Warszawskie Ogrody
Miejski Ogród Zoologiczny w Warszawie
Warszawskie Zoo gromadzi obecnie ponad 5 tysięcy zwierząt w blisko 500 gatunkach, w tym wiele unikalnych, nie eksponowanych w żadnym innych polskim Zoo. 31 gatunków jest objętych programem ratowania zwierząt zagrożonych wyginięciem. Ogród powstał w 1923roku, a jego obszar nie przekraczał wtedy 12ha. Ogród wciąż się rozwija. Dziś ma powierzchnię 40ha. Znajduje się nad samym brzegiem Wisły, między ul.Jagiellońską, ul.Wybrzeże Helskiei ul. Ratuszową. Do ogrodu prowadzą dwa wejścia, przy każdym z nich znajduje się parking dla autokarów. Na terenie ogrodu znajdują się liczne punkty gastronomiczne-budki, bary i restauracje; toalety oraz punkt pocztowy czynny od 1 maja do 30 września. Zwiedzając park należy zwrócić uwagę na najnowocześniejsze miejsce- insektarium, które zostało otwarte 14 stycznia 2006roku. Zoo posiada najładniejszą i najnowocześniejszą słoniarnię w Europie; baśniowe Zoo- miejsce, gdzie dzieci mogą odwiedzić znane z bajek zwierzęta, pobawić się z nimi, pogłaskać i nakarmić je, jest tam także plac zabaw i miejsce na pikniki; jenyną w Polsce Halę Wolnych Lotów; herpetarium; ptaszarnię; akwarium i wiele innych, ciekawych obiektów.
Historia
Warszawskie zwierzyńce
Warszawa długo nie miała ogrodu zoologicznego z prawdziwego zdarzenia. Wprawdzie już Jan III Sobieski miał zwierzyniec w Wilanowie-Morysinie, a i później powstawały niewielkie menażerie prywatne, pod tym względem jednak Warszawa późno dołączyła do miast, takich jak Paryż, Amsterdam czy Budapeszt, czy wreszcie Poznań, który miał swój ogród zoologiczny już w 1875 roku. Wreszcie staraniem M. Pągowskiego powstał niewielki zwierzyniec na ulicy Koszykowej w roku 1926. Zajmował powierzchnię zaledwie 0,75 ha, ale znalazły się w nim ciekawe okazy zwierząt: niedźwiedź brunatny, lemury, koczkodany, aligator, kangur, jeżozwierz, aguti i wiele egzotycznych ptaków. Równocześnie wspólnym wysiłkiem kilku nauczycieli zoologii utworzono niewielki zwierzyniec przy ulicy Bagatela. Oba ogrody cieszyły się wielką sympatią Warszawiaków. W rok później zoo Pągowskiego przeniosło się na 10 ha przy alei 3 Maja, jednakże koszty utrzymania były tak wysokie, że wkrótce ogród zaczął podupadać.
Powstanie Miejskiego Ogrodu Zoologicznego
Uchwałą magistratu z dnia 14 czerwca 1927 przyjęto decyzję o utworzeniu Miejskiego Ogrodu Zoologicznego na Pradze. Oficjalne otwarcie nastąpiło 11 marca 1928 roku. Prowadzenie ogrodu powierzono Wenantemu Burdzińskiemu - byłemu dyrektorowi i założycielowi ogrodu zoologicznego w Kijowie. Pierwszymi mieszkańcami ogrodu stały się zwierzęta z upadłego zwierzyńca Pągowskiego i innych, mniejszych menażerii.
Po śmierci Burdzińskiego dyrektorem ogrodu został Jan Żabiński, człowiek wielkiej wiedzy, ogromny miłośnik zwierząt i popularyzator przyrody. W ogrodzie działo się dobrze. W 1937 przyszło na przykład na świat słoniątko, co było osiągnięciem na skalę światową, bowiem azjatycka słonica Tuzinka, córka Kasi i Jasia, była jednym z nielicznych, a konkretnie dwunastym słoniem urodzonym w warunkach ogrodu zoologicznego. Słoniątko bardzo szybko stało się ulubieńcem warszawiaków.
Wojna
Wybuch II wojny światowej przerwał okres prosperity warszawskiego zoo. Gdy zaczęły się bombardowania, personel ze względów bezpieczeństwa musiał wystrzelać zwierzęta drapieżne i słonia Jasia. Słonica Kasia zginęła wskutek wybuchu bomby. Dzieła zniszczenia dokonano, wywożąc do Niemiec najcenniejsze okazy, w tym ukochaną Tuzinkę warszawiaków; wywózkę zwierząt zarządził dawny znajomy Żabińskich, profesor Lutz Heck, dyrektor Berlińskiego Ogrodu Zoologicznego, od lat trzydziestych XX wieku pracujący nad "odtworzeniem" wymarłego w XVII wieku tura[1]. Zabierając zwierzęta, obiecywał, że zostają tylko wypożyczone na czas prowadzenia działań wojennych. Heck zabrał też do Monachium żubry i tarpany. Te pierwsze miały posłużyć do odtworzenia tura, symbolu siły i potęgi, do którego chętnie odwoływali się naziści[1]. Nie bacząc na sprzeciwy i prośby Antoniny Żabińskiej, Heck wysłał wówczas Tuzinkę do Królewca, wielbłądy i lamy do Hanoweru, hipopotamy do Norymbergi, konie Przewalskiego do Wiednia, a rysie i zebry do Schorfheide. Młoda słonica miała wówczas dwa lata; zdechła w 1944 roku, w Niemczech.
Okres powojenny
Decyzja o odbudowie zoo podjęta została w 1946 roku i od razu przystąpiono do odbudowy i remontu budynków oraz gromadzenia zwierząt. W lipcu 1948 zoo zostało ponownie otwarte ze 150 okazami, pochodzącymi głównie z darów od osób prywatnych. Po szybkim rozwoju nastąpiła stagnacja, wobec podjęcia decyzji o przeniesieniu zoo poza granice Warszawy, co zaowocowało długoletnim niedoinwestowaniem.
W 1978 zoo liczyło ok. 2000 okazów zwierząt reprezentujących 380 gatunków, a w latach 1970-1978 frekwencja wynosiła ok. 900 000 zwiedzających rocznie. W latach 80. XX wieku zoo znalazło się planie inwestycyjnym miasta i nastąpiła poprawa - powstały nowe budynki i poprawiły się warunki bytowe zwierząt.
Powstały takie nowoczesne obiekty jak herpetarium, ptaszarnia, dom dla nosorożca, słoniarnia i pawilon dla bezkręgowców.
Do roku 2010 planowane jest oddanie kolejnych budynków - hipopotamiarnia z akwarium dla rekinów, obiekt dla małp człekokształtnych (szympansów i goryli) oraz wybiegi dla średnich kotów.
Ogród Zoologiczny wpisany jest do rejestru zabytków wraz z Parkiem Praskim, nr rej.: 1434-A z dnia 3 lipca 1990 r.
Ważniejsze obiekty
Słoniarnia - jedna z najnowocześniejszych w Europie, 6000 m²
Ptaszarnia - z halą wolnych lotów
Herpetarium - nowoczesna ekspozycja gadów
Małpiarnia - kolekcja małp, w ciągu roku głównie na wybiegach
Żyrafiarnia
Insektarium - nowoczesna ekspozycja bezkręgowców
Wybieg australijski - wybieg dla m.in. 2 gatunków kangurów
Akwarium - zabytkowy budynek z kolekcją ryb morskich i słodkowodnych
Baśniowe Zoo - wybieg dostępny dla dzieci, 10 000 m²
i inne.
Najnowszym i najbardziej nowoczesnym budynkiem w Ogrodzie jest pawilon dla małp człekokształtnych. W tej przepięknej rezydencji swój azyl znalazły dwa majestatyczne goryle (Azizi i M'tonge) oraz stado pełnych życia i radości szympansów (Szymon, Lucy, Mandy i Hannah).
Dyrektor warszawskiego zoo
Andrzej Kruszewicz, od 2009
Wyróżnienia
Ogród wpisano do prestiżowego Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych, skupiającego także 9 innych największych ogrodów, spełniających normy i wymogi EAZA - we Wrocławiu, Toruniu, Płocku, Poznaniu, Opolu, Gdańsku, Łodzi, Krakowie i Katowicach.
Mieszkańcy ZOO Warszawa
Liczba zwierząt (stan na 1.01.2009.):
4203 osobników, przedstawicieli 533 gatunków,
w tym:
ssaki - 78 gatunków, 378szt.
ptaki - 224 gatunków, 1058 szt.
gady - 53 gatunków,53 szt.
płazy -14 gatunków,173 szt.
ryby - 79 gatunki, 948 szt.
bezkręgowce - 85 gatunków
pozostałe to zwierzęta laboratoryjne
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego
Jest to najmniejszy, lecz jeden z najstarszych - liczących prawie 200 lat, ogród botaniczny w Polsce, ma powierzchnię 5,16 ha. Jest to miejsce, gdzie w sposób przemyślany gromadzi się gatunki rodzime oraz wiele egzotycznych roślin z różnych stron świata. Podstawą istnienia Ogrodu są kolekcje roślinne, podzielone na działy tematyczne. Kolekcja Ogrodu liczy obecnie około 5000 gatunków i odmian drzew, krzewów oraz roślin zielnych. Wszystkie zgromadzone w poszczególnych działach rośliny opatrzone są etykietami, czerwona etykieta oznacza rośliny chronione w Polsce. Ogród Botaniczny został założony w 1818 roku, dzięki staraniom profesora botaniki Michała Szuberta. Od dziesięciu lat najważniejszym przedmiotem zainteresowań naukowych pracowników Ogrodu są lokalne populacje gatunków zagrożonych na terenie Polski Północno-Wschodniej. Tworzone są również nowe kolekcje ginących gatunków dziko rosnących w Polsce oraz rzadkich odmian ozdobnych drzew i krzewów. Od kilku lat pracownicy Ogrodu prowadzą intensywną działalność popularyzatorską i edukacyjną. W tym celu opracowywane są tablice informacyjne i ścieżki edukacyjne oraz wydawane ulotki, foldery i przewodniki poszerzające wiedzę o roślinach rosnących w Ogrodzie. Działy ogrodu: Systematyka roślin, Arboretum, Pnącza, Różanka, Dział Roślin Ozdobnych, Rośliny użytkowe i lecznicze, Rośliny różnych środowisk, Flora Niżowa Polski, Biologia Roślin, Szklarnie Ogrodu, Zwierzęta w Ogrodzie. Ścieżki edukacyjne: Pomniki przyrody, Polskie rośliny chronione, Dla kogo kwitną kwiaty?, Podróże roślin, Rośliny różnych środowisk, Pożytki z roślin, Tropikalne rośliny użytkowe, Historie kilku innych ciekawych roślin użytkowych poznane podczas spaceru po szklarniach Ogrodu. Rośliny w ogrodzie służą nie tylko do celów edukacyjnych, ale także naukowych.
Historia
Ogród Botaniczny został założony z inicjatywy Michała Szuberta i Jakuba Fryderyka Hoffmana w 1818 roku. W wydanym w 1824 roku spisie roślin znajdujemy ponad 10 tysięcy gatunków. Dalszy rozwój ogrodu uniemożliwiły walki powstania listopadowego, w wyniku czego w roku 1834 zamknięto Uniwersytet i zmniejszono powierzchnię Ogrodu, a kierownicze funkcje w Ogrodzie pełnili już tylko carscy urzędnicy. W 1916 roku Ogród Botaniczny przeszedł znów pod pieczę Uniwersytetu Warszawskiego. Jego dyrektorem został prof. Zygmunt Wóycicki. W czasie II wojny światowej legły w gruzach wszystkie budynki ogrodowe oraz szklarnie, a teren stał się wielkim pogorzeliskiem. Właściwie stan sprzed wojny powrócił do ogrodu w roku 1987, kiedy to przywrócono historyczny kształt działowi biologii roślin, przebudowano i wzbogacono kolekcje róż, pnączy, roślin leczniczych oraz użytkowych.
Dyrektor Ogrodu Botanicznego w Warszawie
1987- do dziś - Hanna Werblan-Jakubiec
Działalność
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego można zwiedzać od wiosny do jesieni. Rocznie odwiedza go ok. 60 tys. osób.
Jednym z priorytetów ogrodu jest zachowanie różnorodności biologicznej, zarówno roślin dziko rosnących, jak i odmian uprawnych. Od kilku lat powstaje pierwsza w Polsce kolekcja zagrożonych rodzimych odmian ozdobnych drzew i krzewów. Ogród prowadzi też nowoczesne badania taksonomiczne, wykorzystujące metody biologii molekularnej, a także inne badania takie jak etnobotaniczne czy florystyczne.
Na terenie Ogrodu prowadzone są również zajęcia dla studentów z przedmiotów takich jak botanika, dendrologia i zbliżone.
Ciekawostki
Na terenie ogrodu botanicznego znajduje się zalążek Świątyni Opatrzności Bożej, która miała być zbudowana w tym miejscu. Jest to kamień węgielny wmurowany 3 maja 1792.
Działalność badawcza
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego jest jednym z najstarszych ogrodów botanicznych w Polsce, rocznie odwiedza nas prawie 60 tys. osób, jednak nasze kolekcje, liczące ponad 5000 gatunków roślin, służą nie tylko celom edukacyjnym, ale także naukowym. Jednym z naszych priorytetów, podobnie jak każdego nowoczesnego ogrodu botanicznego, jest zachowanie różnorodności biologicznej, zarówno roślin dziko rosnących, jak i odmian uprawnych. Służą temu kolekcje specjalne np. kolekcja roślin rzadkich, ginących i zagrożonych w Polsce. Od kilku lat powstaje pierwsza w Polsce kolekcja zagrożonych rodzimych odmian ozdobnych drzew i krzewów - do dziś uratowaliśmy od zapomnienia (lub zniknięcia) prawie 20 starych kultywarów - m.in. Acer pseudoplatanus `Foliis Atropurpureis Argenteovariegatis', Alnus glutinosa `Pyramidalis', Alnus incana `Foliis Aureomarginatis', Robinia pseudoacacia `Rozynskiana'.
Interesujemy się także rodzimymi gatunkami chronionymi i ginącymi. Od 20 lat prowadzimy badania i monitoring populacji prawie 50 gatunków roślin w północno-wschodniej Polsce, wśród nich znajdują się takie perełki jak: wielosił błękitny (Polemonium caeruleum) czy malina moroszka (Rubus chamaemorus).
Ogród Botaniczny to także nowoczesne badania taksonomiczne, prowadzone metodami biologii molekularnej. Szczególnie interesują nas rośliny z rodziny baldaszkowatych (Apiaceae).
Spora część tematów badawczych dotyczy biologii zapylania roślin i ich strategii repro- dukcyjnych. Tu obiektem są zarówno baldaszkowate (np. Heracleum sphondylium), jak i takie szerokie grupy, jak rośliny uprawne, obce gatunki sadzone w Polsce (np. Campsis radicans) czy rośliny ginące i chronione (np. Polemonium caeruleum, Fritillaria meleagris).
Pracownicy Ogrodu prowadzą również studia nad historią kolekcji dendrologicznych; badania etnobotaniczne (np. nad zachowaniem starych odmian w przydomowych wiejskich ogródkach na Kurpiowszczyźnie), florystyczne (m.in. siedlisk antropogenicznych Puszczy Kampinoskiej). Intensywnie zajmujemy się opiniowaniem i wprowadzaniem międzynarodowych aktów prawnych - szczególnie Konwencji Waszyngtońskiej (CITES).
Polskie rośliny chronione
Ze względu na postępujące niszczenie środowiska naturalnego, związane z działalnością człowieka, kurczy się powierzchnia terenów naturalnych o niezmienionej przyrodzie, a wiele gatunków roślin, które nie wytrzymują presji, wymaga opieki. Może ona polegać na tworzeniu parków narodowych i krajobrazowych - obszarów posiadających szczególnie walory przyrodnicze, czy rezerwatów florystycznych, które powstają zwykle w miejscach zajmowanych przez naturalne lub mało zmienione zbiorowiska roślinne. Niestety w przypadku niektórych gatunków, zwłaszcza atrakcyjnych dla człowieka, ochrona rezerwatowa nie wystarcza - rośliny takie muszą być zatem objęte ochroną gatunkową. Oznacza to, że nie można ich niszczyć, zbierać i wykopywać z naturalnych stanowisk (dotyczy to także części tych roślin - na przykład owoców i kwiatów). Obecnie, według stanu prawnego z roku 2002, w Polsce ścisłą ochroną gatunkową objętych jest 258 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi niemal 10% rodzimej flory, zaś ochroną częściową, która pozwala na kontrolowane pozyskiwanie surowców roślinnych do celów leczniczych - 25.
(1) Bluszcz pospolity (Hedera helix) jest zimozielonym, samoczepnym pnączem, które w Polsce osiąga wschodnią granicę zasięgu występowania. Rośliny rosnące w północno-wschodniej części kraju zwykle nie kwitną i mogą niekiedy przemarzać. Bluszcz wytwarza dwa rodzaje liści - pędy wegetatywne mają liście trój- lub pięcioklapowe, natomiast generatywne (wytwarzające kwiaty) opatrzone są liśćmi jajowatymi lub rombowymi. Kwiaty rozwijają się późno, w październiku, są zielonkawożółte, skupione w baldachowate kwiatostany. Powstają z nich czarne owoce, które dojrzewają wiosną następnego roku.
(2) Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) to jeden z najwcześniej kwitnących krzewów we florze Polski - jego różowe, pachnące kwiaty pojawiają się na nagich gałązkach czasem już w lutym! Później powstaną z nich atrakcyjne, czerwone owoce, lecz uwaga: wszystkie części rośliny są silnie trujące! Wawrzynek wilczełyko ma sztywne pędy z liśćmi skupionymi w górnej ich części. Można go spotkać w lasach i borach mieszanych, gdzie występuje w warstwie krzewów.
(3) Dawniej nazywano ją krzewem konwaliowym ze względu na białe, stulone na początku kwitnienia płatki kwiatów, które zapachem przypominają ogórki małosolne. W miejscach występowania, na południowym-wschodzie Polski i na Śląsku, z kłokoczką południową (Staphylea pinnata) związanych było wiele obrzędów ludowych - używano jej do okadzania bydła, święcenia pól i wplatano jej gałązki do palm Wielkanocnych. Z twardego drewna wyrabiano krzyżyki, zaś nasion używano do wyrobu paciorków różańca.
(4) W runie lasów liściastych na niżu i pogórzu można czasem spotkać kopytnik pospolity (Asarum europaeum), który jest niewielką rośliną zielną o błyszczących, ciemnozielonych liściach w kształcie kopytek. Jego brązowo-czerwone, niewielkie kwiaty leżą niemal na ziemi, mają zapach przypominający padlinę i zapylane są przez muchy. Nasiona posiadają tzw. ciałka mrówcze (elajosomy), które stanowią przysmak mrówek i dzięki temu są przez te zwierzęta rozsiewane. Kopytnik znajduje się pod ochroną częściową.
(5) Pióropusznik strusi (Matteuccia struthiopteris) to duża, efektowna paproć porastająca wilgotne lasy, zarośla i brzegi potoków. Jej liście przypominają pióra strusi - stąd nazwa. Wytwarza dwa rodzaje liści - podwójnie pierzaste płonne, zielone liście asymilacyjne oraz pojedynczo pierzaste, mniejsze, sztywniejsze, brązowawe liście zarodnionośne, które są zimotrwałe. Ze względu na atrakcyjny pokrój często wykopywana jest na stanowiskach naturalnych przez amatorów-ogrodników.
(6) Spotykana czasem w ogródkach naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea), w naturze rośnie w widnych lasach i zaroślach. Tworzy rozetę podługowatych lub jajowato-lancetowatych liści, z których wyrasta pęd kwiatostanowy. Wszystkie części rośliny zawierają silnie trujące związki (glikozydy nasercowe), które w niewielkich dawkach stosowane są leczeniu chorób serca. Jej piękne kwiaty mają koronę barwy fioletowo-różowej, kształt naparstka (stąd nazwa) i liczne kontrastowe plamki w gardzieli, które ułatwiają orientację zapylającym ją owadom. Naparstnicę objęto ochroną, ponieważ jej naturalne stanowiska niszczone były przez zbieraczy ziół i amatorów pięknych kwiatów.
(7) W północno-wschodniej części kraju, na wilgotnych łąkach, nad niewielkimi rzekami, występuje wielosił błękitny (Polemonium caeruleum) zwany dawniej koziełkiem - dość wysoka bylina o pięknych błękitnych kwiatach posiadających atrakcyjne złotożółte pręciki. Nieparzystopierzaste liście wielosiłu złożone są z wąskolancetowatych listków. W dawnych czasach uważano, że gatunek ten, ze względu na kształt kwiatostanu, odstrasza skorpiony.
(8) W górach można niekiedy spotkać ogromne, do 2 m wysokości, byliny o pierzastych liściach, pustej w środku, żebrowanej łodydze i dużych baldachowatych kwiatostanach złożonych z zielonożółtych kwiatków - to arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica). Dla licznych olejków eterycznych używany jest w zielarstwie i jako przyprawa (na przykład kandyzowane zielone łodygi i ogonki liściowe o charakterystycznym zapachu), co spowodowało częściowe wytępienie gatunku. Dawniej wierzono, że korzeń arcydzięgla, noszony na szyi, odpędza uroki i czary.
(9) Na terenie całej Polski, w lasach i zaroślach można spotkać lilię złotogłów (Lilium martagon) - okazałą, wysoką bylinę o prostym pędzie, owalnych liściach i ozdobnych, brudno-pomarańczowo-różowych kwiatach pokrytych ciemniejszymi plamkami. Roślina ta jest zapylana przez motyle nocne (zawisaki), zwabiane silnym zapachem kwiatów zwisających na kilkucentymetrowych szypułkach i tworzących szczytowe grono. Kwiaty właśnie, które stanowią częsty motyw zdobniczy w sztuce ludowej („leluje”), stały się przekleństwem lilii. Roślina zrywana była często do bukietów lub przesadzana do ogródków.
(10) Zaledwie na kilku stanowiskach w Polsce, w ciepłolubnych, stepowych zbiorowiskach leśnych i trawiastych, można w naturze znaleźć dyptam jesionolistny (Dictamnus albus). Niewykluczone, że ta właśnie roślina, która w gorące suche dni wydziela duże ilości olejków eterycznych mogących ulec samozapaleniu, była „krzewem gorejącym” dostrzeżonym na pustyni przez Mojżesza. Mimo pięknych, różowych kwiatów i atrakcyjnego wyglądu jest to roślina niebezpieczna - dotknięcie jej liści może powodować silne oparzenia skóry!
(11) Jeżeli na południu Polski, w starorzeczach lub innych spokojnych zbiornikach wodnych, uda nam się dostrzec unoszącą się na wodzie rozetkę jajowato-rombowych liści o rozdętych ogonkach, które ułatwiają pływanie, będzie to kotewka orzech wodny (Trapa natans). Jest to roślina jednoroczna. Jej drobne, białe kwiaty pojawiają się w połowie lata i po zapyleniu zanurzają pod wodę, gdzie rozwija się owoc - jadalny, kilkucentymetrowy orzech o czterech ostrych kolcach. Zimuje on na dnie zbiornika. Dawniej owoce wykorzystywano do spasania bydła, a w czasie głodu, po zmieleniu - do wypieku chleba. To właśnie, obok niszczenia jego naturalnych siedlisk, stało się powodem objęcia ochroną tego gatunku.
Pomniki przyrody
Spotykane niekiedy w miastach, na wsiach, wśród pól i w lasach drzewa lub całe ich aleje, głazy narzutowe, źródła czy jaskinie - słowem twory przyrody ożywionej lub nieożywionej, oznaczone tabliczką z odpowiednim napisem i godłem państwowym, to pomniki przyrody. Są one prawnie chronione, przede wszystkim ze względu na ich wartości kulturalne, historyczne lub krajobrazowe.
Pojęcie „pomnik przyrody” stworzył wielki przyrodnik, geograf, pionier ochrony przyrody - Alexander von Humboldt. Wprowadził je w życie na początku ubiegłego wieku inny niemiecki przyrodnik, Hugo Conwentz, inwentaryzując godne ochrony głazy narzutowe na Pomorzu Gdańskim.
W literaturze polskiej pomniki przyrody, choć oczywiście nie w ścisłym, urzędowym sensie, pojawiły się już w IV księdze „Pana Tadeusza”, gdzie Mickiewicz, opisując wiekowe, potężne drzewa, pisał: „Pomniki nasze! Ileż co rok was pożera / kupiecka lub rządowa moskiewska siekiera?”.
Zdecydowaną większość krajowych pomników przyrody, a jest ich ponad dwadzieścia tysięcy, stanowią drzewa. W Ogrodzie Botanicznym rosną 23 drzewa i krzewy, które są pomnikami przyrody.
(1) Po obu stronach bramy wejściowej do Ogrodu rosną dęby szypułkowe w odmianie kolumnowej (Quercus robur `Fastigiata'). Drzewa tej właśnie odmiany podkreślają często wagę miejsca lub budynku. Ogrodnicy sadzą je jako wyraziste, stojące pojedynczo na rozległych trawnikach egzemplarze, tak zwane solitery lub syngieltony, albo tworzą z nich aleje. Kolumnowe dęby szypułkowe znane są już od końca XVIII wieku.
(2) Jednym ze starszych drzew Ogrodu Botanicznego, posadzonym w 1824 r., jest miłorząb dwuklapowy, inaczej miłorząb chiński (Ginkgo biloba). Miłorząb dwuklapowy to gatunek endemiczny, występujący na ściśle ograniczonym obszarze, w górach Tian-mu-szan we wschodnich Chinach. Jest to zarazem gatunek reliktowy, pozostałość pradawnego rodzaju. Drzewo to od dawien dawna sadzono we wschodniej Azji przy świątyniach buddyjskich i taoistycznych.
Na pniach i konarach miłorzębu pojawiają się czasem narośla, które wydłużają się jak stalaktyty i, na bardzo starych okazach, zakorzeniają po zetknięciu z gruntem. W Japonii są one symbolem szczęśliwego macierzyństwa, a ich tamtejsza nazwa to „czi-czi” czyli piersi.
(3) Dereń jadalny (Cornus mas) pochodzi z Europy i południowo-zachodniej Azji, w Polsce nie rośnie dziko. W dawnych książkach botanicznych ten gatunek derenia zwano, ze względu na twarde, „męskie” drewno - dereniem mężczyzną, stąd w jego botanicznej nazwie słowo „mas”. Dereniem-kobietą był natomiast rodzimy gatunek, zwany współcześnie dereniem świdwą (Cornus sanguinea).
(4) Metasekwoję chińską (Metasequoia glyptostroboides) odkryto w naturze na pograniczu chińskich prowincji Syczuan i Hupei dopiero w 1941 roku, w czasie, gdy skamieniałe, pochodzące sprzed kilkudziesięciu milionów lat części tejże rośliny były już znane paleobotanikom! Najstarsze w Polsce metasekwoje, wśród nich i egzemplarze rosnące w naszym ogrodzie, pochodzą z pierwszej partii nasion tego gatunku, sprowadzonych do Europy w 1948 r.
(5) Olsza czarna (Alnus glutinosa) występuje w Europie, północno-zachodniej Afryce i na Kaukazie. Jest jednym z trzech rodzimych gatunków olsz. Rośnie na niżu, nad wodami, gdzie tworzy lasy bagienne - olsy. Tam, gdzie roślinność brzegów rzek i strumieni nie została jeszcze zniszczona, olsze czarne tworzą malownicze, gęste szpalery nad samym lustrem wody - owocki olsz unoszone wodą, kiełkują na granicy obu środowisk. Po ścięciu drzewa olsze czarne odrastają z korzeni. Właściwość tę wykorzystuje się na wsiach, prowadząc odchodzącą już w przeszłość tak zwaną „gospodarkę odroślową”.
(6) Grab pospolity (Carpinus betulus) rośnie w Europie i południowo-wschodniej Azji. W Polsce występuje zwykle na żyznych ziemiach na niżu i w niewysokich górach, jest ważnym składnikiem wielogatunkowych lasów - grądów. Twarde i trudno łupliwe drewno graba znajdowało zastosowanie w wytwarzaniu wielu narzędzi i maszyn, na przykład zębów grabi, kół zębatych, łożysk i wielokrążków, prawideł do butów czy młoteczków fortepianów i pianin.
(7) Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) rośnie w Europie i południowo-zachodniej Azji. W Polsce najczęściej na żyznych i wilgotnych glebach, na przykład w nadrzecznych łęgach. Ulistnione gałązki jesionów, świeże lub suche, były w Europie do czasów całkiem nam bliskich, obok na przykład gałęzi leszczyny i wiązów, źródłem „liściarki”, czyli drzewnej paszy dla zwierząt domowych. Twarde i elastyczne drewno jesionu miało wiele zastosowań - robiono z niego włócznie i kopie, powozy i dyliżanse, klejone śmigła, szkielety i poszycie samolotów, narty.
(8) Platan klonolistny (Platanus hispanica `Acerifolia') to drzewo o niejasnym rodowodzie. Powstało zapewne w połowie XVII wieku w Hiszpanii, ze skrzyżowania rosnącego od południowo-wschodniej Europy po Kaszmir platana wschodniego (Platanus orientalis) z północnoamerykańskim platanem zachodnim (Platanus occidentalis). Kora platana klonolistnego łuszczy się nieregularnymi, dużymi płatami, odsłaniając wewnętrzne, młodsze warstwy - kremowe, oliwkowe, różowawe.
(9) Powszechnie wiadomo, że drewno dębu szypułkowego (Quercus robur) miało i ma liczne zastosowania. Mało kto jednak wie, że drewno tego właśnie gatunku służy w Europie, ze względu na swą trwałość i dobrze zaznaczone słoje przyrostów rocznych, do datowania znalezisk archeologicznych, drewnianych konstrukcji zabytkowych budynków czy starych obrazów, malowanych na deskach. Znaczna część drewna dębowego, którym handlowano dawniej w całej Europie, pochodziła z Polski.
(10) Buk pospolity (Fagus sylvatica) rośnie dziko w tych częściach Europy i południowo-zachodniej Azji, gdzie klimat jest łagodny, wilgotny. Występuje w lasach mieszanych lub tworzy własne drzewostany - buczyny, o nikłym udziale krzewów i specyficznej warstwie roślin zielnych. Z drewna buka pospolitego robi się wiele przedmiotów, na przykład meble gięte, choćby słynne krzesła firmy Thonet. Wypala się z niego, u nas w mielerzach w Bieszczadach, bardzo dobry węgiel drzewny.
Ogród Botaniczny PAN Warszawa - Powsin
Ogród zajmuje powierzchnię ok. 40 ha (dla zwiedzających udostępniono ok. 30 ha) i prezentuje ponad 8600 taksonów, pogrupowanych tematycznie: arboretum, kolekcja flory polskiej, rośliny ozdobne, użytkowe i egzotyczne.
Historia
Inicjatorem powstania placówki był prof. Szczepan Pieniążek, a pierwsze prace rozpoczęły się w 1970 roku. Ogród powołano do istnienia decyzją Prezydium PAN w 1974 roku. Pierwszym jego dyrektorem był prof. Bogusław Molski, a jego następcą (od 1989) został doc. dr hab. Jerzy Puchalski. Od roku 1990 ogród jest udostępniony dla zwiedzających.
Zasoby
W arboretum znajduje się ok. 1900 taksonów: drzewa, krzewy i pnącza z różnych kontynentów. Jedną z głównych kolekcji są różaneczniki (360 taksonów), zarówno zimozielone jak i azalie. Obszerna jest także kolekcja magnolii. Znajdują się tam dość duże populacje metasekwoi chińskiej oraz różnych form kosodrzewiny.
Kaskada wodna w "Tatrach"
Wśród roślin ozdobnych można wyróżnić rozarium, obejmujące 590 gatunków i odmian róż. Jest to największa tego typu kolekcja w Polsce. Znajdują się w nim także stare odmiany, uprawiane obecnie bardzo rzadko: róże damasceńskie, burbońskie, portlandzkie i remontanty. Kolekcja roślin cebulowych i kłączowych obejmuje przede wszystkim irysy (300 taksonów), lilie (134 taksony) i dalie (100 taksonów). Ogród bylinowy, zakomponowany na urozmaiconym wzniesieniami i stawikami terenie o powierzchni ok. 1 ha, obejmuje około 800 taksonów.
W kolekcji flory polskiej naczelne miejsce zajmuje roślinność górska. Prezentowana jest na trzech specjalnie usypanych wzniesieniach, odpowiadających Tatrom, Pieninom i Bieszczadom. Teren jest otoczony zagajnikami limby i kosodrzewiną.
Rośliny użytkowe znajdujące się w ogrodzie to przede wszystkim drzewa i krzewy owocowe, w tym ponad 500 starych, obecnie już nieuprawianych odmian jabłoni. Niektóre z nich pochodzą z XVI i XVII wieku. Prezentowana jest także kolekcja warzyw, w tym roślin dyniowatych i psiankowatych.
W szklarniach o powierzchni ok. 2000 m² zgromadzone są rośliny klimatu ciepłego (ok. 2000 taksonów), m.in. rośliny cytrusowe, paprocie drzewiaste i epifity. W części pustynnej prezentowane są kaktusy i inne sukulenty.
Arboretum
W arboretum znajdują się m.in: mikrobiota syberyjska, cedrzyńce kalifornijskie, cypryśniki błotne, głowocisy japońskie, mamutowiec olbrzymi, szydlice japońskie, cyprysiki groszkowe, żywotnikowce japońskie oraz dwa cedry himalajskie. Na terenie kolekcji roślin wrzosowatych, która znajduję się tuż koło arboretum, rosną szydlice, kuningamie chińskie i sośnice.
Rośliny chronione:
Byliny:
Orlik pospolity - Roślina lekko trująca. Zawiera alkaloidy (magnoflorynę) oraz kumarynę i glikozyd nitrylowy. Roślina stosowana obecnie tylko w homeopatii.
Grzybieńczyk wodny - Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.
Grzybień biały (lilia wodna) - Ochrona prawna dotyczy roślin dziko rosnących na stanowiskach naturalnych (nie podlegają restrykcjom rośliny sadzone w stawach i oczkach wodnych).
Brzoza karłowata - relikt glacjalny
Sasanka - W Polsce 6 gatunków sasanki jest pod ochroną
Miesiącznica trwała - Kwiaty rośliny zapylane są przez motyle nocne
Paprotka zwyczajna - Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową.
Tojad - silnie trujący, kwiaty zawierają alkaloidy dwuterpenowe: akonitynę, akoninę, napelinę, mezakoninę. W Polsce dziko występuje 9 gatunków, wszystkie objęte są ścisłą ochroną. 7 gatunków wpisano do Polskiej czerwonej księgi roślin
Rośliny wodne:
Warzucha polska - endemit, rośnie tylko przy ciekach wodnych stale płynących, bogatych w wodę wapienną, dobrze utlenowaną.
Wielosił błękitny - Roślina lecznicza
Knieć błotna (kaczeniec) - Roślina trująca. Świeże ziele zawiera anemoninę, która w większych ilościach jest toksyczna
Lulecznica kraińska - Roślina bardzo silnie trująca. Cała roślina jest trująca, najsilniej korzenie. Zawiera alkaloidy tropanowe, głównie skopolaminę i atropinę.
Długosz królewski - Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski.
Wawrzynek wilczełyko - Wawrzynek wilczełyko, mimo że jest trucizną, ma słodko-cierpki smak. W środku ma jedną niewielką pestkę, przypominającą trochę pestki truskawek. Ta trucizna działa wprost na serce i po zjedzeniu jej odczuwa się jedynie lekkie pieczenie w gardle.
Wawrzynek główkowy - Gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Trujący.
Bluszcz pospolity - Jest rośliną miododajną, leczniczą i kosmetyczną
Barwinek pospolity - Objęty ochroną częściową.
Marsylia czterolistna - W ostatnich dziesięcioleciach stanowiska naturalne tej rośliny w Polsce zanikały i w rezultacie stanie dzikim gatunek ten w naszym kraju uznano za wymarły.
Flora cienista:
Parzydło leśne - Gatunek objęty całkowitą ochroną ścisłą.
Pióropusznik strusi - W Polsce podlega ścisłej ochronie prawnej.
Metasekwoja chińska - jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju metasekwoja. Jest żywą skamieliną.
Wiciokrzew pomorski - Owoce są trujące.
Lilia złotogłów - Objęta jest w Polsce ochroną ścisłą. Trująca - flawonoidy.
Kopytnik pospolity - Cała roślina, a szczególnie kłącze, wydziela specyficzny pieprzowo-aromatyczny zapach zwabiający głównie padlinożerne muchówki, które ją zapylają. Roślina trująca. Roślina objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową
Obuwik kwitnący
Rabata słoneczna:
Ciemiężyca czarna - Roślina lecznicza.
Dyptam jesionolistny - Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Wydzielane przez roślinę olejki eteryczne w upalne i bezwietrzne dni mogą ulec samozapłonowi, stąd roślina nazywana jest ognistym krzewem, gorejącym krzewem lub krzewem Mojżesza.
Pajęcznica liliowata
Miłek wiosenny - Cała roślina zawiera toksyczne glikozydy (adonitoksynę, cymarynę, wernadiginę), flawonoidy, saponiny. Objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Szafirek miękkolistny - Roślina objęta jest w Polsce ochroną ścisłą.
Ciś pospolity - We wszystkich częściach rośliny, oprócz osnówki, znajdują się duże ilości trujących związków. Jest gatunkiem najwcześniej objętym ochroną w Polsce, bowiem chroniony jest od 1423 r.
Iglaste:
Sosna oścista - uważane są za najbardziej długowieczne drzewa na świecie.
Sosna górska (kosodrzewina)
Trawowe letnie - pospolite!
Glistnik (jaskółcze ziele)
Lebiodka pospolita
Melisa
Podbiał pospolity - uzależniający
Bylica pospolita - Roślina trująca: w większych ilościach jest toksyczna.
Jeżówka
Pokrzyk wilcza jagoda - Jest jedną z silniej trujących roślin. Szczególnie silnie trujące są owoce. Jej trujące jagody służyły niegdyś do trucia wilków, stąd nazwa wilcza jagoda.
Piołun i Anyż - produkuje się z nich absynt.
Lubczyk ogrodowy - moczopędny
Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie
Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie znajduje się w Puszczy Piskiej, na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego, przy trasie pomiędzy miejscowościami Ruciane-Nida i Mikołajki. Park ten został założony przez Dr. Andrzeja Krzywińskiego i obejmuje powierzchnię około 100ha.
Park Dzikich Zwierząt Kadzidłowo znajduje się na terenie Puszczy Piskiej. Celem Parku jest umożliwienie poznania przede wszystkim gatunków rodzimych. Położenie Parku na śródleśnych łąkach umożliwia bytowanie zwierząt w warunkach zbliżonych do naturalnych. Większość zwierząt jest zaprzyjaźnionych człowiekiem, dlatego też możliwe jest wejście do niektórych gatunków na ich obszerne wybiegi a nawet karmienie, głaskanie i podziwianie z bliska. Ze względu na rozległość terenu i jego charakter, zwiedzanie Parku odbywa się tylko z przewodnikami, którzy opowiadają o poszczególnych zwierzętach, ich biologii, zwyczajach oraz potrzebie ochrony. Dotyczy to przede wszystkim gatunków rzadkich rzadkich ginących, jak ryś, wilk, puchacz, cietrzew, głuszec, jarząbek.
Dużym sukcesem jest ich rozmnażanie na terenie Parku, co świadczy o odpowiednich warunkach ich utrzymania.
W Parku prowadzone są prace związane z ochroną i reintrodukcją gatunków obecnie ginących lub zagrożonych, jak kuraki leśne czy ryś nizinny. Patronem Parku jest znany przyrodnik i patriota Benedykt Dybowski, który zesłany na Syberię przyczynił się do poznania przyrody tej części świata. W związku z tym w Kadzidłowie znajduje się też grupa zwierząt Syberii i Dalekiego Wschodu.
Reintrodukcja rysi do puszczy piskiej - „Born to be free”
W Polsce obecnie żyje zaledwie około 200 rysi; przede wszystkim w Bieszczadach, znacznie mniejsza jest populacja w północno-wschodniej części Polski głównie w Puszczy Białowieskiej. Te nizinne rysie, bardziej narażone na wyginięcie różnią się od górskich mniej intensywnymi plamkami na futrze.
Częściowo izolowana populacja rysi w Puszczy Piskiej (północno-wschodnia część Polski) przestała istnieć około 20 lat temu. Główną przyczyną wyginięcia były prawdopodobnie zbyt intensywne polowania. Ponieważ lasy na Mazurach nadal zachowały swój naturalny charakter, wydaje się, że ten piękny drapieżnik mógłby z powodzeniem powrócić do swoich ostoi. Niestety w polskich ogrodach zoologicznych hodowane były tylko rysie karpackie, sprowadzono więc do introdukcji rysie z Białorusi (ZOO Mińsk), najbardziej zbliżone do tych, które żyły na tych terenach.
W Parku Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie opracowano nową oryginalną metodę „Born to be free” polegającą na tym, iż w środku lasu, w kompleksach najbardziej odpowiednich dla rysi wybudowano woliery, w których umieszczono dorosłe osobniki. Młode rodzą się w ciszy lasu, a woliera jest tak skonstruowana, że od pierwszych dni życia małe mogą wychodzić na zewnątrz przez małe przejścia, przez które nie mogą wydostać się dorosłe rysie.
Rok 2007 jest czwartym rokiem programu reintrodukcji we współpracy z Lasami Państwowymi i Mazurskim Parkiem Krajobrazowym, a od ubiegłego roku z WWF - Polska.