PKBw cenach rynkowych = C + I (+ Z) + G + X - M = Spożycie + Akumulacja + Eksport - Import =
PKBw cenach producenta = C + I (+ Z) + G + X - M - Te + Sb =Spożycie + Akumulacja + Eksport - Import - Podatki od produktów minus dotacje do produktów
PNBw cenach rynkowych = PKBw cenach rynkowych + Dochód netto z zagranicy
RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA
posługiwać się krótkookresowym keynesowskim (popytowym) Według tego modelu ceny i płace są stałe, a gospodarka posiada wolne moce produkcyjne (tzn. produkcja dostosowuje się bez przeszkód do popytu). Pozwala to pominąć na razie podażową stronę gospodarki.
Funkcja konsumpcji pokazuje wielkość wydatków konsumpcyjnych ludności (C) w zależności od poziomu globalnych dochodów (Y). Zakładamy dla uproszczenia, że zależność ta ma charakter liniowy.
Funkcja konsumpcji wyraża się wzorem:
C = C0 + cYd = C0 + cY
Oszczędności
Nie skonsumowana część dochodu stanowi oszczędności (S).
Funkcji konsumpcji C = C0 + cYd = C0 + cY odpowiada funkcja oszczędności:
S = -C0 + sYd = -C0 + sY
Popyt inwestycyjny przedsiębiorstw wiąże się z zamierzonym (planowanym) powiększeniem zasobów kapitału trwałego i zapasów. Zależy więc od przewidywanego wzrostu popytu na ich produkty, a nie od bieżącego poziomu produkcji.
Wydatki państwa na dobra i usługi (G) są wielkością autonomiczną i nie zależą od bieżącej produkcji i dochodu.
Podatki netto (NT) zmieniają się wraz ze zmianami dochodu:
NT = tY
Eksport (X) jest wielkością autonomiczną i nie zależy od bieżącej produkcji i dochodu.
Import (M) zmienia się wraz ze zmianami dochodu:
M = mY
Nachylenie linii popytu globalnego zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji (c), a jej odległość od początku układu współrzędnych zależy od konsumpcji autonomicznej (C0) oraz od inwestycji (I).
W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa występują trzy składniki popytu globalnego (AD):
popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),
popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I),
popyt państwa na dobra i usługi (G).
AD = C + I + G
W gospodarce otwartej z budżetem państwa występują cztery składniki popytu globalnego (AD):
popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),
popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I),
popyt państwa na dobra i usługi (G),
popyt netto zagranicy — eksport minus import (X - M).
AD = C + I + G + X - M
Równowaga makroekonomiczna (przy stałych cenach i płacach) występuje wówczas, gdy globalny popyt równa się globalnej podaży, tzn. gdy suma planowanych globalnych wydatków jest równa dokładnie wartości wytworzonej produkcji.
Pieniądz to powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy, służący do regulowania różnego typu zobowiązań.
Trzy główne funkcje pieniądza są następujące:
środek wymiany i płatności(za pośrednictwem pieniądza ludzie dokonują wy-miany dóbr i usług oraz spłacają inne wzajemne zobowiązania)
jednostka rozrachunkowa(w pieniądzu wyrażone są ceny i prowadzone roz-liczenia)
środek przechowywania wartości (tezauryzacji)(pieniądz jest jedną z form gromadzenia i przecho-wywania bogactwa)
Bank centralny
Kontrolę nad całością obiegu pieniężnego w gospodarce sprawuje bank centralny.
Pięć podstawowych funkcji banku centralnego to:
emisja pieniądza gotówkowego,
kontrola obiegu pieniężnego,
refinansowanie i kontrola banków komercyjnych,
zarządzanie długiem państwowym i finansowanie deficytu budżetowego,
rozliczenia międzypaństwowe z zagranicą.
Banki komercyjne
Obok banku centralnego, który stanowi podstawę systemu finansowego każdego państwa, głównym ogniwem współczesnego systemu finansowego są banki komercyjne.
Główne ich funkcje obejmują:
pośredniczenie w rozliczeniach finansowych między jednostkami gospodarczymi,
gromadzenie wkładów oszczędnościowych i przecho-wywanie powierzonych rezerw pieniężnych,
udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i gospodarstwom domowym.
Inflacja to wzrost przeciętnej ceny dóbr w pewnym okresie.
Czysta inflacja - wzrost cen wszystkich dóbr i czynników produkcji w jednakowym tempie. Uwaga: przypadek czystej inflacji nie jest tylko możliwością teoretyczną, lecz znaczenie praktyczne (np. w analizie finansowej i ocenie przedsięwzięć inwestycyjnych).
Inflacja bazowa - wzrost poziomu cen w określonym czasie, po wyeliminowaniu wpływu czynników sezonowych oraz szoków podażowych.
Deflacja - spadek przeciętnej ceny dóbr w pewnym okresie
Pomiary inflacji:
wskaźnik cen detalicznych WCD (ang. consumer price index - CPI) wskaźnik około 1800 cen dóbr konsumpcyjnych (np. śledź solony odgłowiony 1kg, papierosy „Caro” 20 szt., ondulacja na zimno włosów damskich itd.).
Koszyk dóbr jest corocznie aktualizowany. Ceny dóbr z koszyka są obserwowane przez kilkuset ankieterów w setkach rejonów statystycznych w całym kraju. Rolę wag przy obliczaniu syntetycznego wskaźnika inflacji odgrywają udziały poszczególnych wydatków w całości wydatków przeciętnej polskiej rodziny. Wysokość poszczególnych wydatków ustalano na podstawie notatek prowadzonych na zlecenie GUS przez około 32 tys. polskich rodzin.
Deflator opisuje zmiany wszystkich cen wliczanych do PKB Deflator jest miernikiem bardziej ogólnym, jednak WCD lepiej informuje o zmianach kosztów utrzymania.
Inflacja a polityka budżetowa
Związek pomiędzy bezrobociem a inflacją
Wykres, który przedstawia, zachodzący w krótkim okresie, odwrotny związek między stopą bezrobocia a stopą inflacji, nazywamy krótkookresową krzywą Philipsa.
W krótkim okresie pozytywny szok popytowy (spowodowany ekspansywną polityką budżetową lub pieniężną) przenosi gospodarkę z punktu E' do A'. W miarę upływu krótkiego czasu rośnie stopa inflacji i zmniejsza się bezrobocie. W krótkim okresie jest zbyt mało czasu na dostosowanie cen i płac.
Analogicznie: w krótkim okresie skutkiem restrykcyjnej polityki pieniężnej jest zmniejszenie się produkcji, wzrost bezrobocia i spadek cen.
Kiedy tempo wzrostu ilości pieniądza się zwiększa, krótkookresowa krzywa Philipsa przesuwa się w górę, wzdłuż linii, którą nazywamy długookresową krzywą Philipsa. Pionowy przebieg długookresowej krzywej Philipsa oznacza, że po przeminięciu skutków szoku popytowego stopa bezrobocia powraca do swego naturalnego poziomu. W długim okresie niezależnie od tego, ile wynosi stopa inflacji, stopa bezrobocia równa jest U*
Rodzaje inflacji: podział ze względu na przyczyny:
inflacja popytowa (ang. demand-pull inflation) jest spowodowana gwałtownym wzrostem popytu w gospodarce. Jego przyczyną może być np. duży deficyt budżetowy państwa, finansowany drukiem pieniądza, lub ekspansywna polityka pieniężna banku centralnego.
inflacja kosztowa (ang. cost-push inflation) - jej przyczyną jest wzrost kosztów produkcji, np.:
duża podwyżka wynagrodzeń,
wzrost ceny ważnego surowca,
podniesienie cen wytwarzanych produktów przez monopolistów.
Inflacja kosztowa może mieć charakter kumulacyjny, za sprawą spirali „cen i płac”: wzrost cen powoduje żądania podwyżek płac, z kolei te prowadzą do dalszego wzrostu cen. Odmianą inflacji kosztowej jest inflacja importowana, którą wywołuje wzrost cen za granicą powodujący podniesienie cen krajowych.
Można twierdzić, że inflacja kosztowa jest etapem inflacji popytowej, ponieważ: ekspansja pieniężna i wzrost zagregowanego popytu na rynku dóbr zwiększają produkcję, wzrastające zapotrzebowanie na czynniki produkcji wywołuje zwyżkę płac i cen surowców. Dopiero ten wzrost kosztów produkcji prowadzi do wzrostu cen gotowych wyrobów.
Skutki inflacji:
wzrost ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu i utrudnienie rachunku ekonomicznego, a w konsekwencji zmniejszenie się inwestycji
Redystrybucja dochodów
Drenaż finansowy - w przypadku stałych progów opodatkowania
Koszty zdzieranych zelówek - ucieczka od pieniądza
Koszty zmienianych jadłospisów - koszty transakcyjne związane z adaptowaniem się społeczeństwa do wzrostu cen (koszty indeksacji itp.)
Metody walki z inflacją:
restrykcyjna polityka monetarna
uniezależnienie banku centralnego od rządu
Bank Centralny - wyjściowa instytucja w systemie finansowym, rola jego jest specyficzna. Obszary działania banku są inne niż banków komercyjnych i innych instytucji - jest to instytucja nadrzędna, sprawująca kontrolę, nadzór, organizująca i zarządzająca wszystkimi instytucjami systemu finansowego.
W różnych krajach Bank Centralny występuje pod różną nazwą, np. Narodowy Bank Polski, Bank Anglii, Rezerwa Federalna (USA).
Istota banku centralnego ujawnia swoje miejsce i rolę w systemie finansowym jako bank banków i bank państwa.
Jako bank banków, Bank Centralny jest:
odpowiedzialny za sprawne zorganizowanie funkcjonowania banków komercyjnych
to instytucja odpowiedzialna za bieżącą kontrolę
odpowiedzialny za jasne, klarowne, jednoznaczne przepływy prawne dla wszystkich instytucji finansowych
odpowiedzialny za przygotowanie odpowiednich regulacji prawnych
odpowiedzialny za przygotowanie gruntu, podstaw i sprawne funkcjonowanie banków komercyjnych
jednostką nadrzędną do banku komercyjnego
Jako bank państwa, Bank Centralny występuje w dwóch rolach:
Jako wyłączny, jedyny ewident pieniądza, bilonu i banknotów. Podlegają jemu mennice państwowe, emisja pieniądza, która musi być odpowiednia co do potrzeb i struktury gospodarki, odpowiada za przeprowadzanie tych akcji - jest to prawo wyłączności emisji pieniężnej.
Organizuje, zarządza, prowadzi budżet państwa. Jest odpowiedzialny za normalne funkcjonowanie finansów państwa; prowadzi obsługę budżetu.
Funkcje banku centralnego.
Kontrola podaży pieniądza
Zadania kredytowania ostatniej instancji
Finansowanie deficytu budżetowego
Zarządzanie długiem państwa
Kontrola podaży pieniądza.
Kontrola ta jest bardzo ważna, bo równowaga między podażą pieniądza a podażą towarów kształtuje normalne funkcjonowanie, stabilność systemu jako całości, warunkuje tempo sprzedaży. W tej funkcji Bank Centralny wykorzystuje 3 narzędzia:
Stopa rezerwy obowiązkowej - narzędzie, które jest wykorzystywane do kształtowania odpowiedniej wielkości mnożnika kreacji pieniądza.
Stopa rezerwy obowiązkowej to określona przez Bank Centralny wysokość w postaci procentowej wskazująca jaką część posiadanych zasobów finansowych bank komercyjny musi w każdym momencie przechowywać u siebie (trzymać jako stałą rezerwę).
Oznacza to, że: gdy np. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 25% to bank komercyjny może kierować tylko 75% swych zasobów na działalność kredytową
zasoby finansowe banku komercyjnego nie mogą być wykorzystywane w całości - musi w nim pozostać ta część która stanowi rezerwę obowiązkową
stopa rezerwy obowiązkowej określona jest na poziomie banku centralnego a funkcjonuje na poziomie banku komercyjnego jako stopa rezerwy gotówkowej
stopa rezerwy gotówkowej może być taka sama, lub wyższa niż stopa rezerwy obowiązkowej
zależność między stopą rezerwy obowiązkowej a stopą rezerwy gotówkowej jest jednoznaczna i działająca w jedną stronę. Stopa rezerwy gotówkowej w różnych bankach może być różna, ale nigdy nie może być mniejsza od stopy rezerwy obowiązkowej.
Mechanizm działania stopy rezerwy obowiązkowej:
jeżeli istnieje zbyt szybka podaż pieniądza należy ją zahamować Bank Centralny będzie podnosił wysokość stopy rezerwy obowiązkowej, przez co spadną zasoby banków komercyjnych przeznaczonych na działalność kredytową dzięki takiemu posunięciu Bank Centralny zmniejszy wielkość bazy monetarnej, w oparciu której banki komercyjne prowadzą kreację pieniądza.
Stopa dyskontowa:
oddziaływuje ona na mnożnik kreacji pieniądza jest to cena po której banki komercyjne mogą zaciągać kredyty w banku centralnym, gdyż jednym ze źródeł pozyskiwania środków finansowych przez banki komercyjne może być pożyczka w banku centralnym. Bank komercyjny może szukać pomocy w banku centralnym. Może się okazać, że to stopa dyskontowa jest niższa niż cena, po której bank komercyjny gromadzi wkłady. Jeżeli Bank Centralny dąży do zmniejszenia podaży pieniądza to będzie podnosił stopę dyskontową aby cena kredytu była wyższa.skuteczność manipulacji stopy dyskontowej w dużym stopniu zależy od wyczucia banku centralnego (preferencji, możliwości, motywacji ludzi do gromadzenia wkładu) i od tego na jakim poziomie zamierza udzielać kredytów
Operacje otwartego rynku:
są czynnikiem, który w dużym stopniu oddziaływuje na bazę monetarną i w mniejszym stopniu na mnożnik kreacji pieniądza i przyrost pieniądza
operacje otwartego rynku uruchomione są w gospodarce na realizowanie bardzo różnych zadań
operacje otwartego rynku sprowadzają się do obrotu na rynku obligacji. Jest to sprzedaż, wykup obligacji (np. państwowe papiery wartościowe). W zależności od założonego celu są one (obligacje) wykorzystywane bardzo różnie.
Zależności występujące przy kontroli podaży pieniądza przez operacje otwartego rynku:
Jeśli następuje sprzedaż obligacji, wówczas podaż pieniądza ulega zmniejszeniu
Jeśli jest wykup obligacji, wówczas podaż pieniądza zwiększa się (przyrost podaży pieniądza przy skupie obligacji jest większy niż wartość sprzedaży obligacji)
Każde z tych narzędzi wykorzystywane jest w różny sposób. Do rozprowadzania obrotu obligacji Bank Centralny wyznacza ograniczoną liczbę banków komercyjnych. Związane jest to z utrzymaniem kontroli. Gdyby dać prawo sprzedaży obligacji wszystkim bankom komercyjnym to wówczas Bank Centralny mógłby mieć bardzo duże opóźnienie z przepływem pieniędzy otrzymanych od ludzi. Dlatego Bank Centralny ogranicza się tylko do wyboru bardzo dużych, silnych i dobrze prosperujących banków komercyjnych
Ogólne informacje o NBP.
Dane podstawowe:
Data rozpoczęcia działalności - 1945 r.
Forma prawna - centralny bank państwa
Struktura organizacyjna:
Centrala
wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP Generalny
Inspektorat Nadzoru Bankowego /GINB/
13 oddziałów okręgowych
Główny Oddział Walutowo-Dewizowy
Zakład Usług Gospodarczych
Organy NBP:
Prezes
Rada Polityki Pieniężnej
Zarząd
Współpraca NBP z wybranymi międzynarodowymi instytucjami finansowymi:
Bank Światowy
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju
Europejski Bank Inwestycyjny
Europejski Bank Centralny
Zadania i funkcje Narodowego Banku Polskiego
29 sierpnia 1997 roku Sejm RP uchwalił nową ustawę o Narodowym Banku Polskim oraz ustawę - Prawo Bankowe ( opublikowane w DZ.U. Nr 140, poz. 938 i 939).
Obie te ustawy określają obecny kształt całego systemu bankowego oraz strukturę i zakres funkcji polskiego banku centralnego. Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej.
Podstawowym celem działalności NBP jest, zgodnie z ustawą, utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza.
Cel ten jest osiągany poprzez:
kształtowanie i realizację polityki pieniężnej,
tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego,
regulowanie zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce.
Funkcje banku centralnego.Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:
centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych oraz realizuje ich zlecenia.
bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc rolę banku banków sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowania płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową, albo w formie kredytu redyskontowego albo kredytu lombardowego.
Instrumenty banku centralnego w procesie realizacji polityki pieniężnej
Stopy procentowe
Zasadniczym instrumentem polityki pieniężnej w systemie bezpośredniego celu inflacyjnego jest kształtowanie stóp procentowych na rynku pieniężnym. Bank centralny działa w warunkach płynnego kursu walutowego, tzn. nie posiada żadnego celu w postaci poziomu kursu złotego do innych walut, jak również nie ma żadnych formalnych zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. NBP ma jednak prawo do interwencji, o ile uzna, że jest to niezbędne dla realizacji celu inflacyjnego.
Odpowiednio wpływając na poziom nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego NBP dąży do osiągnięcia poziomu stóp procentowych w gospodarce spójnego z realizacją założonego celu inflacyjnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, wpływając na decyzje gospodarstw domowych dotyczące oszczędności i konsumpcji oraz na decyzje przedsiębiorstw o inwestycjach.
W celu odpowiedniego kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych bank centralny wykorzystuje szereg instrumentów stosowanych w płaszczyźnie operacyjnej: operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje kredytowo-depozytowe. NBP może także wykorzystywać instrumenty o charakterze nadzwyczajnym, jak np. emisja bonów wartościowych sprzedawanych bezpośrednio dla ludności.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku są najważniejszym instrumentem umożliwiającym bankowi centralnemu eliminowanie wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym i utrzymywanie ich na poziomie pożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej.
Operacje otwartego rynku pozwalają na elastyczne, szybkie i precyzyjne reagowanie na zmiany płynności w systemie bankowym, dopasowując podaż środków na rachunkach banków w banku centralnym do zgłaszanego popytu, a przez to wpływając na poziom stóp procentowych.
Operacje otwartego rynku to interwencje na rynku pieniężnym, dokonywane przez bank centralny z własnej inicjatywy i na zasadach rynkowych. W tak szerokim zakresie pojęcia "operacji otwartego rynku" mieści się zarówno warunkowa, jak i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych, a także emisje papierów wartościowych, dokonywane przez bank centralny na własny rachunek.
W wyniku warunkowego bądź też bezwarunkowego zakupu papierów wartościowych przez bank centralny system bankowy zostaje - odpowiednio - na pewien okres lub też trwale zasilony w środki.
W wyniku warunkowej, bądź bezwarunkowej sprzedaży papierów wartościowych lub też w wyniku emisji i sprzedaży własnych papierów wartościowych, bank centralny absorbuje na pewien okres lub w sposób trwały środki z systemu bankowego.
Dla zachowania rynkowego charakteru tego instrumentu, wszystkie operacje na otwartym rynku są co do zasady przeprowadzane w drodze przetargu, co wyklucza uznaniową selekcję partnerów i ich ofert.Przedmiotem przetargu jest albo wyłącznie wielkość oferowanej kwoty, lub wielkość oferowanej kwoty oraz cena, wyznaczająca oprocentowanie transakcji:
Przy pierwszym typie, tj. "przetargu kwotowym" (fixed-rate tender), banki składają oferty przy określonej przez bank centralny, jednolitej stopie procentowej, po jakiej uzyskają one lub zdeponują środki. W przypadku drugiego typu, "przetargu procentowego" (variable-rate tender), oferty banków muszą zawierać dodatkowo kwotowaną przez nie cenę, która determinuje stopę procentową, po jakiej następuje użyczenie środków.
Najprostszą formą operacji otwartego rynku są operacje bezwarunkowe, w trakcie których bank centralny kupuje od banków (outright purchase, outright buy) lub sprzedaje bankom (outright sale) papiery wartościowe - najczęściej są to papiery skarbowe.
Nieco bardziej złożoną konstrukcję mają operacje warunkowego zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych. Operacje warunkowego zakupu (repurchase agreement - w skr. repo) polegają na tym, że bank centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych, zobowiązując je do ich odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie. Zatem, operacje warunkowego zakupu są odpowiednikiem kredytów udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym, których zabezpieczeniem jest czasowe przewłaszczenie określonych papierów wartościowych. Banki zwracają pożyczone środki w momencie, w którym odkupują od banku centralnego sprzedane mu wcześniej papiery wartościowe.
Oprocentowanie kredytów udzielanych przez bank centralny w wyniku przeprowadzenia operacji repo wynika z różnicy pomiędzy cenami zakupu i późniejszej odsprzedaży papierów wartościowych, stanowiących przedmiot transakcji. Okres, na jaki bank centralny zwiększa płynność banków, jest równy okresowi, na jaki dokonywana jest operacja repo.
Operacje warunkowej sprzedaży (reverse repurchase agreement - w skr. reverse repo) polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie. Operacje te są zatem odpowiednikiem oprocentowanych lokat przyjmowanych przez bank centralny, a przewłaszczenie papierów wartościowych stanowi gwarancję zwrotu pozyskanych od banków środków. Oprocentowanie tych lokat wynika z różnicy cen sprzedaży i późniejszego odkupu papierów wartościowych stanowiących przedmiot transakcji, natomiast okres na jaki jest dokonywana operacja reverse repo jest równy okresowi zaabsorbowania środków z systemu bankowego. Warunkowe operacje typu repo są podstawowym instrumentem realizacji polityki pieniężnej EBC.
Rezerwa obowiązkowa
Rezerwa obowiązkowa pełniła w przeszłości co najmniej kilka funkcji: była instrumentem ostrożnościowym, zabezpieczającym wypłacalność banków wobec ich klientów, jak i rodzajem podatku, pozwalającym na generowanie zysku przez bank centralny. Funkcje te nie mają obecnie większego znaczenia. Mimo administracyjnego charakteru, rezerwa obowiązkowa uznawana jest za rodzaj instrumentu rynkowego, gdyż stopy rezerwy są najczęściej jednolite dla wszystkich banków, a nakładane zobowiązanie nie dotyczy bezpośrednio sfery stosunków między bankami i ich klientami. Wysokość rezerwy obowiązkowej wyliczana jest na podstawie zastosowania obowiązujących stóp rezerwy do stanu zobowiązań we wszystkich lub tylko wybranych dniach okresu naliczania. Naliczony w ten sposób minimalny stan środków powinien zostać utrzymany w określonym okresie (okres utrzymywania) permanentnie lub średnio.
Jednym ze sposobów eliminacji obciążeń systemu bankowego z tytułu wykorzystywania rezerwy obowiązkowej jest jej oprocentowanie na poziomie rynkowym. Rozwiązanie takie przyjął np. EBC - stopa rezerwy wynosi 2% a środki utrzymywane do wysokości rezerwy wymaganej są oprocentowane na poziomie oprocentowania głównych operacji refinansujących. Oznacza to, że pożyczenie w EBC środków na utrzymanie rezerwy obowiązkowej jest w zasadzie neutralne dla wyniku finansowego banków.Dzięki stosowaniu tego instrumentu bank centralny kreuje jednak popyt na pieniądz banku centralnego, zmuszając banki do pożyczania środków po wyznaczonej przez siebie cenie. Pozwala to na wzmocnienie kontroli banku centralnego nad rynkowymi stopami procentowymi. Uśredniona rezerwa obowiązkowa pomaga także stabilizować te stopy na pożądanym przez bank centralny poziomie. Uśrednienie rezerwy oznacza, że wymagany poziom środków powinien zostać utrzymany średnio w okresie, a nie każdego dnia, co redukuje znacząco presję na stopy procentowe w okresie utrzymywania. Stabilizująca funkcja rezerwy obowiązkowej ma istotne znaczenie, gdyż wspomaga działania banku centralnego zmierzające do utrzymania rynkowych stóp procentowych na poziomie spójnym z realizowaną polityką pieniężną.
Banki centralne pozbawione tego instrumentu są z reguły zmuszone są do bardzo częstych interwencji w ramach operacji otwartego rynku, celem eliminacji niewielkich nawet wahań płynności. Dlatego też, np. Bank Anglii interweniuje na rynku pieniężnym kilka razy w ciągu dnia, podczas gdy Eurosystem - poza całkowicie wyjątkowymi sytuacjami - prowadzi regularne, cotygodniowe operacje według z góry ustalonego kalendarza.
Stopa rezerwy obowiązkowej w Polsce została istotnie obniżona w 1999 r. Wynosi ona obecnie 5% dla wszystkich rodzajów depozytów, podczas gdy wcześniej stopy rezerwy były zróżnicowane, a obciążenie banków z tego tytułu ponad dwukrotnie wyższe. Efektywna stopa rezerwy jest obecnie jeszcze niższa i wynosi ok. 4,5%, gdyż banki nadal mogą utrzymywać do 10% rezerwy wymaganej w postaci gotówki w kasach.
Tak skonstruowany system rezerwy obowiązkowej zapewnia łagodzenie większości zaburzeń płynności w systemie bankowym. Wyjątkiem jest z reguły ostatni dzień okresu utrzymywania, gdyż banki wykazują zazwyczaj nadwyżkę lub niedobór średnich stanów środków utrzymywanych na rachunkach bieżących w banku centralnym. Łagodzeniu wahań jednodniowych stóp procentowych mogą wówczas służyć krótkoterminowe operacje otwartego rynku bądź transakcje kredytowo-depozytowe.
Operacje kredytowo-depozytowe
Są to transakcje zawierane z bankiem centralnym bezpośrednio z inicjatywy banków, jednakże w ramach limitów i na warunkach oferowanych przez bank centralny. W większości krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej, banki centralne wypełniają funkcję pożyczkodawcy ostatniej instancji (lender of last resort) poprzez stworzenie możliwości refinansowania z inicjatywy banków (standing credit facility). Jest to niezbędne dla zminimalizowania ryzyka utraty płynności systemu bankowego oraz zapewnienia wywiązania się przez banki z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej w banku centralnym. W wielu krajach, także w Polsce, instrumentem umożliwiającym dostęp do refinansowania w razie zagrożenia bieżącej płynności banku jest kredyt lombardowy, tj. krótkoterminowy kredyt udzielany przez bank centralny pod zastaw wybranych rodzajów papierów wartościowych. Jego pierwotną funkcją jest zabezpieczenie płynności systemu bankowego, jednak w zakresie polityki pieniężnej istnienie nielimitowanego kredytu lombardowego oznacza nałożenie na rynek międzybankowy górnego ograniczenia wahań rynkowych stóp procentowych (market ceiling). Korytarz stóp procentowych wyznaczonych przez oprocentowanie transakcji kredytowo-depozytowych jest wykorzystywany przez Eurosystem.
NBP ma do dyspozycji jedynie kredyt lombardowy, przy czym w II kwartale 2000 r. dokonano istotnej zmiany w zakresie zasad udzielania bankom tego kredytu. Kwota kredytu nadal nie jest limitowana, jednak do jednego dnia skrócony został termin jego udzielania, za wyjątkiem sytuacji, gdy NBP uzna za celowe jego wydłużenie.
Ponadto, każdorazowe wykorzystanie kredytu uwarunkowane jest koniecznością spłaty kredytu zaciągniętego poprzednio, co uniemożliwia jego spłatę środkami pochodzącymi z kolejnego kredytu. W instrumentarium NBP pozostaje nadal kredyt redyskontowy. Nie pełni on jednak istotnej roli w prowadzeniu polityki pieniężnej. Jego oprocentowanie jest ściśle związane z kształtowaniem się stopy kredytu lombardowego.
Dla ograniczenia od dołu wahań stóp procentowych rynku międzybankowego właściwych depozytom o najkrótszym terminie zapadalności NBP wprowadził operacje depozytowe o stałej stopie procentowej. Stopa depozytowa stosowana w tych operacjach wyznacza cenę jaką bank centralny zaoferuje bankom za możliwość złożenia przez nie krótkookresowego depozytu. Depozyt ten, lokowany jest w NBP z inicjatywy banków komercyjnych.
Zarządzanie rezerwami dewizowymi i zasady polityki kursowej.
Narodowy Bank Polski pełni funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej. Gromadzi on rezerwy dewizowe państwa oraz zarządza nimi w celu utrzymania odpowiedniej struktury walutowej oraz zapewnienia płynności płatniczej państwa.
NBP dysponuje wartościami dewizowymi i dokonuje nimi obrotu, zarówno we własnym imieniu i na własny rachunek, jak i na rachunek innych podmiotów. Ma on uprawnienia do udzielania i zaciągania kredytów i pożyczek zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania poręczeń i gwarancji bankowych w obrotach z zagranicą.
NBP pełni funkcje agenta finansowego rządu w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa.
Celem NBP jest utrzymanie takiej struktury walutowej rezerw, która spełniałaby następujące zadania:
zapewnienie płatności wynikających z zobowiązań międzynarodowych (obsługa zadłużenia zewnętrznego i utrzymanie płynności wymiany handlowej RP),
zapewnienie pokrycia zobowiązań wobec osób fizycznych utrzymujących lokaty walutowe w bankach krajowych, tzw. zadłużenia wewnętrznego,
zabezpieczenie płynności wewnętrznego rynku walutowego,
umożliwienie realizacji polityki kursowej złotego poprzez dokonywanie interwencji na krajowym rynku międzybankowym,
zapewnienie stabilnej wartości rezerw dewizowych,
zapewnienie odpowiedniego stopnia płynności i dochodowości rezerw dewizowych.
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na 6 lat. Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:
ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
ustala wysokość stóp procentowych NBP,
ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
ustala zasady operacji otwartego rynku.
Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP. Skład Rady Polityki Pieniężnej.
Nadzór bankowy i regulacje ostrożnościowe.
Na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. została powołana Komisja Nadzoru Bankowego.
Jej podstawowym zadaniem jest określanie zasad działania banków w celu zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w nich depozytów pieniężnych oraz sprawowanie nadzoru nad bankami w zakresie przestrzegania ustaw i przepisów prawa bankowego.
Komisja Nadzoru Bankowego posiada uprawnienia dotyczące ustalania planów naprawczych banków, zawieszania kierownictwa oraz wyznaczania zarządu komisarycznego.
Organem wykonawczym Komisji jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, który od 1 stycznia 1998 r. został wyodrębniony organizacyjnie w strukturze Narodowego Banku Polskiego.
Do zadań GINB-u należy wykonywanie czynności nadzoru bankowego, ocena wypłacalności i płynności płatniczej oraz sytuacji finansowej banków komercyjnych.
Nadzór bankowy pełni ponadto funkcje regulacyjne poprzez ustanawianie norm ostrożnościowych, do których przestrzegania zobowiązuje banki. Normy te dotyczą między innymi adekwatności kapitałowej, klasyfikacji należności i tworzenia rezerw celowych, współczynnika wypłacalności.
Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.
9/12