Psychologia rozwoju

wykład

Wykład 1

21.02.2011

1. Przedmiot badań psychologii rozwoju

Psychologia rozwoju człowieka zajmuje się badaniem zmian w zachowaniu oraz w procesach i strukturach psychicznych człowieka; zmian dokonujących się w psychice i w zachowaniu się człowieka w różnych fazach jego życia. Według niektórych przedstawicieli teorii psychologicznych przedmiotem badań PR są przede wszystkim zmiany w zachowaniu. Zdaniem innych teorii m.in. piagetowskiej (J. Piaget) przedmiotem badań PR jest wykrywanie przekształceń w organizacji (strukturach) procesów psychicznych leżących u podłoża zmian obserwowanych w zachowaniu. Podstawowym obszarem zmian rozwojowych, które bada PR jest cykl życia jednostki ludzkiej. Przedmiotem zainteresowań badawczych PR są także zmiany rozwojowe psychiki i zachowania się jakie zachodzą w toku rozwoju gatunkowego i w procesie dziejów historycznych ludzkości. W tradycyjnej psychologii rozwojowej przyjmowane, że zmiany rozwojowe psychiki są powiązane przyczynowo z procesami biologicznego dojrzewania organizmu, a więc występują tylko w procesie dzieciństwa i dorastania. Sądzono, że procesy rozwojowe kończą się wraz z osiągnięciem dojrzałości, dlatego PR była utożsamiana z psychologią dziecka lub psychologią rozwojową dzieci i młodzieży. Obecnie uważa się, że rozwój psychiczny człowieka trwa przez całe życie tzn. od jego poczęcia aż do śmierci. Przy czym zmiany rozwojowe w wieku dojrzałym nie są ani mniej liczne ani mniej głębokie, niż te które dokonują się w okresie dzieciństwa.

2. Główne dziedziny PR

Główne działy PR - ciągu życia można wyodrębnić na podstawie kryterium wieku (okresu rozwojowego) jakim się ona zajmuje albo na podstawie procesów czy aspektów rozwoju, które bada.

1) Ze względu na okres rozwojowy, stanowiący przedmiot zainteresowań badawczych wyróżniamy:

• psychologię prenatalną

• p. rozwoju niemowlęcia i wczesnego dzieciństwa

• p. rozwoju dziecka

• p. młodzieży

• p. rozwoju człowieka dorosłego

• p. starzenia się i starości

2) Zmiany rozwojowe obejmują różne sfery psychiki i różne jej funkcje. Zależnie od charakteru danej grupy czynności psychicznych i sfery funkcjonowania psychicznego wyróżniamy np.:

• psychologię rozwoju mowy

• p. rozwoju poznawczego

• p. rozwoju społeczno-moralnego

• p. rozwoju osobowości i inne

3) Ponadto wyróżniamy:

• psychologię rozwojową ontogenetyczną - zajmuje się ona badaniem zmian dokonujących się w psychice o zachowaniu jednostki ludzkiej w toku pełnego życia indywidualnego

• psychologię rozwojową historyczną - zajmuje się ona zmianami rozwojowymi psychiki człowieka, jakie dokonują się w toku dziejów ludzkości od momentu wyodrębnienia się człowieka ze świata zwierząt po czasu współczesne

• psychologię rozwojową filogenetyczną - ten dział PR zajmuje się analizą zmian rozwojowych psychiki w toku ewolucji gatunków, czyli filogenezy

* Dla wszystkich działów PR wspólne jest to, że zajmuje się ona badaniem i wyjaśnianiem zmian rozwojowych w psychice i zachowaniu się, ale w odniesieniu do różnych okresów lub sfer psychiki.

28.02.2011

Wykład 2

Związki psychologii rozwojowej z innymi dyscyplinami psychologii i innymi naukami.

- psychologia rozwojowa człowieka czerpie z psychologii ogólnej podstawowe pojęcia, służące do opisywania oraz analizowania zjawisk psychicznych i zachowań

- psychologia społeczna - rozwój psychiczny jednostki ludzkiej dokonuje się w procesie interakcji i stosunków, w które jednostka wchodzi w stosunkach z innymi ludźmi

- psychologia różnic indywidualnych - różnice indywidualne pod względem tempa i rytmu zmian rozwojowych

- psychologia kliniczna - badanie zaburzeń w funkcjonowaniu psychiki człowieka pozwala lepiej poznać rolę poszczególnych procesów psychicznych w jego rozwoju i funkcjonowaniu

- psychologia wychowawcza - najpełniej można poznać i zrozumieć dane zjawisko wtedy, gdy w sposób celowy się je wywołuje i zmienia procesami nauczania i wychowywania

Różne dziedziny psychologi stosowanej:

• psychologia pracy i organizacji

• psychoprofilaktyka

• psychoterapia

• psychologia sportu

• nauki biologiczne i medyczne - pozwalają ustalić biologiczne warunki zmian rozwojowych psychiki i zachowania się jednostki

• nauki społeczne i humanistyczne - badają społeczeństwo, jego język i kulturę(socjologia, antropologia kulturowa, etnologia, pedagogika, językoznawstwo, historia, kulturoznawstwo, nauki o literaturze i sztuce)

Psychologia rozwojowa syntezuje dorobek różnych dziedzin nauk biologicznych i humanistyczno-społecznych, ponieważ ujmuje ona człowieka w procesie zmian rozwojowych w kontekście całokształtu uwarunkowań społeczno-kulturowych i w toku aktywności, dzięki której powstają wspólnoty ludzkie i wytwory kultury materialnej i duchowej.

Podstawowe problemy współczesnej psychologii rozwoju człowieka

1. Co się zmienia? - jakie cechy i funkcje psychiczne ulegają zmianie

2. Czym jest zmiana? - jak można określić i opisać zmiany? jaki charakter mają zmiany rozwojowe psychiki i zachowania się człowieka?

3. Jakie czynniki poprzedzają pojawienie się zmian? - jaka jest rola tych czynników w powstawaniu zmian, ich przebieg i/lub następstwa

- czy proces rozwoju psychicznego ma charakter konstruowania nowych jakości w psychice i zachowaniu się człowieka, czy też polega on na realizacji wewnętrznie zakodowanego programu

- czy w życiu człowieka występują okresy o szczególnym znaczeniu dla danego rozwoju lub okresy szczególnej podatności na zmiany rozwojowe w ogóle lub zmiany rozwojowe danego rodzaju

- jaką rolę w rozwoju psychicznym człowieka odgrywają różne zdarzenia życiowe i sposoby radzenia sobie z nimi

- czy rozwój polega tylko na nowych osiągnięciach (ma charakter progresywny) czy raczej ma charakter mieszany (progresywny i regresywny jednocześnie)

- czy zmiany rozwojowe w psychice i zachowaniu się człowieka po osiągnięciu dojrzałości mają takie same cechy i dokonują się według tych samych zasad jak zmiany rozwojowe w okresie dzieciństwa i dorastania

- czy i w jaki sposób człowiek może wpływać na swój rozwój

- czy rozwój jest procesem celowym, a jeśli tak to, jaki jest cel rozwoju psychicznego człowieka

- czy możliwa jest interwencja w proces rozwoju? na jakich zasadach może być ona skutecznie przeprowadzona?

Podstawowe zadania współczesnej psychologii rozwojowej człowieka

1. Zadanie poznawcze - zrozumienie i wyjaśnienie rozwoju psychicznego człowieka

2. Zadania praktyczne - opracowanie metod nauczania zespołowo-problemowego

Na podstawie piagetowskiej opracowanie programów wyrównywania braków edukacyjnych dzieci, programów terapeutycznych i profilaktycznych

Pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej

Rozwój

- pojęcie wprowadził Arystoteles

- zmiana celowa, polegająca na przechodzeniu od form niższych do wyższych

- w filozofii współczesnej rozwój oznacza wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu (układu) wykazujące obiektywnie stwierdzalne różnicowanie się tego obiektu(układu) pod określonym względem.

- pojęcie rozwoju zawsze dotyczy zmian i często bywa utożsamiane z jednym rodzajem zmian - ze zmianami o charakterze progresywnym, wartościowane pozytywnie.

- pojęcie rozwoju i postępu nie są tożsame

- postęp - zmiany prowadzące od stanów prostszych, niższych, mniej doskonałych do stanów wyższych, bardziej złożonych, doskonalonych pod określonym względem

- obiektem podlegającym procesowi rozwoju jest psychika ludzka, czyli całokształt procesów psychicznych, które regulują nasze zachowanie, regulują relacje z rzeczywistością

Proces rozwoju ma charakter progresywny; nie wyklucza się możliwości występowania momentów kryzysowych, procesów zahamowania, a nawet regresji

- rozwój jest procesem długotrwałym, dokonującym się przez całe życie człowieka

- istotne znaczenie dla procesu rozwoju psychicznego człowieka mają zjawiska różnicowania się funkcji procesów psychicznych

7.03.2011

Wykład 3

Psychologia rozwojowa jest nauką o rozwoju psychicznym

Pojęcie rozwój psychiczny odnosi się do zmian w psychice i w zachowaniu się człowieka. Psychika to system(układ, struktura) elementów powiązanych ze sobą różnego typu relacjami. O własnościach tych elementów decydują cechy całości, a nie odwrotnie. W zrozumieniu rozwoju można wyodrębnić 2 główne podejścia:

1. mechanistyczne - zgodnie z nim rozwój psychiczny oznacza ciąg zmian w zachowaniu się: przykładem mechanistycznego rozumienia rozwoju mogą być koncepcje powstałe na gruncie behawioryzmu. Traktują one rozwój jako termin stosowany do opisu obserwowanych zmian w zachowaniu związanych z reagowaniem na bodźce środowiska, zmian pojawiających się wraz z wiekiem życia jednostki i mający charakter progresywny.

2. organizmiczne - w tym podejściu pojęcie rozwój odnosi się nie tylko do zmian w zachowaniu się. Zmiany w zachowaniu się analizowane są po to, aby na ich podstawie wnioskować o procesach psychicznych i ich strukturach zakładając, że właśnie zmiany w tych strukturach leżą u podłoża obserwowanych zmian w zachowaniu się.

Pojęcie zmiany rozwojowej

Rozwój oznacza zmianę. Zmiana to różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury, obserwowana wraz z upływem czasu, czyli zmiana jest funkcją czasu [Z=f(t)].

Nie każda zmiana oznacza rozwój. Zmiany przejściowe, odwracalne i cykliczne nie mogą być uznane za rozwojowe, ponieważ nie prowadzą do trwałych przekształceń danego układu lub jego funkcji. Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się na ogół zmiany: jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe, autonomiczne ( tzn. spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości lub w dominującej części wewnątrz danego układu).

Rodzaje zmian rozwojowych

1. rozwojowe zmiany ontogenetyczne - dotyczą jednostki

- ontogeneza w znaczeniu psychologicznym obejmuje całokształt zmian dokonujących się w psychice i zachowaniu się człowieka w toru życia indywidualnego

- J. M. Flavell zaproponował klasyfikację zmian jakim podlegają procesy psychiczne w ontogenezie:

• dodawanie - najprostsza forma kumulowania się kolejno po sobie następujących zmian, w której cechy treściowo późniejsze uzupełniają wcześniejsze

• substytucja - to, co pojawia się w czynnościach psychicznych lub zachowaniach później zastępuje w całości lub części to, co było im właściwe wcześniej

• modyfikacja - to, co obserwujemy jako stan późniejszy powstaje w rezultacie różnicowania, uogólniania lub innej formy przekształcania stanów wcześniejszych danej czynności lub funkcji

• inkluzja - to, co wcześniejsze wchodzi w mniej lub bardziej zmodyfikowanej postaci e skład nowej zintegrowanej całości

• mediacja - stan wcześniejszy staje się nieodzownym ogniwem, pośrednim dla następnej zmiany

2. zmiany ilościowe i jakościowe

• zmiany ilościowe - mają charakter wzrastania, rozrastania się i ewentualnie spadku sprawności i można je wyrazić za pomocą krzywych o różnym kształcie. Badane zjawiska(sprawność, funkcja) pozostaje takie samo, natomiast zmienia się jego nasilenie (wielkość, zakres)

• zmiany jakościowe - oznaczają przekształcenia wewnętrzne organizacji struktur, czynności psychicznych i zachowań, a więc powstawanie ich nowych jakościowych postaci. Zmiany jakościowe, czyli zmiany o charakterze przekształceń strukturalnych są podstawą wyodrębnienia okresów i stadiów rozwojowych występujących w ciągu życia

3. zmiany intra-indywidualne i inter-indywidualne

• zmiany intra-indywidualne są to zmiany, które zachodzą w psychice i zachowaniu się danej jednostki

• zmiany inter-indywidualne to zmiany wspólne wszystkim ludziom, występujące w mniej lub bardziej podobny sposób w większości z nich

Rozwój a dojrzewanie i uczenie się

1. Dojrzewanie - w teoriach psychologicznych o skrajnie biologicznych orientacji przyjmuje założenie, że w rozwoju jednostki i gatunku stopniowo, w odpowiednim czasie ujawnia się i aktualizując wrodzone zadatki i dyspozycje. Tym samym rozwój traktowany jest jako aktualizacja genetycznego programu. W koncepcjach bardziej umiarkowanych pojęcie dojrzewania stosowane jest do oznaczania takich procesów, a takie elementy procesu rozwojowego, które są niezależne od nabywania doświadczenia indywidualnego, ponieważ zasób doświadczenia indywidualnego jest głównie efektem procesu uczenia się pojawia się pytanie: w jakiej mierze oba te procesy, czyli dojrzewanie i uczenie się uczestniczą w zmianach rozwojowych?

Odpowiedź: dojrzewanie i uczenie się są wzajemnie się dopełniającymi składnikami rozwoju. Dojrzewanie jest to proces fizycznego wzrostu doprowadzający do takiego stopnia dojrzałości organizmu, który warunkuje od strony somatycznej i neurologicznej rozwój określonych czynności regulacyjnych.

Uczenie się jest to proces wytwarzania się. przekształcania i utrwalania owych czynności regulacyjnych na podłożu doświadczenia indywidualnego zdobytego przez człowieka w toku działania i ćwiczenia, czyli wykonywania i powtarzania czynności. Tylko wtedy, kiedy organizm jednostki osiągnie odpowiedni poziom dojrzałości możliwe jest wyuczenie się przez nią danej czynności. Sama dojrzałość strukturalna i funkcjonalna organizmu nie wystarczy do zapewnienia prawidłowego rozwoju psychicznego. Poszczególne czynności i funkcje psychiczne rozwijają się w miarę tego, jak się je ćwiczy, a zatem w procesie uczenia się.

14.03.2011

Wykład 4

Czynniki rozwoju psychicznego

1. Koncepcje jednoczynnikowe (skrajne)

Były typowe dla wcześniejszych prób wyjaśniania przyczyn zmian rozwojowych.

a) koncepcje natywistyczne

Wywodzą się one z tradycji filozoficznej racjonalizmu zapoczątkowanej przez Platona, a kontynuowanej między innymi przez Kartezjusza. Przedstawiciele tych koncepcji uznają priorytet czynników biologicznych/genetycznych. Ich zdaniem przebieg rozwoju indywidualnego i jego granice są wyznaczone właściwościami wrodzonymi, które ujawniają się w miarę dojrzewania organizmu i osiąganiu przez jednostkę kolejnych stadiów rozwojowych. Inaczej mówiąc wrodzone dyspozycje psychiczne są najistotniejsze i dlatego indywidualność człowieka i jego osobowość są w znacznym stopniu wyznaczone już przed jego urodzeniem.

b) koncepcje empiryczne

Wywodzą się one z tradycji filozoficznej empiryzmu. Reprezentowane między innymi przez J. Locke i Fr. Bacone (umysł jako biała karta zapisywana przez doświadczenia). Zdaniem przedstawicieli tych koncepcji głównym czynnikiem rozwoju psychicznego jest środowisko. Do koncepcji empirycznych zaliczamy behawiorystyczne, a także teorie powstałe pod wpływem socjologii, które za najważniejszy czynnik rozwoju uznają środowisko społeczne.

- jest to podejście zero-jedynkowe → wszystko albo nic, albo skrajny biologizm albo środowisko

2. Teoria dwuczynnikowa Williama Sterna (teoria konwergencji)

Jest to próba pogodzenia wcześniej przedstawionych koncepcji. Zdaniem autora dyspozycje psychiczne są zdeterminowane dziedzicznie, a ich rozwój zależy od wpływu środowiska, w którym człowiek żyje. Dopiero pod wpływem środowiska wrodzone zadatki aktualizują się i przekształcają w trwałe właściwości psychiczne.

3. Wieloczynnikowe koncepcje rozwoju (dziś najczęściej akceptowane)

W polskiej psychologii rozwojowej najczęściej przedstawia się koncepcję czteroczynnikową, która wskazuje na:

1) zadatki wrodzone

2) własna aktywność i działalność jednostki

3) środowisko (czynniki ekologiczne)

4) wychowanie i nauczanie (kształcenie)

Wszystkie 4 czynniki są ze we wzajemnej zależności, oddziaływają dzięki różnym interakcjom.

Ad.1 zadatki wrodzone

Anatomiczne i fizjologiczne cechy organizmu t.j. strukturalne i funkcjonalne właściwości narządów zmysłowych, typ układu nerwowego i związanego z nim układu hormonalnego. Zadatki te są podłożem materialnym zdolności i innych cech indywidualnych, choć nie przesądzają o nich ostatecznie. Te same zadatki mogą być podstawą różnych zdolności rozwijanych pod wpływem sposobów działania człowieka i warunków społeczno-kulturalnych w jakich on żyje.

Ad.2 aktywność własna jednostki

Jest to jej biologicznie zdeterminowane czynne uczestnictwo w poznawaniu świata i przeobrażaniu go. Dziecko od momentu urodzenia nie wchłania biernie bodźców z otoczenia, lecz zdobywa aktywnie doświadczenie; najpierw za pośrednictwem osób dorosłych, a potem co raz bardziej samodzielnie, dzięki świadomej i zinterozywanej (uwewnętrznionej) działalności psychicznej. Aktywność własna to charakt. stan i podstawowa cecha każdego organizmu. Powoduje ona, że jednostka reguluje swoje stosunki ze środowiskiem, tzn. nie tylko przystosowuje się do niego, lecz także wywołuje zmiany w swoim otoczeniu.

Ad.3 czynniki środowiskowe

Czynniki ekologiczne obejmują wiele składników. Jedna grupa składników to rozmaite elementy środowiska naturalnego (biogeograficznego):warunki klimatyczne, fauna i flora otoczenia, zasoby mineralne i wodne. Druga grupa to ekonomiczne i społeczno-kulturowe własności środowiska: poziom gospodarczy społeczności, gęstość zaludnienia, stan budownictwa i komunikacji, zróżnicowanie zawodowe mieszkańców, organizacja szkolnictwa, zasoby kultury materialnej i duchowej.

Ad. 4 wychowanie i nauczanie

Kształcenie obejmuje nauczanie i wychowanie oraz uczenie się będące podstawą nabywania doświadczenia indywidualnego. Odgrywa ono szczególnie ważną rolę w okresie dzieciństwa i młodości, a także dalszych stadiach rozwoju.

21.03.2011

Wykład 5

Nauczanie i wychowanie, a rozwój psychiczny

Uczenie nie równa się nauczanie


1. Klasyczne ujęcia związku między nauczaniem  i wychowaniem

a) ujęcia natywistyczne - uznają priorytet rozwoju. Zdaniem przedstawicieli tego podejścia przebieg rozwoju indywidualnego i jego granice są wyznaczone przez właściwości wrodzone

(czynniki genetyczne), które ujawniają się w miarę dojrzewania organizmu i osiąganie przez jednostkę kolejnych stadiów rozwojowych. Tym samym nauczanie i wychowanie powinny być dostosowane do okresu rozwoju dziecka i do jego wrodzonych możliwości, tzn. jeśli np. dziecko ujawnia niski poziom inteligencji, to niewiele będzie można go nauczyć. Nauczanie i wychowanie powinny być również dostosowane do naturalnego biegu rozwoju, tzn. że próby nauczania dziecka czegoś, co przekracza aktualne stadium jego rozwoju umysłowego będą bezskuteczne .

b) ujęcia empiryczne - wskazują na priorytet nauczania. Według przedstawicieli tych koncepcji uczenie się nadaje kierunek rozwojowi. Dziecko, poza nielicznymi odruchami bezwarunkowymi, w momencie urodzenia nie dysponuje żadnymi gotowymi, wrodzonymi reakcjami. Jego zachowanie jest nabyte w drodze uczenia się i utrwalania za pomocą odpowiednich wzmocnień.

2. Koncepcja strefy najbliższego rozwoju Wygotskiego.

Wygotski doszedł do poj. Strefa najbliższego rozwoju analizując krytycznie metodę testów jako mierników poziomu rozwoju umysłowego dziecka. Badanie testowe polega na tym, że dziecko otrzymuje do rozwiązania szereg zadań o wzrastającym stopniu trudności, wystandaryzowanych na poszczególne lata życia. W ten sposób określa się wieku umysłowy dziecka. Przy czym przyjmuje się, że wskaźnikiem rozwoju umysłowego są wyłącznie samodzielne rozwiązania. Zdaniem Wygotskiego metoda testowa pozwala zbadać strefę aktualnego rozwoju dziecka, która obejmuje te procesy i funkcje psychiczne, które już się rozwinęły i które pozwalają dziecku samodzielnie rozwiązywać zadanie. Określenie strefy aktualnego rozwoju ma niewielkie znaczenie dla procesu nauczania, ponieważ nauczanie może jedynie utrwalić i udoskonalić te funkcje psychiczne. Których rozwój się już zakończył. Jednak dziecko może wykonać określone zadanie wykraczające poza strefę jego aktualnego rozwoju, jeśli uzyska pomoc kogoś bardziej kompetentnego np. osoby dojrzałej lub bardziej zaawansowanego w rozwoju rówieśnika. Badając to, co dziecko zdolne jest wykonać samodzielnie badamy rozwój z dnia wczorajszego. Badając to, co dziecko jest zdolne wykonać przy czyjejś pomocy, we współpracy z kimś bardziej kompetentnym określamy „jutro” rozwoju dziecka. Oznacza to, że jeśli ustalimy jakie są możliwości dziecka w wykonywaniu zadań we współpracy z kimś bardziej kompetentnym, to określimy tym samym obszar dojrzewających funkcji intelektualnych, które w najbliższym czasie powinny przynieść owoce. Obszar niedojrzałych jeszcze, a dopiero dojrzewających procesów psychicznych stanowi strefę najbliższego rozwoju.

→ Wygotski nie neguje roli testów, lecz stwierdza, że nie pozwalają one na orzekanie o potencjalnych możliwościach. Określa tylko rozwój „na dziś”

Przykład w jaki sposób można określić strefę najbliższego rozwoju dwojga dzieci 8-letnich o identycznym wieku umysłowym, czyli dzieci które potrafią rozwiązać samodzielnie zadania o takim stopniu trudności, który odpowiada standardowemu wiekowi 8 lat. Określamy w ten sposób rzeczywisty poziom rozwoju umysłowego tych dzieci. Następnie za pomocą dalszego badania staramy się ustalić na ile dzieci te są zdolne do rozwiązywania zadań wykraczających poza granice standardu 8 lat:

a) demonstrujemy dziecku jak należy rozwiązywać zadanie i obserwujemy czy potrafi ono naśladując podany wzór rozwiązać je

b) zaczynamy rozwiązywać zadanie i prosimy dziecko, aby dokończyło

c)polecamy dziecku rozwiązać zadanie wykraczające poza granice jego wieku umysłowego we współpracy z drugim bardziej rozwiniętym dzieckiem

d)wyjaśniamy dziecku zasadę rozwiązania zadania

e) stawiamy naprowadzające pytania

f) dzielimy zadania na części

Postępując w taki sposób stwierdzimy, że jedno dziecko rozwiązuje we współpracy zadania przewidziane na 12 lat, czyli strefa najbliższego rozwoju przewyższa jego wiek umysłowy o 4 lata. Drugie dziecko potrafi poradzić sobie tylko ze zadaniami na 9 lat, czyli strefa najbliższego rozwoju obejmuje tylko 1 rok. Wynika stąd, że podobieństwo między dziećmi ogranicza się tylko do obszaru dojrzałych funkcji intelektualnych. Pod względem funkcji dojrzewających pierwsze dziecko przewyższa drugie czterokrotnie.

(wykład z dnia 28.03.2011)

Określenie strefy rozwoju na ogromne znaczenie dla nauczania, ponieważ w procesie rozwoju psychicznego dziecka występują tzw. okresy sensytywne, czyli pewne optymalne okresy, w których nauczanie danego przedmiotu, danych wiadomości i umiejętności jest najszybsze i najskuteczniejsze. Aby nauczanie mogło przynieść najlepsze rezultaty należy najpierw określić dolną granicę czasu, w którym można podjąć odpowiednie oddziaływania edukacyjne np. 4-miesięcznego niemowlęcia nie należy uczyć mowy, a 2-letniego dziecka pisać, ponieważ w tym wieku żadne z wymienionych dzieci nie dojrzało jeszcze do takiego nauczania, tzn. nie rozwinęły się jeszcze u nich te właściwości i funkcje psychiczne, które są niezbędne, aby dziecko uczyło się mówić i pisać. Jeśli jednak istniałaby tylko dolna granica optymalnego okresu nauczania to można by oczekiwać, że im później rozpocznie się odpowiednie nauczanie, tym będzie ono łatwiejsze i skuteczniejsze, ponieważ niezbędne do nauczania funkcje psychiczne w późniejszym wieku będą bardziej dojrzałe. Takie stanowisko jest nieuzasadnione, ponieważ dziecko rozpoczynające naukę mowy w 3 roku życia, a naukę pisania w 12 będzie miało równie duże trudności, jak wspomniane wcześniej dziecko 4-miesięczne i 2-letnie, czyli z punktu widzenia rozwoju dziecka istnieje również górna granica optymalnego okresu nauczania.

Jak wyjaśnić fakt, że 3-letnie dziecko, u którego występuje już duża dojrzałość uwagi , wyobraźni, motoryki i innych właściwości stanowiących niezbędne przesłanki uczenia się mowy, opanowuje mowę trudniej i z mniejszym dla sobie pożytkiem niż dziecko 1,5- roczne, u którego dojrzałość tych przesłanek jest znacznie mniejsza?

Odp: Problem leży w tym, że nauczanie opiera się nie tyle na już dojrzałych funkcjach i właściwościach dziecka, ile na dojrzewających. Okres dojrzewania odpowiednich funkcji jest najbardziej sprzyjającym, czyli optymalnym okresem do odpowiedniego rodzaju nauczania. Dziecko rozwija się w samym procesie nauczania. Nauczyciel powinien uczyć dziecko, nie tego co już umie samodzielnie robić, ale tego czego jeszcze nie umie, ale chce i może zrobić dzięki odpowiedniemu wsparciu nauczyciela A ponieważ nauczanie opiera się nie na dojrzałych, a na dopiero dojrzewających procesach znajdujących się w strefie najbliższego rozwoju dziecka, to optymalne granice zespołowego i indywidualnego nauczania każdego dziecka określa się za pomocą strefy najbliższego rozwoju.

28.03.2011

Wykład 6

Strategie nauczania wspierające rozwój psychiczny dziecka

1. Nauczanie zorientowane na strefę najbliższego rozwoju dziecka - koncepcja Lwa Wygotskiego.

Wygotski traktuje nauczanie jako środek za pomocą, którego bardziej dojrzali uczestnicy kultury przekazują mniej dojrzałym jednostkom kulturowo akceptowane praktyki, działania i narzędzia wśród, których najważniejszym jest język. Dzieci uczą się posługiwać tymi umiejętnościami i narzędziami przy pomocy i pod kierunkiem bardziej kompetentnych partnerów, czyli nauczycielem może być ktoś, kto wie więcej i umie więcej, tzn. dorosły lub bardziej kompetentny rówieśnik. Wygotski traktuje nauczanie jako relacje między jednym dorosłym, a jednym dzieckiem. Jego zdaniem małe dziecko uczy się tego, co jest zgodne z jego zainteresowaniami - uczy się według własnego programu, Dziecko w wieku szkolnym uczy się według programu nauczyciela i pod jego kierunkiem. Natomiast dziecko w wieku przedszkolnym przechodzi od uczenia się typu spontanicznego do uczenia się typu reaktywnego. Zadaniem nauczyciela jest zadbać, aby w wieku przedszkolnym dziecko robiło to, co chce, ale chciało tego czego chce jego wychowawca. Aby wypracować najbardziej skuteczne strategie nauczania należy określić strefę najbliższego rozwoju, czyli ustalić różnicę między poziomem kompetencji jaki ujawnia dziecko wykonując zadanie przy pomocy kogoś „wiedzącego więcej”, a poziomem jaki ujawnia kiedy wykonuje zadanie samodzielnie.

Wykład 7

4.04.2011

2) uczenie okolicznościowe ( koncepcja Stefana Szumana )
wg Szumana wszelkie uczenie kogoś może być albo doraźne i okolicznościowe, czyli niesystematyczne albo systematyczne czyli z góry rozplanowane i zgodnie z planem stopniowo realizowane.
- nauczanie systematyczne jest prowadzone w szkole przez nauczycieli
- nauczanie okolicznościowe jest stosowane głównie w wychowaniu dzieci poniżej wieku szkolnego
wg autora nauczanie okolicznościowe nie jest gorszym sposobem nauczania systematycznego
jest ono jego formą, jest najskuteczniejszą formą w procesie wspomagania rozwoju dziecka w środowisku rodzinnym i przedszkolnym

Schuman nazywa ten sposób nauczania uczeniem okolicznościowym, ponieważ „w swej istocie polega ono na umiejętnym korzystaniu z każdej nadarzającej się okoliczności, aby dziecko poinformować o czymś, co ono właśnie spostrzega, ale czego jeszcze dokładnie nie zna albo nie rozumie i nie potrafi SAMO sobie wytłumaczyć i wyjaśnić”

Nauczanie okolicznościowe jest:
- przygodne: ponieważ nie jest z góry zaplanowane, aktualizuje się w działaniach i wypowiedziach dorosłego (rodzica lub wychowawcy) dopiero wtedy kiedy nadarzy się sposobność aby nauczyć dziecko czegoś na konkretnym przykładzie
- celowe: zawsze zmierza do rozwijania wiadomości dziecka, lub pomagania mu w zrozumieniu czegoś dotąd niezrozumiałego
- doraźne: występuje sporadycznie i za każdym razem dotyczy innego tematu, takiego który nasuwają aktualne okoliczności zewnętrzne
- potoczne: ponieważ informacje udzielane przez dorosłego zazwyczaj nie są ani naukowo ścisłe, ani wyczerpujące i zazwyczaj są wyrażane w języku potocznym

Koncepcja nauczania okolicznościowego opiera się na założeniu o wzajemności wpływów w relacjach dziecko-dorosły. „Uczące się dziecko nigdy nie jest biernym odbiorcą. Jest zawsze odbiorcą zgłaszającym określone zapotrzebowanie. Dziecko pomaga w istotny sposób dorosłym uczyć je.

Interakcyjne strategie dorosłych wspomagające rozwój kompetencji ludzkich dziecka - badania Burtona White
Dotyczyły one związków miedzy cechami środowiska rodzinnego, doświadczeniami gromadzonymi przez dziecko w tym środowisku, a jego rozwojem psychicznym. Autorzy prowadzili wnikliwe obserwacje naturalnych interakcji między rodzicami (głównie matkami) a dziećmi w sytuacjach życia codziennego. White udowodnił, że najbardziej korzystne dla rozwoju w wieku przedszkolnym są następujące 4 nauczające strategie używane przez rodziców w kontaktach z dzieckiem
1. Uczenie dziecka wykonywania określonych czynności
2. Wyjaśnianie dziecku różnych zjawisk, zdarzeń i problemów
3. Włączanie się w aktywność dziecka po to, aby razem z nim coś robić
4. Rozmawianie z dzieckiem
wspólną cechą wymienionych strategii jest to, że rodzice bezpośrednio uczestniczą w doświadczeniu dziecka, a ich zachowania są integralną częścią tego doświadczenia. Również korzystne dla rozwoju dziecka są te oddziaływania rodziców, które wpływają na jego doświadczenie w sposób pośredni - facylitujący (ułatwiający). Jest tak kiedy:
- rodzice sugerują dziecku rodzaj aktywności
- dostarczają materiały i przedmioty niezbędne do wykonania określonej czynności
- chwalą dziecko
- udzielają dziecku pomocy gdy o nią prosi, lub gdy nie prosi, ale dostrzegają że pomoc jest potrzebna
Wspólną cechą wymienionych strategii jest to, że są źródłem doświadczeń korzystnych dla rozwoju, podnoszą atrakcyjność tych doświadczeń, oraz zwiększają prawdopodobieństwo że dziecko powtórzy daną czynność w przyszłości.

Badacze wykazali, że już między 10 a 18 miesiącem życia dziecka matki zaczynają preferować strategię nauczania mniej lub bardziej korzystne dla rozwoju. Przyczynami zmian w zachowaniu matek są 3 istotne osiągnięcia rozwojowe, jakie pojawiają się u dziecka w tym okresie. Są to:
- opanowanie umiejętności chodzenia
- nabycie umiejętności mówienia
- początki kształtowania się autonomii

Wykład 8

18.04.2011

Współpraca z dzieckiem w obrębie epizodu wspólnego zaangażowania - koncepcja Rudolfa Schaffer'a

Przez epizod wspólnego zaangażowania należy rozumieć proces wymiany między dorosłym i dzieckiem, podczas którego zwracają oni uwagę na jakiś zewnętrzny temat i wspólnie względem niego działają. Tematem wymiany może być określony przedmiot lub zdarzenie, które wywołują wspólne zaangażowanie partnerów. W miarę jak dzieci stają się starsze temat co raz częściej przyjmuje formę werbalną i epizod wspólnego zaangażowania staję się „konwersacją”(konwersacja - przemienna wymiana zachowań). Epizody wspólnego zaangażowania charakteryzuje:

1. jednoczesne zwracanie uwagi przez dziecko i osobę dorosłą na te same elementy otoczenia

2. wysoki stopień synchronizacji między zachowaniami dorosłego a zachowaniami dziecka

3. prosta, przewidywalna i powtarzająca się struktura interakcji

4. posługiwanie się przez dorosłego strategiami stymulującymi rozwój dziecka

5. ukierunkowanie nauczających oddziaływań dorosłego na strefę najbliższego rozwoju dziecka

Po zapoczątkowaniu epizodu dorosły kontroluje jego przebieg i prowadzi nauczające oddziaływania. Oddziaływania te mogą podtrzymywać czynności, które dziecko już wykonuje lub zachęcać dziecko do podejmowania nowych czynności. Oddziaływaniami podtrzymującymi są:

• okazywanie zainteresowania czynnościami dziecka

• ułatwianie

• korygowanie

• nakłanianie

Do oddziaływań zachęcających dziecko do podejmowania nowych czynności należą:

• zapewnianie dostępu do przedmiotów i miejsc

• podsuwanie nowych pomysłów

• sugerowanie możliwości podjęcia określonych działań

• aranżowanie nowych sytuacji np. zabaw

Budowanie rusztowania. Koncepcja Jerome Bruner'a i Dawida Wood'a

„Rusztowanie” jest to termin służący do opisu szerokiej gamy zachowań osób dorosłych w relacji z dzieckiem w celu ułatwiania dziecku opanowania nowych umiejętności i sprawności. Celem rusztowania jest nakłanianie dziecka w jakąś bardziej złożoną aktywność, w której nauczana funkcja pojawi się dzięki zastosowaniu przez dorosłego wspomagającej strategii. Budowanie rusztowania jest swoistym typem nauczania, które umożliwia dziecku uzyskanie takiego poziomu kompetencji, jakiego samo nie może osiągnąć. Dorosły najpierw daje wsparcie, a potem w miarę jak dziecko staje się co raz bardziej niezależne stopniowo je wycofuje.

Upośrednione uczenie. Koncepcja Reuven Feuerstein.

Upośrednione uczenie można potraktować jako trening, który dziecko przechodzi pod kierunkiem doświadczonego dorosłego. Dorosły ukierunkowuje aktywność poznawczą dziecka i strukturuje środowisko uczenia się. Doświadczenia wyniesione z upośrednionego uczenia się są podstawowym środkiem, za pomocą którego dziecko rozwija operacje poznawcze niezbędne do uczenia się samodzielnego.

Feuerstein uważa, że dzieci opóźnione w rozwoju poznawczym wychowywały się w rodzinach, w których znacznie utrudnione były możliwości uczenia się i zdobywania doświadczeń ważnych dla rozwoju poznawczego. Dlatego dzieci te powinny być skierowane na trening dostarczający im intensywnych „naprawczych” doświadczeń upośrednionego uczenia się. Autor opracował program interwencyjny pod nazwą „Program Instrumentalnego Wzbogacania”. Celem programu jest przezwyciężenie problemów w funkcjonowaniu poznawczym jakie mają uczestniczące w nim dzieci. Do problemów tych należą m.in.:

• brak umiejętności gromadzenia danych

• ślepe podążanie za instrukcją

• nieumiejętność zadawania adekwatnych pytań

• tendencja do traktowania każdego problemu tak, jakby był problemem nowym i pomijanie jego związku z uprzednim doświadczeniem

Wykład 9

9.05.2011

Egzamin

6 czerwca - przedtermin, godz. 8, aula

13 czerwca - pierwszy termin (nie jest jeszcze pewny)

20 czerwca - drugi termin

Co na egzamin?

• treść wykładów

• Przetacznik, Tyszkowa „Psychologia rozwoju człowieka” rozdziały 2, 3, 4, 5, 7, trochę 8

• Helen Bee rozdziały 7 - 12

• zagadnienia z ćwiczeń - wiek przedszkolny, młodszy wiek szkolny, okres dorastania, okresy rozwojowe

Można się oprzeć na jednym z podręczników.

Na egzaminie będą 3 pytania: 1 - z wykładów, 2 - z okresów rozwojowych, 3 - z ćwiczeń + wykład.

Teoria rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona

Zalety:

-jedna z pierwszych koncepcji rozwoju psychofizycznego w ciągu życia człowieka

-cały czas jest analizowana

-kładzie duży nacisk na rolę środowiska społecznego

Według Eriksona czynnikiem sprawczym procesu rozwojowego są konflikty, czyli przeciwstawne tendencje lub inaczej dążenia. Autor uważa, że rozbieżność między tym co jednostka może i potrafi, a tym czego oczekuje od niej społeczeństwo stawia ją w sytuacji kryzysowej i jest źródłem różnorodnych konfliktów. Konflikt i kryzys to nieuniknione komponenty ludzkiego życia. Każda kolejna faza życia człowieka stanowi jakościowo odrębny punkt zwrotny egzystencji spowodowany zarówno fizjologicznymi zmianami organizmu, jak i specyficznymi dla danego okresu rodzajem wymagań stawianych jednostce. W każdej fazie rozwoju najważniejsze znaczenie ma pewien szczególny konflikt, który musi być rozwiązany w takim stopniu, aby jednostka mogła uporać się skutecznie z konfliktami powstającymi w następnych fazach. Erikson wyróżnił 8 faz rozwojowych, tzw. psychospołecznych stadiów rozwoju ego. Odmiennych ze względu na rodzaj konfliktu, czy też kryzysu psychospołecznego, z którym jednostka musi sobie poradzić. Są to konflikty między:

1. zaufaniem, a nieufnością

2. autonomią, a wstydem i zwątpieniem

3. inicjatywą, a poczuciem winy

4. pracowitością, a poczuciem niższości

5. tożsamością, a pomieszaniem ról

6. intymnością, a izolacją

7. płodnością, a stagnacją

8. poczuciem spełnienia, a rozpaczą

Podane wyżej określenia opisują dwa bieguny konfliktu pojawiającego się w danej fazie. Pierwszy termin oznacza zarazem rozwiązanie pozytywne, korzystne dla rozwoju. Drugi termin oznacza rozwiązanie negatywne, nieprzystosowawcze, związane z dążeniem do regresji.

Ad.1 zaufanie, a nieufność

Jest to okres niemowlęcy, czyli 1 rok życia. Zygmunt Freud nazywał tą fazę oralną. Noworodek jest całkowicie zależny od matki. Zagrożenie homeostazy jest źródłem nieufności. Natomiast doznawanie opieki prowadzi do zaspokojenie potrzeb i jest źródłem ufności. Dla kształtowania się ufności u dziecka ważny jest stan psychiczny matki, jej stosunek do dziecka, akceptacja własnego macierzyństwa, zadowolenie z faktu bycia matką. Pierwsze objawy ufności dziecka to głębokość snu, łatwość przyjmowania pokarmu i wydalania. Im więcej zdarzeń jest dla niemowlęcia znanych i kojarzonych z przyjemnością płynącą z zaspokojenia potrzeb, tym większa ufność. Wówczas matka rozpoznawana jest jako osoba, która dostarcza przyjemności i która będzie jej dostarczać. Z czasem gdy dziecko ufa matczynej opiece pozwala odejść jej poza zasięg wzroku i nie wywołuje to w nim niepokoju i złości. U dziecka stopniowo kształtuje się tzw. ufność podstawowa, czyli niewyrozumowane przeświadczenie, że świat jest miejscem bezpiecznym, a ludzie są życzliwi. Jeśli podane wyżej warunki nie będą spełnione, wówczas kształtuje się lękliwość i nieufność wobec otoczenia, które jawi się jako zagrażające, chaotyczne i nieprzewidywalne i wówczas mamy do czynienia z brakiem rozwiązania konfliktu między zaufaniem, a nieufnością. Natomiast rozwiązanie konfliktu pozytywne tego konfliktu polega na ukształtowaniu zaufania do otoczenia, które postrzegane jest jako uporządkowane i przewidywalne.

Wykład 10

16.05.2011

Ad.2 Autonomia a wstyd i zwątpienie

Jest to 2 i 3 rok życia, czyli tzw, wiek poniemowlęcy. W tym okresie dziecko dąży do kontaktu z otoczeniem, bada je (eksploruje). Wchodzi w relacje z osobami (bliskimi i innymi), manipuluje przedmiotami. Ponadto dziecko uczy się (2 rok życia) różnicować i kontrolować własne stany fizjologiczne tzn. przechodzi tzw. trening toaletowy. Jeśli dziecko ma możliwość poznawania otoczenia, nie jest nadmiernie ograniczane oraz kontrolowane w sytuacjach niepowodzenia kontroli fizjologii wówczas nabywa poczucia odrębności własnego istnienia i nabywa poczucia, że potrafi panować nad sobą i nad swoim otoczeniem fizycznym i społecznym. Natomiast jeśli dziecko jest krytykowane i zawstydzane lub wyśmiewane w sytuacjach niepowodzenia fizjologii kontroli wówczas staje się nieśmiałe i wątpi w swoje możliwości.

Ad.3 Inicjatywa a poczucie winy

Jest to okres między 4 - 6/7 rokiem życia, tzw. wiek przedszkolny, wiek zabaw. W tym czasie dziecko przejawia inicjatywę w działaniu tzw. realizuje różne własne cele. Jego autonomiczne zachowania zderzają się z autonomicznymi zachowaniami innych osób i pojawia się niezgodność interesów. Jeśli w takich sytuacjach dziecko przegrywa wówczas może pojawić się poczucie frustracji, rezygnacja, wycofanie z podjętej aktywności. Dziecko nabywa przekonania, że jest niezręcznym intruzem w świecie dorosłych. Natomiast jeśli podejmowane przez dziecko działania są akceptowane i umiejętnie wspomagane wówczas dziecko ma okazję rozwinąć inicjatywę.

Ad 4. Pracowitość a poczucie niższości

Jest to okres między 6/7 - 11/12 rok życia, tzw. młodszy wiek szkolny (wczesna adolescencja). Dziecko czerpie przyjemność z posługiwania się narzędziami, z tworzenia, produkowania, czyli osiągania określonych rezultatów poprzez wykonywanie różnych czynności. Dziecko jest zainteresowane jak działają przedmioty, jak wytwarzane są i jak się ich używa. Jeśli wysiłki dziecka zmierzające do odkrywania prawidłowości i zasad według, których funkcjonuje rzeczywistość społeczna będą odrzucane przez dorosłych jako niemądre lub kłopotliwe wówczas zrodzi się poczucie niższości. W przeciwnym wypadku ukształtuje się pracowitość.

• dziecko chce odkrywać prawidłowości funkcjonowania rzeczywistości

• pracowitość wynika z działań podejmowanych wobec dziecka w poznawaniu funkcjonowania świata

Ad. 5 Tożsamość a pomieszanie ról

Okres między 12-18 rokiem życia, tzw. wiek dorastania, adolescencja. Poczucie tożsamości polega na przekonaniu, że jest się kimś określonym zarówno w oczach własnych, jak i w oczach innych ludzi. Kształtowanie się poczucia tożsamości obejmuje następujące aspekty:

a) rozwój perspektywy czasowej - wyznacza zdolność spostrzegania własnego życia jako przebiegającego w czasie i ograniczonego w czasie

b) kształtowanie się poczucia bycia sobą - dookreślanie granic ja-nie ja

c) wypróbowywanie ról, eksperymentowanie z rolami, czasami nie aprobowanymi przez dorosłych

d) krystalizacja planów zawodowych

e) identyfikacja seksualna; warunek podjęcia decyzji seksualnej związanej z własną płcią, dookreślanie się w roli kobiety lub mężczyzny

f) polaryzacja przywództwa - nabywanie umiejętności kierowania innymi i podporządkowywanie się przywództwu innych

g) polaryzacja ideologiczna - krystalizacja światopoglądu, wybór własnej filozofii życiowej, religii

Rozwój tożsamości w każdym z wymienionych wyżej aspektów wymaga wypróbowania własnych sił, eksperymentowania z sobą w różnych sytuacjach, dlatego wiele społeczeństw zapewnia młodzieży tzw. okres moratorium, czyli odracza konieczność podejmowania zobowiązań i ponoszenia odpowiedzialności za różne czyny.

Wykład 11

23.05.2011

Jeśli przedstawione wyżej aspekty tożsamości nie ukształtują się, wówczas następuje tzw. rozproszenie ról, a nawet tożsamość negatywna wyrażająca się w działaniach antyspołecznych.

Ad.6 Intymność a izolacja

Jest to wiek między 18, a 24 rokiem życia, wczesna dorosłość. W tej fazie występuje silne dążenie do nawiązania intymnego związku psychicznego i fizycznego z drugą osobą. Jednak dążenie do intymności budzi obawy, a nawet lęki, ponieważ wiąże się z niebezpieczeństwem utraty w kontakcie z partnerem niezależności, pełnej odrębności. Rozwiązanie pozytywne tego konfliktu to nawiązanie intymnego związku seksualnego, uczuciowego, moralnego opartego na zaufaniu i lojalności. Rozwiązanie negatywne to jest pozostawienie w izolacji brak intymnego związku i unikanie związków wymagających intymności.

Ad 7 Płodność a stagnacja

Jest to wiek dorosły. Erikson opisuje ten okres takimi granicami czasowymi 25-60/65 lat. Według Eriksona płodność jest to chęć posiadania potomstwa i opiekowania się nim z pełnym poczuciem rodzicielskiej odpowiedzialności. Istotą konfliktu w tej fazie rozwoju jest to, że dążenie do bycia dla własnych dzieci wiąże się z koniecznością rezygnacji z bycia dla siebie. Rozwiązanie pozytywne polega na posiadaniu potomstwa, co prowadzi do rozszerzenia zainteresowań jednostki, tak że nie ograniczają się one wyłącznie dla niej samej, ale obejmują rodzinę, społeczeństwo, a nawet przyszłe pokolenia. Rozwiązanie negatywne to brak potomstwa prowadzący do regresji w procesie rozwoju. Owa regresja wyraża się w obsesyjnej potrzebie pseudointymności, okresowym, wzajemnym wstrętem do partnerów, zainteresowaniem tylko sprawami materialnymi i własnym dobrobytem.

Ad 8 Poczucie spełnienia a rozpacz

Jest to okres starości. Powyżej 65 roku życia. Człowiek spogląda wstecz na to co było i w przód na niewiadomą śmierć. W wyniku rozwiązań dokonanych w każdym z poprzednich stadiów pojawia się radość z dobrze spełnionego życia i poczucie zadowolenia z siebie. Jeśli człowiek nie jest w stanie zaakceptować swojego dotychczasowego życia, to nie jest wtedy zdolny pogodzić się z faktem skończoności swego istnienia. Pragnąłby zacząć wszystko od nowa, szukać innych dróg prowadzących do poczucia integralności. Jednocześnie czuje, że nie zdoła tego dokonać, gdyż życie jest za krótkie i wówczas rodzi się rozpacz i lęk przed śmiercią.

Podsumowanie

1. Konflikt i kryzys są nieodłącznie związane z rozwojem i zarazem są jego siła napędowa.

2. Przystosowanie się jednostki do środowiska społecznego polega na godzeniu możliwości organizmy i wymagań społecznych.

3. W różnych okresach życia przed człowiekiem stawiane są co raz to inne wymagania. Sprostanie im jest możliwe wtedy, kiedy w dotychczasowym rozwoju został osiągnięty odpowiedni poziom integracji psychicznej.

4. Nierozwiązanie kolejnych kryzysów psychospołecznych może prowadzić na każdym etapie rozwoju do różnych form nieprzystosowania.

5. Im wcześniejsze są źródła nieprzystosowania, tym jest ono głębsze i trudniejsze do modyfikacji.

Wykład 12

30.05.2010

Rodzina jako środowisko rozwoju psychicznego

Wychowanie w rodzinie jest wychowaniem naturalnym. Oznacza to, że dokonuje się ono w spośób spontaniczny, bardziej pod wpływem niezamierzonych bodźców i sytuacji codziennego życia niż pod wpływem działań celowych, z góry zaplanowanych. Wychowanie realizowane w tzw. naturalnych warunkach tzn. w trakcie codziennych aktywności, w których dziecko może uczestniczyć. Wychowawcza funkcja rodziny polega na wypełnianiu wobec dziecka określonych zadań. Są to:

1. zaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka (bezpieczeństwa, przynależności, kontaktu emocjonalnego) oraz kształtowanie nowych potrzeb (uznania, twórczości, poznawania)

2. przekazywanie dziecku dorobku kulturowego społeczeństwa w zakresie kultury materialnej (kształtowanie u potomstwa umiejętności posługiwania się różnymi przedmiotami i narzędziami oraz kultury duchowej (wprowadzenie dziecka w różne dziedziny twórczości ludzkiej)

3. przekazywanie dziecku wiedzy o świecie przyrodniczym i społecznym oraz uczenie go sposobów działania prowadzących do zamierzonych celów

4. przekazywanie dziecku systemu wartości i norm uznawanych i stosowanych przez społeczeństwo, do którego należy rodzina

5. uspołecznianie dziecka tzn. uczenie go uczestnictwa w życiu społecznym poprzez kształtowanie umiejętności porozumiewania się, zachowania zgodnego z obowiązującymi normami i wzorami, odpowiedniego reagowania na zachowania innych ludzi, empatii

6. dostarczanie dziecku modeli i wzorów zachowań w różnorodnych sytuacjach życia codziennego

Czynniki wpływające na pełnienie funkcji wychowawczej przez rodzinę

1. Postawy rodziców wobec dziecka

Postawy wyznaczają sposób zachowania się rodziców w kontaktach z dzieckiem . Decydują o zakresie swobody okazywanej dziecku, jakości stawianych my wymagań oraz sposobach karania i nagradzania. Maria Ziemska wyróżniła 4 postawy pozytywne - sprzyjające rozwojowi dziecka. Postawę: akceptacji, współdziałania, rozumnej swobody oraz uznania praw dziecka. Wyróżniła też 4 postawy negatywne: odrzucająca, unikająca, nadmiernie ochraniająca, nadmiernych wymagań.

2. Atmosfera życia rodzinnego, czyli dominujący w danej rodzinie klimat emocjonalny

O klimacie korzystnym dla rozwoju dziecka można mówić, gdy członkowie rodziny dażą się nawzajem miłością, zaufaniem, szacunkiem i tolerancją, a stosunki między nimi oparte są na współdziałaniu, podziale obowiązków i przywilejów oraz wzajemnej pomocy. Jeśli w rodzinie brakuje wymienionych cech, wówczas mówimy o klimacie niekorzystnym dla rozwoju dziecka.

3. Jakość więzi emocjonalnej łączącej dziecko z rodzicami i innymi członkami rodziny

Jeśli między rodzicami i dzieckiem występuje współbrzmienie uczuciowe, wówczas u dziecka wytwarza się trwałe uczucie bezpieczeństwa, tzw. ufność podstawowa, czyli niewyrozumowane uczucie, że świat jest miejscem bezpiecznym, a ludzie są życzliwi. Dzieci kochane przez swoich najbliższych są aktywnie nastawione do otaczającej rzeczywistości. Dążą do jej wszechstronnego poznania, chętnie się uczą, łatwo nawiązują kontakty społeczene. Są zdolne do uczciwej wymiany z innymi ludźmi.

4. Wartości odnoszące się do dziecka i rodziny cenione przez rodziców

Badania przeprowadzone na wybitnych twórcach z różnych dziedzin nauki i sztuki oraz na wybitnych sportowcach ukazały, że rodziny w których się wychowywali preferowały takie wartości jak: uczciwość, tolerancją, szacunek dla innych, pracowitość, umiejętność korzystania z dóbr kultury, autonomia. W tych rodzinach nie wywierano na dziecko presji w kierunku osiągania wysokich ocen szkolnych. Natomiast przywiązywano dużą uwagę do autentycznych naukowych, artystycznych lub sportowych osiągnięć dziecka.

5. Pozycja dziecka w rodzinie

Zależy ona: od kolejności w jakiej dziecko się urodziło, od jego płci, wieku, a także liczebności i składu osobowego rodziny. Członkowie rodziny poprzez swoje zachowanie wobec dziecka wyznaczają mu określoną pozycję, a ono ją zajmuje. Układ relacji w jakiej dziecko pozostaje z poszczególnymi członkami rodziny stanowi płaszczyznę jego rozwoju psychicznego.

Maria Tyszkowa zaproponowała nowy paradygmat teoretyczny badań nad związkami zachodzącymi między rodziną i jej przekształceniami z jednej strony, a funkcjonowaniem i zmianami rozwojowymi jednostki z drugiej. Zdaniem autorki zmienną pośredniczącą między rodziną, a zmianami rozwojowymi jednostki jest doświadczenie jakie jednostka wynosi ze swej aktywności i w konkretnych interakcjach i stosunkach międzyosobowych, w jakie wchodzi ona w rodzinie oraz z aktywności przedmiotowej, jaką w toku tych interakcji realizuje.

---