OPIEKA, WYCHOWANIE, POMOCdefinicja pojęcia opieka, ujęcie wąskie i szerokie (wg Kamińskiego)

- definicja - Kamiński:**ujęcie wąskie - świadczenia materialne i psychiczne w stosunku do osób niezdolnych do zaspokojenia potrzeb, nie mogących dać sobie rady w życiu, dotkniętych klęską życiową;**ujęcie szerokie - pomoc udzielana społeczeństwu w celu zapobiegania wszelkiemu nieprzystosowaniu, dezintegracji społecznej, brakom zdrowotnym, materialnym i moralnym- trzy główne elementy opieki:1.przedmiot - wł. podmiot - dziecko 2.podmiot - sprawujący opiekę 3.treść - środki, czynności podjęte w toku opieki

cechy konstruktywne opieki- sytuacja zagrożenia - zespół czynników oddziaływujących na dziecko negatywnie: potencjalnych lub rzeczywistych;- brak lub ograniczone możliwości przezwyciężenia sytuacji zagrażającej przez samo dziecko - odwołanie do relacji opiekun - podopieczny;- wypełnienie społecznej funkcji opieki nad dzieckiem - związek między zaspokojeniem potrzeb dziecka a zaspokojeniem oczekiwań społecznych; - potrzeba interwencji z zewnątrz z uwagi na braki uniemożliwiające przezwyciężenie sytuacji zagrożenia

funkcje i rodzaje opieki- funkcje wg Dąbrowskiego:1)homeostatyczna - zaspokajanie potrzeb w celu utrzymywania homeostazy 2)regulacyjna - regulowanie i rozbudzanie potrzeb, ich granic, norm i sposobów zaspokajania:- wytwarzanie odporności na ograniczenia i udaremnienia potrzeb- utrwalanie i rozwijanie potrzeb pozytywnych- aktualizowanie potrzeb potencjalnych- kompensowanie potrzeb niezaspokojonych- uświadamianie potrzeb, przyswajanie właściwej ich hierarchii- kształtowanie potrzeb kompromisu w sytuacji zderzeń lub sprzeczności niektórych potrzeb- profilaktyka i terapii potrzeb chorobowych, hamowanie potrzeb nienasyconych 3)usamodzielniająca - doprowadzenie do względnej samodzielności i niezależności życiowej 4)socjalizacyjna - uspołecznianie i ukulturalnianie potrzeb oraz standardów i sposobów ich zaspokajania - rodzaje - Dąbrowski: 1)profilaktyczna - ukierunkowana na zapobieganie sytuacjom zagrożenia; usuwanie bądź neutralizowanie czynników zagrożenia; 2)interwencyjna - postać ratownictwa; ukierunkowana na usunięcie podmiotu opieki spod wpływów już działających czynników zagrożenia; 3)kompensacyjna - ukierunkowana na usuwanie lub neutralizowanie następstw zagrożenia rzeczywistego;

podobieństwa i różnice między opieką a działalnością socjalną

opieka	Działalność socjalna
Zawiera się w działalności socjalnej	Pojęcie szersze, zawierające w sobie elementy ratownictwa, opieki, pomocy, kompensacji
Obejmuje osoby nieudolne	Obejmować może wszystkich

kryteria opieki (wg Dąbrowskiego)- podmiot i charakter opieki: 1)rodzinna - w rodzinie normalnej, zastępczej, pełnej, niepełnej, wiejskiej, miejskiej, dużej, małej 2)społeczna - normalna (powszechna, zakładowa, funkcja opiekuńcza instytucji społcznych) i interwencyjno-kompensacyjna (kompensacja niedostatków opieki rodzinnej, niedostatków rozwojowych, szkód losowych) 3)interpersonalna - podejmowana przez jednostki wobec siebie w sposób nieformalny, spontaniczny, bezinteresowny - wiek podopiecznych:1)nad dziećmi 2)nad młodzieżą 3)nad dorosłymi 4)nad starszymi - stany i role życiowe 1)nad rodziną 2)nad macierzyństwem - czas: 1)doraźna 2)okresowa

opieka międzyludzka, podział, rodzaje- opieka międzyludzka - Dąbrowski - zaspokajanie potrzeb ponadpodmiotowych; potrzeb podopiecznego wynikających z przyjęcia za niego odpowiedzialności przez opiekuna, zaspokajanie w sposób ciągły (permanentnie i cyklicznie), bezinteresowne, w nawiązaniu stosunku z podopiecznym - rodzaje: 1)profilaktyczna - działania zapobiegające powstawaniu niekorzystnych stanów, sytuacji, które utrudniałyby zaspokojenie potrzeb opiekuńczych; działania wyprzedzające 2)zbieżna - normalna; działania zwykłe 3)interwencyjna - podejmowana w sytuacjach realnego zagrożenia, a jej celem jest usuwanie zagrożeń i przywracanie normalnego stanu równowagi; działania w sytuacji zagrożenia 4)kompensacyjna - zastępowanie utraconych przez wychowanków pewnych wartości opiekuńczych i wyrównywanie określonych strat, niedostatków poprzez organizowanie zastępczego opiekuna 5)rewalidacyjna - podejmowana wobec osób, u których występują wyraźne odchylenia od psychofizycznej normy w stosunku do których istnieje możliwość podjęcia działań opiekuńczych 6)lecznicza - działania polegające na zaspakajaniu potrzeb chorobowych a ich zaspokojenie warunkuje powrót do zdrowia

podstawowe ogniwa systemu opieki nad dzieckiem - instytucje wychowania naturalnego: Rodzina grupa rówieśnicza środowisko sąsiedzkie - instytucje szkolne świetlica szkolna internat półinternat klub uczniowski zespoły socjoterapeutyczne klasy terapeutyczne zajęcia pozalekcyjne - instytucje wychowania pozaszkolnego placówki opieki częściowej: rekreacyjna, wychowawcze, profilaktyczno-wychowawcze pogotowia opiekuńcze ośrodki adopcyjno-opiekuńcze placówki opieki całkowitej: opiekuńcze, resocjalizacyjne

polityka opiekuńcza- sprawdzanie funkcjonalności wszelkich programów opiekuńczych - regulacja stosunków między państwem a organizacjami pozarządowymi zajmującymi się opieką - podnoszenie kwalifikacji i szkolenia pracowników instytucji opiekuńczo-wychowawczych - wykorzystywanie osiągnięć naukowych do działalności praktycznej

wychowanie- proces intencjonalnego oddziaływania zmierzający do ukierunkowania, wsparcia, skorygowania całościowego rozwoju jednostki, lub fragmentu jej osobowości (Jankowski);

podobieństwa i różnice między działalnością opiekuńczą a wychowawczą

opieka	wychowanie
Pierwotna (w filogenezie, ontogenezie, procesie opiekuńczo-wychowawczym)	wtórne
Odnosi się do wymagań stawianych przez właściwości tkwiących w naturze człowieka (potrzeby i niedyspozycje samoregulacyjne)	Odnosi się do tego czego jeszcze w strukturze osobowości człowieka nie ma (modele-wzorce osobowe)
Wyznaczana koniecznością zachowania istnienia i jego ciągłości; zaspokajanie potrzeb jednostki, stwarzanie warunków do ich zaspokajania	Wyznaczane koniecznością zachowywania, przekazywania i rozwijania dorobku kulturowego
Cel: Zaspokajanie potrzeb opiekuńczych jednostki	Cel: kreatywny rozwój osobowości jednostki, wspomaganie rozwoju
Odbiorcą jednostka - wyznaczana potrzebami jednostki	Odbiorcą społeczeństwo - wyznaczane wymaganiami społeczeństwa
Dokonywana bez względu na system wartości	Oparta na systemie wartości

definicja, cechy i podziały pomocy- Pomoc - Dąbrowski - współdziałanie z podmiotem w sytuacji trudnej w realizacji na normalnym poziomie jego aktywności podstawowej, przywracaniu normalności tej sytuacji, zapobieganiu aktualizacji sytuacji trudnej albo na ułatwianiu lub uefektywnianiu sytuacji będących w granicach normy; - rodzaje: 1) kryterium merytoryczne i instytucjonalne- prawna- drogowa- eschatologiczna- ekonomiczna- medyczna- pedagogiczna- psychologiczna- społeczna 2) etyczne- interweniowanie- wyręczanie- utrudnianie 3) podmiotowe 4) przedmiotowe 5) zasadności 6) znaczenia

podobieństwa i różnice opieki i pomocy

opieka	pomoc
Obejmuje jednostki niezdolne do samodzielnego życia	Obejmuje jednostki w sytuacji trudnej
Bierze za jednostkę odpowiedzialność	brak odpowiedzialności za osobę która pomoc otrzymuje, ani za wykorzystanie tej pomocy i skutki tego
Asymetryczne zależności między opiekunem a podopiecznym	Symetryczne zależności (niekoniecznie asymetryczne)
Charakter ciągły, bezinteresowny	Charakter może być doraźny, okresowy, wzajemny, zwrotny
Trwały układ - stosunek opiekuńczy	Nie wymaga trwalszych więzi interpersonalnych i bezpośrednich styczności
Dla niego i za niego	Dla niego, ale nie za niego

definicja pedagogiki opiekuńczej, jej przedmiot, zadania i funkcje- pojęcie - nauka o funkcjach, zadaniach, zasadach, formach i metodach opieki, wychowaniu przez opiekę i wychowaniu opiekuńczym - przedmiot - zjawisko opieki nad dziećmi i młodzieżą: osieroconymi, opuszczonymi, zaniedbanymi a także osobami w innych kategoriach wieku znajdującymi się w trudnej sytuacji życiowej - zadania:1)badanie i poznawanie warunków życia ludzi oraz ich potrzeb - funkcja opisująco-deksryptywna 2)wyjaśnianie badanych faktów z zakresu działalności opiekuńczej oraz ustalanie związków i zależności między nimi - funkcja eksplanacyjna 3)prognozowanie działalności opiekuńczo-wychowawczej poprzez opracowywanie nowych modeli działalności opiekuńczej - funkcja prognostyczna

JAN BOSKO system prewencyjny oparty na trzech filarach: 1) rozum - Sfera dyscyplinarna oparta była na zasadzie rozumności: z jednej strony pełna swoboda, ale z drugiej strony regulamin: jasny, zrozumiały dla chłopców i często im przypominany 2) religia - Bosko ewangelizował wychowując i wychowywał - ewangelizując; poszukiwanie w sercu wychowawcy i wychowanka wszystkiego co dobre, sprawiedliwe i pozytywne 3) miłość - postawa wychowawcy charakteryzująca się pełnym miłości zatroskaniem o rozwój wychowanka, pragnieniem dla niego dobra kary: - nigdy nie karać. - Jeśli to konieczne - wychowawca musiał wybrać jak najbardziej odpowiedni moment dla niego, wymierzając mu karę nie w obecności innych i nie od razu, ale po pewnym czasie, dając mu przy tym czas na refleksje, a sobie samemu czas na dojście do równowagi. Przy wykonaniu kary winno się tak oddziaływać, aby pozostawić wychowankowi nadzieję przebaczenia 1) czas pracy był przeplatany wypoczynkiem i rozrywką 2) wysokie wymagania stawiane wychowawcom - (asystencja - jako stała obecność wychowawcy wśród wychowanków); Dobry wychowawca powinien odznaczać się⁶⁸: - miłością pedagogiczną - zarówno w stosunku do powierzonego mu chłopca, jak i do ideałów wychowawczych, które chce mu przekazać; - taktem pedagogicznym - pozwalającym wychowawcy wyczuć  stosowny moment do zwrócenia wychowankowi uwagi  - autorytetem osobistym - wewnętrznym i zewnętrznym;

- zdolnością zawieszania swego sądu i umiejętnością podjęcia ryzyka zaufania młodym wbrew faktom i wykroczeniom; - umiejętnością prowadzenia dialogu i brakiem dystansu - asystent staje się przyjacielem, któremu można wszystko powiedzieć, odkryć siebie bez obawy, że zostanie się wyśmianym, ukaranym. 3) Dużą wagę przywiązywał ksiądz Bosko do rekreacji, sportu, muzyki, teatru 4) oratorium - z jednej strony pomieszczenie służące nauce i rozrywce, a mieszczące się w okolicach kościoła, z drugiej zaś zebranie, w czasie których odbywają się w/w zajęcia. 5)słówko wieczorne - króciutkie przemówienia po modlitwach wieczornych, aby wyłożyć i utrwalić chłopcom jakąś myśl, prawdę , pouczenie

KAZIMIERZ JEŻEWSKI Gniazda sieroce - jak wiejska rodzina - wspólne wychowanie 10-12 chłopców i dziewczynek (koedukacja jak w prawdziwej rodzinie) przez bezdzietne małżeństwo - otrzymywanie w tym celu obszernego i w pełni wyposażonego mieszkania i stałego miesięcznego wynagrodzenia - wszystkie dzieci zwracały się do opiekunów: mamo, tato - nie wymagano od przybranych rodziców specjalistycznego pedagogicznego wykształcenia - Kształcenie zawodowe - jeden z podstawowych warunków przygotowania do samodzielnego życia. - badania psy­chotechniczne dla ustalenia zainteresowań, zdolności i indywidualnych możliwości wychowanków przed wyborem dalszego kierunku kształcenia wioska kościuszkowska - zgrupowanie kilkunastu „gniazd" na jednym terenie w celu stworzenia lepszych warunków wychowania i opieki sierot + zimowa szkoła gospodarcza dla chłopców - wiedzę o uprawie roli i ogrodu, o hodowli inwentarza, o spółdzielczości i o naukach spo­łecznych + dwuletnia szkoła gospodarcza dla dziewcząt + kooperatywne warsztaty różnych zawodów potrzebne dla uprzemysłowionej wsi, przyjmujące młodzież z całego powiatu. + gimnazjum spółdzielcze, uniwersytet ludowy, liceum rolnicze lub ogrodnicze i wyższa szkoła instruktorów życia wsi Praca jako środek wychowawczy - wyrabiała u wychowanków poczucie własnej godności oraz przekonanie, że własną pracą należy zarobić na własne utrzymanie. - Każdy wychowanek miał „wydzielone sobie zajęcie", przy czym było ono dostosowane do jego sił, możliwości i skłonności. - należało doprowadzić do tego, aby dziecko widziało owoce swojej pracy i jednocześnie orientowało się w celowości wykonywanych przez nie zajęć. - wychowanek przez własną pracę przysposabiał się do samodzielnej pracy. - wychowanie moralne powinno się uzupełniać z wychowaniem fizycznym i troską o zdrowie dzieci. - dziecku miało czas na wypoczynek, zabawę i naukę. - zwracanie uwagi na czystość ciała i dbałość o higienę. Wychowanie rodzinne - podstawowym środowiskiem wychowania jest i powinna być rodzina. rodzina zastępcza winna czuwać nad fizycznym i moralnym dobrobytem i rozwojem dzieci

JANUSZ KORCZAK System wychowawczy zastosowany w domu dziecka oparty na samorządności w trzech aspektach: 1) współgospodarzenie - szacunek dla pracy, narzędzi pracy, najlepszych pracowników wśród pracowników i personelu - narzędzia pracy umieszczone w najbardziej wyeksponowanym miejscu domu - prawie wszystkie prace samoobsługowe wykonywali sami wychowankowie - sporządzanie listy dyżurów czystości i porządku do których wychowankowie zgłaszali się dobrowolnie - ustanowienie jednostki pracy równej pół godziny wysiłku; bilans miesięczny pracy określał pozycję osoby w zespole; po otrzymaniu odpowiedniej liczby jednostek wychowankowie otrzymywali pocztówki pamiątkowe; 2) współzarządzanie - godność króla i królowej wybieranych przez wychowanków, jako osób najbardziej popularnych - Rada Samorządowa złożona z reprezentantów poszczególnych grup wychowanków; ustalała przepisy i prawa normujące wszystkie podstawowe dziedziny życia zakładu i obowiązujące wszystkich bez wyjątku - Sąd Koleżeński - stojący na straży tych praw i ich przestrzegania; rozstrzyga wszelkie kwestie sporne, konflikty; działał na podstawie specjalnego kodeksu - Sejm dziecięcy - najwyższa instancja samorządowa; organ wybitnie ustawodawczy. Zajmował się sprawami wykraczającymi poza kompe­tencje sądu koleżeńskiego i rady samorządowej. obradował raz w roku pod oso­bistym przewodnictwem Janusza Korczaka .3) oddziaływanie opinii publicznej - gazetka tygodniowa - cotygodniowy bilans życia domu; rejestrowanie i omawianie problemów, trosk, radości pojedynczych wychowanków i całego zakładu; gazetki redagowali wszyscy - plebiscyt życzliwości i niechęci (głosowanie ustne lub pisemne, wyrażające uczuciowy stosunek dziecka do współmieszkańca lub całej gromady wychowanków) wypełniany systematycznie kilka razy w roku charakteryzujący atmosferę wzajemnych stosunków i pozycje wychowanków

2. Inne narzędzia wychowawcze: zakłady były rodzajem umowy ustnej lub pisemnej, zawieranej z samym sobą w obecności wychowawcy. Zwycięzcy w wal­ce z samym sobą zgłaszali się po symboliczną nagrodę — dwa skromne cukierki od Pana Doktora. listy wczesnego wstawania wprowadził Korczak do codziennego życia wychowanków w celu rozwijania pozytywnej cechy charakteru silnej woli kwalifikacje obywatelskie - odpowiednie miana obywatelskie nadawane na podstawie wyników plebiscytu życzliwości i niechęci „uciążliwy przybysz”, „obojętny mieszkaniec”, „miły towarzysz”, „obywatel”, „przyjaciel dziecka”, „pracownik” oraz „zasłużony pracownik”; ujemne wyniki wiązały się z ograniczeniami ,dodatnie dawały przywileje ,stosowane były corocznie miesiąc po przyjściu wychowanków do szkoły listy podziękowań i przeproszeń jako rejestr dobra i uczciwości. Podziękowania i przeproszenia zapisywane były na listach, wychowawca odczytywał je codziennie wieczorem; skrzynka do listów - urządzenie, które w znacznym stopniu sprzyjało rozbudzaniu aktywności poznawczej oraz samowychowawczej. Pozwalała odkładać podejmowane decyzje i zastanawiać się nad nimi, zmuszała do przemyślenia stawianych pytań, zachęcała je do dociekliwości; tablica - wprowadzenie porządku w organizacji pracy zakładów opiekuńczo-wychowawczych. Wywieszano na niej plan dnia, zarządzenia, polecenia, ogłoszenia oraz zawiadomienia, skłaniające dzieci i wychowawców do zorganizowanej planowej pracy; Zarządzenia, ogłoszenia, plany pracy i spra­wozdania, listy dyżurów, „wyroki" Sądu itd. ogłaszano na tablicy ściennej, by dzieci o wszystkim wiedziały, wszystko rozumiały, nic nie przeoczyły. opieka starszych dzieci nad nowo przybyłymi i powstające w ten sposób z czasem całe rodziny opiekunów i podopiecznych - system opiekunów opieka medyczna (pożywne posiłki, codzienny pomiar wagi i wzrostu; nocna piecza nad wychowankami) i dbałość o higienę życia (przestronne sypialnie, umywalnie, komplet przyborów toaletowych dla każdego wychowanka, cotygodniowy obrzęd kąpieli, nauka techniki mycia ciała; własna nieanonimowa znaczona bielizna) przywarsztatowe przygotowanie wychowawców - wychowawcami stawali się najczęściej starsi, usamodzielniający się wychowankowie, którzy w zamian za pozostanie przy zakładzie (w bursie) pełnili kilkugodzinne obowiązku opiekuńczo-wychowawcze Kalendarz Domu zawierał wybrane dni (daty), które były w szczególny sposób obchodzone. Dzieci miały wtedy specjalne prawa, zależne od charakteru Dnia, który niekiedy upamięt­niał jakieś specjalne wydarzenia w życiu Domu, czasem związane z uchwaleniem po­cztówki pamiątkowej. Były więc dni „zegar­ka", „brudasa", „pierwszego śniegu", „naj­krótszego dnia w roku", „imieniny kuchni", „dzień zachęty" itp. Skrzynka znalezionych rzeczy wdraża­ła do poszanowania własności dziecka i przeciwdziałała przywłaszczaniu sobie cu­dzych rzeczy. Przeniesione do oszklonej sza­fy znalezione rzeczy wydawano o określonej godzinie. pocztówki pamiątko­we — za szczególne zasługi i osiągnięcia, np. sumienne dyżury, opiekę i pomoc przy „rehabilitacji" kolegi, który przyrzekł popra­wić się itp. Zdarzały się też pocztówki z przestrogą. Skromne te kartki z kwiatkiem lub widoczkiem, z podpisem Doktora i pie­częcią Domu, to wprawdzie pamiątki symbo­liczne, ale wyrażające istotne dla dzieci treści. Niejednokrotnie sprawiały one dziecku dużą satysfakcję, bo były wyrazem uznania, społe­cznej opinii. Dla wielu dzieci były cennym wspomnieniem pobytu w Domu Sierot, prze­chowywanym pieczołowicie w „skarbczyku rodzinnych pamiątek". mały sklepik z przyborami szkolnymi, w którym Korczak odbywał niejednokrotnie długie rozmowy z wychowankami i zawierał z nimi zakłady (wychowankowie zobowiązywali się dokonać zmian w swoim charakterze czy zachowaniu).

3.ideał wychowawcy - właściwy dobór wychowawców. Buntował się przeciw możnym protektorom kierującym do pracy w placówce osoby nieodpowiedzialne, ale „zasługujące na poparcie". 1)Podstawowym kryterium doboru - akceptacja wychowawcy przez wychowanków. o pracy wychowawczej w Domu Sierot decydowali wychowankowie w plebiscycie odbywającym się po okresie próbnej pracy wychowawcy. 2)odpowiednia postawa wychowawcy wobec siebie samego - refleksyjna wobec siebie i wobec otaczającej rzeczywistości pedagogiczne. przełamywanie własnej rutyny opartej na autorytecie cudzych poglądów. Rozmyślanie, poszukiwanie, nie lekceważenie nawet drobnych epizodów, zadawanie coraz to dalszych pytań - oto podstawowa zasada „rozumnego wychowawcy". 3)postawa wobec dziecka - respektowanie prawa dziecka do szacunku, prawa do poważnego traktowania jego spraw, do sprawiedliwego ich rozważania, szacunku dla tajemnicy dziecka, tolerancji dla żartu. optymizmu, pogody, serdecznej atmosfery,

1

http://www.nonameuwb.eu

---