Logopedia z audiologią
Zagadnienia z przedmiotu Neuropsychologia (2012/13)
Źródła wiedzy na temat organizacji funkcjonalnej mózgu.
Techniki Neuroobrazowania
- EEG (elektroencefalografia)
- CT (KT) (tomografia komputerowa)
- MRI ( Rezonans magnetyczny)
- SPECT - tomografia emisyjna pojedynczego fotonu:
- rejestrowania pojedynczych fotonów emitowanych przez radioaktywne pierwiastki
- rozpoznawanie schorzeń metabolicznych zmian degeneracyjnych, procesów nowotworowych, ognisk zwiększonego lub zmniejszonego przepływu krwi
- obraz funkcjonalny mózgu
- PET - tomografia pozytonowa emisyjna
-oznaczenie metabolizmu mózgowego i jego zmian, przepływu krwi
- ogniska padaczko rodne, guzy, zawały, niedokrwienia, ch. Huntingtona i Parkinsona
- Angiografia (pokazuje stan naczyń krwionośnych)
- MEG ( magnetoencefalografia)
- fMRI (funkcjonalny rezonans magnetyczny)
Koncepcje wyjaśniające związek mózg-zachowanie; podstawowe pojęcia.
KONCEPCJE: Kształtowanie się poglądów na związek mózg - psychika
W XVII wieku koncepcje lokalizacyjne ( psychomorfologiczne)
Koncepcje wąskolokalizacyjne:
- koncentracja na analizie specjalizacji strukturalnej i funkcjonalnej mózgu
- udział poszczególnych części mózgu w realizacji różnych funkcji umysłowych
- ośrodki odpowiedzialne za czynności psychiczne
Frenologia - inteligencja i osobowość a kształt głowy
(zjawisko historyczne, już nie obowiązuje)
- Zdolności psychiczne ( wg Reida i Stewarta)
Podstawowe założenia:
- mózg składa się z autonomicznych regionów odpowiedzialnych za pewna cechy osobowości człowieka
- regiony mózgu szczególnie dobrze rozwinięte - uwypuklenia na powierzchni czaszki
- na podstawie wyglądu powierzchni czaszki można wnioskować o tym co się dzieje w mózgu
- spekulatywność !
Paul Broca (1861)
- zaburzenia mowy ekspresyjnej
- uszkodzenie tylnej części zakrętu czołowego dolnego lewej półkuli (wykazała to sekcja pacjenta, który miał to zaburzenie ekspresywne)
Karl Wernicke (1873) Pacjent:
- zaburzenia rozumienia mowy
- uszkodzenie ogniskowe tylnej trzeciej części zakrętu skroniowego górnego lewej półkuli
Słabość koncepcji psychomorfologicznych (lokalizacyjnych)
- uszkodzenie tej samej części mózgu (ośrodka) - różne konsekwencje
- niewytłumaczalna poprawa w zakresie czynności
Holistyczna koncepcja funkcjonowania mózgu (koncepcja ekwipotencjalności)
Flourens (1794-1867)
Badania, eksperymenty na zwierzętach ( wycinał im po kawałku mózgu), na początku nie umiały robić nawet podstawowych potrzeb fizjologicznych , ale potem wracały umiejętności w innej formie
- funkcje psychiczne nie są zależne od poszczególnych części mózgu; mózg działa jako całość
- mózg jako homogeniczna niezróżnicowana masa
Koncepcja dynamicznej lokalizacji funkcji
Łuria A.R. (1902-1977)
Koncepcja układów funkcjonalnych
-podłożem przebiegu czynności psychicznych - zmienna czynnościowa organizacja różnych struktur nerwowych tworzących układ funkcjonalny ( nie są przypisane ściśle jednej anatomicznej strukturze/ośrodkowi, lecz rezultatem współdziałania złożonego systemu struktur)
- układ funkcjonalny - złożony system współpracujących ze sobą okolic mózgu z których każda ma swój udział w realizacji procesu psychicznego, a które mogą rozciągać się na różne, niekiedy znacznie oddalone od siebie części mózgu.
- zakłócenie różnych ogniw układu funkcjonalnego
- uszkodzenie każdej z okolic kory mózgowej wchodzących w skład układu funkcjonalnego może doprowadzić do rozpadu całej czynności
- to samo zadanie może być realizowane za pomocą zmieniających się środków pozwalających doprowadzić proces do stałego rezultatu
- zmienność układów funkcji w procesie rozwoju i na kolejnych etapach ćwiczenia
Warunki prawidłowego przebiegu czynności mowy:
słuch fonematyczny - zdolność różnicowania specyficznych cech dźwięków mowy
słuchowa pamięć słowna - umożliwiająca utrzymanie w centrum uwagi formułowanych i odbieranych wypowiedzi
analiza i synteza impulsów proprioceptywnych od aparatu artykulacyjnego
sekwencyjna organizacja ruchów aparatu artykulacyjnego zapewniająca zdolność płynnego łączenia poszczególnych ruchów podczas artykulacji
synteza symultatywna - zdolność do utrzymania w centrum uwagi jednocześnie kilku wzajemnie powiązanych elementów
mowa wewnętrzna
Ogniskowe uszkodzenie półkuli mózgu dominującej dla mowy
Zakłócenie funkcji („wypadnięcie” ogniwa z układów funkcjonalnych) = Zaburzenia wielu czynności w realizacji którym funkcja ta odgrywa rolę
PODSTAWOWE POJĘCIA
Neurobiologia Neuropsychologia Psychologia
Modele neuronalne
- makrostrukturalne
- mikrostrukturalne Teorie, koncepcje:
- psychomorfologizm
- ekwipotencjalność
- asocjacjonizm
- neuropsychoanaliza
- modele systemowe (sieciowy, gradientowy, mikrogenetyczny) ?
Cel: Zasady funkcji o.u.n. , kody bioelektrycznej, biochemicznej czynności o.u.n. Ustalenie powiązań między stanem mózgu a organizacją i przebiegiem procesów psychologicznych. Poznanie, lształtowanie się dynamiki i organizacji procesów psychicznych
Procedury
- badanie tkanki nerwowej
- technologie obrazowania
- technologie molekularne - metody diagnostyczne (testy, zadania eksperymentalno-kliniczne)
- oddziaływanie rehabilitacyjne - Metody psychologiczne (techniki swobodne, standardowe)
Dane o stanie mózgu (neurofizjologiczne, neuroanatomiczne) Dane:
- behawioralne
- o stanie mózgu
Neuronauki: neurotyka, neurofilozofia, neuroteologia, neuropsychologia, neurologopedia
Neuropsychologia:
- Badanie mózgowych mechanizmów procesów psychicznych (spostrzegania, uwagi, pamięci, wyobraźni, myślenia, uczuć, emocji, świadomości itd.)
Związek mózg - zachowanie
- Zjawiska umysłowe, świadome, nieświadome procesy, doznania wzrokowe, słuchowe, bólu, dotyku itd. - całość naszego życia psychicznego jest efektem procesów zachodzących w mózgu.
Umysł jest skutkiem działania mózgu a zarazem cechą lub właściwością samego mózgu.
Cel praktyczny : diagnoza : terapia
( Diagnoza : charakterystyka, próba wyjaśnienia zmian, prognoza, przyczyny)
Główne jednostki (bloki) funkcjonalne mózgu.
Blok regulujący poziom pobudzenia struktur korowych( układ siatkowaty pnia mózgu, części międzymózgowiu i starej kory)
Blok „ informacyjny” odbierający, analizujący i przechowujący informacje (boczna i tylna powierzchnia kory mózgowej)
Blok programujący, regulujący i oceniający zachowanie (struktury czołowe)-
tzw. nadrzędny
Skutki ogniskowych uszkodzeń mózgu.
Ogniskowe uszkodzenie półkuli mózgu dominującej dla mowy
* Uszkodzenie tylnej części górnego zakrętu skroniowego
- w nazywaniu: trudności w podawaniu nazw przedmiotów, poszukiwanie słuchowo-ruchowego wzorca słowa, parafazje głoskowe, werbalne; podpowiadanie prawidłowej nazwy nie ułatwia poprawnej produkcji.
- w powtarzaniu: parafazje głoskowe i werbalne, zmiany kolejności dźwięków, „ześlizgiwanie się” na słowa podobne dźwiękowo; pomaga obserwowanie ruchów aparatu artykulacyjnego osoby mówiącej.
- w rozumieniu: brak różnicowania brzmienia słów; wypowiadaniu słowa nie towarzyszy jego rozumienie (puste dźwięki), kompensowanie tych trudności zgadywaniem opartym na kontekście sytuacji.
- w piśmie: trudności w pisaniu pod dyktando i „od siebie”; zachowane zautomatyzowane nawyki np. podpis, prawidłowe przepisywanie.
- w czytaniu: wymienianie poszczególnych dźwięków w słowach ; niekiedy udaje się rozpoznać utrwalone graficzne wzory słów, ale bez możliwości ich prawidłowego wymówienia (zastępowanie omówieniami).
- w akalkulii: zaburzenia operacji wykonywanych ustnie, w pamięci, zadanie tekstowe ( z powodu zakłóceń dźwiękowej analizy słowa i niemożności aktualizacji jego znaczenia)
* Uszkodzenie tylnej części II i III zakrętu skroniowego
- w nazywaniu: poszukiwanie słów , parafazje werbalne, perseweracje, zamiast nazwy-omówienie przedmiotu, wydłużony czas reakcji.
- w powtarzaniu: opuszczenia, zmiany kolejności, kontaminacje elementów, perseweracje (niemożność wymieniania tych samych elementów w zmienionej kolejności) parafazje werbalne.
- w rozumieniu: dysocjacja między brzmieniem a znaczeniem słowa
- w piśmie i czytaniu: dysocjacja między dźwiękiem a graficznym obrazem litery; w pismie pod dyktando - zaburzenia analizy słuchowej słowa i trudności utrzymania w pamięci serii elementów
- w akalkulii: trudności w działaniach pamięciowych, prawidłowe działania na piśmie, lecz zapominanie danych wyjściowych lub wyników cząstkowych
*Uszkodzenie dolnej okolicy zaśrodkowej półkuli dominującej (wieczko ciemieniowe)
- w nazywaniu, powtarzaniu i mowie „ od siebie” -mylenie dźwięków o podobnym miejscu artykulacji
- w pisaniu: błędy jw., dostarczanie informacji wzrokowej (np. analiza przy lustrze)-mniej błędów
- w czytaniu: lepsze czytanie cicho niż głośno
*Uszkodzenie kory przedruchowej w tylnej części III zakrętu czołowego
- głębokie zaburzenie artykulacji, w lżejszych przypadkach-skandowanie, zacinanie się, perseweracje słów, zwrotów, styl telegraficzny(głównie rzeczownikami)
- w piśmie: zmienianie kolejności liter w wyrazie, wielokrotne powtarzanie danej litery, grupy liter, całych wyrazów.
*Uszkodzenie TPO styku płatów ciemieniowego, skroniowego i potylicznego (okolica „nakładania się”)
- zaburzenia rozumienia zdań o złożonej strukturze logiczno-gramatycznej przy zachowanej zdolności rozumienia pojedynczych wyrazów i zdań o liniowej budowie gramatycznej.
- zaburzenia kalkulii
- w piśmie - mylenie liter o zbliżonym obrazie graficznym
Rodzaje afazji - deficyty podstawowe.
Eferentna afazja ruchowa- zaburzenia sekwencyjnej organizacji ruchów aparatu artykulacyjnego (mowy)
Afazja akustyczno-gnostyczna- zaburzenia w identyfikacji fonemów i różnicowania cech dystynktywnych
Aferentna afazja ruchowa- zaburzenia czucia ułożenia aparatu artykulacyjnego
Afazja akustyczno- amnestyczna - zaburzenia pamięci słuchowo-werbalnej
Afazja semantyczna- zaburzenia rozumienia konstrukcji logiczno-gramatycznych
Afazja dynamiczna- zaburzenia mowy wewnętrznej, czyli programowania wypowiedzi językowych
Zmiany poznawcze u osób starzejących się fizjologicznie.
Aktywność poznawcza osób w różnym wieku
Funkcje poznawcze |
Kierunek zmian |
Uwagi |
Inteligencja: -skrystalizowana -płynna |
-stała/rozwój -spadek |
-może obniżać się -zaczyna się 50-70 r.ż. |
Uwaga: -zakres -wybiórczość, zmienność |
-stały -spadek |
-może zmniejszać się
|
Język: -codzienne komunikowanie się -wiedza fonologiczna -wiedza syntaktyczna -wiedza leksykalna -nazywanie -fluencja słowna -rozumienie/produkowanie dyskursu |
-stałe
-stała -stała -stała -spadek -spadek -stałe |
-deficyty sensoryczne
-może obniżyć się przy złożonej syntaksie
-spadek przy złożonym
|
Zdolność uczenia się i pamięci |
-Stała/zmienna -spadek |
-Powoli obniża się -trudności z odzyskiwaniem |
Funkcje wzrokowo-przestrzenne -percepcje prostych bodźców -percepcja złożonych bodźców -kopiowanie figury -konstruowanie wzrokowe |
-spadek -spadek -spadek |
|
Rozwiązywanie problemów i funkcje kontrolne -zdolność samooceny -identyfikacja pojęć -wnikliwość -analiza logiczna -rozwiązywanie codziennych problemów |
-spadek -spadek -spadek -zmienne |
-mniejszy przy konkretnych -redukcja pytań
-może polepszać się dla pewnego typu problemów |
Zaburzenia pamięci w dysfunkcjach mózgu - ich rodzaje.
-stopień nasilenia (nieznaczne-nasilone)
-zakres (wybiórcze-globalne)
-stopień trwałości (przejściowe-uporczywie utrzymujące się)
-trudności w rejestrowaniu, nasilone zapominanie, kłopoty z przypominaniem
Klasyfikacja zaburzeń pamięci (wg Barbizela)
1. Zaburzenia pamięci spowodowane uszkodzeniami układu hipokampalno-suteczkowatego:
-niemożność trwałego zapamiętywania informacji
-nie zmieniony (lub nieznacznie) zakres pamięci bezpośredniej
-zachowana pamięć zdarzeń sprzed zachorowania
-zaburzenia globalne (wszystkie rodzaje materiału, modalności zmysłowe)
2. Zaburzenia pamięci spowodowane uszkodzeniami kory mózgowej:
-zmniejszenie zakresu pamięci bezpośredniej, również zaburzenia percepcyjne, ubytki w sferze intelektualnej
-trwałe nabywanie nowych doświadczeń - możliwe (choć najczęściej ograniczone)
-zaburzenia „modalnie specyficzne”
-mogą współwystępować afazje, apraksje, agnozje
3. Zaburzenia pamięci mieszane spowodowane rozległymi uszkodzeniami mózgu:
-w przypadku uszkodzeń obejmujących zarówno struktury korowe jak i układ hipokampalno-suteczkowaty
-globalne - ciężkie zaburzenia z towarzyszącymi zaburzeniami innych funkcji psychicznych.
Zespoły otępienne w przebiegu choroby Alzheimera i chorób naczyniowych mózgu. Pseudodemencja - przyczyny.
Demencja (otępienie)
-proces, w toku którego następuje osłabienie czynności umysłowych w wyniku uszkodzenia mózgu
-zespół objawów psychicznych (poznawczych) i emocjonalnych oraz behawioralnych powstałych na skutek uszkodzenia mózgu
-dotyczy osób, które po osiągnięciu odpowiedniego poziomu umysłowego utraciły go w przebiegu procesu uszkadzającego mózg
-dominujące objawy to zaburzenia funkcji poznawczych (pamięci świeżej i dawnej, myślenia)
-towarzyszą im zaburzenia pochodzenia korowego (Alzheimera) lub podkorowego(Parkinsona)
-zmiany mają charakter postępujący i w zasadzie nieodwracalny
Choroby wywołujące lub przebiegające z otępieniem
-procesy pierwotne zwyrodnieniowe mózgu (np. Alzheimer, Picka, Parkinsona, pląsawica Huntingtona)
-otępienie naczyniopochodne
-otępienie w przebiegu niedotlenienia (niewydolność krążenia ogólnego, zatrucie tlenkiem węgla)
-przyczyny urazowe (otępienie bokserów, urazy czaszkowo-mózgowe, zatory tłuszczowe i powietrzne)
-infekcje (AIDS, otępienie po zapaleniu mózgu, ropień mózgu, kiła o.u.n.)
-inne ( wodogłowie, SM, krwiaki podtwardówkowe , guzy mózgu, zatrucia, padaczka) - one nie zawsze prowadzą do otępienia
Obraz kliniczny otępienia typu alzheimerowskiego:
-początek: mniejsza aktywność poznawcza, ograniczenie nabywania nowych informacji, spowolnienie wykonywania zadań, mniejsza skuteczność w działaniu, zaburzenia uwagi
- nasilające się zaburzenia pamięci zakłócają inne procesy poznawcze; trudności językowe (obniżenie poziomu gotowości słowa); wypowiedzi „puste”, trudności w spostrzeganiu przestrzeni i w działaniu w przestrzeni; inercja w myśleniu, postawa konkretna; oprócz zaburzonej pamięci operacyjnej - zaburzona pamięć epizodyczna
- rozpad aktywności poznawczej: trudności w mówieniu, rozumieniu mowy, zaburzenia myślenia i funkcji wzrokowo-przestrzennych; rozpad wiedzy i wszystkich nabytych umiejętności; zachowanie niestosowne do sytuacji; zazwyczaj niedostrzeganie własnych zaburzeń-trudne nawiązanie kontaktu; zaburzenia świadomości (nie rozpoznaje miejsca, nie pamięta swego imienia, nie sygnalizuje potrzeb)
Stadia:
I zaburzenia pamięci (trudności w zapamiętywaniu nowych informacji, nietrwałość śladu pamięciowego, wzmożone zapominanie)
II dodatkowe trudności w zakresie pamięci faktów dawnych oraz zaburzenia w innych strefach aktywności poznawczej
III zaburzenia wszystkich procesów poznawczych, rozpad nabytych umiejętności
Zaburzenia językowe w chorobie Alzheimera
-długie pauzy, niekończenie fraz, zjawisko „na końcu języka”, autopoprawki
-uproszczenie syntaktyki, parafazje semantyczne, zaburzenia nazywania
- fluencja słowna - łatwiej wymienia w kategoriach semantycznych niż formalnych; używanie nazw nadrzędnych (ogólnych)
-utrata kontroli nad wypowiedzią, zanik logiki wywodu, liczne dygresje i zmyślenia
Mechanizm zaburzeń językowych w chorobie Alzheimera:
-są tożsame z zaburzeniami afatycznymi ( uszkodzenie okolic lewej półkuli mózgu)
-zaburzenia funkcji semantycznych przy prawidłowym przetwarzaniu syntaktycznym i fonologicznym (wieloogniskowe zmiany patologiczne, być może neurodynamiczne)
-wynikają z zaburzeń uwagi, pamięci, myślenia i tempa przetwarzania informacji
Demencja |
Pseudodemencja (depresja) |
- początek otępienia alzheimerowskiego skryty, trudno wykrywalny - na początku krytycyzm zachowany - zmienność, labilność nastroju - na początku otępienia chorzy nie prezentują swojej niesprawności, starają się ją ukryć, próbują ją maskować - na początku chorzy odpowiadają na pytania w sposób bardzo wyczerpujący, choć w większości są to odpowiedzi nieprawidłowe - chorzy próbują zrealizować powierzone zadania, widać u nich zaangażowanie - spadkowe tendencja sprawności umysłowej (coraz gorsze wyniki testów) - epizody depresyjne są rzadziej odnotowywane
-skargi chorobowe są nieokreślone, mało szczegółowe -nie obwinianie się, brak poczucia winy - realizacja zadań, próba ich podtrzymywania (zachowany dotychczas szkielet zachowań) wolne zawody-trudniej wykryć otępienia - epizody nocnego pogorszenia są obecne zwłaszcza w otępieniu alzhemerowskim (ludzie z otępieniem wstają wczesnym rankiem) -NIE -ludzie w otępieniu szukają pomocy, chcą wiedzieć co im dolega - zaburzenia pamięci krótkotrwałej |
- początek wyraźnie zaznaczony
- zaznaczone okresy obniżenia nastroju - chorzy w sposób ostentacyjny prezentują swoją niepełnosprawność
- duże wahania sprawności umysłowej (zmienne wyniki testów psychologicznych)
- udaje się w wywiadzie uzyskać informacje o wcześniejszych epizodach depresyjnych chorego - bardzo niska samoocena u chorych
- NIE WIEM - ludzie w głębokiej depresji sami sobie nie są wstanie pomóc - zaburzenia pamięci krótkotrwałej/długotrwałej |
Zaburzenia uwagi - rodzaje.
Uwaga- definicje
-Mechanizm wzmacniający pewne zachowania kosztem innych
-Mechanizm regulujący proces odbioru bodźców, przetwarzania informacji oraz reagowania (opisywany w powiązaniu z procesami postrzegania, pamięcią, myśleniem, działaniem)
Funkcje uwagi
selekcjonowanie informacji (treści), których dostarczają nam narządy zmysłu lub które nasz system pamięci wcześniej zmagazynował
ukierunkowanie procesów poznawczych
określenie wielkości zasobów poznawczych angażowanych w realizację różnych zadań
Mózgowe podłoże procesów uwagi
- system uwagi jest anatomicznie względnie odrębny od innych systemów przetwarzania informacji
-uwaga jest realizowana przez sieć obejmującą różne obszary mózgu; nie jest właściwością jednej okolicy ani funkcją całego mózgu np. ADHD
- podsystemy zaangażowane w uwagę nie realizują tej samej funkcji lecz odpowiadają za specyficzne operacje.
Film:
- pacjent z propragnozją - na skutek wypadku i uszkodzeniu jakiejś lokalnej części mózgu. Widzenie nie równało się z rozumieniem; pacjent widzi twarze ale nie rozpoznaje, nie umie przypisać do osoby
- pacjent z agnozją asocjacyjną - rozpoznaje twarze, ale nie rozpoznaje przedmiotów
- pacjent z zespołem jednostronnej nieuwagi - uszkodzenie prawej półkuli; nie zauważanie lewej strony świata, połowy rzeczywistości np. przerysowując kota, pacjentka rysuje tylko połowę kota.
Zasadnicze wzorce zaburzeń uwagi w następstwie dysfunkcji mózgu
- niespecyficzny - konsekwencją ogólnomózgowych dysfunkcji
- specyficzny - zmiany z uszkodzeniami swoistych systemów mózgu
Zaburzenia będące konsekwencją dysfunkcji ogólnomózgowych (w rozległych dysfunkcjach o.u.n. i w zakłóceniach neurodynamicznych w fazie ostrej) wzmożona dekoncentracja, obniżony zakres pola uwagi, ogólne osłabienie mechanizmów uwagi dowolnej (obniżona podzielność, przerzutność - „lepkość”) .
Deficyty te mają charakter ogólny tj. obejmują różne domeny (wzrokową, słuchową, zawartość treściową procesów myślowych) dotyczą funkcji energetycznych, selektywnych i kontrolnych.
Specyficzne postacie zaburzeń uwagi - wybiórcze zakłócenia w zakresie poszczególnych funkcji uwagi:
1) zaburzenia czynności:
-niezdolność do wolicjonalnego podtrzymywania uwagi czyli wewnętrznego generowania czujności (zachowanie sterowane raczej przez zdarzenia zewnętrzne niż motywy wewnętrzne; uszkodzenie prawego płata czołowego). Elementarne formy uwagi mimowolnej oraz reakcje orientacyjne - zachowane lub patologicznie wzmocnione.
- osłabienie mechanizmu habituacji (ciągłe reagowanie na powtarzające się nieistotne bodźce; uszkodzenie połączeń czołowo-limbicznych)
- zakłócenie generowania czujności przez sygnały z zewnątrz (dysfunkcja wstępujących projekcji wzgórzowych).
- zaburzenia zdolności osiągania i podtrzymywania czujności (uszkodzenie prawego płata ciemieniowego)
2) Zakłócenie zwracania się ku bodźcom
- uszkodzenia płatów czołowych - deficyty w zakresie wolicjonalnego zwracania się ku bodźcom
- dysfunkcje ciemieniowe - zaburzenia automatycznego zwracania się np. pomijanie stronne (nieuwaga stronna)
3) Zaburzenia kontroli i koordynacji czynności
- kontrola i koordynacja umożliwiają: przełączanie między zadaniami, wyhamowywanie działań niepożądanych, radzenie sobie ze sprzecznościami, konfliktowymi wymaganiami, poszukiwanie błędów, przydzielanie zasobów uwagi poszczególnym zadaniom
- istotna rola w aktywności wymagającej wysiłku: planowania, przetwarzania nowych bodźców, wykonywania nowych działań w zadaniach wymagających podzielności uwagi.
- w toku starzenia się, po urazach czaszkowo-mózgowych, udarach obejmujących płaty czołowe, w demencjach, schizofrenii, w zespole deficytu uwagi (ADD)
-nieprawidłowości w obrębie przedniej części zakrętu obręczy, dodatkowego obszaru ruchowego, czołowej kory oczodołowej, grzbietowo-bocznej kory przedczołowej, części jąder podstawy i wzgórza
*Hierarchia zależności między poszczególnymi funkcjami uwagi.
Zakłócenia czynności, ukierunkowywania uwagi oraz podzielności mogą współwystępować. Deficyt ukierunkowywania uwagi pogarsza jednocześnie jej podzielność. Zakłócenia podzielności uwagi nie mogą iść w parze z zaburzeniami czujności i ukierunkowywania.
Specyfika zespołu pomijania stronnego, mechanizm zaburzenia.
*Pomijanie stronne( nieuwaga stronna)
Pomijanie stronne (nie jest świadomy zaburzeń) a niedowidzenie połowicze hemianopsja (zdają sobie sprawę z zaburzenia)
Zaburzenia percepcyjne (agnozje) - rodzaje; podłoże mózgowe.
Rodzaje zaburzeń spostrzegania wzrokowego.
Zaburzenia spostrzegania wzrokowego w następstwie uszkodzeń o.u.n.
Klasyfikacja ze wzgl. na:
- poziom przetwarzania informacji, na jakim wystąpiły zaburzenia procesu spostrzegania
- rodzaj materiału wzrokowego, którego dotyczą zaburzenia rozpoznawania
Cele analizy informacji wzrokowej:
Tworzenie świadomych reprezentacji obiektów i zdarzeń z otaczającego świata. (droga brzuszna wiodąca do dolnej kory skroniowej (co?) )
Kontrola przebiegu wykonywanych czynności. (droga grzbietowa - do kory ciemieniowej i dolnej kory przedmuchowej (gdzie? jak?) )
- Agnozja wzrokowa - uszkodzenie drugiego stopnia; zaburzenie rozpoznawania bodźców wzrokowych przy zachowanej zdolności ich odbioru: pacjent widzi, ale nie spostrzega; odbierane bodźce pozbawione są znaczenia; często współwystępuje z ubytkami w polu widzenia (np. jednoimienną hemianopsją)
- Ślepota - uszkodzenie pierwszego stopnia
Wybrane zaburzenia percepcji wzrokowej:
Zjawisko blindsight -> Ślepowidzenie - uszkodzenie kory lub promienistości wzrokowej; Szczątkowe widzenie bez wrażeń wzrokowych, zaobserwowano początkowo u małp, później u ludzi
-Zdolność lokalizacji miejsca, ruchu, kształtu a nawet koloru, chociaż badani "nic nie widzą" tylko zgadują.
Agnozja wzrokowa przedmiotów: niezdolność do rozpoznawania obiektów; występuje nieumiejętność: nazwania widzianego przedmiotu i podania jego funkcjonalnej charakterystyki
* apercepcyjna -> brak umiejętności przeprowadzania syntezy przy zachowanej zdolności określania poszczególnych, drobnych części przedmiotu; zaburzenia organizacji percepcyjnej informacji wzrokowych;
-wynik zakłócenia procesu spostrzegania na wczesnych etapach tworzenia reprezentacji umysłowych, na których przeprowadzana jest analiza i synteza przedmiotów;
-pacjent potrafi określić barwę, ruch i jego kierunek, ułożenie linii i wymiar, intensywność światła;
-nie potrafi różnicować kształtów i ich wzajemnych relacji w przestrzeni i czasie; narysować prezentowanych przedmiotów lub wskazać obiektu, którego nazwa została wypowiedziana
- uszkodzenie: obustronne rozległe uszk. Tylnych okolic mózgu (kory skroniowo-ciemieniowo-potylicznej) lub uszk. Tylnych obszarów prawej półkuli
* asocjacyjna -> (zab. rozpoznawania przedmiotów znanych z doświadczenia przy zachowanej percepcji wzrokowej)
- trudn, uzależnione od rodzaju bodźców wzrokowych (realne-rozpoznawane lepiej; kotury-słabiej), mogą dotyczyć różnych właściwości przetwarzanych informacji;
- zakłócenia na wyższym poziomie przetwarzania informacji wzrokowych, gdzie przeprowadzany jest ostatni etap spostrzegania - rozpoznanie obiektu (spostrzeżenie np. wiolonczeli nie zakończy się rozpoznaniem, jeśli percepcja nie zostanie w odpowiednim czasie skojarzona z wiedzą o niej)
-uszk. : obustronne, przyśrodkowych Części obszarów potyliczno-skroniowych (w tym peczek podłużny dolny, łączący płaty:potyliczny i skroniowy); także: tylnych obszarów lewej półkuli mózgu
*Prozopragnozja (zaburzenia rozpoznawania znanych twarzy)
-pacjenci mogą też przejawiać zab.rozpoznawania innych znanych wcześniej obiektów, np. zwierząt,pożywiena, typów samochodów, jednak prozopagnozja nie zawsze musi się z tym wiązać;
-uszk. Prawej półkuli w obsz.tylno-przyśrodkowym; obustronne uszk. Okolic skroniowo-potylicznych w brzusznej części kory mózgowej
*Aleksja bez agrafii (utrata zdolności czytania przy niezaburzonej zdolności pisania)
-pacjent nie potrafi odczytac napisanych przez siebie słów, przepisać tekstu napisanego drukowanymi literami; może rozpoznawać pojedyncze litery, ale nie dokonuje syntezy i nie odczytuje słowa (przy niewielkim nasileniu dot. To tylko łów dłuższych, rzadko używanych);
-przyczyna: dyskoneksja(rozdzielenie) prawej kory wzrokowej(odbiór inf.wzrok.) i zakrętu kątowego lewej okolicy ciemieniowej(interpretacja materiału wzrok.)
*Agnozja symultatywna (jednoczesna) - brak zdolności do rozpoznawania więcej niż jednego obiektu - czynnościowe ograniczenie pola widzenia tylko do jednego przedmiotu
-dysfunkcje okolic ciemieniowych, potylicznych i struktur podkorowych, uszk. Przednich okolic mózgu (struktur czołowych)
-zab. Zdolności przeszukiwania pola widzenia - zab. Pracy korowych ośr. Kontroli widzenia/zab.procesów uwagi
-zab. Swobodnego ukierunkowywania uwagi - uszk. Okolic ciemieniowych mózgu
-zab. Procesu przenoszenia uwagi - uszk. Lewego płata ciemieniowego
* Akinetopsja (ślepota ruchu - niezwykle rzadka choroba neuropsychologiczna, w której pacjent nie jest w stanie widzieć poruszających się rzeczy, mimo że bez problemu widzi statyczne przedmioty, w związku z czym świat dla chorych na akinetopsję staje się pozbawiony ruchu)
-Utrata widzenia głębi
*Agnozja kolorów ->zab.rozpoznawania barw;brak nazywania kolorów i trudn, ze wskazaniem barw wymienionych przez badającego; ALE zachowane różnicowanie kolorów; BRAK DEFICYTÓW PAMIĘCI
-przyczyna: dyskoneksja wzrokowo-werbalna: oddzielenie spostregania koloru (półkula prawa) od jego nazywania (lewa); uszkodz. Ciała modzelowatego i przyśrodkowej lub brzuszno-bocznej części wzrokowej kory kojarzeniowej (zakrętu wrzecionowatego)
*Anomia kolorów -> zab. F. językowych nazywania, pacjent nie pamięta nazw kolorow; WYST.DEFICYTY PAMIĘCI
*Achromatopsja ->utrata zdolności widzenia kolorów (szary świat) - uszk. Dolnej części wzrokowej kory kojarzeniowej (zakrętu wrzecionowatego)
*A. wzrokowo-przestrzenna
*A. otoczenia (topograficzna)
*Allestezja wzrokowa -> błędne lokalizowanie odbieranych bodźców
Nieafatyczne zaburzenia mowy.
Nieafatyczne zaburzenia mowy w następstwie uszkodzeń prawej półkuli -uszkodzenie P p. może powodować zaburzenia komunikacji językowej
-deficyty: rozumienia i stosowania znaczeń poszczególnych słów, odbioru i tworzenia dyskursu, adekwatności porozumiewania się w stosunku do kontekstu, prozodii lingwistycznej i emocjonalnej wypowiedzi
- P p. niewielkie znaczenie w reprezentacji systemów fonetycznego i syntaktycznego
- patomechanizm zaburzeń: deficyt językowy, zaburzenia wielu różnych czynności poznawczych (np. analizy przestrzennej, balistycznego przetwarzania informacji, trudności w przetwarzaniu treści emocjonalnych)
- nie ustalono ścisłej, jednoznacznej relacji między uszkodzeniami określonych struktur P p. a zaburzeniami językowymi
- testy do badania afazji nie nadają się do wykrywania zaburzeń porozumiewania się u osób z uszkodzoną P p.
- ekspresja i odbiór afektywno-prozodycznych elementów wypowiedzi
Skutki uszkodzenia płatów czołowych - warianty zespołu czołowego.
Warianty zespołu czołowego:
1) zespół grzbietowo-boczny
-zaburzenia napędu, zanik inicjatywy, obniżenie nastroju, zanik zainteresowań, utrata uczuć społecznych, mało spontanicznych wypowiedzi
-reakcje stereotypowe (charakter odruchowy)
-perseweracje
-zaburzone planowanie i kontrola przebiegu działań
-utrata regulacyjnej funkcji mowy
2) zespół przypodstawny
-pobudzenie, łatwość przechodzenia od euforii do rozdrażnienia, wybuchowość, niewybredne dowcipy, odhamowanie popędów niższych, zanik taktu, przyzwoitości
- ekspresja słowna - wzmożona, konfabulacje
-brak kontroli działań
3)zespół przyśrodkowy
-stany snopodobne, zaburzenia świadomości, halucynacje, splątanie
-akinetyczność, mutyzm akinetyczny
Zaburzenia regulacji i kontroli zachowania
Defekt postawy abstrakcyjnej (Goldstein)
Postawa abstrakcyjna
-umiejętność odrywania się od zewnętrznej i wewnętrznej sytuacji
-świadome i wolitywne przyjmowanie i zmienianie nastawień
-zdawanie sobie sprawy z podejmowanych działań; zdolność ich zwerbalizowania
-umiejętność refleksyjnego przechodzenia od jednego do innego aspektu sytuacji
-jednoczesne utrzymywanie w umyśle różnych aspektów sytuacji
- ujmowanie całości sensu problemu; umiejętność wyodrębnienia części składowych, odrębne ich rozpatrywanie i ponowne syntetyzowanie
- zdolność tworzenia hierarchii: idei, pomysłów, celów
-planowanie, płynne przyjmowanie nastawień
-myślenie i działanie symboliczne
Defekt postawy abstrakcyjnej wg Goldsteina
-defekt aktywnej syntezy
-działania odruchowe, spontaniczne, nieprzemyślane; rutynowe - zachowane
-działania w sytuacji nowej (wymagającej dokonania wyboru, zmiany nastawienia) zaburzone
Zaburzenia autonomicznego zachowania ( Lhermite)
-analiza zachowania w kategoriach zależności od środowiska
-nadmierna zależność od przedmiotów, gestów, środowiska, sytuacji społecznej
-zaburzenia inicjowania: użytecznego wykorzystania zachowanych wzorców zachowania (zachowania użytkownika i imitujące- historie z muzeum i u lekarza)
-zaburzenia uwagi, obojętność w stosunku do reguł życia społecznego, brak krytycyzmu, brak intelektualnej kontroli.
Koncepcje wyjaśniające rolę płatów czołowych.
Płaty czołowe (1/3 masa całego mózgowia - największa różnica w stosunku do zwierząt)
Okolica czołowa:
-ruchowa (pierwszorzędowa, zakręt przedśrodkowy) pole zorganizowane topograficzne, reprezentują określoną część ciała; uszkodzenie go daje niedowłady
-przedruchowa (drugorzędowa) uszkodzenia tych okolic powodują powolne, niezgrabne ruchy, pacjent traci płynność, łatwość ruchów
-przedczołowa (integracja wyższego rzędu)
Okolice przedczołowe (Hebb i Penfield)
-obustronne usunięcie okolic przedczołowych (u pacjenta z padaczką, gdzie ogniskiem padaczki była okolica przedczołowa) wyeliminowano napady padaczki, dodatkowo była poprawa w funkcjonowaniu intelektualnym i społecznym.
Skutki uboczne:
-brak inicjatywy; stał się apatyczny, bierny
- nieumiejętność przewidywania skutków działań, był nieodpowiedzialny
Przejawy asymetrii funkcjonalnej półkul mózgowych.
Źródła wiedzy:
-badanie osób z uszkodzeniem jednopółkulowym
-technika Wady (przed operacją wyłączenie jednej półkuli)
-hemisferektomia (usunięcie jednej półkuli)
-komisurotomia ( przecięcie spoidła wielkiego, rozdzielenie półkul mózgowych)
-agenezja ciała modzelowatego
I Dominacja: niektóre wyższe funkcje, zwłaszcza mowa, mają odmienną reprezentację w obu półkulach i ulegają zaburzeniu niemal wyłącznie w następstwie uszkodzeń jednej z nich (L p. u 90% praworęcznych, u 70% lewo- i oburęcznych)
II Przewaga: udział z każdej półkuli nie jest absolutny
III Komplementarność: specjalizacja obu półkul