izraela;

* brak samodzielnego i spójnego stanowiska UE ws. przedłużających się walk;

* 11 VIII 2006 r. - rezolucja RB ONZ nr 1701:

- nakaz zawieszenia broni;

- wprowadzenie sił UNIFIL (15 tys.) między armię Izraela a bojownikami

Hezbollahu;

- połowę z oddziałów UNIFIL stanowiły siły UE (7 tys.)

- wybrzeże Libanu patrolowane przez europejskie okręty:

a) początkowo niemieckie;

b) a od 1 III 2008 r. przez EUROMARFOR

Czad i sudański Darfur:

• Od 2003 r. nasilenie konfliktu między muzułmańskim rządem Sudanu a Murzynami z prowincji Darfur:

* represje władz i islamskich bojówek

* śmierć 100-140 tys. osób i ucieczka 2,5 mln ludzi (do Czadu);

* nie wpuszczenie przez Sudan na teren walk organizacji humanitarnych (rzekome

naruszenie suwerenności Sudanu);

• 18 VII 2005 r. - koniec 2007 r. - obserwacja sytuacji w Darfurze przez:

* misję UE (55-60 osób) i państwa Unii Afrykańskiej;

* niemożność udzielenia pomocy i ochrony ludnosci;

-25 IX 2007 r. - rezolucja RB ONZ nr 1778 o rozmieszczeniu sił międzynarodowych na pograniczu Sudanu:

* 28 I 2008 r. - operacja UE - wysłanie do Czadu i RŚA 3,7 tys. żołnierzy (2,1 tys.

Francuzi, po 400 Polska i Irlandia)

- Początek 2011 r. - referendum w południowym Sudanie (plan secesji i utworzenia niepodległego Sudanu Płd.)

Patrolowanie wybrzeża Somalii:

• Somalia od lat 90. XX w. - państwo „upadłe”:

* nie kontroluje swego terytorium;

* nie zapewnia bezpieczeństwa swoim mieszkańcom;

* dogodny obszar do działań uzbrojonych grup;

• Po 2001 r. - desperacka zgoda ludności by anarchię i bezprawie zastąpiły rządy fundamentalistów (Unia Trybunałów Islamskich);

• Powtórzenie scenariusza afgańskiego z lat 90. XX w.;

Inne operacje UE:

• 16 VII 2004 - 14 VII 2005 r. - misja UE w Gruzji:

* EUJUST THEMIS - szkolenie przedstawicieli gruzińskiej administracji i sądownictwa

w zakresie reformowania prawa;

• 15 IX 2005 r. - 15 XII 206 r. - misja UE (AMM) w Indonezji:

* monitorowanie przestrzegania zawieszenia broni między rządem Indonezji a

separatystami z Aceh;

• 1 XII 2005 r. - 1 XII 2009 r. - misja UE w Mołdawii (BAM);

* misja na granicy Mołdawii i nie uznawanej Republiki Naddniestrza) - ok. 120 funkcjonariuszy;

-Przełom 2004/2005 - wysłanie przez UE pomocy ofiarom tsunami na Oceanie Indyjskim (ok. 300 tys. zabitych);

• Sierpień 2008 r. - misja obserwacyjna UE w Gruzji po wojnie gruzińsko-rosyjskiej :

* EUMM Georgia - 300 pracowników, w tym 200 obserwatorów;

* patrolowanie Gruzji i secesjonistycznej Osetii i Abchazji;

-Styczeń 2010 r. - pomoc UE dla Haiti (230 tys. zabitych podczas trzęsienia ziemi);

5. Współpraca UE i USA w zakresie walki z terroryzmem

• Uczestniczenie UE w walce z terroryzmem od 11 IX 2001;

• Prawdziwy sprawdzian dla UE to zamach terrorsytyczny w Madrycie z 11 III 2004 r. (ok. 200 osób zabitych);

• Szczyt RE z 25 III 2004 r. - przyj eto nowy plan walki z terroryzmem:

* usuwanie okoliczności sprzyjających terroryzmowi na płaszczyźnie prawnej, operacyjnej

i informacyjnej;

* wzmocnienie kontroli na granicach;

* wymiana informacji o zagrożeniach;

* odcięcie źródeł finansowania terroryzmu;

* wzmocnienie bezpieczeństwa transportu;

* zacieśnienie współpracy z USA;

* utworzenie stanowiska unijnego Koordynatora ds. Walki z Terroryzmem;

* zwiększenie roli Europolu i Eurojustu

* współpraca z krajami trzecimi

4 - 5 XI 2004 r. - szczyt RE przyjął tzw. „Program Haski”:

• dot. on unijnej „przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości” - w tym walki z terroryzmem na najbliższe 5 lat;

• dot. przestępczości transgranicznej i terroryzmu międzynarodowego;

• UE nie posiada własnej bazy danych „antyterrorystycznych”;

• Ale posiada zasoby informacji o osobach i środowiskach podejrzanych w oparciu o bazę:

* SIS (System Informacyjny Schengen);

* EURODAC - System Identyfikacji Daktyloskopijnej Azylantów;

* EUROPOL

• Od 2005 r. UE otrzymuje regularne informacje na temat zwalczania terroryzmu od:

* Europolu;

* służb wywiadowczych państw członkowskich

• Współpraca nie pomogła uniknąć kolejnego zamachu w Londynie (7 VII 2005 r. - 60 ofiar), ale dlatego, że:

* zamachowcami byli nie imigranci;

* lecz rdzenni Brytyjczycy nawróceni na islam;

• Reakcja RUE na zamach w Londynie:

* decyzja RUE z 20 iX 2005 r. ws. wymiany informacji i współpracy dot. przestępstw

terrorystycznych;

* przyjęcie przez RE 15-16 XII 2005 r. - „Strategii UE zwalczania radykalizacji postaw i

rekrutacji terrorystycznej”:

- skuteczne niszczenie sieci kontaktowych;

- wykrywanie osób rekrutujących na terrorystów;

- eliminacja haseł ekstremistycznych z opinii publicznej

Kolejne akty prawne UE dot. walki z terroryzmem:

• Decyzja RUE z 12 II 2007 r. - szczegółowy program „Zapobieganie, gotowość do zarządzania skutkami terroryzmu i innymi rodzajami ryzyka dla bezpieczeństwa” na lata 2007 - 2013;

• Decyzja RUE z 23 VI 2008 r. w sprawie „Współpracy transgranicznej w zwalczaniu terroryzmu
  i przestępczości transgranicznej”.

Wyzwania dla europejskiego bezpieczeństwa antyterrorystycznego:

• Masowe zamieszki wśród emigrantów we Francji (jesień 2005 r.);

• Gwałtowne protesty muzułmanów po publikacji „karykatur Mahometa” (przełom 2005/2006);

• Rozruchy wśród muzułmanów po kazaniu papieża Benedykta XVI nt. różnic między religiami (Ratyzbona, 12 IX 2006 r.).

Podstawowy spór dzielący UE i USA dotyczy:

* postrzegania bezpieczeństwa międzynarodowego;

* kształtu przyszłego porządku globalnego;

Europa przestała być dla USA:

* rejonem przyszłej konfrontacji;

* stała się bazą dla ewentualnych operacji na obszarze Eurazji (od Maroka do Kazachstanu)

* stąd redukcja militarnej obecności USA w Europie;

* próby tworzenia nowoczesnej infrastruktury w EŚW;

* gotowość USA do rozgrywania sporów między:

- „starą” a „nową” Unią;

- np. przez branie w opiekę słabszych krajów UE w ich sporach z unijnymi mocarstwami

• UE i USA odmiennie postrzegają instrumentarium do ich zwalczania:

a) Unia Europejska:

* propozycja szerokiego wachlarza środków: wojskowych, politycznych, dyplomatycznych,

ekonomicznych;

* zakotwiczenie w prawie międzynarodowym i szerokiej współpracy (tzw. „efektywny

multilateralizm);

b) Stany Zjednoczone:

* koncentrowanie się na misji: globalne zaangażowanie, aktywne zwalczanie zagrożeń

(również w drodze działań prewencyjnych);

* budowa „zadaniowych koalicji”

Szczyt NATO w Brukseli (22. II 2005 r.) i szczyt UE - USA (29 II 2005 r.):

• Bush podkreślił, że „zależy mu na odbudowie relacji
  z Europą i współpracy w kwestii Iraku”;

• Popierał integrację europejską, ale jako powstanie silnego „partnera w przywództwie”;

Przykłady współpracy UE - USA:

* koordynowanie polityki USA i UE wobec atomowych aspiracji Iranu;

* III 2005 r. poparcie przez USA wysiłków UE starającej się zniechęcić Teheran drogą

rokowań do zaprzestania prac nad bronią jądrową;

* w razie niepowodzenia misji - USA i Izrael użyją siły;

* nacisk USA skłonił UE do przedłużenia embarga na eksport broni do Chin (nałożone w

1989 r., a UE chciała je znieść);

* skuteczny wspólny nacisk USA i UE na Syrię - wycofanie wojsk z Libanu w kwietniu

2005 r.

O zbliżeniu polityki UE i USA świadczyła:

• „Strategia Bezpieczeństwa Narodowego USA” z 16 III 2006 r. zakładająca, m.in.:

* „dyplomację transformacyjną”;

* ale podtrzymująca prawo do uderzeń prewencyjnych;

Zbliżenie stanowisk UE i USA w kwestii problemów globalnych:

• Wspólne starania o powstrzymanie irańskiego programu atomowego;

• Udzielenie poparcia interwencji Izraela w południowym Libanie (lato 2006 r.);

• Wspólna krytyka Rosji za naruszanie demokracji;

• Negocjowanie szczegółów amerykańskiej „tarczy antyrakietowej” w Europie (szczyt G-8 w Heiligendamm 6-8 VI 2007 r.);

• Problem globalnego ocieplania klimatu;

Od 2009 r. zmiana priorytetów polityki USA przez Baracka Obamę

• Postawienie na szukanie kooperacji z Rosją i Chinami;

• Zredukowanie przez USA swojej globalnej aktywności;

• Skupienie się na problemach wewnętrznych;

Działania te wywołały obawy przywódców państw EŚW:

• List z 16 VII 2009 r. z prośbą o utrzymanie obecności USA w regionie;

• 17 IX 2009 r. - oficjalne wycofanie się USA z projektu „tarczy antyrakietowej”

• Rezygnacja Obamy z udziału w cyklicznym szczycie
  UE - USA w Madrycie (24-25 V 2010 r.);

• Spotkanie UE - NATO zorganizowano dopiero 20 XI 2010 r. w Lizbonie (przy okazji szczytu NATO);

Poprawie relacji UE - USA służyć miała podróż Obamy po Europie w 2011 roku

• 23 V 2011 r. - wizyta w Irlandii;

• 24 V 2011 r. - w Wielkiej Brytanii;

• 26 V 2011 r. - na szczycie G-8 we francuskim Doville;

• 27-28 V 2011 r. - na szczycie Państw EŚW w Warszawie

Analizując działania UE i USA należy pamiętać o podstawowych różnicach:

• USA są mocarstwem, a UE nie;

• Dysproporcja sił przekłada się na aktywność dyplomatyczną UE i USA:

* USA wydały na obronność w 2005 r. - 3,8% PKB;

* UE tylko - 1,8% PKB

• Europejski potencjał cywilny zbliżony do amerykańskiego;

• Ale niekompatybilność mechanizmów decyzyjnych UE i USA:

* spotkania na szczycie UE - USA są dla Amerykanów miejscem podejmowania decyzji;

* a dla UE forum luźnej wymiany poglądów;

• Bruksela nie jest w stanie narzucić USA swojej woli:

* w żadnym problemie międzynarodowym;

* albo godzi się z polityką USA;

* albo co najwyżej próbuje ją hamować;

Temat 9: Koncepcja bezpieczeństwa UE

1. Ustanowienie polityki bezpieczeństwa UE

2. Podstawy programowe unijnej polityki bezpieczeństwa

3. Europejska strategia bezpieczeństwa

1. Przesłanki ustanowienia polityki bezpieczeństwa UE

Początek lat 60. XX w. - podjęcie starań o ustanowienie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa:

• ideę tę zawierały plany Foucheta;

• X 1970 r. - ustanowienie międzyrządowej formuły koordynowania polityk zagranicznych państw UE w postaci Europejskiej Współpracy Politycznej (EWP);

• od 1976 r. - przedmiotem uzgodnień szefów MSZ państw UE kwestie tzw. „miękkich aspektów bezpieczeństwa”;

• następna dekada - stopniowo włączano do uzgodnień kwestie militarne:

- jednak bez spraw obronnych;

• 1987 r. - Jednolity Akt Europejski stworzył:

- prawno-międzynarodowe podstawy EWP;

- ustanowił stały Sekretariat EWP z siedzibą w Brukseli

Europejska Współpraca Polityczna (EWP) była:

→ Zaledwie luźną formą konsultacji politycznych;

→ Próbą starań o ustanowienie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB);

• Wola koordynacji narodowych polityk zagranicznych;

• Wspólny głos udało się osiągnąć tylko w niektórych sprawach:

* rozwiązanie konfliktu bliskowschodniego;

* uznanie prawa Palestyńczyków do własnego państwa;

* wspólny głos na forum KBWE;

Z czego wynika potrzeba wzmocnienia Europejskiej Współpracy Politycznej (EWP) w kierunku stworzenia WPZiB:

→ Z wyzwań międzynarodowych stojącymi przed WE;

→ Z zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego;

→ Aktywna rola Niemiec i Francji w tym zakresie;

→ Dyskusje między państwami WE znajdowały wyraz we:

* wspólnych raportach dot. wzmocnienia EWP;

* projektach ustanowienia UE;

→Procesy transformacyjne w EŚW nowym impulsem:

* spełnienie oczekiwań Zachodu;

* generowały nowe wyzwania;

* w tym potrzebę politycznego i ekonomicznego wsparcia tych reform;

→Konflikty etniczne w rozpadającym się ZSRR;

→ Wojny domowe w Gruzji, Mołdowie, Tadżykistanie, na Bałkanach (b. Jugosławia);

Po zimnej wojnie nadal utrzymywało się wysokie zagrożenie militarne:

Wyzwania i zagrożenia dla projektu utworzenia UE, BM i ustanowienia WPZiB:

• Wysoki poziom zbrojeń konwencjonalnych (ale brak zagrożenia wybuchu wojny jądrowej);

• Wysoki poziom zasobów broni chemicznej;

• Nielegalny handel bronią;

• Proliferacja broni masowego zagrożenia;

• Konflikty regionalne ;

• Transnarodowa przestępczość zorganizowana;

• Zagrożenie terroryzmem;

• Szybki proces zjednoczenia Niemiec (niepewność dalszego rozwoju sytuacji);

• Rozpad ZSRR i zabudowa powstałej „próżni bezpieczeństwa”

2. Podstawy programowe polityki bezpieczeństwa Unii Europejskiej

Założenia programowe polityki bezpieczeństwa UE zostały zawarte w:

1. Traktacie o Unii Europejskiej (TUE);

2. Zasadach i ogólnych wytycznych RE;

3. „Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa” z XII 2003 r.

Zakres Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej (WPZiB UE):

• Traktat o UE podpisany 7 II 1992 r. w Maastricht w Tytule V ustanowił WPZiB, która zastąpiła dotychczasową Europejską Współpracę Polityczną (EWP):

• WPZiB umiejscowiono w II filarze UE;

• dwukrotna modyfikacja TUE:

→ 2 X 1997 r. w Amsterdamie;

→ XII 2000 r. w Nicei;

• WPZiB obejmuje dwa powiązane ze sobą rodzaje polityki:

• - politykę zagraniczną:

( zewnętrzna aktywność dyplomatyczna);

• politykę bezpieczeństwa:

( połączenie działalności wewnętrznej i zewnętrznej)

Charakter i istotę WPZiB określają:

„Postanowienia wspólne TUE”, które formułują cele UE:

* potwierdzanie tożsamości UE na arenie międzynarodowej;

* realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

* stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej;

Zakres przedmiotowy WPZiB UE:

• określony w sposób bardzo ogólny jako: „wszelkie kwestie dotyczące polityki zagranicznej i bezpieczeństwa”;

• zapowiedziano jedynie: „stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej, która mogłaby doprowadzić do wspólnej obrony, jeśli RE tak zdecyduje”;

• UZE pozostawiono Traktatem z Maastricht jako odrębną organizację - ale stanowiącą część rozwoju Unii, do której UE zwraca się z prośbą o „opracowanie oraz wykonanie decyzji oraz przedsięwzięć UE mających wpływ na kwestie obronne;

Wyraźny rozróżnienie w TUE między sprawami bezpieczeństwa a obrony:

1. Sprawy „miękkie”:

• - kwestie dotyczące bezpieczeństwa;

• - zaopatrzenie w broń;

• - rozbrojenie;;

• - bezpieczeństwo przedmiotem działań II filaru;

2. Sprawy „twarde”:

• - kwestie dotyczące obrony;

• - dziedzina obejmująca m.in..: planowanie i użycie siły wojskowej;

• - obronę zaś zatrzymano w kompetencji UZE;

Zapisy w Traktacie z Maastricht stanowiły kompromis pomiędzy:

• dążeniami Niemiec i Francji do włączenia UZE do UE;

• a sprzeciwem Wielkiej Brytanii, Danii i Portugalii przeciwko temu rozwiązaniu („orientacja atlantycka”;

• UZE pozostała odrębną organizacją:

• ale zobowiązaną do określenia i prowadzenia działań w imieniu UE;

• spełniało to częściowo postulat Francji chcącej wyposażyć RE w prawo instruowania UZE;

• przyjęte rozwiązanie potwierdzały utrzymywanie się wśród państw tworzących UE:

- starych podziałów w kwestiach obrony;

- pytanie: „Czy integrująca się Europa Zachodnia ma polegać na gwarancjach

NATO, czy powinna zbudować własną tożsamość obronną, jako element

szerszej międzynarodowej tożsamości UE”?

Pierwsza debata dot. zreformowania WPZiB - Konferencja Międzyrządowa w Turynie /1996-1997/

→ odnowienie starych sporów pomiędzy:

* rzecznikami poszerzenia i uwspólnotowienia WPZiB;

* a zwolennikami utrzymania „status quo” i międzyrządowego charakteru II filaru UE;

→ kością niezgody pozostała:

* polityka obronna;

* obrona europejska;

* stosunki UE a UZE w tym zakresie;

• małego postępu dokonano w uzgodnionej nowelizacji (Traktacie Amsterdamskim):

• dopisanie do kompetencji RE spraw dot. obrony;

• możliwość zwracania się UE do UZE;

• potwierdzenie, że UZE stanowi integralną część rozwoju UE;

• nie rozstrzygnięto kwestii włączenia UZE do UE;

• zgoda tylko na zapis o ustanowieniu więzi instytucjonalnych UE z UZE

Mimo formalnego wzmocnienia WPZiB UE nadal pozostawała nieskutecznym aktorem:

• niezdolność UE do podejmowania działań;

• np. reakcja na kryzys na Bałkanach;

• pilna potrzeba wzmocnienia WPZiB;

• uzupełnienie jej o wojskowe operacje reagowania kryzysowego;

• zanim Traktat Amsterdamski wszedł w życie ( 1 V 1999), to jego nowe rozwiązania okazały się już niewystarczające;

• stąd wytyczne RE do ustanowienia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO) - jako instrumentu realizacji WPZiB;

Założenia EPBiO

Przyjęte na posiedzeniu RE w Helsinkach 10-11 XII 1999 r.:

• oficjalne ustanowienie wspólnej EPBiO;

• wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (Common European Security and Defence Policy);

• podwyższenie zdolności wojskowych UE;

• utworzenie nowych struktur do realizacji zadań w zakresie:

* zapobiegania konfliktom;

* postępowania w razie kryzysów;

• celem UE posiadanie autonomiczne zdolności do podejmowania decyzji;

• a gdy NATO nie będzie zaangażowane - do podejmowania i prowadzenia kierowanych przez UE:

* operacji wojskowych podczas kryzysów międzynarodowych;

• deklaracja lepszego wykorzystania własnych zasobów;

• szybsze reagowanie w przypadku kryzysów cywilnych;

• NATO nadal pozostanie:

* podstawą zbiorowej obrony swych członków;

* odgrywa ważną rolę w rozwiązywaniu kryzysów;

• rozwój polityki obronnej UE będzie się rozwijał:

* bez uszczerbku dla zobowiązań art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego;

* art. V Traktatu Brukselskiego;

• rozwój EPOiB nie odbije się ujemnie na specyficznym charakterze :

* polityki bezpieczeństwa;

* polityki obrony innych państw członkowskich UE;

• wkład UE na rzecz międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa zgodnie z Kartą NZ ;

• Współpraca UE w tym zakresie z ONZ, OBWE, RE;

• Oznacza to, że z chwilą wejścia Traktatu Nicejskiego (1 II 2003 r.) formalnie przestały istnieć:

* związki między UE a UZE;

* UE pod kierownictwem RE zajmuje się realizacją:

- misji humanitarnych, ratowniczych;

- misji utrzymania pokoju;

- zadań bojowych w zarządzaniu kryzysami (w tym operacjami przywracania

pokoju);

Zapisy Traktatu Nicejskiego w kwestii polityki bezpieczeństwa i obrony

• Traktat Nicejski uczynił UE samodzielnym podmiotem mogącym bez UZE prowadzić misje petersberskie;

• utrzymał jednak w mocy przepis stwierdzający, że postanowienia art. 17.4 nie stanowią przeszkody dla:

* rozwijania przez państwa członkowskie ściślejszej współpracy na płaszczyźnie

bilateralnej w ramach UZE i NATO;

• Rozszerzenie zakresu WPZiB poprzez:

* powstanie Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa

* wspomaga on Radę w prowadzeniu WPZiB;

* wzbogaconej o Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony;

-Poszerza ją także deklaracja ws. europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony;

Deklaracja ws. Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony

• poszerza zakres WPZiB;

• stanowi załącznik do Traktatu Nicejskiego;

• główne zagadnienia deklaracji:

* UE stawia sobie za cel szybkie osiągnięcie zdolności operacyjnej;

* jest to niezbędne do prowadzenia misji petersberskich;

* rozszerzenie ścisłej współpracy („closer cooperation) w ramach WPZiB;

* przemianowanie ww. „ścisłej współpracy” na „wzmocnioną współpracę” („enchanced

cooperation”);

* zastrzeżenie, że ww. współpraca w węższym gronie (przynajmniej 8 państw) może

dotyczyć jedynie:

- wykonania wspólnych stanowisk lub działań;

- nie odnosi się do spraw wojskowych i obrony

- wprowadzono je na życzenie Wielkiej Brytanii;

Podstawowe Cele WPZiB UE

• ochrona wspólnych wartości, interesów, niezależności i integralności UE zgodnie z Kartą NZ;

• umacnianie bezpieczeństwa UE we wszelkich formach;

• zachowanie pokoju i umacnianie BM zgodnie z:

* zasadami Karty NZ;

* Aktu Końcowego KBWE;

* celami Paryskiej Karty Nowej Europy (w tym dot. granic zewnętrznych);

• wspieranie współpracy międzynarodowej;

• rozwijanie i konsolidacja demokracji oraz rządów prawa;

• poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności;

Środki i metody realizowania celów WPZiB UE

• są one określone w TUE pod nazwą „instrumenty”;

• termin odnosi się do uruchomienia posiadanych przez UE zasobów i zdolności (środków) przy wykorzystaniu określonych sposobów ich użycia (metod):

• instrumenty WPZiB zgodnie z Traktatem Amsterdamskim:

* zasady i ogólne wytyczne: - określane przez RE;

* wspólne strategie (common strategies); - stanowią kompetencję RE;

* wspólne działania (common action - uchwalane przez RE;

* wspólne stanowiska (common positions): - uchwalane przez RE;

* umacnianie systematycznej współpracy: - pomiędzy państwami członkowskimi;

UE w polityce zagranicznej posługuje się także instrumentami poza traktatowymi

• zwykłe wspólne oświadczenia;

• deklaracje polityczne;

Są one klasyczną formą współpracy międzyrządowej znanej z EWP:

• nie mają wiążącego charakteru;

• są uwzględniane przez panstwa członkowskie UE w ich narodowych politykach zagranicznych ze względu na to, że są:

• - wydawane „w imieniu UE”;

• mają one wpływ na innych uczestników SM;

Metody WPZiB mogą mieć charakter:

* pozytywny;

* neutralny;

* negatywny (presja polityczna i sankcje ekonomiczne)

3. Europejska Strategia Bezpieczeństwa (ESB)

Europejska Strategia Bezpieczeństwa została przygotowana przez UE po:

- zakończeniu I etapu przygotowań do prowadzenia EPBiO;

- udanych pierwszych misjach petersberskich;

ESB została zatwierdzona przez RE w Brukseli 12 XII 2003 r.:

- I część ESB - globalne wyzwania i główne zagrożenia pochodzące ze środowiska międzynarodowego:

* otwartość granic spowodowało trwałe powiązanie wewnętrznych i zewnętrznych

aspektów bezpieczeństwa;

* wzrost znaczenia grup niepaństwowych w SM w warunkach globalizacji;

* małe prawdopodobieństwo agresji na państwa UE;

* Europa stoi w obliczu nowych, trudnych do przewidzenia zagrożeń (terroryzm,

proliferacja BMR, konflikty regionalne

• II część ESB - cele strategiczne UE: ochrona jej bezpieczeństwa i promowanie jej wartości:

* w erze globalizacji zagrożenia odległe mogą stwarzać zagrożenie równie poważne, co

bliskie;

* pierwsza linia obrony UE powinna znajdować się daleko poza granicami UE;

Strategiczne cele UE w tym zakresie, to:

* budowanie bezpieczeństwa przez UE w najbliższym sąsiedztwie poprzez:

- integrację europejską;

- stabilizację sytuacji na Bałkanach;

- większe zaangażowanie na południowym Kaukazie;

- rozwiązanie konfliktu arabsko - izraelskiego;

- współpraca w ramach Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego;

- szersze zaangażowanie UE w świecie arabskim;

• Umacnianie społeczności międzynarodowej:

• wspieranie działań instytucji międzynarodowych;

• i prawnego porządku międzynarodowego;

• zależność bezpieczeństwa Europy od efektywnego systemu wielostronnego;

• fundamentem SM jest Karta NZ;

• NATO i stosunki transatlantyckie są podstawowym elementem systemu międzynarodowego;

• umacnianie efektywności OBWE, RE, WTO, MTK;

• podkreślenie znaczenie wkładu innych międzynarodowych organizacji w budowie ładu światowego

- ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Płd - Wsch;

- MERCOSUR - Wspólny Rynek Południa;

- Unia Afrykańska

• III część ESB - wnioski dla WPZiB i EPBiO:

• UE dokonała postępu w kwestii budowy wspólnej:

- polityki zagranicznej;

- zarządzania kryzysowego;

• zwiększenie aktywności w osiąganiu celów strategicznych poprzez:

- wykorzystanie instrument ów zarządzania kryzysowego i zapobiegania konfliktom;

- działania polityczne, wojskowe, dyplomatyczne, cywilne, handlowe i prorozwojowe;

• przeciwdziałanie nowym zagrożeniom - wczesne, szybkie i zdecydowane interweniowanie;

• UE -25 powinna być w stanie prowadzić kilka operacji zagranicznych jednocześnie (cywilnych i wojskowych), ponieważ:

- UE przeznacza na obronę 160 mld Euro;

• możliwość prowadzenia działań prewencyjnych wobec państw stwarzających zagrożenia;

• Ustanowienie Agencji Obrony;

• Modernizacja wojsk w celu zwiększenia elastyczności i mobilności;

• Zdolność do eliminacji nowych zagrożeń;

• Zwiększać zasoby obronne i efektywność ich użycia;

• Zwiększenie zasobów cywilnych UE niezbędnych do:

* rozwiązywania kryzysów;

* późniejszej stabilizacji po kryzysowej;

• Zwiększenie możliwości dyplomatycznych poprzez:

* stworzenie systemu łączącego zasoby państw członkowskich i instytucji unijnych;

• Poprawa wymiany danych wywiadowczych;

• Szersze spectrum misji:

* wspólne operacje rozbrojeniowe;

* wspieranie państw trzecich w walce z terroryzmem;

* reforma sektora bezpieczeństwa;

• Zwiększenie zdolności operacyjnych UE - współpraca z NATO

• Zwiększenie spójności UE poprzez:

* łączne stosowanie różnych instrumentów i zdolności stworzonych przez UE, np.:

- europejskich programów pomocowych;

- Europejskiego Funduszu Rozwoju (EFR);

- zdolności cywilnych i wojskowych z państw członkowskich i innych;

TEMAT 10 Koncepcja bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej

1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa po „zimnej wojnie”

2. Dokumenty programowe

3. Nowe tendencje w koncepcji bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej

1. Przesłanki redefinicji bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej po „zimnej wojnie”

Konsekwencje rozpadu ZSRR:

- Zupełnie nowa sytuacja geopolityczna FR jako prawnego sukcesora b. ZSRR;

- Powstanie na obszarze b. ZSRR nowych państw;

- Utrata przez Rosję znacznej części terytorium:

* utrata ponad 5 mln km kw. terytorium;

* FR zajmuje obecnie 76,2% powierzchni b. ZSRR;

* FR zamieszkuje 52% ludności b. ZSRR;

* poza FR pozostało ponad 25 mln Rosjan;

- Mimo to FR pozostaje największym państwem świata:

* 5 miejsce pod względem posiadanej ludności;

- Efekt dezintegracji ZSRR - przekształcenie Obwodu Kaliningradzkiego w

enklawę (oddzielenie od „właściwej” Rosji przez terytorium Litwy i Białorusi)

W wyniku rozpadu imperium radzieckiego ograniczeniu uległ dostęp Rosji do mórz:

- Rosja dysponuje obecnie tylko 2 portami oceanicznymi:

* Murmańsk;

* Pietropawłowsk (Kamczatka);

- Porty o niezbyt korzystnym położeniu

(ograniczone pole i czas działania):

* Kaliningrad;

* Archangielsk;

- Porty nad morzami wewnętrznymi:

* Noworosyjsk;

* Władywostok;

Moskwa straciła największe porty i bazy wojskowe:

* Tallin, Ryga, Kłajpeda (M. Bałtyckie);

* Odessa, Sewastopol, Jałta i Batumi (M. Czarne);

Skomplikowane działanie Floty Czarnomorskiej FR:

* główne porty i bazy dzierżawione od Ukrainy;

* utracenie zaplecza w głębi Rosji;

W 1991 r. Federacja Rosyjska znalazła się w nowym otoczeniu geopolitycznym

- FR odgradzają od Europy Zachodniej:

* państwa byłe republiki radzieckie;

* państwa byłego bloku wschodniego;

* utrudnienie wykorzystania przez FR

geopolitycznego potencjału;

- Dezintegracja przestrzeni poradzieckiej spowodowała

dynamizację polityki:

* Chin, Turcji, Iranu, USA i państw Europy Zach na

obszarze tzw. „bliskiej zagranicy” (obszar

poradziecki z wyjątkiem republik nadbałtyckich);

* kształtowanie na nowo stref interesów;

- Powstanie nowych państw spowodowało:

* gwałtowną eskalację konfliktów zbrojnych;

* sporów terytorialnych i etnicznych;

* destabilizację przestrzeni b. ZSRR;

* źródło zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego

Wpływ „nowego myślenia” Michaiła Gorbaczowa

W redefinicji bezpieczeństwa po zimnej wojnie istotną rolę odegrała doktryna Michaiła Gorbaczowa nazwana - „nowym myśleniem”:

- odejście od założenia konfrontacji na arenie międzynarodowej;

- Zachód przestał być postrzegany w kategorii wroga;

- Przedstawianie Zachodu jako głównego sojusznika

politycznego i ideologicznego;

- Wielowymiarowe ujęcie kwestii bezpieczeństwa:

* przekonanie o tym, że żadne państwo nie jest

w stanie wygrać wojny jądrowej;

* „skrócenie frontu rywalizacji” - proces redukcji

wysiłku militarnego ZSRR;

* wycofanie wojsk ZSRR z Afganistanu (1989);

* wycofanie wojsk z Węgier, Czechosłowacji i Niemiec;

- Teza o niepodzielności bezpieczeństwa międzynarodowego - propagowanie idei „wspólnego europejskiego domu”;

- Stworzenie systemu wielostronnych sojuszy na obszarze od Vancouveru do Władywostoku

45

---