1. Konsumpcja usług turystycznych i rekreacyjnych:

Konsumpcja (spożycie) - jest rozumiana jako:

a) akt: akt zaspokojenia konkretnej potrzeby człowieka poprzez zużycie (użytkowanie) dóbr materialnych i usług

*społeczna istota konsumpcji: zaspokajanie potrzeb ludzkich (społecznych.)

*fizyczna istota konsumpcji: zużywanie, fizyczna destrukcja dobra, czynności (usługi)

b) proces: powtarzalność aktów konsumpcji i ich powszechność powoduje, że konsumpcja przybiera charakter procesu społecznego

c) faza reprodukcji społecznej: ostatni etap reprodukcji społecznej (produkcja -podział - wymiana - konsumpcja), dział ekonomii (ekonomika konsumpcji)

„Usługami turystycznymi'' w odniesieniu do konsumpcji jako aktu nazywamy więc wszelkie czynności, które zaspokajają potrzeby turystów związane z samą podróżą oraz realizacją jej celu na obszarze turystycznym, tj. zaspokajają potrzeby turystów przed, w czasie podróży i pobytów oraz po podróży.

Zakres usług turystycznych jest szeroki i zróżnicowany. Zależy on przede wszystkim od zróżnicowania potrzeb turystów. W miarę rozwoju turystyki jedne usługi zanikają, a pojawiają się nowe. Możemy wymienić następujące grupy usług turystycznych: usługi transportowe, hotelarskie, informacyjne, gastronomiczne, bankowe, usługi infrastruktury lokalnej, usługi wypoczynkowe i kultury fizycznej, usługi pośrednictwa, usługi handlowe oraz rzemieślnicze (np. fryzjerskie i kosmetyczne, szewskie, krawieckie, pralnicze, fotograficzne itp.)

Za "konsumenta" uważa się każdego, kto nabywa imprezę turystyczną lub wyraża zgodę na jej nabycie (główny kontrahent) lub osobę, w imieniu której główny kontrahent wyraża zgodę na nabycie imprezy (inni beneficjenci) bądź osobę, na którą główny kontrahent lub którykolwiek z innych beneficjentów przenosi prawa do udziału w imprezie (cesjonariusz).

Sferą konsumpcji nazywamy część gospodarki i życia społecznego związana bezpośrednio z zaspokajaniem potrzeb społecznych (żywienie, zaopatrzenie rynku, infrastruktura ekonomiczna i społeczna, polityka społeczna, dochody, ceny itp.

Badania konsumpcji (5 segmentów sfery konsumpcji) obejmują:

1. Potrzeby ludzkie

2. Środki zaspokojenia potrzeb

3. Sposoby zaspokojenia potrzeb (zachowania konsumpcyjne)

4. Efekty (skutki) zaspokojenia potrzeb (k)

5. Źródła i sposoby finansowania konsumpcji.

FUNKCJE KONSUMPCJI, czyli rola, znaczenie, wpływ konsumpcji na zachowania gospodarcze i społeczne człowieka (społeczeństwa).

1.FUNKCJE GOSPODARCZE:

Funkcja reprodukcyjna (czynnika ludzkiego):

- reprodukcja prosta - bieżące, codzienne odtwarzanie zdolności twórczych człowieka (np. odżywianie, sen, wypoczynek, rekreacja, rozrywka, itp.)

- reprodukcja rozszerzona - wzbogacenie ( rozwój) zdolności twórczych człowieka w skali jego życia (np. edukacja, profilaktyka zdrowotna i lecznictwo, uczestnictwo w kulturze)

- reprodukcja rozszerzona - odtwarzanie i powiększanie populacji ludzkiej z całym ich potencjałem wytwórczym, - gospodarczym i kulturowym ( rozwój gospodarczy, rozwój cywilizacyjny)

Funkcja motywacyjna (efekt motywacyjny):

- ujecie mikro: chęć stałego - fizycznego i intelektualnego - rozwoju człowieka (wzrostu konsumpcji, poprawy poziomu i jakości życia) motywuje go do większej pracy uzyskiwania wyższych dochodów, ( czyli wytwarzania większej ilości dóbr)

- ujecie makro: kumulowanie sie zwiększonej aktywności jednostek ludzkich, daje w makro skali efekt w postaci zwiększonego PKB, czyli wzrostu gospodarczego

- konkluzja: im silniejszy efekt motywacyjny konsumpcji, tym większe tempo wzrostu gospodarczego kraju. Występuje sprzężenie zwrotne: konsumpcja <=> wzrost gospodarczy

2.FUNKCJE SPOŁECZNO - KULTUROWE:

- zapewnienie człowiekowi długiego i godnego życia w dobrym zdrowiu i samopoczuciu (poprzez odpowiednie żywienie, profilaktykę, higienę, wypoczynek, edukacje, prawa obywatelskie)

- powiększanie zasobów wiedzy i kwalifikacji, czyli rozwój człowieka ( poprzez wychowanie, edukacje, uczestnictwo w kulturze)

- zwiększenie przestrzennej, zawodowej i społecznej ruchliwości ludzi ( migracje, podróże, awanse zawodowe i społeczne - głównie poprzez edukacje, uczestnictwo w kulturze, rekreacje, turystykę).

PODSTAWOWE KATEGORIE SFERY KONSUMPCJI:

1.POZIOM ŻYCIA (STOPA ŻYCIOWA) - stopień zaspokojenia potrzeb ludzkich wynikający z konsumpcji dóbr materialnych i usług oraz wykorzystania walorów środowiska naturalnego i społecznego.

2.DOBROBYT - zasób przedmiotów konsumpcji oraz środków finansowych będących w dyspozycji człowieka (społeczeństwa). Problemy: posiadanie - użytkowanie, poziom życia - dobrobyt (materialno - finansowa baza konsumpcji)

3.SPOSÓB ŻYCIA (STYL ŻYCIA) -całokształt zachowań i czynności, poprzez które ludzie zaspokajają swoje potrzeby.

4.JAKOŚĆ ŻYCIA- stopień zadowolenia człowieka (społeczeństwa) z całokształtu swej egzystencji.

TYPOLOGIA KONSUMPCJI:

wg kryterium przedmiotu konsumpcji:

Konsumpcja dóbr materialnych i usług:

*konsumpcja dóbr materialnych

żywność i używki (art. zbożowe, mięsne, owoce, itp.)

art. przemysłowe (trwałe: samochody, mieszkania; nietrwałe: odzież, kosmetyki)

*konsumpcja usług:

materialne (handlowe, transportu)

niematerialne (edukacja, kultura)

wg kryterium podmiotu konsumpcji:

*Konsumpcja jednostkowa (indywidualna): kobiety, mężczyźni, dzieci

*Konsumpcja zbiorowa:

gospodarstwo domowe (wg liczny osób, wg fazy rozwojowej)

grupa społeczna (zawodowa, lokalna, wiekowa)

konsumpcja ogólnospołeczna (kraju, społ. kontynentu, całego świata)

wg kryterium źródła finansowania konsumpcji:

*konsumpcja prywatna (finansowana z prywatnych zasobów pieniężnych konsumenta oraz konsumpcja dóbr przez niego wytworzonych)

*konsumpcja publiczna (finansowana ze środków publicznych np. państwa, samorządu, przedsiębiorstwa, org. charytatywnych)

Dobra publiczne - dobra konsumowane (użytkowane) przez zbiorowość ludzką (lokalną, zawodową wg innych kryteriów np. wieku, zdrowia, całe społeczeństwo itp.) finansowane ze środków publicznych; ich konsumpcja nie zależy od dochodów osobistych konsumentów, lecz zgłaszanych potrzeb.

wg kryterium źródła pochodzenia przedmiotów konsumpcji:

* konsumpcja rynkowa (konsumpcja przedmiotów zakupionych, nabytych na rynku)

* konsumpcja naturalna (konsumpcja przedmiotów wytworzonych we własnym gospodarstwie domowym)

* konsumpcja społeczna (konsumpcja dóbr publicznych)

II. Miernik konsumpcji turystycznej.

Konsumpcja dóbr i usług turystycznych oznacza udział ludzi w turystyce oraz określone spożycie dóbr i usług. Dlatego do mierzenia konsumpcji turystycznej stosuje się dwa podstawowe mierniki, tj. wskaźniki turystycznej aktywności ludzi (mierniki ilościowe) i wielkość wydatków turystycznych (miernik wartościowy).

Do mierników ilościowych zaliczamy także wskaźnik aktywności turystycznej gospodarstw domowych. Za gospodarstwo domowe aktywne turystycznie uważa się takie gospodarstwo domowe, którego przynajmniej jeden członek w badanym okresie wziął udział w turystycznym wyjeździe za granicę albo w wyjeździe krajowym na okres dwu dni lub dłużej, czyli w wyjeździe, który obejmował przynajmniej jeden nocleg.

III. Wydatki turystyczne.

Wydatki turystyczne są podstawowym miernikiem wartościowym konsumpcji turystycznej. Na ogół bada się ją od strony wydatków w skali kraju, co pozwala ocenić wpływ turystyki na gospodarkę narodową i na poszczególne jej gałęzie, oraz w skali gospodarstw domowych, co pozwala określić jej udział w spożyciu zarówno pod względem wielkości, jak i struktury, a także ustalić miejsce konsumpcji turystycznej w hierarchii innych potrzeb turystycznych.

Za konsumpcję turystyczną uznaje się wartość dóbr i usług użytych w celu bezpośredniego zaspokojenia potrzeb uczestników turystyki, tj. osób uznanych za odwiedzających.

Wydatki na turystykę obejmują trzy podstawowe pozycje, w zależności od tego, czy są ponoszone w ramach przygotowania do podróży, w trakcie podróży i po jej zakończeniu, a mianowicie:

- wydatki poprzedzające podróż, niezbędne do jej przygotowania i podjęcia;

- wydatki ponoszone w trakcie podróży i pobytu w odwiedzanych

miejscowościach;

- wydatki związane z podróżą, ponoszone po powrocie do miejsca stałego

zamieszkania, np. na wywołanie filmów i odbitki fotograficzne, czy też wydatki mniej

przyjemne, np. na lekarza, jeśli w czasie podróży (wyjazdu) ktoś nabawił się

choroby, wydatki na obuwie czy ubranie, jeśli poprzednie się zniszczyły w czasie

uprawiania turystyki.

Światowa Organizacja Turystyki zaleca niżej podaną klasyfikację wydatków turystycznych:

- Podróże, wakacje i wycieczki - gotowe produkty turystyczne o cenie zryczałtowanej (wycieczki i pobyty)

- Zakwaterowanie

- Wyżywienie

- Komunikacja

- Rekreacja, kultura i sport

- Zakupy

- Inne

Turyści, czy w ogóle odwiedzający, mogą ponosić wydatki, które należałoby wykluczyć z wydatków na turystyk. Są to następujące trzy grupy wydatków, które według Zaleceń Światowej Organizacji Turystyki nie mieszczą się w zakresie wydatków turystycznych:

- zakupy w celach handlowych,

- inwestycje kapitałowe i transakcje zawarte przez gości,

- gotówka dawana krewnym lub przyjaciołom podczas urlopu, niebędąca opłatą za dobra lub usługi turystyczne, a także darowizny dla instytucji;

Makroekonomiczny rachunek konsumpcji turystycznej w danym kraju powinien obejmować trzy podstawowe rodzaje konsumpcji turystycznej:

I - wydatki turystyczne odwiedzających krajowych (turystyka krajowa), w tym wydatki związane z przygotowaniem się do podróży, wydatki w trakcie podróży i wydatki po powrocie z podróży

II - wydatki turystyczne odwiedzających zagranicznych

III - wydatki turystyczne odwiedzających krajowych za granicą (zagraniczna turystyka wyjazdowa)

Na podstawie różnych kombinacji powyższych elementów składowych konsumpcji turystycznej otrzymamy kilka podstawowych wielkości makroekonomicznych: produkt krajowy brutto, eksport, import, produkcja dóbr i usług, spożycie.

IV. Funkcja rynkowa konsumpcji turystycznej.

Funkcja rynkowa konsumpcji polega na powodowaniu zapotrzebowania na określone dobra i usługi, co wpływa na rozwój podaży i ogólnie na rozwój gospodarczy. Taką rolę odgrywa też konsumpcja dóbr i usług turystycznych. Wielkość i struktura konsumpcji stanowią element struktury gospodarczej kraju, od niej zaś w dużej mierze zależy rozwój gospodarki. Wielkość i struktura konsumpcji w gospodarstwach domowych należących do różnych grup społeczno - ekonomicznych odpowiadają ukształtowanym przyzwyczajeniom i upodobaniom. Wzorce te nie są czymś stałym i niezmiennym, mogą się zmieniać pod wpływem różnych czynników. Turystyka jest jednym z tych czynników, który zmienia wielkość i strukturę konsumpcji wielu gospodarstw domowych.

Związek turystyki z wielkością i strukturą konsumpcji jest bardzo ścisły i przejawia się w problematyce czasu wolnego od pracy. Czas ten jest w zasadzie przeznaczony na konsumpcję, a zatem w pewnej mierze także na rozmaite rodzaje i formy turystyki, na uprawianie sportu, dokształcanie się, lekturę, dodatkową pracę zawodową oraz na inne rodzaje działalności. Turystyka stanowi, więc element składowy konsumpcji, jako jedna z form spędzania czasu wolnego od pracy - i w ten sposób występuje w konsumpcji indywidualnej i zbiorowej.

Znaczenie turystyki w konsumpcji zbiorowej wzrasta w miarę zwiększania się ilości czasu wolnego od pracy.

Wielkość i struktura konsumpcji turystycznej zależą nie tylko od rozporządzalnego dochodu, wysokości cen na dobra i usługi oraz od relacji między tymi cenami, ale także od stylu życia poszczególnych grup społeczno - ekonomicznych i przenikania owego stylu między tymi grupami. Dotyczy to konsumpcji turystycznej rezydentów i nierezydentów (turystyka krajowa i zagraniczna turystyka przyjazdowa) oraz części konsumpcji turystycznej rezydentów wyjeżdżających za granicę (wydatki na zakup dóbr i usług związanych z przygotowaniem się do podróży oraz po podróży). Te wszystkie elementy konsumpcji turystycznej wywierają wpływ na rozwój podaży dóbr i usług w kraju, a w konsekwencji na rozwój gospodarczy. W ten sposób konsumpcja turystyczna rezydentów i nierezydentów integruje się z różnymi działaniami i gałęziami gospodarki.

Struktura wydatków turystycznych ukazuje funkcję rynkową konsumpcji turystycznej poprzez powiązanie z wieloma gałęziami gospodarki.

V. Potrzeby turystyczne a potrzeby ludzkie.

Na ogół uważa się, że turystyka znajduje się na wyższych piętrach piramidy potrzeb Maslowa, jako potrzeba wyższego rzędu, co wynika z „przyjemnościowych” definicji turystyki. Sprawa wygląda jednak inaczej, jeżeli weźmiemy pod uwagę definicję turystyki i turysty dla potrzeb statystyki i ekonomiki turystyki oraz „Zalecenia Światowej Organizacji Turystyki” w sprawie klasyfikacji wizyt turystycznych.

• Parter - podróże w celu zapewnienia potrzeb podstawowych, a zatem z całą pewnością będzie to turystyka handlowa, zaopatrzeniowa.

• Pierwsze piętro - wyjazdy w celu regeneracji sił fizycznych - wyjazdy lecznicze, a także wyjazdy handlowe, wyjazdy pielgrzymkowe.

• Drugie piętro - podróże w odwiedziny do krewnych, przyjaciół, znajomych.

• Trzecie piętro - podróże, jako dowód uznania społecznego, odbywane dla prestiżu.

• Czwarte piętro - podróże podejmowane dla samej przyjemności podróżowania, dla radości życia, rozkoszy słońca czy deszczu - oraz szeroko rozumiane wyjazdy poznawcze.

Z porządkowania różnych rodzajów turystyki do wszystkich kategorii potrzeb według piramidy potrzeb Maslowa wynika, że turystyka zaspokaja potrzeby zarówno wyższego, jak i niższego rzędu. Dzieję się tak przy przyjęciu za podstawę definicji turystyki dla potrzeb statystyki i ekonomiki turystyki. Należy pamiętać, że inaczej zachowują się uczestnicy wyjazdów turystycznych z wyższego rzędu piramidy (potrzeby turystyczno - wypoczynkowe), a inaczej z niższego rzędu potrzeb podstawowych.

VI. Potrzeby turystyczne w hierarchii potrzeb gospodarstw domowych.

Gospodarstwo domowe stanowi podstawową komórkę społeczną, w której jest realizowana konsumpcja, rozumiana, jako spożycie dóbr i usług w procesie bezpośredniego zaspokajania potrzeb ludzkich. W gospodarstwie domowym są podejmowane są podejmowane wszelkie decyzje dotyczące poziomu i struktury konsumpcji. Od tych decyzji zależy także miejsce potrzeb turystycznych w hierarchii potrzeb w gospodarstwach domowych.

Miejsce potrzeb turystycznych w hierarchii potrzeb w gospodarstwie domowym oraz wielkość konsumpcji turystycznej zależą od takich czynników, jak rozporządzalny dochód, płatny czas wolny od pracy oraz cały zespół czynników demograficznych. Dlatego ogólnie wszystkie te czynniki można podzielić na wielkość rozporządzalnych dochodów osiąganych przez gospodarstwa domowe oraz na czynniki poza dochodowe, subiektywne i obiektywne.

Pojęcie `'rozporządzalnego dochodu gospodarstwa domowego „ oznacza wszystkie bieżące pieniężne i niepieniężne dochody tego gospodarstwa, pomniejszone o podatki od dochodów, spadków i darowizn oraz nieruchomości. Dochód rozporządzalny jest przeznaczony na wydatki konsumpcyjne, na pozostałe wydatki oraz na przyrost oszczędności.

Czynniki ekonomiczne, takie jak poziom dochodów, poziom cen na rozmaite dobra i usługi, oraz relacje między tymi cenami mają duże znaczenie z punktu widzenia zachowania się gospodarstw domowych i osób, które w ogóle mają predyspozycje do tego, aby się stać turystami. Dobra i usługi turystyczne odznaczają się wysoką elastycznością dochodową popytu.

Czynniki subiektywne sprawiają, że w miarę wzrostu standardu materialnego coraz większa część dochodu nie jest wydawana na konsumpcję bieżącą, lecz przeznaczona na oszczędności, co oznacza, że udział wydatków na konsumpcję w dochodzie, czyli skłonność do konsumpcji, maleje, gdy dochód wzrasta.

Do czynników obiektywnych wpływających na konsumpcję zalicza się czynniki demograficzne, społeczno - zawodowe, wykształcenie, miejsce zamieszkania itp. W tej samej grupie dochodowej czynniki te wpływają zarówno na kształtowanie się wydatków na konsumpcję w ogóle, jak i na konsumpcję turystyczną.

VII. Charakterystyka spożycia turystycznego na przykładzie 2006 roku.

Spożycie turystyczne na terytorium ekonomicznym Polski oszacowano w 2006 roku na poziomie 38 002 009 000 PLN, z czego 17 091 317 tys., tj. 45%, przypadło na wy­dat­ki rezydentów (gospodarstw domowych i poniesione w ramach podróży służbowych). Strukturę spożycia turystycznego według grup nabywców przedstawia wykres 1.

Wykres 1. Struktura spożycia turystycznego w 2006 roku według grup konsumentów

Badając strukturę rodzajową spożycia dostrzega się - podobnie jak w poprzednich latach - prze­wagę wydatków na charakterystyczne produkty turystyczne (54,4%); produkty związane z tu­rystyką i pozostałe stanowiły pozostałe 45,4% spożycia. Najważniejszą pozycję w grupie cha­rakterystycznych produktów turystycznych nabywanych przez odwiedzających (re­zy­den­tów i nierezydentów łącznie) stanowiły wydatki na usługi noclegowe (zarówno hoteli, jak i po­zostałych obiektów zakwaterowania - 34,9%), transportowe ogółem (25,0%), oraz gas­tronomiczne (23,1%).

Wykres 2. Spożycie turystyczne nierezydentów w 2006 roku według produktów

Wykres 3. Spożycie turystyczne rezydentów w 2006 roku według produktów

Oszacowania dokonane dla 2006 roku pokazują, że spożycie usług noclegowych niemal po równo rozkłada się między rezydentów i nierezydentów, z niewielką przewagą tych pierw­szych (ich udział w spożyciu ogółem wyniósł 52,2%, z czego na gospodarstwa domowe przy­padało 31,8%, a na uczestników podróży służbowych - 20,4% ). Usługi gastronomiczne nabywane są w przeważającej mierze przez nierezydentów (66,9%), a w jednej trzeciej przez gospodarstwa domowe rezydentów. Z kolei podstawową grupę klientów jednostek transpor­towych, zwłaszcza międzymiastowych przewozów kolejowych i transportu lądowego stano­wią gospodarstwa domowe (odpowiednio ok. 61% i 45,6%). W 2006 roku zwraca ponadto uwagę wysoki i rosnący udział podróżujących służbowo rezydentów w nabywaniu usług transportu lotniczego (około 30,6%) oraz zakupie paliw (około 37,6%).

---