Kryminologia jest nauką o przestępstwie i przestępcy, objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz zapobieganiu im, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej.

Według L. Tyszkiewicza kryminologia jest nauką, która bada przestępstwo, przestępczość i przestępcę oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości.

L. Lernell z kolei określa kryminologię jako naukę o czynniku genetycznym przestępstwa (etiologię kryminalną), naukę o różnorodnych cechach i objawach czynów kryminalnych (fenomenologię kryminalną) oraz naukę o strukturze i dynamice kryminalnej.

Definicja podana przez S. Walczaka wskazuje na to, że kryminologia zajmuje się „badaniem przyczyn przestępczości, jej form, prawidłowości i zależności związanych z przestępcą i przestępczością”.

A. Marek wyraża pogląd, że „przedmiotem kryminologii jest nie tylko problematyka etiologii, dynamiki i struktury kryminalnej, ale również skuteczność polityki zapobiegania i zwalczania przestępczości, w szczególności zaś stosowanie jej w ramach metod i środków (karnych i pozakarnych) oraz formułowanie postulatów w tym zakresie”.

Definicje kryminologii jakie powstały do dnia dzisiejszego można mnożyć. Powyżej podane zostały tylko wybrane.

Słowo kryminologia jest pochodzenia łacińsko - greckiego: Logos - nauka, słowo, crimen - przestępstwo, zbrodnia..

Za twórcę nazwy kryminologia uważa się Rafaello Garofalo, który po raz pierwszy użył go w 1885 roku

Definiowanie słowa „kryminologia” przebiegało w czterech etapach:

1. Jako niesamodzielna dziedzina nie podlegała definiowaniu i zainteresowaniu, podlegała prawu karnemu, interesowano się normami, wycinkiem zachowania przestępcy, przyczynami oraz sposobami pomocy przestępcom

2. Kryminologia staje się zupełnie odrębną dziedziną naukową, w centrum zainteresowań są przyczyny przestępczości, metody jej zwalczania, penologia (nauka o karze), prawo karne oraz polityka kryminalna - teorię tą założył Austriak Hans Gross. Nauka ta rozwijana była dalej. Doszło nawet do tego, że kryminologię uznano za naukę nadrzędną, a inne nauki przestały istnieć, wszystkie nauki należały do kryminologii.

Koncepcja iż kodeks karny stanowi terapię przestępcy bardzo szybko upadła.

3. Koncepcja Franciszka von Liszta - system nauk prawno - karnych to: kryminologia, kryminalistyka, prawo karne i polityka prawna, które miały za zadanie wykształcić karnistów i metody wykrywania przestępstw oraz przyczyny przestępczości.

4. Kolejna koncepcja powstała w USA, została blisko powiązana z systemem penitencjarnym. Podstawą badań i przeciwdziałania przestępczości jest praca u podstaw. Należy pracować tam gdzie jest najwięcej przestępczości. W Europie nie ma dużego znaczenia.

Kryminologia jako nauka powstała w XVIII wieku, ale przestępczość pojawiła się wraz z tworzeniem się grup ludzkich.

Przestępczość jest tak złożonym zjawiskiem społecznym, iż w walce z nią muszą znaleźć zastosowanie osiągnięcia wielu nauk. Dla przykładu można wymienić psychologię, socjologię, pedagogikę, nauki medyczne, statystykę.

Celem kryminologii jest opracowanie metod zapobiegania przestępczości przez usuwanie przyczyn natury ogólnej. Kryminologia zajmuje się przestępstwem jako zjawiskiem społecznym.

Z problematyki psychologicznej na szczególną uwagę zasługuje motywacja czynu przestępczego. Psychiczne czynniki etiologiczne (motyw, pobudka) odgrywają zasadniczą rolę w procesie powzięcia i realizacji zamiaru przestępnego.

Psychiczne czynniki etiologiczne („pobudka”, „Motyw”) stanowią ważne elementy badań kryminologicznych i kryminalistycznych, ale w różnych przekrojach. Dla kryminologa ważne jest ustalenie treści i przebiegu wewnętrznych przeżyć sprawcy, kryminalistyk zaś bada proces motywacyjny pod kątem widzenia jego wpływu na wybór metod przestępczego działania oraz prawidłowego typowania sprawcy.

W kryminologii istnieją trzy działy, które mają bardzo poważne znaczenie. Są to:

• Etiologia kryminalna - nauka o przyczynach i uwarunkowaniach jakiegoś zjawiska, zjawisk

• Symptomatologia - nauka zajmująca się zewnętrznymi przejawami zjawisk będących przedmiotem jej zainteresowania

• Wiktymologia - nauka zajmująca się ofiarą oraz jej rolą w genezie przestępstwa.

B. Hołyst uważa, że „ze względu na finalny cel kryminologii, którym jest zapobieganie przestępczości, można wyróżnić następujące działy kryminologii:

1. Symptomatologia kryminalna

2. Etiologia kryminalna

3. Profilaktyka kryminologiczna

4. Funkcjonowanie systemu sprawiedliwości karnej.

Etiologia jest wyrazem pochodzenia greckiego: pitia - przyczyna, logos - nauka, słowo i oznacza dział nauki badający przyczyny zjawisk i procesów.

Etiologia kryminalna koncentruje uwagę na badaniach czynników przyczynowych przestępczości. Stanowi ono obszerny i wyjątkowo ważny dział kryminologii.

Etiologia kryminalna, nazywana przez niektórych jądrem nauki, która nazywa się kryminologia, koncentruje się na badaniu uwarunkowań i przyczyn (tzw. czynniki kryminogenne - to te uwarunkowania i okoliczności, które w świetle badań okażą się statystycznie istotnie skorelowane z przestępczością, z przestępczymi i dewiacyjnymi zachowaniami poszczególnych osób, a związek ten będzie dostatecznie mocno udokumentowany doświadczeniem w zakresie spraw ludzkiego życia lub badaniem indywidualnych przypadków. Oczywiście czynniki kryminogenne mają mniejszy lub większy zasięg, występują pojedynczo lub w kompleksach. Czynniki kryminogenne przez to, że stwarzają prawdopodobieństwo dojścia przestępstwa do skutku mają wartość prognostyczną, czyli dają podstawę do przewidywania przestępstwa, przestępczości czy innych zjawisk patologii społecznej. Czynniki kryminogenne są związane z tymi zespołami elementów, które determinują wszelkie świadome zachowanie człowieka.

Czynniki kryminogenne to:

- alkohol
- narkotyki
- bezrobocie
- zaniedbanie nieletnich w rodzinie
- patologie, które następują w systemie państwowym - zwykli ludzie chcą robić takie same rzeczy to ludzie w rządzie i także nie ponosić za nieodpowiedzialności
- kultura przemocy, seksu
- media
- prostytucja Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Czynniki_kryminogenne"

)

przestępczości oraz innych zjawisk patologii społecznej. Obejmuje także swym badaniem uwarunkowania biologiczne, psychiczne i społeczne przestępczych i dewiacyjnych zachowań poszczególnych osób, dążąc do ustalenia indywidualnych czynników, które doprowadziły do niezgodnego z przepisami prawa lub normami społecznymi zachowania konkretnego człowieka. Najogólniej można powiedzieć, że w oparciu o badania etiologiczne, prowadzone na gruncie kryminologii, staramy się uzyskać odpowiedzieć na pytania: dlaczego człowiek staje się przestępcą (także narkomanem, prostytutką, alkoholikiem, dewiantem) dlaczego przestępczość oraz inne zjawiska patologii społecznej takie jak alkoholizm, prostytucja narkomania itd. istnieją jako zjawiska masowe, jakie są tego przyczyny, od czego to zależy, jakie zachodzą między tymi przyczynami, uwarunkowaniami i czynnikami wzajemne powiązania i zależności.

Etiologia nie prezentuje jednolitego stanowiska, albowiem w obrębie tej nauki istniej szereg koncepcji wyjaśniających przyczyny i uwarunkowania zjawisk będących przedmiotem zainteresowania tej nauki.

Najważniejsze z tych koncepcji to:

• Koncepcja biologiczna - której zwolennicy utrzymują, że przyczyny i uwarunkowania przestępczości tkwią wyłącznie w czynnikach biologicznych. Czynniki te poszczególni reprezentanci tej koncepcji pojmują różnie. W szczególności zaś tych przyczyn i uwarunkowań dopatrują się w:

- dziedziczeniu przez sprawców cech przestępczych człowieka pierwotnego (koncepcja Cezarego Lombroso, włoskiego psychiatry, utrzymująca, iż człowiek rodzi się przestępcą, a jego przestępcze skłonności znajdują odbicie w budowie kośćca, czaszki i w innych cechach zewnętrznych

- nabywaniu przez starców cech przestępczych poprzez doznanie w życiu płodowym bądź we wczesnych dzieciństwie uszkodzeń mózgu

- nabywaniu cech przestępczych przez atypowy układ chromosomów

- czynnikach chorobowych z kręgu schorzeń psychicznych

- zaburzeniach osobowości wrodzonych (psychopatie) bądź nabytych (charakteropatie)

- mianach dokonujących się w określonych częściach mózgu

W tej koncepcji przyczyn zachowania przestępczego szukamy w :

1. geny

2. mózg

3. układ nerwowy

4. układ wydzielania wewnętrznego.

Cechy charakterystyczne:

1. Istnienie zbrodniarzy z urodzenia jako odrębnego typu antropologicznego (Lombroso)

2. Brak odrębnego typu antropologicznego, ale można wyróżnić pewien typ somatyczny, który przystaje do przestępstwo.

• biologicznie niżsi (somatycznie)

• typy konstytucjonalne - budowa ciała

3. Czynniki neurochemiczne i hormonalne przestępczości (tzn. endokrynologiczne).

• organy wydzielające hormony

• układ nerwowy - neuroprzekaźniki

• rozważamy zachowania atypowe

• związek między działaniem tych układów a np.: wzrostem agresji

4. Czynniki neuropsychiczne.

• mechanizmy kontrolne zachowań i ich działanie

• mózg: struktura, funkcjonowanie

• koncepcje ideologiczne, np.: płeć mózgu

5. Czynniki psychofizjologiczne.

• badanie wrażliwości autonomicznego układu nerwowego: tętno, EEG i można to oceniać

• niski próg pobudzania zwiększa prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa

6. Czynniki genetyczne.

• dziedziczenie przestępczości

• badania adopcyjne i badania bliźniąt

• Koncepcja socjologiczna - której reprezentanci są zdania, że przyczyn i uwarunkowań przestępczości i zjawisk ze sfery patologii życia społecznego należy szukać w czynnikach społecznych, zaznaczających się silnie w środowisku, w który żyje człowiek, a zwłaszcza w warunkach jego wychowania. Również i w obrębie tej koncepcji nie ma zgodności w odniesieniu do eksponowania przyczyn i uwarunkowań interesujących ją zjawisk. Spotykamy się tu z zapatrywaniem, że przyczyny i uwarunkowania przestępczości i zjawisk ze sfery patologii życia społecznego tkwią w takich negatywnych zjawiskach społecznych jak nędza, bezrobocie, migracja ze wsi do miast, konflikty wewnętrzne w kraju, alkoholizm itp. Był też pogląd głoszący, że odwrotnie - przyczyn tych w niektórych kręgach społecznych należy się tu także stanowisko dopatrujące się omawianych przyczyn i uwarunkowań w wadliwych strukturach i mechanizmach wychowawczych, które z jednej strony wyrabiają w człowieku aspołeczną hierarchię wartości, zaś z drugiej nie kształtują w nim żadnych społecznie wartościowych hamulców moralnych.

Eksponując role społeczeństwa w genezie zachowań jednostki przyjęły one następujące założenia:

• Na zachowanie człowieka rozstrzygający wpływ wywierają czynniki społeczne,

• Niekorzystne czynniki społeczne generują zachowanie przestępne

• Można ustalić jakie czynniki społeczne wywołują zachowanie przestępne,

• Usuniecie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie zapobiegać przestępczości.

• Koncepcja mieszana - dążące do połączenia zapatrywań koncepcji biologicznych i socjologicznych. W obrębie tych koncepcji najczęściej spotykamy się z zapatrywaniem, iż człowiek rodzi się z pewnymi predyspozycjami biologicznymi, skłaniającymi go do zachowań społecznie negatywnych, lecz do takich zachowań dochodzi dopiero wtedy, gdy określony układ społeczny, a zwłaszcza procesy wychowawcze - zaktywizują takie predyspozycje. Istnieje też pogląd odmienny, a mianowicie zakładający, że to czynniki społeczne, a szczególnie wychowawcze tworzą u człowieka predyspozycję do stania się przestępcą, zaś przestępcą człowiek staje się wówczas, gdy jakiś przełom biologiczny w jego życiu, np. nadmierny stres, stymuluje tę predyspozycję.

• Koncepcja sytuacyjna - uznająca, iż przyczyną popełnienia przez człowieka przestępstwa jest sytuacja, w której się znalazł w danej chwili. Elementy takiej sytuacji, względnie cały ich zespół, tak silnie oddziałują na człowieka, że pod ich naporem dopuszcza się przestępstwa. Niekiedy taką przestępczość nazywa się „okazjonalną '', gdyż owe czynniki sytuacyjne z jednej strony tworzą okazję do popełnienia przestępstwa, zaś z drugiej popychają człowieka w kierunku wykorzystania tej okazji.

Analiza przyczyn przestępstwa obejmuje także badania osobowości przestępcy i ma na celu wyciąganie wniosków odnośnie do indywidualnych czynników determinujących zachowanie przestępcze konkretnego sprawcy.

Dla szerokiego naświetlenia problematyki etiologii kryminalnej wydaje się rzeczą słuszną włączenie do zakresu rozważań również zagadnień dotyczących motywacyjnego uwarunkowania czynu przestępczego. W ten sposób powstaje całościowy model powiązań stanowiących syntezę statycznych i dynamicznych cech osobowości z czynnikami egzogennymi.

Wyróżniamy pewne typy osobowości

1. Teoria Freuda - teoria osobowościowa w psychodynamicznym ujęciu.

• funkcjonowanie jest niezależne od biologizmu

• popędy kształtują osobowość jednostki

• osobowość kształtuje się od wczesnego dzieciństwa w procesie socjalizacji

• istnieją procesy świadome i nieświadome i na takie dzielimy też psychikę

Struktury osobowości:

• ID - popędy, najstarsza część osobowości, odróżniająca przyjemne od nieprzyjemnego, jej celami jest unikanie bólu i doświadczanie przyjemności

• EGO - rozum i rozwaga: rozróżniająca realne od nierealnego, zasada realizmu działań, ego hamuje i reguluje popędy (id)

• SUPEREGO - system wartości: odróżnianie dobra od zła, moralność

• ja idealne - wartości przyswojone

• sumienie - konflikty między wartościami a zachowaniem

Istnieje konflikt między superego a id.

Popęd życia - więzi międzyludzkie

Popęd śmierci - agresja jednostki, akty destrukcji

Dobre ego to dobra socjalizacja, która okiełzna popęd śmierci i nacisków. Socjalizacja zależy od wychowania i nauczania. Duża znaczenie ma zaburzona socjalizacja w I okresie życia, czyli do lat.

2. Teoria Eysenck

• tylko niektóre typy przestępstw zależą od osobowości sprawcy

• nie obejmuje wszystkich warunków popełnienia przestępstwa, a tylko te osobowościowe;

• badanie osobowości oparte na pewnej skali

Typologie ludzi polegają na łączeniu właściwości psychicznych z czechami somatycznymi. Najstarsza została stworzona przez Hipokartesa. Wyróżnił on następujące typy psychosomatyczne:

1. sangwinik - silnie reagujący i niewytrwały w działaniu,

2. choleryk - silnie reagujący i wytrwały w działaniu,

3. melancholik - słabo reagujący i wytrwały w działaniu,

4. flegmatyk - słabo reagujący i niewytrwały w działaniu.

Inna typologie stworzył Kretschmer:

1. typ asteniczny - wysoki wzrost, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie ramiona,

2. typ atletyczny - średniego albo wysokiego wzrostu, raczej szczupły lecz dobrze umięśniony, twarz koścista, szeroki w ramionach,

3. typ pykniczny - średniego lub małego wzrostu, otłuszczony, o grubych rysach twarzy, słabo umięśniony, duży brzuch,

4. typ dysplastyczny - o nie regularnej budowie ciała, często otłuszczony, mężczyźni maja często cechy budowy kobiecej, a kobiety - męskiej.

Typologia ta jest łączoną z lombrozjanizmem i tak samo należy oceniać jej przydatność w kryminologii. Jej krytycy wskazują na brak możliwości łączenia typów konstytucjonalnych z tendencja do zachowań przestępczych czy aspołecznych.

W każdej z przedstawionych koncepcji niewątpliwie tkwi część prawdy, każda z nich w pewnym stopniu, w określonych przypadkach może okazać się prawdziwa. Wydaje się jednak, że żadna z tych koncepcji nie ma racji wskazując na jakiś tylko jeden, uniwersalny, mający zastosowanie do wszystkich przypadków popełniania przestępstw, mechanizm przyczynowy. Nie ma bowiem jednej, uniwersalnej, stale występującej przyczyny przestępczości i powstawania zjawisk ze sfery patologii życia społecznego. Przyczyna taka nie istnieje i istnieć nie może, albowiem pomiędzy ludźmi występują ogromne różnice, tak biologiczne, charakterologiczne, jak i społeczne, gdyż ludzie są różni i różne są warunki, w których żyją.

Niewątpliwie, w pojedynczych przypadkach w mechanizmie przyczynowym jakiegoś przestępstwa może najsilniej zarysować się czynnik eksponowany przez jedną z wyżej wymienionych koncepcji, np. czynnik biologiczny czy społeczny. Nie oznacza to jednak bynajmniej, że w innych przypadkach ten sam czynnik odegra analogiczną, wiodącą rolę, nawet gdy chodzi o jedną i tę samą osobę.

Z tych względów wydaje się, że najtrafniejsza może okazać się wieloczynnikowa koncepcja etiologii, zakładająca, że przyczyny i uwarunkowania przestępczości i tych zjawisk mogą być różne u różnych ludzi, a nawet różne u jednego człowieka w różnych sytuacjach.

Doktryny kryminologiczne:

1. Kierunek antropologiczny, biologiczny, biopsychologiczny;

- Koncepcja przednaukowa:

Ma niewielkie znaczenie, gdyż nie ma zbrodniarza z urodzenia. W Starożytności sądzono, że wszystko dzieje się z woli bogów, podobnie było w Średniowieczu - to Bóg decydował o losie człowieka. Według Arystotelesa wygląd głowy, czaszki, uszu miał swoje odbicie w psychice i zachowaniach ludzkich. Do dzisiejszego dnia przetrwały pewne powiedzenia, tj.: „Oczy czarne, życie marne”, „Komu nad okiem gęsty las wyrasta, ten wśród złych myśli się szasta”. W Średniowieczu Bóg znajdował się w centrum, więc obalano wszelkie koncepcje naukowe, które były sprzeczne z religią. W tym okresie głównym rodzajem kar były kary mutylacyjne (okaleczające). Frenolodzy prowadzili pomiary kranioskopijne i kraniometryczne mózgu i czaszki. Za twórcę teorii „przestępcy z urodzenia” uznaje się Lombroso, według niego przestępcę charakteryzowały cechy anatomiczne, np. złodziei cechowały długie ręce. Jego kontynuatorem był Garofalo uznawany za twórcę kryminologii.

- Koncepcje naukowe:

koncepcja Mendla o dziedziczeniu

· teoria teleogonii - eksterminacja niewygodnych ludzi, np. Niemek, które współżyły z mężczyznami innych ras podczas II wojny światowej
· badania Langa nad bliźniętami

2. Kierunek socjologiczny - związany z czynnikami zewnętrznymi

wpływającymi na człowieka, np. środowisko

- Koncepcja przednaukowa: człowiek żyje w złym środowisku i to powoduje przestępczość
- Koncepcje naukowe:

· Teoria anomii, której twórcą był Emil Durkheim; przestępstwo jest traktowane jako fakt lub zjawisko społeczne; przestępstwo wbrew pozorom nie jest takie złe, gdyż ukazuje, że społeczeństwo się rozwija, nie ma takiej możliwości żeby wszyscy ludzie buli tacy sami, wówczas sens rozwoju przestał by istnieć. Jednostki które wybijają się ponad społeczeństwo są znane i stanowią źródło postępu. W każdym społeczeństwie zdarzają się ludzie egoiści, nad którymi nie da się zapanować i wtedy dochodzi do przestępstwa.
· Teoria zróżnicowanych powiązań - Edwin Shuterland.
Każdy człowiek kształtuje swoja osobowość w oparciu o zachowania innych ludzi. Przejmuje od innych ludzi pewne cechy charakteru, np.: dziecko wychowywane w domu, w którym się przeklina również będzie przeklinać.

3. Koncepcja Nowej Kryminologii

Jej zwolennikiem był prof. Falandysz. Przestępstwo było uznawane za decyzję klasy rządzącej (w marksizmie); uważano, że prawo karne pomaga jedynie bogatym i ludziom trzymającym władzę, chciano znieść wymiar sprawiedliwości.

W czasach współczesnych rozwój przestępczości jest, aż zastraszający. Coraz więcej osób popełnia przestępstwa. Są to osoby coraz młodsze. Kryminologia, a w tym etiologia ma ogromne znaczenie i pozwala lepiej zrozumieć pobudki, które pchają do popełnienia przestępstwa.

Przez rozmiar przestępczości rozumie się udział w zachowaniach przestępczych w całokształcie działalności członków społeczeństwa. Udział ten jest różny w zależności od tego, czy rozważa się przestępczość rzeczywistą, ujawnioną (pozorną), stwierdzoną czy też osądzoną.

Kwalifikacja	Lata
		1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997
zabójstwo	971	989	1106	1160	1134	1134	1093
zgwałcenie	1921	1919	1976	2039	2267	1985	2260
uszkodzenie ciała	12956	13795	16646	18454	18901	19371	20506
udział w bójce lub pobiciu	5553	6060	7285	9223	10600	11575	13005
kradzież mienia	139507	125074	134089	180514	211602	157479	184368
kradzież rozbójnicza, rozbój, wymuszenie	17094	17715	21034	23574	26858	26257	30063
kradzież z włamaniem	355896	330741	314338	304293	304899	305703	324017
przestępstwa drogowe	35568	30753	29578	32030	35005	34863	40202
przestępstwa pozostałe	396629	354030	326455	334870	364809	339384	376859
ogółem	866095	881076	852507	906157	974941	897751	992373

Źródło: B. Hołyst, „Kryminalistyka” Wydawnictwo Prawne PWN, Warszawa 1999, s. 242

Terminem nieodzownie łączącym się z etiologią jest profilaktyka kryminologiczna.

Profilaktyka kryminologiczna obejmuje wcześniejsze stadia genezy i etiologii czynu przestępczego, przy czym operuje ona przede wszystkim metodami z zakresu psychologii i pedagogiki społecznej. Jej celem jest pozytywne ukierunkowanie aktywności ludzkiej, usuwanie zagrożeń oraz wywarcie wpływu na zmianę ujemnych postaw i tendencji.

Obecnie wzrastająca niemal we wszystkich państwach przestępczość wysuwa na plan pierwszy potrzebę stosowania wielu metod profilaktyki opartych na różnorodnych dyscyplinach naukowych i udziale społeczeństwa. Zjawisko przestępstwa będzie wyjątkowo trudne do opanowania, jeśli organy władzy państwowej, a także szerokie kręgi społeczeństwa nie podejmą wysiłków w kierunku ograniczenia przyczyn i warunków jego dokonywania.

Bibliografia:

1. Hołyst B. „Kryminalistyka” Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004

2. Hołyst B. „Kryminologia” Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999

3. Walczak S. „Prawo penitencjarne PRL” Warszawa 1968

4. Marek A. „Niektóre problemy współczesnej kryminologii”, „Zeszyty naukowe

Instytutu Badania Prawa Sądowego” 1977, nr 6

5. Hanusek T, „Kryminalistyka” Kantor Wydawniczy Zakamycze 2002,

6. Słownik Wyrazów Obcych” PWN, Warszawa 1980

7. L. Lernell „Zarys kryminologii ogólnej” Warszawa 1973

8. Wikipedia, Wolna Encyklopedia

9. Tyszkiewicz L. „Kryminologia (zarys systemu)”, Katowice 1983

10. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1996

Hołyst B. Kryminalistyka, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 43

Tyszkiewicz L. Kryminologia (zarys systemu), Katowice 1983, s. 14

L. Lernell Zarys kryminologii ogólnej, Warszawa 1973r, s. 8

Walczak S. Prawo penitencjarne PRL, Warszawa 1968, s. 66

Marek A. Niektóre problemy współczesnej kryminologii, Zeszyty naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego 1977, nr 6

Słownik Wyrazów Obcych PWN, Warszawa 1980, s. 402

Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1996, s. 576

Hołyst B. Kryminologia, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999, s. 38

Hołyst B. Kryminalistyka, op. cit. s. 43

tamże s. 39

tamże. s. 48

Hanusek T, Kryminalistyka, Kantor Wydawniczy Zakamycze 2002, s. 24

Hołyst B. Kryminologia, op.cit. s. 28, 29

Słownik Wyrazów Obcych, op. cit., s. 202

Hołyst B. Kryminologia,, op. cit., s. 28

Wikipedia, Wolna Encyklopedia

Hanusek T, Kryminalistyka, op. cit. s. 25

Hanusek T, Kryminalistyka, op. cit. s. 25

Hanusek T, Kryminalistyka ,op. cit., s. 26

tamże s. 26

Hołyst B. Kryminologia, op. cit., s. 28

Hołyst B. Kryminologia, op. cit, s. 28

notatki własne z wykładów Wprowadzenie do psychologii dr Elżbieta Supryn - Dulko

notatki własne z wykładów Wprowadzenie do psychologii dr Elżbieta Supryn - Dulko

notatki własne z wykładów Wprowadzenie do psychologii, dr Elżbieta Supryn - Dulko

Hanusek T, Kryminalistyka, op. cit. s. 27

Hołyst B. Kryminologia, cit. s. 52

Hołyst B. Kryminologia, op.cit, s. 939

tamże, s. 1248

15

---