Sir John Cotesworth Slessor - Marszałek RAF

1. POSTAĆ AUTORA, ŻYCIE, DOKONANIA.

Sir John Cotesworth Slessor (ur. 3 czerwca 1897 w Ranikhet w Indiach, zm. 12 lipca 1979) - generał RAF, jeden z najbardziej wpływowych dowódców lotnictwa alianckiego podczas II wojny światowej. Chromy z powodu przebytej w dzieciństwie choroby Heinego-Mediny, został początkowo uznany za niezdolnego do służby wojskowej. Podczas I wojny światowej, dzięki wpływowym znajomościom (ojciec był oficerem armii brytyjskiej), dostał przydział do Królewskiego Korpusu Powietrznego (RFC). W latach 1914-1918 jako lotnik walczył na frontach w Afryce (w Sudanie) oraz we Francji. Od 1920 r. w RAF pełnił funkcje dowódcze na różnych szczeblach. Jako znany angielski teoretyk wojskowy jest autorem szeregu prac o charakterze naukowo- wojskowym. Rozgłos przyniosła mu książka ("Air Power and Armies" - 1936 r.) z dziedziny taktyki wojskowej, w której szczególny nacisk położył na rolę lotnictwa bombowego w demoralizowaniu oddziałów wrogiej armii. Od 1937 w brytyjskim Ministerstwie Lotnictwa. Podczas II wojny światowej obejmował kolejno stanowiska: zastępcy szefa sztabu Sił Powietrznych (1942-1943) (zaangażowany w śledztwo w sprawie katastrofy lotniczej, w której zginął gen. Władysław Sikorski), dowódcy Obrony Wybrzeża RAF (1943-1944) oraz dowódcy szefa sztabu RAF rejonów: śródziemnomorskiego i bliskowschodniego (1944-1945). W tym okresie decydował m.in. o dostawach lotniczych dla powstania warszawskiego z lotnisk położonych we Włoszech. Był przeciwnikiem zorganizowania pomocy dla Warszawy na szeroką skalę ze względu na wysokie straty ponoszone w takich wyprawach przez lotnictwo brytyjskie. Po wojnie nadal związany bardzo mocno z lotnictwem wojskowym - pełnił m.in. obowiązki oficera odpowiedzialnego za skład kadr i szkolenie żołnierzy RAF (1945-1947). Po uzyskaniu stopnia generała, został szefem sztabu Sił Powietrznych (RAF) (1950-1952)." W 1954 roku wydał książkę pt. „Strategy for the West”.

2. EPOKA, PAŃSTWO, POLITYKA, TECHNIKA.

Trwająca nieprzerwanie od końca XVI w. ekspansja kolonialna na wszystkich kontynentach znalazła swoją kulminację w XIX w., kiedy to wokół Zjednoczonego Królestwa powstało największe imperium światowe, obejmujące czwartą część zamieszkałych lądów (Indie — od 1876 cesarstwo, Kanada, Antyle, Australia, Nowa Zelandia, 1/3 Afryki, głównie Wschodniej i Południowej, Malaje, Hongkong). Symbolem tej epoki stała się panująca 1837-1901 królowa Wiktoria. Poważnym zagrożeniem dla jedności Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (powstałego formalnie 1800) były emancypacyjne dążenia katolickich Irlandczyków, żądających autonomii (home rule). Kwestia irlandzka przerodziła się w konflikt zbrojny (powstanie wielkanocne w Dublinie 1916) i doprowadziła do oderwania się większości Irlandii. Tradycyjny, większościowy system jednomandatowych okręgów wyborczych powodował istnienie dwóch rywalizujących sił politycznych — Partii Konserwatywnej i Partią Liberalnej, którą od lat 20. XX w. zastąpiła socjaldemokratyczna Partią Pracy. Począwszy od Edwarda VII (1901-10), na tronie brytyjskim zasiada dynastia Koburgów, która 1917, zacierając niemieckie pochodzenie zmieniła nazwisko na Windsor. Od 2. poł. XIX w. postępował proces usamodzielniania się kolonii zamieszkałych przez europejskich osadników — Kanada (1867), Australia (1901), Nowa Zelandia (1907), Południowa Afryka (1910), które uzyskiwały ograniczoną suwerenność państwową w ramach imperium jako tzw. dominia, z monarchą brytyjskim jako władcą. Wielka Brytania wzięła udział w I wojnie światowej jako członek zwycięskiej ententy, okupiwszy to stratą, głównie na froncie francuskim, miliona zabitych żołnierzy. Na mocy traktatu wersalskiego rozszerzyła swoje posiadłości kolonialne o poniemieckie i potureckie mandaty w Afryce (m.in. Tanganika i Afryka Południowo-Zachodnia), na Bliskim Wschodzie (Irak, Transjordania, Palestyna) i w Oceanii. W 1931 imperium brytyjskie zostało przekształcone w Brytyjską Wspólnotę Narodów (ob. Wspólnota Narodów). Od lat 20. narastały ruchy niepodległościowe w koloniach, zwłaszcza w Indiach (działalność M. Gandhiego). W okresie międzywojennym rządy w Wielkiej Brytanii sprawowały głównie gabinety koalicyjne (oparte przede wszystkim na konserwatystach). Po okresie polityki ustępstw (appeasementu) wobec III Rzeszy (premier N. Chamberlain w Monachium — 1938), rząd brytyjski zdecydował się udzielić gwarancji bezpieczeństwa Polsce wiosną 1939, a 3 IX 1939 wypowiedział wojnę Niemcom, nie przystępując jednakże do działań zbrojnych. Po klęsce Francji wiosną 1940 Wielka Brytania pozostała najważniejszym, do czasu przystąpienia 1941 USA i ZSRR, członkiem koalicji antyhitlerowskiej (rząd W. Churchilla), dźwigając cały ciężar wojny (bitwa o Anglię, walki w Afryce i na Dalekim Wschodzie). Mimo uczestnictwa we wszystkich konferencjach koalicji (Teheran, Jałta, Poczdam) pozycja Wielkiej Brytanii w wyniku II wojny światowej bardzo osłabła. Podczas swoich rządów Partii Pracy przeprowadziła 1945-51 liczne reformy gospodarcze i socjalne (nacjonalizacje). Procesy te zahamowały ponowne rządy konserwatystów (1951-64 i 1970-74). W 1949 Zjednoczone Królestwo zostało członkiem NATO, 1960-72 — EFTA, od 1973 EWG (od 1993 UE). Przyznanie niepodległości Indiom i Pakistanowi 1947 zapoczątkowało rozpad imperium kolonialnego (głównie 1956-66). 1969 wybuchł długotrwały i krwawy konflikt w Irlandii Północnej między protestancką większością i katolikami, zażegnany dopiero 1998 po podpisaniu porozumienia wielkanocnego. W latach 70. silny kryzys gospodarczy i społeczny wyniósł do władzy najpierw Partię Pracy, a następnie konserwatystów (1979-97 rządy M. Thatcher i J. Majora), którzy radykalne liberalne reformy gospodarcze przyniosły poprawę sytuacji ekonomicznej. Od 1952 panuje królowa Elżbieta II.

Ekspansja kolonialna po 1870 roku.

Nowy kolonializm (polityka imperialistyczna): podział Afryki i większości Azji rozpowszechnianie ideologii imperializmu, głoszącej „posłannictwo białego człowieka”; rynki: zbytu produktów i eksportu kapitału; surowce dla nowych gałęzi przemysłu (ropa, kauczuk, metale kolorowe); punkty strategiczne dla powyższych (np. szlaków morskich). Nową politykę kolonialną forsowali politycy: Beniamin Disraeli, Joseph Chamberlain (w UK), Jules Ferry (Francja), Alfred T.Mahan (USA), Otto Bismark (Niemcy).

Formy: podbój lub protektorat (sprawowanie władzy przez dane państwo nad określonym terytorium). Konflikty kolonialne przyczyniały się dodatkowo do ruchów nacjonalistycznych. Nacjonalizm gospodarczy (protekcjonizm, wojny celne). Wlk. Brytania, Holandia, Belgia - wolny handel; Rosja -1877, Niemcy - 1879, Francja -1881,USA - 1890 - protekcjonizm. Wojny celne Francja -Włochy (1887-1898); Rosja - Niemcy (1892-94). Posiadłości kolonialne: Wlk. Brytania: Indie, Kuwejt, Birmę, Malaje, cz. Borneo i Nowej Gwinei, Egipt (1882), Sudan (1898 - Gordon pobija Mahdiego), Nigeria, Złote Wybrzeże, Ghana; 1899-1902 - wojny burskie i w 1908 powstaje Związek Południowej Afryki; Cecil Rhodes podbija dalej Rodezję, Niasę, Zanzibar, Kenię, Ugandę. 1913 r. - 70% ludności i 33,5 mln km2.

Francja: Indochiny francuskie, Tunezję (1881), Senegal, Dahomej, Mali, Gwinea, Niger, Czad, Mauretania, Gabon, Kongo franc., Madagaskar (1896), Maroko i Somalia franc.1914 r. - drugie miejsce po Wlk. Brytanii - 10,6 mln km2

Rosja: oparcie granic o Afganistan(brytyjski) przez Turkmenię, Bucharę; od 1860 r. Daleki Wschód - Kraj Ussuryjski i Mikołajewsk+Władywostok (od Chin).1898 - dzierżawa płw. Liaotung z bazą Port Artur, Mandżuria, próba budowy kolei i przegrana z Japonią w 1904 r. - ograniczenie wpływów Rosji.

Niemcy: Namibia, Togo, Kamerun (1884-1885), 1891 - Zanzibar, Tanganika, Ruanda - Urundi; cz. Nowej Gwinei, kilka archipelagów: Karoliny, Mariany, Mashalla, Samoa; dzierżawa od Chin płw. Szantung. Współpraca z Turcją kolej (Berlin - Belgrad -Bagdad). Rozwój floty.

USA: adm.A.T.Mahan - 1895 pomoc dla powstania na Kubie - wpływy; wojna morska z Hiszpanią 1898 - uzyskują: Porto Rico, Guam, Filipiny (za 20 mln$), Hawaje i cz. Samoa,1903 - budowa kanału w Panamie (poprzez powstanie i oderwanie jej od Kolumbii) do 1914 r.

Japonia: 1894 - 95 wojna z Chinami, uzyskuje Tajwan, Liaotung (Port Artur), prawa do Korei, wówczas Rosja protestuje i zabiera Liaotung. 1904 - Japonia uderza na Rosję, podbija ją na lądzie (Mukden), zajmuje Mandżurię, Koreę i Port Artur. Zwycięstwo na morzu - 1905 Cuszima. Aneksja Korei w 1910 r. i umocnienie się w Chinach.

Rozwój gospodarczy W. Brytanii (1870-1914)

a) Wielka Brytania - zahamowanie rozwoju, utrata przodownictwa w gospodarce światowej, technologie zaczęły być przestarzałe. Kryzys 1873 r. zamienił się w wielką depresję (1874-1894) - kryzys spowodowany napływem taniej żywności. Wzrost zaludnienia Wysp zmuszał do importu surowców i żywności z kolonii; ożywienie gospodarcze na przełomie wieków - monopolizacja, eksport do Imperium, Indii, Europy Wschodniej, Ameryki Południowej; rozbudowa floty; konkurencja niemiecka ( „słynne” Made in Germany) i amerykańska. Wysoki udział w handlu międzynarodowym.

Lata 1901-1945

W 1901 roku na tronie zasiedli władcy z dynastii koburskiej (od 1917 zwanej windsorską), panującej w Wielkiej Brytanii do dziś. 1902 roku w celu powstrzymania ekspansji rosyjskiej na Bliski wschód, Wielka Brytania zawarła sojusz z Japonią. W sierpniu 1914 roku Wielka Brytania wypowiedziała Niemcom wojnę. Po jej zakończeniu wojny pozycja mocarstwowa Wielkiej Brytanii uległa zachwianiu, jej liczne domina stały się suwerenne np.: Kanada, Australia, Nowa Zelandia. W 1936 roku Irlandia uzyskała niepodległość, Wielkiej Brytanii pozostała jedynie Irlandia Północna, czyli Ulster. Po ataku Niemiec w 1939 roku na Polskę Wielka Brytania wypowiedziała Niemcom wojnę, która ostatecznie zburzyła jej imperialną pozycje na świecie. Wszystkie jej kolonie uzyskały do lat 60. suwerenność.

Ekonomiczne i społeczne przyczyny i skutki I wojny światowej:

Przyczyny - głównie ekonomiczne sprzeczności mocarstw kolonialnych (w Afryce i Azji), antagonizmy o granice (Niemcy i Francja, Austria i Serbia, Niemcy i Rosja), nacjonalizm i zbrojenia („zbrojny pokój”), zamach w Sarajewie - pretekst (1882 - trójprzymierze, 1904 - Ententa - znacznie wcześniej dążono ku wojnie np. kryzysy marokańskie i wojny bałkańskie).

Przebieg a gospodarka: do obozu państw centralnych należały: Niemcy, Austro - Węgry i Turcja, a od 1915 - Bułgaria; obóz Ententy: Francja, Wielka Brytania, Rosja, Serbia, Czarnogóra, Belgia i Japonia. Wojna pozycyjna wymagała dużego zaangażowania gospodarki (długotrwały charakter) - wojna materiałowa, mobilizacja na dużą skalę, zatrudnienie kobiet; nie udał się niemiecki plan blitzkrieg - zamierzano najpierw rozbić Francję, a następnie Rosję. Wojna maszynowa - czołgi (1916), samoloty, działa, gazy bojowe, łodzie podwodne, lotniskowce, balony; blokada morska państw centralnych (nieprzełamana w V 1916 - bitwa jutlandzka), zajęcie niemal całych kolonii niemieckich przez Anglików, Francuzów i Japończyków, przyłączanie się do Ententy Włoch (1915), Rumunii (1916), USA (1917), Chiny i państw amerykańskich (1917-1918), wielki zasięg działań, olbrzymie zaangażowanie środków przemysłowych i ludzkich; konwersja gospodarki na potrzeby wojenne (pierwsze Niemcy od Hindenburga) - mobilizacja gospodarki, priorytetowy przemysł zbrojeniowy, przymus pracy, trudności w rolnictwie, militaryzacja przemysłu, rekwizycje, państwowa kontrola zatrudnienia, cen i płac, zakaz strajków, system kartkowy, brak materiałów, nastroje pacyfistyczne i rewolucyjne wśród robotników, olbrzymie straty w wyniku działań wojennych (ludnościowe - front+choroby, materialne - rolnictwo, pośrednie - rabunkowa eksploatacja lasów i węgla, żegluga sparaliżowana przez U-booty niemieckie - nieograniczona wojna podwodna od 1917), z punktu widzenia gospodarczego państwa centralna były przegrane od początku (2:1, Ententa 51% produkcji światowej i 57 mld$; centralne - 19% i 24 mld$).

Skutki - system wersalski (obarczenie Niemiec winą), powstanie Ligi Narodów, reparacje obciążające Niemcy - okupacja zagłębia Ruhry zmiany terytorialne (Republika Weimarska-strata kolonii, rozpad Austro - Węgier, nowe państwa-Polska, państwa bałtyckie, Finlandia, Węgry, Czechy, SHS- od 1929 Jugosławia, Irlandia od 1921), rewolucja w Rosji (1917) ,próby na Węgrzech (Bela Kun na 4 miesiące stworzył republikę rad), rewolucje republikańskie w Austrii, Finlandii i Turcji (przywódca Kemal Pasza - Ataturk), wzrost potęgi USA (z dłużnika wierzycielem państw europejskich, niezniszczone wojną i nie przestawiły gospodarki), korzyści dla państw neutralnych (Szwajcaria, Szwecja, Holandia, Hiszpania), kryzys rekonwersji (Mussolini u władzy).

Gospodarka światowa w latach wychodzenia z wojny (1918-1924)

Kryzys rekonwersji: Anglia - recesja i bezrobocie, dłużnikiem USA; Francja - najbardziej zadłużona, znaczne straty ludnościowe i materialne, zniszczenia północnej części kraju odzyskała Alzację i Lotaryngię; Kryzys we Włoszech dojście faszystów do władzy w 1922 ; Niemcy - utrata części terytorium, świadczenia rzeczowe (oddanie części floty), reparacje, okupacja zagłębia Ruhry (1923 za niepłacenie), demilitaryzacja Nadrenii, redukcja armii, strata wszystkich kolonii, umiędzynarodowienie dróg wodnych; USA -wzrost produkcji, rozwój stoczni, dodatni bilans w handlu zagranicznym, wierzyciel państw europejskich, wpływy na Pacyfiku i Dalekim Wschodzie; Japonia - rozwój gospodarki (produkcja stali, budownictwo okrętowe, przemysł lekki), umocnienie się w Chinach; „białe dominia” Wlk. Brytanii (Kanada, Australia i Nowa Zelandia) - rozwój rolnictwa (Europa kupuje żywność) i początki inwestowania w przemysł, podobna sytuacja w Indiach i Ameryce południowej. Europa środkowa i południowa - parcelacja ziemi obszarników, przyspieszenie budowy kapitalizmu w rolnictwie, korzystnie było w krajach o dominującej wielkiej własności cudzoziemców (Czechosłowacja, Rumunia, rep. nadbałtyckie) - największy zakres parcelacji i małe odszkodowania płacone przez chłopów, mniej korzystnie gdzie indziej (Polska-1925 , Finlandia). Inflacja w Europie: odejście od pieniądza złotego na rzecz papierowego, dodatkowa emisja rodziła inflację (ilość pieniędzy w obiegu przewyższała wartość pieniądza papierowego) - Niemcy, Austria, Węgry, Polska i rep. Bałtyckie niekorzystne dla posiadaczy drobnych oszczędności i pracowników najemnych, korzystne dla państwa - pozbycie się długu wewnętrznego (zwrot w walucie zdeprecjonowanej) i dla eksporterów(premia inflacyjna). Anglia przywraca przedwojenną wartość funta szterlinga, Francja i Włochy uciekają się do dewaluacji. Reformy walutowe w Austrii (1923 Bank Narodowy zamiast zdewaluowanych koron emitował szylingi; W Austrii dokonano reform walutowych 1922 - zakaz anschlussu (włączenie do Niemiec) na 20 lat, uzyskanie pożyczki od Ligi Narodów). W Niemczech hiperinflacja - korzystne dla przemysłu i rolnictwa (pozbycie się długów), spadek płacy realnej - niepokoje społeczne. Hjalmar Schacht (prezes Banku Rzeszy i komisarz walutowy) przeprowadza reformę walutową - 1923 wprowadzenie „marka rentowa”=1mln papierowych. 1924 -przywrócono parytet złota i określono rozmiary emisji - zahamowanie inflacji.

Ożywienie w gospodarce światowej (1924-1929)

Stabilizacja polityczna - 1925 układ w Locarno - uznanie zachodnich granic z Francją i Belgią; 1926 - Niemcy w Lidze, postępy w odbudowie, w Indiach zaczyna działać Mahatma Gandhi; postęp techniczny (powszechność silnika elektrycznego, radiotelekomunikacja, gramofon, 1926 - telewizja, 1928 - film dźwiękowy, powstanie wielkich wytwórni kinowych (Metro - Godwyn -Mayer, Paramount Pictures), benzyna syntetyczna, mechanizacja i racjonalizacja pracy (taśma - obniżenie cen) - wzrost wydajności pracy; rozwój przemysłu: samochodowego, lotniczego (Charles Lindbergh przelatuje nad Atlantykiem w 1927), chemiczny (przerób ropy naftowej i tworzywa sztuczne) i elektrotechniczny. Umacnianie się monopoli znanych wcześniej. Wykorzystanie produkcji wojskowej dla celów cywilnych podczas rekonwersji. Niemcy: - plan Damesa (ustalenie rocznych rat na 2,5 mld marek, zniesienie świadczeń rzeczowych, wycofanie się wosk okupujących Zagłębie Ruhry) i plan Younga (całość odszkodowań obniżono do 113 mld złotych marek, spłacanych w ratach przez 59 lat, zniesiono międzynarodową kontrolę finansową i opuszczenie Nadrenii przez wojska francuskie). Układ z Rapallo (dogadanie się Niemiec z ZSRR w 1922 - zrzeczenie się wzajemnych roszczeń); napływ kapitału amerykańskiego(w 1928 - Niemcy znów drugą potęgą gospodarczą świata), wzrost dochodu narodowego, świadczeń socjalnych, 1924 - 1929 - złote lata.

Rozwój innych państw: USA - rozwój gospodarczy (kieruje H.C. Hoover w rządzie Calvina Coolige'a - „interesem Ameryki jest interes”); Japonia, Francja, Włochy, Szwecja, Belgia, Czechosłowacja - rozwój (Japonia 5 razy, reszta 60-40% 1929 w stosunku do 1913); Wlk. Brytania: - brak modernizacji, wysokie bezrobocie (1926 - strajk górników, węgiel ze Skandynawii i z Polski, 1929 poziom z 1913).

Sztuczna „prosperity”: - stabilizacja polityczna, rozwój gospodarczy - myślano, że będzie to trwało wiecznie (Niemcy 1928 - pakt Branda - Kelloga o wyrzeczeniu się agresji jako środka w polityce, 1929 - Gustaw Stresemann minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej - otrzymał pokojową Nagrodę Nobla. Inwestycje na kredyt, coraz większe zadłużenie, mniejszy przyrost -mniejszy popyt, niskie ceny w rolnictwie - nadprodukcja w przemyśle już na początku 1929.

Przyczyny, przebieg i skutki wielkiego kryzysu 1929-1933

a) przyczyny - cykl koniunkturalny Juglara: kryzys - spadek produkcji, zatrudnienia, cen; depresja - najniższy poziom cen; ożywienie - stopniowy wzrost produkcji, zatrudnienia cen; rozkwit - wszystkie wskaźniki życia gospodarczego osiągają najwyższy poziom. Mechanizm kryzysu: nadprodukcja - produkcja wyższa od popytu; ograniczenie produkcji - ponieważ zbyt jest trudny; bezrobocie - ograniczenie produkcji powoduje zmniejszanie zatrudnienia; malejący popyt - popyt słabnie i ogranicza się coraz bardziej produkcję.

b) przebieg - do 29 X 1929 utrzymanie się cen akcji na wysokich poziomach - hossa na giełdach; krach na Wall Street w ten dzień, spadek cen akcji, masowa wyprzedaż prowadziła do obniżki cen - bankructwo.

Kryzys: objął całą gospodarkę: trwał kilka lat (długotrwałość); głęboko oddziaływał (wszystkie działy gospodarki, skutki demograficzne i polityczne), rynek sam z niego by nie wyszedł; szerokim zasięgiem geograficznym - wszystkie kapitalistyczne kraje świata (jedynie w ZSRR nie było kryzysu); największy kryzys w historii. Spadek produkcji przemysłowej: świat - 33%, Ameryki -50%, Europa - 35 %, Azja - 10%, Niemcy - 57%, USA, Polska - 46%, Kanada - 42%, Czechosłowacja - 40%; szybciej spada produkcja dóbr inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. Olbrzymie bezrobocie - Niemcy - 43%, USA - 27%, co wywoływało spadek zarobków (patrz samonapędzanie się kryzysu), bezrobocie nie dotykało pracowników dobrze wykwalifikowanych.

Wzmocnienie się monopoli (ceny minimalne dyktowane przez monopolistów - państwo próbowało walczyć, ale monopole dawały dochód z eksportu).

Kryzys w rolnictwie: gdy ceny spadały rolnicy starali się produkować więcej, co wywoływało dodatkowy spadek cen, nożyce cen -szybciej spadały ceny artykułów rolnych niż przemysłowych. Zubożenie wsi przedłuża kryzys, podaż głodowa (ograniczenie konsumpcji aby tylko sprzedać), plantatorzy stosowali masowe niszczenie zapasów i zbiorów.

Kryzys w handlu zagranicznym, walutowy i bankowy: spadek obrotów w handlu zagranicznym, dumping (sprzedaż poniżej cen światowych lub nawet poniżej kosztów) spowodował neoprotekcjonizm, ograniczenie importu - powszechna taryfa celna, umowy o zrównoważonej wymianie (umowy clearingowe) lub o wzajemnych ulgach i przywilejach (kraje korony brytyjskiej). Koniec waluty złotej (pokrytej w złocie) i pozłacanej (pokrytej przez waluty złote), 1931 - zawieszenie wymienialności funta na złoto, 1933 - dolara; obniżenie parytetu złota. Próby bronienia się przed kryzysem deflacją (wysoka wartość poprzez obniżanie emisji pieniądza) - drogi kredyt i zastój gospodarczy. Zmniejszanie się dochodów skarbu państwa powodował deficyt budżetowy państw, niewypłacalność i upadek banków (1931 - Kreditanstalt) - upadek systemu bankowego, zmniejszenie ilości godzin pracy pomoc społeczna.

Skutki: demograficzne (zmniejszenie się liczby małżeństw i spadek przyrostu naturalnego w wyniku spadku zatrudnienia obniżenia dochodów ludności i ogólnej obawy przed niepewną przyszłością); polityczne: (uznano kres kapitalizmu - ruch faszystowski - Austria, Rumunia, Bułgaria; komuniści niemieccy Ernst Halmann - rozbicie jego partii przez Hitlera); korporacjonizm i solidaryzm społeczny głoszony przez kościół - 1931(Portugalia Salaraza, Włochy Mussoliniego zastosowały odmianę - korporacjonizm autorytarny).

II wojna światowa (gospodarka państwa):

WILEKA BRYTANIA: 1. przestawienie przemysłu na tory wojenne; 2. produkcja na duża skalę czołgów, samolotów, łodzi podwodnych; 3. słabym punktem gosp. brytyjskiej było uzależnienie od dostaw surowców i żywności drogą morską do kolonii (Niemcy znając ten słaby punkt brytyjczyków, przy użyciu łodzi podwodnych i lotnictwa sparaliżowali angielski transport morski poprzez m.in. niszczenie brytyjskich statków handlowych (tzn. bitwa o Atlantyk); 4. intensywny rozwój rolnictwa (rozmiar zasiewów powiększył się w czasie wojny o 66%); 5. podwojono uprawę zbóż i ziemniaków - sytuacja żywnościowa uległa jedynie nieznacznemu pogorszeniu w porównaniu z okresem przedwojennym; 6. w dziedzinie mobilizacji siły roboczej, zwiększono długość dnia roboczego, przenoszono robotników do zakładów przemysłu wojennego, zatrudniano kobiety; 7. woja wyraźnie pogorszyła sytuację Wielkiej Brytanii w handlu zagranicznym, wzrosło zadłużenie kraju zarówno wew. jak i zew.

Wielka Brytania po 1945 roku

W 1945 Wielka Brytania została członkiem-założycielem ONZ i stałym członkiem jej Rady Bezpieczeństwa ONZ. W 1949 roku uzyskała członkostwo w NATO, w latach 1960 - 1972 była członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), a od 1973 roku Wspólnoty Europejskiej (EWG).

W 1979 roku władzę przejęła Partia Konserwatywna, która utrzymała ją aż do 1997.

Druga rewolucja przemysłowa (nowa fala industrializacji):

Postęp techniczny: destylacja ropy naftowej-Ignacy Łukaszewicz (1853), silnik benzynowy-Karol Benz; silniki spalinowe (1876) -Nikolaus Otto,Eugen Langen, udoskonalone Gottlieb Daimer i Walter Siemens (1883); silnik wysokoprężny (1892) - Rudolf Diesel, samochód (1885) - niezależnie Daimler i Benz; w 1903 w Detroit powstają zakłady samochodowe przez Henryka Forda; 1908 - produkcja wieloseryjna,1913 - masowa (taśmowa) - Henry Ford; samolot (1903) - bracia Wright (przelot nad La Manche 1909 przez Louis Bleriota); Thomas Alvy Edison - żarówka; telegraf Morsa (1838), telefon (1876) - Graham Bell, 1908 - radio Marconi'ego i Aleksandra Popowa, lampa katodowa (1904) - Fleming; tramwaj w Berlinie (1881), kolejki podziemne w Londynie - 1890, proces elektrolizy pozwolił na masową produkcję aluminium z tlenku glinu, a także można było uzyskać miedź i cynk z elektrolizy; chłodnia amoniakalna Carla von Linde (1887), masowa produkcja stali Sidney Thomas (po Bessemerze, Siemensach, Martinach) - 1874, chemia - 1869 D.Mendelejew, 1863-E.G.Solvay (środki piorące i szkło), nawozy sztuczne (azotowe - produkcja po 1908); aspiryna Bayera - 1897; masy plastyczne, guma z kauczuku naturalnego (John Dunlop-1886-opona), zmiana w organizacji produkcji fabrycznej Fryderyk Taylor - naukowa organizacja pracy (tayloryzm), Ford (j.w.); rolnictwo: sterylizacja, pasteryzacja mleka, wina, zamrażanie, statki chłodnie umożliwiały transport mięsa z Ameryki Południowej i Australii. Następstwa: wzrost wydobycia węgla, produkcji stali, ropa naftowa, nowe gałęzie(chemiczny), rozwój nauki. Postęp w transporcie i komunikacji: rozwój kolei transsyberyjska (1905) łącząca Rosję europejską z Władywostokiem i z Pekinem; transafrykańska łącząca Aleksandrię z Kapsztadem, transandyjska w Ameryce Południowej; kanały: Sueski (1869), Panamski (1914), Kiloński (1895), Koryncki (1893) - rozwój żeglugi. Sytuacja w rolnictwie światowym: kryzys agrarny (1873-1896) - spadek cen na artykuły rolne w Europie (import z USA, Australia, Kanada, Argentyna) - przejście na rośliny przemysłowe, zakładanie spółdzielni. Skutki: ruch robotniczy, urbanizacja i industrializacja postępują dalej, aglomeracje miejskie (Paryż, Londyn, Berlin) z nowoczesną infrastrukturą (oświetlenie, kanalizacja, komunikacja), emigracja z Europy za ocean, przymus szklony i powszechne prawo wyborcze, także lepsza jakość i większa długość życia, wzrost potęgi USA, Niemiec (nowy kolonializm), Japonii spadek Wielkiej Brytanii i Francji, emancypacja kobiet (Maria Skłodowska- Curie- dwukrotna laureatka Nobla) - uzyskanie praw wyborczych przez kobiety, możliwość uczenia się.

3. ŹRÓDŁA WIEDZY (METODOLOGIA).

Ta mała książka, oparta jest na cyklu wykładów wygłoszonych w Aka­demii Wojennej i Akademii Sztdbu Generalnego w Zjednoczonym: Królestwie, w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie latem i jesienią 1953 roku, wyraża osobiste poglądy autora na polityczno-wojskowe zagadnienia tamtego czasu. Na sposób myślenia wpłynęło w większości oczywiście środowisko zawodowe, zwłaszcza zaś fakt, że w latach 1948 i 1949 był komendantem Wyższej Szkoły Obrony Imperium, a od roku 1950 do 1952 szefem sztabu Sił Powietrznych. Nie ulega również wątpliwości, że oddziaływały na niego wpływy, poglądy wielu bardzo zdolnych ludzi, zarówno cywilnych jak wojskowych, z któ­rymi w tych latach zawodowo współpracował w kraju i za gra­nicą (przemówienia (wypowiedzi) i opracowania (publikacje) Winstona Churchilla (The Garthering Storm), Elliota Roosevelta, Eisenhowera, dr. Vannavra Busha („Modern Arms and Free Men), gen. Smutsa, Whittakera Chambersa, Waltera Lippmanna (Public Opinion and Foreign Policy in the United States), Jamesa Truslowa Adamsa (The Epic of America), Paula Wintertona (Inquest on an Ally), P. Grube (European Review), Georgea Kennana (American Diplomacy), J. W. Spaighta (Air Power Can Disarm), Anthonya Edena, Wheelera (The Nemesis of Power), Teleford Taylor (Sword and Swastika), Johna Fostera Dullesa, opracowania takich teoretyków jak Mitchell, Seversky, Trenchard, Smith czy Douhet, historyka Arthura Bryanta, praca „Journal of the Rogal United Sernice Institution”, sprawozdanie końcowe „United States Strategic Bombing Survey”, artykuły z brytyjskich gazet oraz angielskie plany wojskowe zawarte w „Białej Księdze”).

Mimo to zapatrywania wyrażone w tej książce są jego własnymi, za które sam odpowiada. Nie zawsze są one odbiciem po­glądów władz brytyjskich — cywilnych czy też wojskowych.

Autor tę książkę napisał w nadziei, że przyczyni się ona do rzeczowej oceny prawdziwej sytuacji wojskowej w krytycznym okresie histo­rii, a w szczególności do głębszego zrozumienia ogromnego wpływu lotnictwa na problemy wieku, w którym żył.

4. KONSTRUKCJA DZIEŁA.

Wstęp

Rozdział I - Rzeczywista wojna

Rozdział II - Przeciwnik

Rozdział - III - „Długi marsz”

Rozdział - IV - Jakiej siły nam potrzeba

Rozdział - V - Broń główna

Rozdział - VI - Potęga powietrzna i problem europejski

Post Scriptum

5. TEZY STRATEGICZNE.

Slessor, pisząc swą książkę przed kilkoma laty, nie był w stanie dokładnie przewidzieć stopnia rozwoju broni rakietowej i pełnych konsekwencji jej masowego zastosowania.

Ponadto bardzo charakterystyczny jest niemal nonszalancki stosunek do zagadnień obrony przeciwlotniczej. - str. 16

Jednocześnie podstawowe przeznaczenie wojsk lądowych widzi Slessor przede wszystkim w prowadzeniu małych wojen lokalnych, które uważa nadal za nieuniknione i stanowiące „taktyczne epizody w prawdziwej wielkiej wojnie”.

W Europie domaga się przyspieszenia remilitaryzacji Niemieckiej Republiki Federalnej, a zwłaszcza utworzenia dwunastu niemieckich dywizji pancernych oraz pokrycia całych Niemiec Zachodnich „siecią półstałych oddziałów terytorialnych”. - str. 17

Slessor twierdzi, iż właśnie te siły powinny przyjąć na siebie i zatrzymać uderzenie wojsk lądowych „agresora”.

Autor widzi jednak konieczność dokonywania pewnych oszczędności również w budzecie marynarki, głównie poprzez ograniczenie budowy wielkich okrętów, a zwłaszcza pancerników i lotniskowców. - str. 18

Na mój sposób myślenia wpłynęło oczywiście środowisko zawodowe, zwłaszcza zaś fakt, że w latach 1948 i 1949 byłem komendantem Wyższej szkoły Obrony Imperium, a od roku 1950 do 1952 szefem sztabu sił powietrznych. - str. 23

„Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że wobec potencjału wojennego, jaki każda strona potrafi zmobilizować nowa wojna jest czystym szaleństwem, i to znacznie większym niż szaleństwo, które wywołało poprzednie wojny światowe.” - cytat z przemówienia gen. Smuta na Uniwersytecie w Cambridge 11 czerwca 1948 r.

Zaiste , czasem nachodzi mnie dziwaczna myśl, że unicestwiający charakter tych czynników może przynieść ludzkości nieprzewidywalne bezpieczeństwo (…).

„Wojna nie wybuchnie tak łatwo jak wojny czasów minionych nęcące ambitne serca nadzieją posępnych łupów”. - z przemówienia Winstona Churchilla w Izbie Gmin, 3 listopada 1953 roku.

Dla celów tej rozprawy strategię można określić jako „zastosowanie politycznych, wojskowych, ekonomicznych i przemysłowych zasobów koalicji Zachodu w sposób prowadzący do osiągnięcia celów wolnego świata”. - str. 25

Powiedziano kiedyś w formie żartu, że jeżeli dziś bez sprzymierzeńców jest ciężko, to wojna koalicyjna jest piekłem. Czynnikiem, który wywołał wiele nieporozumień w przeszłości - a zna go i dzisiejsza koalicja Zachodu - jest założenie, że wszyscy sprzymierzeńcy dążą do tego samego celu, podczas gdy w rzeczywistości niektórzy z nich wyobrażają sobie dość rozmaicie to, co chcemy osiągnąć.

Tymczasem, ryzykując, że będzie to uproszczeniem, proponuję, by za cel strategii Zachodu przyjąć wyparcie wojującego komunizmu i zamknięcie go w jego własnych granicach.

Jest to cel, który nieprędko da się osiągnąć, a niecierpliwość to jedno z naszych największych niebezpieczeństw.

Przeżywamy epokę, jedną z największych rewolucji w historii, rozwój historyczny zaś mierzy się stuleciami, a przynajmniej pokoleniami, nie pięcio- czy dziesięcioletnimi skokami. - str. 26

(…) ludzkość trzeba traktować jako zespół organizmów politycznych, a nie zbiorowisko pojedynczych ludzi.

(…) wolno nam czuć wstręt do komunistycznej idei superpaństwa z jej poniżeniem godności osobistej, z jej zaprzeczenia istnienia duszy ludzkiej, z całym bagażem strachu i pracy przymusowej. - str. 27

Demokracja to mocne wino, dobre tylko dla wytrawnego podniebienia. - str. 28

Do wojny prowadzi taki stan rzeczy, w którym jedna ze stron do wyścigu nie staje bądź się z niego wycofuje, bo tak jest pochłonięta polityką partyjną i interesami pewnych grup, (…).

(…) polityka zagraniczna, nie poparta siłą, staje się bezsilna. - str. 29

A naród rosyjski wśród ruin niech sam wyciąga ze swej niedoli wnioski i obmyśla dla siebie taki ustrój, który nie będzie groźbą dla sąsiadów, a przekleństwem dla niego samego. - str. 30

(…),wojnie nie można zapobiec po porostu uciekając od niej.

Wielka Brytania i Francja przed rokiem 1939 usiłowały wojny tylko uniknąć i przez to właśnie przyspieszyły jej wybuch.

(…), to w razie zagrożenia naszych interesów życiowych jesteśmy gotowi walczyć, (…).

Za dużo widzieliśmy w naszych czasach totalitarnej techniki faktów dokonanych, osłabiania jednej kluczowej placówki po drugiej w przeświadczeniu, że narody cywilizowane są zbyt łagodne, by podjąć walkę, (…). - str. 31

To stary banał, że wojna jest przedłużeniem polityki, dalszym ciągiem dyplomacji posługującej się innymi środkami.

(…) : naprzód próbujecie przekonać swego oponenta, aby zastosował się do waszej woli w drodze postępowania zwanego dyplomacją, a gdy to zawodzi, próbujecie narzucić mu swą wolę siłą, w drodze postępowania zwanego wojną.

Marszałek Foch, powiedział „iż wojna nie jest celem ostatecznym, po wojnie bowiem następuje pokój”. - str. 32

Prezydent Roosevelt powiedział: „Prowadzimy wojnę i naszym obowiązkiem jest wygrać ja jak najprędzej, bez hazardów.”

Ale dlaczego chcieliśmy pobić Niemców i wygrać wojnę? O cośmy się bili? Czy te „hazardy”, które prezydent Roosevelt potępiał, nie były jedynie dążeniem do urządzenia świata tak, jak chcieliśmy go widzieć po wojnie? Niewątpliwie właśnie to przesadnie uproszczone rozumienie celu wojny doprowadziło w części do nieszczęsnej polityki „bezwarunkowej kapitulacji” (…).

Amerykański pogląd wygranie wojny - Polega on nie tylko na tym, by zmusić nieprzyjaciela do złożenia broni i przyjęcia warunków, ale i na umiejętności stworzenia na całym świecie warunków korzystniejszych dla nas samych niż te, które by istniały, gdyby nigdy nie było wojny.

(…), a powszechne uznanie tej prawdy jest sprawą najwyższej wagi, ponieważ, jak wynika z takiego właśnie określenia, nie ma najmniejszej szansy, by ktokolwiek zwyciężył w przyszłej wojnie światowej.

Nie jest natomiast wykluczone, choć uważam to za mało prawdopodobne, że możemy uwikłać się w wojnę przez przeliczenie się albo nieporozumienie.

Nasuwa się czasem myśl, że chaos wynikły z trzeciej wojny światowej byłby doskonałym podłożem dla komunizmu. - str. 33

(…) wojna 1914 - 1918, wojna frontów ciągłych.

Była to jednak wciąż jeszcze wojna pól bitewnych, sprawa żołnierzy, marynarzy i lotników, i nie uderzała bezpośrednio w ludność cywilną, poza pewnym wygłodzeniem Niemców wskutek blokady.

Była prawdziwą wojną wielkich przestrzeni, takich jak zachodnia Europa, Pacyfik, zachodnia Rosja, północna Afryka i południowo - wschodnia Azja.

Japonia, skapitulowała bezwarunkowo w czasie, gdy armie jego były nietknięte, i zanim jeszcze stopa choćby jednego żołnierza alianckiego dotknęła ziem japońskich. - str. 35

W każdym razie fatalnie zaszkodziliśmy wynikowi naszej akcji, która przecież mogła mieć niezłe widoki powodzenia, i ukoronowaliśmy to niedorzeczność „bezwarunkowej kapitulacji”, a później planem Morgenthaua. W tan sposób lotnictwo, zamiast stać się czynnikiem jedyne decydującym, było tylko pierwszym z głównych czynników powalenia Niemiec.

(…) wojna staje się ogólnym samobójstwem i zagładą obecnej cywilizacji. - dr Vannevar Bush. - str. 36

Rozumowanie jest zupełnie proste: celem Kremla jest świat komunistyczny opanowany przez Moskwę.

(…) urządza się kampanie „Pokoju”, piętnuje wszystkich innych jako podżegaczy wojennych, (...).

(…) wynajmuje się tępych cymbałów do malowania na murach „Precz z bombą atomowa” i wysyła pana Wyszyńskiego, by wygłaszał jadowite mowy w ONZ.

Ale próby zniesienia jakiejś poszczególnej broni nigdy nie miały i nie będą miały żadnego sensu. To co powinno być unicestwione, to sama wojna.

Teraz jednak, odkąd bomby atomowe i wodorowe znalazły się w arsenałach świata, wojna zniosła sama siebie. - str.37

(…) dałyby one przewagę, prawie decydującą, tej stronie, która w sposób bezlitosny kieruje swoją gospodarką i rozporządza masami uległej, zdyscyplinowanej i całkowicie wykorzystanej siły roboczej. - str. 39

Większość z nas zna starą maksymę, że każda broń zaczepna trafia wcześniej czy później na skuteczną obronę. - str. 40

Wydaje się bardzo mało prawdopodobne, by nowe urządzenia obronne były tak proste, że dałyby się obsługiwać przez „żołnierz od święta”, (…) - str. 41

Nasze zaś pokolenie musi się szczególnie wystrzegać złudzeń, że osiągnęliśmy szczyt poznania i odkryć naukowych.

(…) - pełna obrona przed atakami, jakich praktyczne próby już widzieliśmy, wydaje mi się ekonomicznie mało realne.

Bezpieczeństwo Ameryki, tak jak i nasze, leży w zapobieganiu wojnie (chcę tu znowu podkreślić : zapobieganiu a nie unikaniu).

Przeznaczenie odpowiedniej części dochodu narodowego i siły roboczej kraju wyłącznie na obronę powietrzną w rozmiarach zbliżonych do tego, co zalecają niektórzy Amerykanie, byłby nie tylko bezskuteczne, lecz nieuchronnie i być może zgubnie odbiłoby się na amerykańskiej zdolności zaczepnej, jak to się mówi w języku Pentagonu, która jedynie i pewnie może zapobiec wojnie. - str. 42

(…) narody czy koalicje nie mogą narzucać innym swojej woli siłą zbrojną. - str. 44

(…) można jako dzień wybuchu obecnej fazy wojny przyjąć ten dzień w 1948 roku, kiedy nieszczęsny Jan Masaryk wypadł w Pradze z okna i poniósł śmierć. Naszą perspektywą nie jest nagłe wzniecenie pożogi atomowej kończącej się Armageddonem. - str. 46

„Nic nie jest bardziej dla naszego wieku charakterystyczne niż ta nowa technika agresji i pokojowego podboju, która zajęła miejsce regularnej wojny” - z przemówienia gen. Smutsa na Uniwersytecie w Cambridge 11 czerwca 1948 r.

(…) stron szczerze gotowych do kompromisu, to znaczy, by coś dać i coś otrzymać, widzących obopólne korzyści w przestrzeganiu zawartych układów, (…). - str. 47

Musimy wziąć pod uwagę na przykład kompleks obawy, czynnik w rosyjskiej polityce doskonale zrozumiały, ów stan umysłów ukształtowany w ciągu wieków przez historię najazdów szwedzkich, polskich, francuskich, niemieckich, a nawet na małą skalę i brytyjskich. - str. 49

(…) uznajemy wszystkie korzyści scentralizowanej, podległej ostrej kontroli gospodarki oraz prawie nieprzeniknioną zasłonę tajności w porównaniu z naszym niezwykłym systemem powiadamiania świata o najbardziej poufnych szczegółach organizacji i programów wojskowych.

(…) w czasie pokoju i wojny bez emocji i bez jakichkolwiek moralnych czy etycznych skrupułów, takich jak my je rozumiemy.

Doświadczeni wojskowi wiedzą, że sztaby mają skłonność - na co trzeba uważać - do przypisywania własnej stronie wszelkich trudności, wrogowi zaś zdolności dokonywania czynów, o których nam by się nawet nie śniło. Ostatnio słyszałem i czytałem w Ameryce całkiem fantastyczne oceny rosyjskich możliwości zadawania ciosów Stanom Zjednoczonym. - str. 50

Brytyjska zaś skłonność do niedoceniania naszych wrogów łatwo wywołuje w rozmowach z Amerykanami skutek wręcz odwrotny. Przecenienie wroga jest jednak równie niebezpieczne jak jego niedocenianie.

Po sześciu tygodniach ciężkiej pracy sporządziliśmy obszerny plan i przedstawiliśmy go z dopiskiem, że jest nic niewart, że nie uważamy, by mógł się udać, ale zrobiliśmy go, jak umieliśmy najlepiej. Wtedy to ostatni raz słyszałem o straszaku inwazji.

Tymczasem nie dajemy się zwodzić geopolitycznymi frazesami na temat obszarów żywotnych, co było dobre w czasach Mackindera, ale stało się niedorzecznością z chwilą pojawienia się bombowca dalekiego zasięgu. - str. 52

Lotnictwo przemieniło jej ogromne obszary, stanowiące kiedyś główną obronę przed Napoleonem, Hindenburgiem i Hitlerem w źródło słabości.

(…) aby osiągnąć rosyjskich centrów życiowych, są przekreślone przez wielkość obszaru, którego trzeba bronić i przez fakt, że atak może nastąpić z każdego kierunku.

Satelici mogą się stać źródłem poważnej słabości swoich radzieckich władców. - str. 53

Niewątpliwie jednak najpotężniejszą bronią w radzieckim arsenale jest wojujący komunizm.

Komunizm - to dynamiczna doktryna szczególnie pociągająca ludzi niezadowolonych, wykolejonych i tych, co lubią, by za nich myślano. Nie zda się na nic budowanie najsilniejszych szańców przeciw atakom z zewnątrz, jeżeli nasza obrona jest podkopywana przez zdradliwą infiltrację wroga pod postacią internacjonalizmu, antymilitaryzmu i wolności dla uciśnionych. - str. 54

Pierwszym warunkiem jest zrozumienie, na co atak jest skierowany; rozróżnienie wolności myśli od dowolnego przekręcania myśli innych ludzi; przedsiębranie stanowczej akcji, (…).

(…) przeciwstawienie się komunizmowi w dziedzinie oświaty, do czego pierwszym krokiem jest uznanie tej oczywistej prawdy, że nauczanie jest jedynym z najważniejszych zawodów i wobec tego musi być odpowiednio wynagradzane. - str. 55

(…) „ligi przeciw imperializmowi” i „wyzwolenie” narodów kolonialnych to powszechnie uznana taktyka komunizmu radzieckiego.

(…) nadanie tym narodom przedwczesnego samorządu może się łatwo przyczynić do utorowania drogi komunizmowi, (…). - str. 57

Próbą zdyscyplinowania i zdrowego rozsądku demokracji zachodnich, bez czego mogą być skazane na klęskę, okaże się ich zdolnośc do energicznego podtrzymania przymierza i do ponoszenia ofiar koniecznych dla zachowania jego mocy przez długie okresy spadku napięcia, (…).

„Nie bójmy się niczego, prócz strachu” „ i prócz niezgody”. - str. 59

Po roku 1945 demokracja zachodnie zrobiły to, co zwykły były czynić po każdej wojnie.

(…) do samego zapobiegania wojnie potrzeba jest gotowość do jej rozpoczęcia, nie moglibyśmy zaś jej prowadzić bez wojsk lądowych. - str. 69

„Już od panowania Piotra Wielkiego na początku XVIII stulecia przed Rosją otworzyły się trzy drogi ekspansji - Europa, Środkowy Wschód i Daleki Wschód. Ilekroć któraś z nich się przed nią zamykała, Rosja próbowała innej i trudno oprzeć się konkluzji, że to samo czyni dzisiaj.” - str. 76

(…) nasz stosunek do walki „wypływał nie tyle z rzeczowego szerszego zrozumienia danych zagadnień, ile z głę­bokiego rozdrażnienia faktem, iż inni ludzie doprowadzili nas do takiego stanu, że nie było innej alternatywy, jak tylko chwycić za broń. To nadawałoby wojnie demokratycznej charakter przede wszystkim kary, a nie konieczności". - George Kenzan

Każde działanie musi być zawsze poddane dwóm ostrym próbom: czy opłaca się taktycznie i czy daje pożądany wynik strategiczny. - str. 82

Lot­nictwo w pełnym tego słowa znaczeniu jest narzędziem nieograniczonym. - str. 85

Działania zaczepne w tej nowej wojnie trzeba prowadzić głów­nie przy pomocy idei. - str. 86

Nie wolno dać się nam znowu przyłapać, jak wówczas, na drzemce, trzeba żwa­wiej wyzyskać nadarzającą się sposobność.

(…) stosownie do doświadczeń ostatniej wojny, wojna psychologiczna jest mało celowa, jeżeli nie może być szybko poparta akcją zbrojną, podobnie jak w zimnej wojnie ofensywa psychologiczna musi oprzeć się na praktycznej i wydajnej działalności politycznej i ekonomicznej.

Po naszej stronie wiele narzędzi walki o pokój marnuje się bezużytecznie. Niewątpliwie musimy sile przeciwstawić siłę, ale na długą metę zyskamy więcej walcząc prawdą przeciw kłamstwu. - str. 87

„Szczęście to wolność, a wolność to męstwo". - Generał Smuts - str. 89

„Żadna polityka zagraniczna nie może być skutecz­na, jeżeli nie stoi za nią dostateczna siła i gotowość narodu do poświęceń potrzebnych do jej wytworzenia.” -

Winston Churchill, Nadciągająca burza.

W krajach demokratycznych ubolewa się zwykle nad wydatkami na zbrojenia, gdyż kolidują one z budżetem świadczeń społecznych. Istnieje tendencja do zapominania, że najważniejszym świadczeniem społecznym rządu wobec społeczeństwa jest zachowanie mu ży­cia i wolności. - str. 90

Kiedy zdobyliśmy już jasny pogląd na naszą politykę, okre­śliliśmy cel i zgodziliśmy się co do podstawowych zasad naszej za­chodniej strategii, trzeba pomyśleć o odpowiedniej sile, niekoniecz­nie doskonalej i niekoniecznie o wiele przewyższającej siły poten­cjalnego przeciwnika, ale właśnie odpowiedniej, to jest będącej najwyższym wyrazem, jak to powiedział Winston Churchill, potęgi militarnej. - str. 91

Dla Francji zakończenie w Indochinach działań pochłaniających tylu najlepszych żołnierzy zawodowych (i tak tragiczną ilość zabi­tych), (…) - str. 94

Przede wszystkim zaś niemieckie dywizje pancerne nie potrzebowały lękać się o swoje skrzydła wiedząc, że nie mamy ruchomych odwodów pancernych do przeciwuderzenia. - str. 98

Natychmiast po po­wołaniu ich do życia większość z nich należałoby zorganizować i wyposażyć jako dywizje pancerne. Jednakże dwanaście dywizji nie potrafi zapewnić obrony Niemiec przed inwazją i trzeba je uzu­pełnić nie dalszymi dywizjami tego samego typu ani też tradycyj­nymi dywizjami piechoty typu „Laindwehry", lecz dobrze wyszko­lonymi, półstałymi oddziałami „Home Guard" uzbrojonymi prze­de wszystkim w działa przeciwpancerne i w pistolety maszynowe jako broń osobistą. Niemiecka Republika Federalna, a w końcu całe ponownie zjednoczone Niemcy powinny być pokryte siecią takich oddziałów złożonych z miejscowych ludzi znających każdy skrawek terenu, każdy krzak i strumyk, uliczkę i zaułek, odpo­wiedzialnych za obronę swego powiatu, miasta i wsi, przepojonych świadomością, że bronią swoich domów, swoich przyjaciół i krew­nych. Ich zadaniem powinno być w czasie pokoju przechowywanie i konserwacja min oraz zakładanie, gdy otrzymają rozkaz, pól mi­nowych przy wykorzystaniu zarekwirowanych ma miejscu środków transportowych. - str. 99

Oddziały, o których mówimy, powinny składać się z łudzi młodych lub w średnim wieku, którzy przeszli podstawowe szkolenie w ostatniej wojnie albo jako poborowi w regularnych dywizjach.

Oddziały tego typu, formowane na za­sadzie terytorialnej byłyby nieskończenie mniej kosztowne niż jednostki regularne, (…)

Zadaniem ich było­by zamknąć każdą drogę oraz zniszczyć każdy czołg i pojazd pancerny posuwający się na przełaj w ich strefie. - str. 100

Do tego odwodu, gdybyśmy na razie nie dysponowali dywizjami regularnymi, powinno się przydzielić dwie lub trzy dywizje terytorialne bądź do wzmocnie­nia brytyjskiej armii Renu lub Środkowego Wschodu, (…)

Na więcej, jak na przykład na utrzymanie w gotowości bojowej do osłony reszty armii regularnej i terytorialnej, pozwolić sobie nie możemy.

Dla trzeciego rzutu, dla armii terytorialnej, rola zalecana ar­miom kontynentalnym jest wyraźnie niewłaściwa.

(…) na wypadek nowej wielkiej wojny obrona kraju, a więc głównie (choć niezu­pełnie) to, co nazywamy obroną cywilną. - str. 101

Te ważne obowiązki w niczym nie uchybiają godności armii terytorialnej — przeciwnie, mogą one być niezbędne dla naszego przetrwania. - str. 103

(…) brak dyscypliny w wielu domach i szkołach oraz brak zrozumienia u wielu ludzi, co to jest służba społeczna. Czy młody chłopak obierze w przyszłości zawód biskupa lub handlarza, rol­nika lub sprzedawcy, myślę, że będzie on lepszym człowiekiem, a może nawet lepszym biskupem, handlarzem, rolnikiem czy sprzedawcą, jeżeli spędzi kilka młodych lat w tej szkole, (…)

(…) najlepszego wykorzystania ich pobytu w woj­sku. Sądzę, że na ogół wywiązuje się ona dobrze ze swych zadań; młodzik, twierdzący, że służba wojskowa to strata czasu, jest zazwyczaj, choć nie zawsze, typem człowieka, który za stratę czasu uważa wszystko, co nie jest troską o jego własną osobę, (…) - str.105

(…) narażaliśmy się na zaskoczenie, które naprawdę nie powinno było nim być. Na po­czątku zarówno lotnictwo, jak armia lądowa zapominały o tech­nice współdziałania, która nam tak pomagała w drugiej wojnie światowej, a więc o takich rzeczach, jak regulowanie bezpośred­niego wsparcia, przesiewanie żądań interwencji lotnictwa i niepowoływanie lotnictwa do zadań, które mogła doskonale wykonać artyleria.

Oddziały lądowe zapomniały kombinowania ruchu i ognia, zbytnio związały się z samochodem, naruszały pewne podstawo­we wskazania taktyczne, których, jeżeli już brakło im własnego doświadczenia, mogły się łatwo nauczyć od sojuszników.

(…) nasi dowódcy szli naprzód dolinami nie ubezpieczając boków wzdłuż grzbietów. Zaniedbanie tej elementarnej zasady walki w górach kosztowałoby każdego tubylczego sierżanta w dawnej armii indyjskiej utratę stopnia. - str. 135

Rozumiem, że wojsko jest tylko odbiciem narodu, który je wystawił, nie możemy się więc spodziewać, by nasi żołnierze zgodzili Się żyć w warunkach, które północnemu Koreańczykowi albo chińskiemu chłopu w mundurze wydawałyby się normalne lub wręcz luksusowe. - str. 137

„Nie dociekajcie niedocieczonego i nie pró­bujcie odgadywać nieodgadnionego; (…) - str. 143

Wydaje się mało prawdopodobne, by „utracone prowincje" na wschód od Odry i Nysy w ogóle wchodziły w rachubę przy jakiejkolwiek ofercie radzieckiej złożonej Niemcom.

Lecz choć Związek Radziecki nie za­wahałby się zdradzić Polaków, gdyby mu to odpowiadało, to jednak wy­daje się nieprawdopodobne, aby zaryzykował nienawiść Polski, (…) - str. 152

(…) rokowania o załatwienie sporu granicznego z Polską. Ewa­kuacja wojsk okupacyjnych zaczęłaby się wówczas od centrum Niemiec ku ich peryferiom.

Ostatnia, niestety typowo polska, reakcja na propozycje Adenauera utworzenia polsko-niemieckiego kondominium, względnie powiernictwa Narodów Zjednoczonych na daw­nych niemieckich terytoriach na wschód od Odry, z pewnością jest złą wróżbą dla spełnienia jednego z zasadniczych warunków Lippmana. - str. 161

Gdyby potrzebna była definicja agresji (lepiej byłoby pozo­stawić tę sprawę otwartą), można by przyjąć prostą formułę zaleconą przez pana Bohlena: „Przekroczenie granicy innego kraju si­łami zbrojnymi". - str. 168

(…) lokalna obrona (...) musi być wzmocniona innym środkiem odstraszającym — zmasowanym uderzeniem odwetowym. Wolne społeczeństwo może powstrzymać agresję wówczas, gdy ma wolę i moż­ność udzielenia zdecydowanej odpowiedzi w miejscach i za pomocą środ­ków przez siebie wybranych (...) - przemówienie Johna Fostera Dullesa wygłoszone w Waszyngtonie 12 stycznia 1954 r. - str. 173

Marszałek Joffre, zapytany przed rokiem 1914, jakie siły brytyjskie chciałby widzieć we Francji na wypadek wojny z Niemcami, odpowiedział: „Jednego żołnierza brytyjskiego — i dołożymy wszelkich starań, żeby zo­stał zabity". - str. 178

6. ROLA I WPŁYW DZIEŁA NA NAUKĘ I SZTUKĘ STRATEGII.

Należy rozumieć, że „doświadczenie” - jako źródło mądrości dla strategii „to nie pojedyncze wydarzenia z przeszłości ale uogólnienia (maksymy, dyrektywy, reguły itp.) z tysięcy doświadczeń na przestrzeni setek a nawet tysięcy lat, których wiarygodność została z kolei zweryfikowana przez następujące, po ich sformułowaniu, doświadczenia historii. Przykładem są wyrażające tę samą myśl - o decydującej roli siły w polityce, teza: J. Slessora „polityka zagraniczna, nie poparta siłą, staje się bezsilna”. W wydarzeniach początku XXI wieku obserwujemy dobitnie potwierdzenie ponadczasowej trafności tych tez.

7. ODNIESIENIE TEZ DZIEŁA DO POLSKI (PRZESZŁOŚĆ, WSPÓŁCZESNOŚĆ).

Przez tysiące lat ludzkość wytworzyła ponadczasową wiedzę i mądrość o bezpieczeństwie, a cała historia ludzkości łącznie z początkiem XXI wieku to nieustanny ciąg wojen, klęsk żywiołowych, katastrof technicznych, rewolucji, epidemii, tragedii społecznych (nędzy, bezrobocia i demoralizacji) oraz innych nieszczęść, to nasuwa się pytanie o przyczyny lekceważenia i niewykorzystania wiedzy i mądrości o tworzeniu bezpieczeństwa.

Poznanie przyczyn błędów i tragedii w organizacji bezpieczeństwa można traktować jako źródło wiedzy i mądrości, bowiem znajomość błędów przeszłości może zapobiec ich powtarzaniu w przyszłości.

Zaprezentowane dzieło można uznać za wiarygodne, fundamentalne i powszechnie uznane źródła wiedzy i mądrości, konieczne dla tworzenia bezpieczeństwa narodowego Polski.

---