Chemia kosmetyczna

II Wiadomości wstępne - pierwiastki i związki chemiczne stosowane w kosmetyce

1. Pierwiastki

•Siarka (S) - wykazuje właściwości dezynfekujące i przeciwgrzybiczne.

-Służy do wyrobu:

•maści,

•zasypek,

•preparatów przeciw egzemie, grzybicy, łupieżowi, mydła siarkowego i dziegciowo

- siarkowego (3 i 5% siarki);

-Jej niedobór powoduje:

• nadmierne rogowacenie naskórka,

•łamliwość i wypadanie włosów oraz choroby paznokci;

-Stosowana jest przy:

•stanach łojotokowych,

•wypadaniu włosów,

•trądziku;

-maseczki siarkowe oczyszczają pory skóry, działają antybakteryjnie oraz przeciwzapalnie;

•Cynk (Zn) -

-Właściwości:

•przeciwtrądzikowe;

•ułatwia gojenie się ran;

•zwalcza wolne rodniki;

•cynk mikroporowaty absorbuje nadmiar serum zalegającego pory;

•działa złuszczająco;

•wspomaga proces leczenia łojotoku;

•Krzem (Si) -

-Właściwości:

•uczestniczy w procesach wzrostu włosów i paznokci;

•nadaje strukturalną trwałość całej tkance skórnej;

•odpowiada za sprężystość i elastyczność naskórka oraz skóry właściwej;

•odpowiada za odporność naskórka, błon śluzowych, tkanki łącznej;

•zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych ;

•wpływa na proces syntezy kolagenu;

•przyspiesza proces gojenia ;

•poprawia kondycje paznokci;

•niedobór prowadzi do wypadania włosów, próchnicy zębów, paradontozy;

•poprawia połysk i koloryt włosów, wzmacnia je;

•ma wpływ na syntezę i aktywność mukopolisacharydów w skórze dzięki czemu;

•pomaga zachować prawidłową wilgotność skór.

•Węgiel (C) - sadze, węgiel drzewny, węgiel kostny mają bardzo ciemną, aksamitną barwę, ich czerń jest głęboka, w stanie rozdrobnionym mają dobre właściwości kryjące;

-Zastosowanie:

•do wyrobów czarnych tuszy, kredek, szminek, cieniowania kolorów, przyciemniania pigmentów.

•Srebro (Ag) - wykazuje właściwości silnie bakteriobójcze;

-Zastosowanie:

•Do usuwania brodawek w postaci azotanu (V) srebra;

•Tlen (O) -

-Zastosowanie:

•Wdychanie czystego tlenu przyspiesza procesy utleniania i odżywia pacjenta;

•Jod (J) - jednym ze źródeł jodu są morskie wodorosty (algi)

-Zastosowanie:

•wzmacnia skórę i paznokcie,

•wspomaga lipazę (enzym hydrolizujący lipidy - tłuszcze), odgrywający kluczową rolę w metabolizmie ciał tłuszczowych w naskórku i tkance podskórnej, redukcji cellulitisu,

•w zabiegach jonoforezy, do redukcji blizn

2. Tlenki i nadtlenki

•Tlenek wodoru - woda (H2O) - doskonały rozpuszczalnik wielu substancji nieorganicznych, stosowany do przyrządzania roztworów. Do zabiegów kosmetycznych stosuje się wodę mineralną, destylowaną lub przegotowaną.

•Tlenek cynku (ZnO) - tzw. „biel cynkowa” jony cynku wpływają na odpowiednią budowę włosów i skóry, działa złuszczająco i wspomaga procesy leczenia łojotoku.

-Właściwości:

•bielące i silnie kryjące;

•gojące, ściągające, osuszające, przeciwtrądzikowe;

•ochronne;

-Zastosowanie:

•pudry, zasypki, kremy do użytku zewnętrznego;

•maść cynkowa;

•jako substancje ochronne (filtr), odbijające promienie UV-A i UV-B

•Tlenek tytanu (IV) TiO2 - tzw. biel tytanowa

-Właściwości:

•śnieżnobiała, najtrwalszy biały pigment; kryjące; obojętność chemiczna;

-Zastosowanie:

•by nadać wygląd matowy, mleczny, biały;

•kremy, mleczka, pasty, pudrów, pomadki;

•filtry przeciwsłoneczne;

•Tlenek glinu (Al2O3) -

-Właściwości:

•ma dobre właściwości chłonne;

•hamuje wydzielanie potu przez oddziaływanie na warstwę rogową skóry;

-Zastosowanie:

•pudry, zasypki, pomadki;

•preparaty przeciwpotne,

•dezodoranty;

•Nadtlenek wodoru (H2O2) -

-Właściwości:

•Utleniające i dezynfekujące;

-Zastosowanie:

•przemywania i odkażania ran;

•do rozjaśniania włosów (dodatek NH3 + zwilżacze);

3. Zasady

•Wodorotlenek sodu (NaOH) i potasu (KOH)

-Zastosowanie:

•Do produkcji mydeł oraz innych syntetycznych środków piorących;

•Wyrobów kosmetycznych tj. pasty do golenia, kremy i płyny;

•Wodorotlenek glinu Al(OH)3

-Zastosowanie:

•Ze względu na większą zdolność pochłaniania wielu substancji jest używany do wyrobu barwnych pigmentów, zasypek, pudrów higienicznych i kremów;

4. Kwasy nieorganiczne

•Kwas borowy H3BO3

-Właściwości:

•Bakteriobójcze;

-Zastosowanie:

•W lecznictwie do opatrunków i do przemywania oczu,

•W kosmetyce stosowana jako substancja zakwaszająca, dezynfekująca i konserwująca;

•Kwas krzemowy (xH2O. ySiO2)

-Właściwości:

•Ma zdolność pochłaniania wielu substancji;

•Posiada gęstą i kleistą konsystencję;

•Skuteczny w usuwaniu wykwitów trądzikowych;

-Zastosowanie:

•Do wyrobu zasypek o zdolnościach chłonnych i osuszających;

•Kremów mineralnych;

•W postaci koloidalnej zawiesiny w preparatach oczyszczających skórę;

5. Sole

•Czteroboran sodu (Na2B4O7 . 10H2O) tzw. Boraks

-Zastosowanie:

•Do zmiękczania wody w zabiegach kosmetycznych;

•Do odkażania i zmiękczania skóry;

•Roztwory o wyższym stężeniu boraksu używa się do złuszczania skóry i usuwania piegów;

•Ma również właściwości konserwujące;

•Azotan srebra AgNO3

-Zastosowanie:

•Wydzielający się pod wpływem światła atomy tlenu wykazują działanie dezynfekujące, co znalazło zastosowanie w zabiegach tj. przypalanie brodawek , okłady, dezynfekcja;

•Mleczan sodu CH3CH(OH)COONa

-Zastosowanie:

•Jeden z najlepszych środków kosmetycznych nawilżających skórę;

•Nadboran sodu (NaBO2.H2O2 . 3H2O)

-Właściwości:

•Substancja krystaliczna, słabo rozpuszczalna w wodzie

•Roztwór ma działanie podobne do zalkalizowanej wody utlenionej, tj. ma właściwości wybielające,

-Zastosowanie:

•Złuszczanie naskórka, wybielające,

•Węglan wapnia (CaCO3) i Węglan magnezu (MgCO3)

-Właściwości:

•Substancje białe, praktycznie nie rozpuszczalne w wodzie,

•Zobojętniają kwasy,

-Zastosowanie:

•Do wyrobu zasypek, pudrów oraz past do zębów, do maseczek, mleczek i kremów.

6. Węglowodory

•Eter naftowy - bezbarwna łatwopalna ciecz, bardzo dobry rozpuszczalnik tłuszczów, olejów,

•Benzyna apteczna - stosowana jako zmywacz,

•Nafta - bezbarwna lub żółtawa ciecz, stosowana do wyrobu płynów do włosów,

•Olej wazelinowy i parafinowy - bezbarwna, oleista ciecz, nie rozpuszcza się w wodzie. Stosowana do wyrobu kremów i olejków do opalania oraz do zabiegów kosmetycznych i odtłuszczania skóry,

•Wazelina - mazista, bezwonna, półprzejrzysta substancja barwy od białej do żółtej,nierozpuszczalna w wodzie. Tworzy emulsję z tłuszczami przy użyciu emulgatorów.

•Parafina - substancja stała, drobnokrystaliczna, półprzezroczysta lub biaława, w dotyku tłusta. Po stopieniu miesza się z tłuszczami, olejami, woskami, benzyną, naftą, olejem wazelinowym i parafinowym, tworząc mieszaninę o różnej konsystencji

7. Alkohole

•Etanol - dobry rozpuszczalnik różnych substancji, ma właściwości dezynfekcyjne i wysuszające.

-Roztwór stężony 95% sprzedawany jest pod nazwą spirytus.

-Stosowany jest do sporządzania wyciągów z surowców roślinnych i zwierzęcych oraz toników i wód kwiatowych.

•Mentol - substancja stała, krystaliczna, w wodzie słabo rozpuszczalna,

-występuje w olejku mięty pieprzowej, ma zapach mięty, daje uczucie

chłodu na skórze.

•Glicerol (CH2OHCHOHCH2OH) - bezbarwna, bezwonna, oleista ciecz, miesza się z wodą.

-Stosowany jest do produkcji kremów oraz maści nawilżających.

-Zabezpiecza kosmetyki przed wysychaniem i twardnieniem w niższej temperaturze.

•Cholesterol - substancja krystaliczna, w wodzie trudno rozpuszczalna, rozpuszcza się w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych.

-Dobry emulgator i przeciwutleniacz

-Występuje w połączeniu z tłuszczami jako surowiec do produkcji kremów, mleczka i emulsji.

-Przenika przez warstwę rogową, zmiękcza skórę, ułatwia przenikanie innych składników preparatów kosmetycznych. Wykazuje działanie nawilżające.

•Sorbitol - jest to polialkohol .

-Otrzymywany jest syntetycznie lub pozyskiwany jest z jarzębiny.

-Przygotowany do celów kosmetycznych ma postać białego proszku.

-Rozpuszcza się w wodzie i etanolu.

-83% roztwór wodny sorbitolu jest przeźroczystą cieczą używaną jako czynnik utrzymujący wilgoć.

-Działa przeciwbakteryjnie, nawilżająco, reguluje czynności gruczołów łojowych, zapobiega utraci wody.

-Może być stosowany jako substancja zagęszczająca i zmiękczająca.

-Używany jest w szamponach, odżywkach, kremach, mleczkach, balsamach, tonikach, płynach po goleniu.

•Alkohol cetylowy (C16H33OH) - alkohol tłuszczowy stosowany do:

-Produkcji kremów, mleczek, balsamów, gdzie jest czynnikiem poprawiającym konsystencję.

-Ułatwia wprowadzanie do kosmetyków barwników, substancji konserwujących oraz substancji aktywnych.

-Dobrze się wchłania, zmiękcza naskórek (jest emolientem).

-Ogranicza utratę wody .

•Glikol propylenowy - należy do polialkoholi, (alkohol dwuwodorotlenowy).

-Jest to bezbarwna, bezzapachowa, lepka ciecz.

-Użyty w stężeniu 2-6% tworzy na skórze wilgotny nie wysychający film, zapobiegający utracie wody.

-Używany jest w kremach, balsamach, śmietankach jako środek nawilżający oraz zapobiegający wysychaniu kosmetyku i jako stabilizator (czyli środek

zapobiegający rozwarstwianiu kosmetyków).

8. Fenole

•Tymol - substancja krystaliczna, dość dobrze rozpuszcza się w roztworach alkoholowych.

-Ma zapach przypominający miętę.

-Stosowany w wodach do płukania jamy ustnej i w pastach do zębów.

•Rezorcyna - (1,3-dihydroksybenzen) - substancja krystaliczna, łatwo rozpuszcza się w wodzie i alkoholu.

-Rozcieńczone roztwory mają właściwości bakteriobójcze, dezynfekcyjne i złuszczające.

-Stosowana do produkcji maści i płynów w leczeniu chorób skóry i włosów a także stanowi jeden z podstawowych składników preparatów kosmetycznych do peelingu

9. Aldehydy

•Aldehyd mrówkowy - (formaldehyd HCHO) - jest to gaz o przykrej woni bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie.

-jego 40% wodny roztwór to formalina;

-Z formaldehydu otrzymuje się para formaldehyd stosowany w zasypkach i płynach przeciwpotnych do stóp;

-stosowanie formaldehydu w Polsce jest zabronione.

•Aldehyd benzoesowy (C6H5CHO) - jest to żółtawa ciecz używana w kosmetyce do tworzenia kompozycji zapachowych ze względu na zapach migdałów oraz do produkcji innych substancji zapachowych.

•Aldehyd anyżowy - ciecz o zapachu kwiatów głogu używana w kosmetyce do tworzenia kompozycji zapachowych typu bez, głóg, akacja, mimoza oraz do aromatyzowania pudrów.

•Wanilina - substancja krystaliczna, pozyskiwana z rośliny storczyk - wanilia lub syntetycznie. Używana jest do aromatyzowania pudrów, szminek, kredek.

10. Ketony

•Aceton (CH3-CO-CH3) - substancja bezbarwna, lotna o charakterystycznym zapachu.

-Stosowany jako składnik zmywaczy do paznokci,

•Kamfora - (C10H16O) - otrzymywana jest z drzewka kamforowego lub syntetycznie z terpentyny.

-Kamfora występuje w mieszankach z mentolem i tymolem.

-Stosowana jest w maściach i płynach przeciwpotnych, dezynfekcyjnych i złuszczających skórę ( kremy przeciwpiegowe) oraz w płynnych zawiesinach jako środek łagodzący podrażnienia skóry (daje uczucie chłodu)

11. Tłuszcze roślinne - oleje i oliwy

•Oleje roślinne - to ciekłe tłuszcze otrzymywane z nasion owoców, kiełków

i innych części roślin oleistych.

•Ważną grupę tłuszczów stanowią tzw. biooleje, czyli naturalne oleje roślinne o wysokiej zawartości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych - NNKT, zawierające ponadto inne związki biologicznie czynne takie jak witaminy, fosfolipidy, fitosterole.

•Do grupy NNKT zaliczamy między innymi kwasy: linolowy, linolenowy i arachidonowy.

•Do szczególnie cennych olejów zalicza się

-Olej awokado, jojoba, makadamia, sojowy, winogronowy, brzoskwiniowy,

-Olej z kiełków pszenicy, z oliwek, z nasion wiesiołka,

-Masło Shea,

OLEJE ROŚLINNE

•Olej jojoba - Buxus chinensis /Simondsia chinensis/ - określa się jako płynny wosk - „Liquid wax”, gdyż po oziębieniu krzepnie. Otrzymuje się na zimno z ziaren, zawiera alkohole i kwasy tłuszczowe, nie zawiera gliceryny, wykazuje dużą stabilność w wysokiej temperaturze, nie jełczeje. Olej jojoba wykazuje duże powinowactwo do skóry, jest szybko absorbowany i nie pozostawia tłustego filmu na skórze.

•Masło Shea - masłosz - Butyrospermum Parkii Kotschy - otrzymuje się z nasion, tłuszcz konsystencji masła, zawiera kwas stearynowy/30-40%/, kwas olejowy/45-50%/, trójglicerydy, substancje niezmydlające się/6-8%/, estry woskowe. Substancje niezmydlające się mają duże powinowactwo do warstwy lipidowej naskórka, chronią i wzmacniają cement międzykomórkowy warstwy rogowej. Masło Shea jest naturalnym filtrem

słonecznym.

•Olej migdałowy - Oleum Amygdalarum - otrzymywany z nasion/odmiana słodka/ przez wytłaczanie na zimno, zawiera glicerydy kwasu olejowego/80%/ i kwasu linolowego/20%/, w mniejszych ilościach glicerydy kwasu mirystynowego i palmitynowego. Natłuszcza skórę suchą, starzejącą

- kremy, mleczka

•Olej oliwkowy /oliwa/ - Oleum Olivarum - otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych owoców, zawiera do 70% glicerydów kwasów nienasyconych, w tym 80% glicerydów kwasu olejowego. Łatwo przyswajalna przez skórę -balsamy do ciała, kremy odżywcze

•Olej kakaowy /masło kakaowe/ - Oleum Cacao - otrzymywany z nasion pozbawionych łupiny, zawiera do 60% glicerydów kwasów nasyconych/palmitynowego i stearynowego/ oraz 40% kwasów nienasyconych/olejowego/

•Olej z kiełków pszenicy - Oleum Triticum - wytłaczany na zimno z kiełków pszenicy, zawiera niezędne nienasycone kwasy tłuszczowe, lecytynę, fosfolipidy, fitosterole, fitohormony, karoteny - kremy odżywcze, balsamy do ciała, olejki do opalania

•Olej awokadowy - Oleum Persea - otrzymywany na zimno z owoców, zawiera glicerydy kwasu olejowego i linolowego, witaminy A, B, E, D. Dobrze przenika przez skórę i ma własności zmiękczające - kremy odżywcze, balsamy do skóry suchej

•Olej arachidowy - Oleum Arachidis - otrzymywany z nasion orzecha ziemnego/arachidowego/, zawiera glicerydy kwasu olejowego, linolowego, palmitynowego, stearynowego, arachidowego, witaminę E/tokoferol/, sterole.

•Olej słonecznikowy - Oleum Helianthi otrzymywany z nasion słonecznika, zawiera glicerydy kwasów nienasyconych / 37 - 62% glicerydy kwasu linolowego NNKT/, 25 - 40% kwasu olejowego i 4 -10% glicerydów kwasów nasyconych.

•Olej wiesiołkowy - Oleum Oenotherae otrzymywany z nasion wiesiołka przez wytłaczanie na zimno, zawiera ponad 80% glicerydów nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym ok.70% linolowego, 8 - 14% kwasu gamma - linolenowego/NNKT/.

•Olej z ogórecznika - Oleum Boraginis - otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych nasion, zawiera niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT, do 20% kwasu gamma-linolenowego. Poprawia i normalizuje proces nawilżania skóry.

•Olej Macadamia - Oleum Macadamia - wytłaczany z orzechów, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe- olejowy do 60%, kwas palmitooleinowy - minimum 18%. Olej posiada bardzo dobrą zdolność rozprzestrzeniania się na skórze, hamuje starzenie skóry, chroniąc lipidy ścian komórkowych przed działaniem wolnych rodników.

•NNKT stosowane w preparatach kosmetycznych:

-przywracają zakłóconą równowagę kwasowo-wodno-lipidową skóry, nadając jej kwaśne pH (~5,5).

-Działają one immunostymulująco,

-ułatwiają przyswajanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,

-wywierają korzystny wpływ na naturalną mikroflorę skóry.

-Zapewniają one skórze prawidłowe nawilżenie,

-przywracają funkcje ochronne,

-działają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie.

•Surowce te można znaleźć w większości preparatów kosmetycznych: kremów, balsamów, płynów kąpielowych, maseczek, preparatów do masażu,

12. Substancje pochodzenia mineralnego

•Do substancji pochodzenia mineralnego zalicza się kopaliny,które po przemyciu, wysuszeniu i zmieleniu, są stosowane do produkcji kosmetyków lub do zabiegów kosmetycznych.

•Są to glinki kosmetyczne, wykazujące działanie absorpcyjne, bakteriobójcze, odtruwające,zabliźniające i stymulujące funkcje organizmu;

•Kaolin, bentonit, ziemie barwne, ziemia okrzemkowa, talk, gips palony, pumeks;

•Kaolin (H2AL2Si2O8 . H2O)

-Ma dobre właściwości chłonne i daje się łatwo barwić;

-Znalazł zastosowanie w pudrach, maseczkach, pudrach płynnych, a także do nadawania barwy pudrom i szminkom;

•Bentonit - glinokrzemian magnezu

-Pozwala na otrzymanie trwałych zawiesin składników kryjących i barwiących;

-Stosowany jest do wyrobu kremów, mleczka kosmetycznego oraz pudrów w płynie, a także do mydeł wytwarzających gęstą, trwałą pianę oraz do maseczek i okładów leczniczych;

•Talk (3MgO . 4SiO2 . H2O)

-Biały, lekki i śliski proszek o lekko perłowym połysku,

-Nie rozpuszcza się w wodzie, ma dobre właściwości chłonne

-Używany jako dodatek do pudrów ( nadaje im śliskość, co ułatwia nakładanie), szminek, maseczek kosmetycznych, pudrów do masażu, zasypek i płynów do pielęgnacji stóp, a także mydeł (zwiększa wytwarzanie i trwałość piany).

•Ziemie barwne - naturalne pigmenty tzw. Glinki barwne

-Nadają odpowiednią barwę pudrom w proszku, płynie i kamieniu,

•Pumeks - minerał pochodzenia wulkanicznego

-Występuje w postaci proszku lub kamienia,

-Stosowany jako kamień ścierny do usuwania zgrubiałej skóry, a proszek do polerowania paznokci;

III Podstawowe związki stosowane do wyrobu preparatów kosmetycznych

1. Emulsje i Emulgatory

•Emulsja to układ dwóch nie mieszających się ze sobą (lub mieszających się w ograniczonym stopniu) cieczy, z których jedna jest rozproszona w drugiej w postaci drobniutkich kropelek (do 50 mikronów).

•Aby uzyskać trwałą emulsję stosuje się emulgatory. Jest to substancja powierzchniowo czynna (tenzyd) gromadząca się na granicy faz.

•Grupa hydrofilowa emulgatora wnika w fazę wodną, a grupa lipofilowa w fazę olejową. Cząsteczki emulgatora „spinają” więc w sposób trwały dwie nie mieszające się ciecze, doprowadzając emulsję do stabilnego układu.

•Wyróżnia się następujące typy emulsji:

-Emulsja typu olej w wodzie (O/W), tzn. olej jest substancją rozproszoną (zdyspergowaną) w wodzie np. mleczko kosmetyczne;

-Emulsja typu woda w olej (W/O) tzn. woda jest rozproszona (zdyspergowana) w oleju np. cold krem;

-Emulsje podwójne, w których krople wody rozproszonej zawierają w sobie jeszcze mniejsze kropelki fazy rozpraszającej (dyspersyjnej)

•O/W/O - czyli układ oleju w wodzie zdyspergowanego dodatkowo w oleju,

•W/O/W - czyli układ wody w oleju zdyspergowanego dodatkowo w wodzie.

Znane są trzy rodzaje emulgatorów:

•Jonowe:

-Anionowe - posiadają ładunek ujemny (dobrze odtłuszczające, tworzące gęstą pianę, używane w emulsjach O/W) -

•mydła sodowe, potasowe ( palmitynian i stearynian sodu) i

•mydła amonowe kwasów tłuszczowych i etanoloamin (stearynian trietanoloaminy),

•siarczany i sulfoniany alkilowe (laurylosiarczan sodu, cetylosiarczan

sodu) estry kwasu ortofosforowego i wyższych alkoholi.

-Kationowe - posiadają ładunek dodatni, mają słabe właściwości pianotwórcze i myjące, są natomiast często stosowane jako środki konserwujące, dezynfekcyjne;

•czwartorzędowe sole amoniowe oraz

•pochodne czwartorzędowych zasad heterocyklicznych np. pochodne

pirydyny.

•Niejonowe:

-N-tlenki amin tłuszczowych, wyższe alkohole (np.cetylowy), cholesterol, lanolina, monostearynian glicerolu, lecytyna, spany, tweeny, proteiny ( O/W lub W/O);

•Emulgatory nie należące do środków powierzchniowo czynnych: substancje pochodzenia roślinnego: guma arabska, agar, pektyna, alginian sodu; a także syntetycznego: metyloceluloza i karboksymetyloceluloza oraz pochodzenia mineralnego np. bentonit,

•Emulgatory amfoteryczne - lecytyna (O/W lub W/O), proteiny (żelatyna, kazeina) O/W

2. Środki konserwujące

•Podstawową funkcją środka konserwującego jest utrzymanie kosmetyku podczas magazynowania i użytkowania w takim stanie mikrobiologicznym, w jakim został on wyprodukowany.

•Środki konserwujące powinny charakteryzować się następującymi właściwościami:

-brakiem toksyczności i oddziaływania podrażniającego i uczulającego;

-wysoką aktywnością wobec szerokiego spektrum mikroorganizmów (bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne, grzyby w tym drożdże);

-wysoką efektywnością działania w niskich stężeniach;

-rozpuszczalnością w wodzie;

-brakiem wyczuwalnego zapachu, barwy i smaku;

-odpornością na dezaktywujące działanie pozostałych składników kosmetyków;

•Działanie środka konserwującego związane jest z obecnością w nim grup funkcyjnych lub struktur zdolnych do łączenia się z pewnymi czynnymi grupami białek bakteryjnych;

-Parabeny - estry kwasu p-hydroksybenzoesowego (PHB) - tzw. nipaginy - działają w środowisku słabo kwaśnym grzybobójczo i grzybostatycznie, słabo przeciwbakteryjnie, wykazują działanie konserwujące, antyseptyczne i dezynfekujące;

-Bronopol (2-bromo-2-nitro-1,3-propandiol);

-Germal 115 - skuteczny przeciw bakteriom, nie działający przeciw rozwojowi grzybów, stosowany w kompozycji z parabenami;

-Kwas benzoesowy i jego sole - wykazuje właściwości przeciwgrzybiczne i przeciw bakteryjne, a poza tym jest mało toksyczny. Jako konserwant jest stosowany w stężeniu

0,1%, w wyższych stężeniach 1% występuje w maściach i wodach do ust jako łagodny środek dezynfekujący;

-Kwas propionowy (2%- roztwór) i 10- undecylenowy (0,2%- roztwór) oraz ich sole maja właściwości bakteriostatyczne i przeciwgrzybiczne. Substancje te są stosowane jako konserwanty w preparatach kosmetycznych, przeciwłupieżowych a także artykułach higieny osobistej;

-Kwas salicylowy - 0,5%), jako środek antyseptyczny jest wykorzystywany w pudrach,

mydłach, spirytusie salicylowym a także szamponach przeciwłupieżowych, w stężeniu 5-

20% - jako środek usuwający zrogowacenia skóry;

-Salol - (ester fenylowy kwasu salicylowego) - właściwości antyseptyczne, używany jest

do pielęgnacji jamy ustnej i zębów;

-Hibitan - (chloheksydyna) - środek bakteriobójczy;

•Zawarte w kremach pielęgnacyjnych tłuszcze i oleje są związkami wrażliwymi na rozkład, zarówno biologiczny, jak i chemiczny.

• Rozkład biologiczny tłuszczów i olejów wywołują drobnoustroje oraz

enzymy.

•Inicjatorami rozpadu chemicznego są zazwyczaj: powietrze, światło i

metale ciężkie.

•Produktami tego procesu są przede wszystkim rodniki alkilowe i nadtlenkowe, które w obecności tlenu mogą ulegać dalszym reakcjom (tzw. reakcja łańcuchowa). Produkty biologicznego i chemicznego rozkładu tłuszczów nadają preparatom kosmetycznym zjełczały zapach, a w niektórych przypadkach mogą powodować poważne podrażnienia skóry.

•Dlatego też niezwykle istotne jest aby zapobiegać powstawaniu produktów oksydacji w kosmetykach. Można tego dokonać chroniąc je przed dostępem tlenu i światła, a takżepoprzez zastosowanie środków hamujących ów proces, tzw. antyoksydantów.

3. Antyoksydanty

•Przeciwutleniacze ( antyoksydanty) powinny wykazywać następujące właściwości:

-nietoksyczność i tolerancję przez skórę;

-skuteczność;

-brak reaktywności w stosunku do innych składników preparatu;

-dobrą rozpuszczalność w podłożu.

•Spośród szerokiej gamy antyoksydantów stosowanych we współczesnych preparatach do pielęgnacji skóry wymienić można m.in.:

-tokoferol (wyłapuje już powstałe rodniki),

- kwas askorbinowy (łatwiej reaguje z tlenem aniżeli substraty z podłoża preparatu),

-kwas cytrynowy i jego sole (działa wspomagająco w stosunku do „klasycznych” przeciwutleniaczy).

IV. Związki aktywne stosowane w kosmetykach

Substancje biologicznie czynne

•Składnikiem czynnym kosmetyku jest substancja, która powoduje wystąpienie biochemicznych, chemicznych, fizycznych lub fizykochemicznych efektów wpływających na fizjologię i funkcjonowanie skóry, błon śluzowych i ich przydatków, włącznie z włosami i zębami.

•Działanie składnika aktywnego w danym preparacie jest zewnętrzne i zlokalizowane na danej partii skóry.

•Wprowadzone do skóry dają bardzo korzystny efekt kosmetyczny, natychmiast lub po dłuższym stosowaniu.

•Wyroby kosmetyczne zawierają te substancje w określonych, dopuszczalnych ilościach.

•Substancje biologicznie czynne można podzielić na trzy główne grupy:

-Witaminy;

-Produkty pochodzenia roślinnego;

•Substancje będące materiałem budulcowym i źródłem energii dla roślin (produkty pierwotnej przemiany materii). Należą do nich: cukry, kwasy organiczne, estry kwasów tłuszczowych, aminokwasy, białka, enzymy;

•Substancje będące produktami wtórnej przemiany materii roślin. Należą do nich: niektóre glikozydy, olejki lotne, żywice, balsamy, garbniki, saponiny, terpeny,

-Produkty pochodzenia zwierzęcego

•Są to embrioblasty, kolagen, lanolina, melatonina, placenta

1. Witaminy

•Witaminy to biokatalizatory (koenzymy wchodzące w skład enzymów). Są związkami organicznymi o zróżnicowanej budowie, niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Brak (hipowitaminoza) i nadmiar (hiperwitaminoza) witamin w organizmie wywołuje stany chorobowe.

•Wykazują działanie ogólnoustrojowe (po podaniu doustnym) oaz

działanie miejscowe witamin, zawartych w preparatach kosmetycznych i zastosowanych zewnętrznie. Z reguły działania te się wzajemnie wspomagają, dając bardzo korzystne rezultaty dla organizmu

•Przenikanie witamin przez skórę zależy od podłoża, w którym są rozpuszczone.

•Rozróżnia się witaminy:

-rozpuszczalne w wodzie: B1, B2, B5, B6, B12, C, H, PP;

-rozpuszczalne w tłuszczach stałych i płynnych: A, D, E, F, K

•Witamina A (Retinol C20H29OH)- INCI słabsza forma wit. A -retinyl palmitate

Działanie: •nie dopuszcza do nadmiernego wysuszenia skóry, zabezpiecza przed jej łuszczeniem i chropowatością naskórka,

•poprawia wilgotność naskórka - warstwy rogowej

•czynnik przeciwinfekcyjny i wzrostowy, działający jako bodziec w budowie nowych komórek,

•niweluje skutki działania promieni słonecznych,

Zastosowanie:

•kremy odżywcze i rewitalizujące - stymulują produkcję białek skóry,

•preparaty po opalaniu,

•balsamy do ciała - natłuszcza skórę, działa kojąco, odnawia naskórek,

•Witamina C (kwas askorbinowy) - (INCI: ascorbyl palmitate)

Działanie:

•przyspiesza spowolnione procesy fizjologiczne komórek,

•spowalnia procesy starzenia skóry,

•zwiększa jej odporność przed zanieczyszczeniami środowiskowymi i działaniem

promieni słonecznych,

•pobudza mikrokrążenie, stymuluje ukrwienie, powoduje dotlenienie komórek skóry,

•utrzymuje prężność i odporność naczyń krwionośnych, zapobiegając ich pękaniu,

•działa kojąco, przyspiesza gojenie ran i oparzeń (w tym także słonecznych),

•delikatnie złuszcza, rozjaśnia skórę; zmniejsza skłonność do przebarwień i piegów.

Zastosowanie:

•kremy rewitalizujące,

•preparaty przeciwzmarszczkowe,

•toniki (odświeżają, regulują pH),

•Witamina E (tokoferole) -(INCI: Tocopheryl acetate)

•Działanie:

•neutralizuje wolne rodniki,

•przeciwobrzękowe i przeciwzapalne,

•zmniejszanie podrażnień i oparzeń słonecznych (wit. E nie jest filtrem!!!)

•aktywuje komórki skóry,

•odżywcze,

•Zastosowanie:

•preparaty regeneracyjne (szczególnie dla skóry wysuszonej, z wyraźnymi oznakami starzenia)

•preparaty promienioochronne

•balsamy regeneracyjne (szczególnie po lecie)

-Witamina B5 (kwas pantotenowy) -potrzebna do właściwego wzrostu włosów, pomaga

utrzymać jędrność i elastyczność skóry, działa przeciwzapalnie;

-Witamina PP (niacyna) -Usuwa toksyczne substancje z organizmu, reguluje

wilgotność i złuszczanie się skóry, eliminuje stany zapalne skóry;

- Witamina H (biotyna) - „witamina skóry” o działaniu antyłojokotowym; Zwalcza i likwiduje zmarszczki, poprawia kontury skóry, nawilża ją, usuwa worki pod oczami, zmniejsza rozszerzone pory, rozjaśnia przebarwienia skóry; •Służy do pielęgnacji cery suchej, zwiotczałej, przedwcześnie starzejącej się;

2. Emolienty

•Emolienty to woski czyli estry wyższych kwasów tłuszczowych i wyższych alkoholi

•znalazły zastosowanie w emulsjach.

•wprowadzane są do fazy olejowej wyrobu, gdyż należą do surowców lipofilowych, nierozpuszczalnych w wodzie.

•Emolienty na ogół dobrze rozprzestrzeniają się na stosowanych powierzchniach, pokrywając je cienką warstewką, która pełni rolę swoistego filmu chroniącego skórę przed nadmiernym odparowywaniem wody z głębszych jej warstw, a także przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.

•Naturalne (roślinne i zwierzęce)

-Wosk pszczeli (wydzielina gruczołów woskowych pszczół, z których budowane są plastry woskowe), jest to palmitynian mirycylowy;

-lanolina. - ma skład zbliżony do sebum, pokrywającego ludzką skórę

•alkohole lanolinowe lub euceryt - otrzymywanie przez zmydlanie lanoliny, po oczyszczeniu i po połączeniu z wazeliną dają doskonałą, nie jełczejącą bazę do kremów i maści tzw. eucerynę);

-Olbrot - otrzymywany jest z tłuszczu wielorybiego, to estry alkoholu cetylowego C15H31CH2OH i kwasów palmitynowego, mirystynowego, laurynowego;

-Jojoba i woski owocowe

•Mikrokrystaliczne (kopalne)

-Wosk ziemny (ozokeryt),

-Wosk ziemny oczyszczony (cerezyna),

-Wosk z węgla brunatnego (wosk montanowy),

•Syntetyczne - substancje stałe lub ciekłe (gęste oleje)

-Palmitynian cetylu (sztuczny olbrot),

-Cetiol (sztuczny olej, z mirystolem - wosk syntetyczny),

-Utwardzone tłuszcze ( z olejów roślinnych i z ryb),

-Woski ciekłe (estry alkoholu izopropylowego z kwasami np. mirystynowym (mirystol), palmitynowym, stearynowym lub laurynowym),

-Woski z kwasu mlekowego i rozgałęzionych alkoholi, np. mleczan izostearylu (OH-Isostearil), który natłuszcza i jednocześnie nawilża skórę dzięki obecności hydrofilowej grupy -OH)

Woskami odpowiadającymi naturalnym tłuszczom (lipidom) skóry są: cetiol i mirystol

-Mirystol - jest składnikiem płynów odżywczych, mleczek, lekkich kremów nawilżających, emulsji do demakijażu, preparatów plażowych i olejków kąpielowych;

3. Fosfolipidy

•Są to związki złożone z glicerolu, kwasów tłuszczowych, kwasu fosforowego oraz z grupy funkcyjnej nadającej im charakterystyczne właściwości;

•Są naturalnymi emulgatorami, po dodaniu do kosmetyku wiążą wodę w skórze;

•Stanowią istotny element budulcowy błon komórkowych, składnik struktur skórnych;

•Wykazują silne działanie nawilżające i natłuszczające, zmiękczają naskórek,

•Regulują pracę gruczołów łojowych zapobiegając przetłuszczaniu się skóry i włosów;

•Ułatwiając resorpcję i penetrację substancji biologicznie czynnych preparatów kosmetycznych;

•Najbardziej rozpowszechnionym fosfolipidem jest lecytyna (HOCH2CH2N(CH3)3

•Najczęściej stosowane substancje biologicznie czynne przenoszone za pomocą nośników to:

-proteiny (kolagen, elastyna) ,

-witaminy, -ekstrakty roślinne,

-olejki eteryczne,

-środki powodujące opalanie (DHA, tyrozyna),

-substancje silnie nawilżające,

4. Kwasy owocowe (AHA, .-hydroksykwasy)

•Występują w różnych owocach, warzywach, trzcinie cukrowej i kwaśnym mleku

•Pomagają w usuwaniu warstwy martwych komórek nagromadzonych na powierzchni skóry.

•Wykazują działanie złuszczające, wygładzające, rozjaśniające, stymulują proces odnowy skóry, nawilżają i są nośnikami innych trudno wchłanialnych składników preparatów kosmetycznych;

Kwas glikolowy - •występuje w soku trzciny cukrowej, •syntetyczny, stosowany do peelingu,

•inicjuje odbudowę komórek głębiej położonych, co powoduje, że skóra jest jędrniejsza, bardziej sprężysta i zdrowsza, •w praktyce stosuje się preparaty o stężeniu od 15 do 40% przy pH w zakresie 2,5 - 5;

Kwas mlekowy (2-hydroksypropanowy) -

•powstaje np. podczas intensywnego wysiłku w mięśniach, kwaśnienia mleka, kiszonek, kapusty i ogórków;

•ma właściwości konserwujące;

•jako ~ 1% roztwory występują w wodach toaletowych, niektórych kremach o działaniu wybielającym, okładach do złuszczenia skóry oraz maseczkach;

•bardziej stężone roztwory stosowane są do usuwania brodawek, odcisków, piegów i złuszczania skóry;

•wykorzystywany jest również w odżywkach i szamponach do włosów i tonikach;

Zalety:

•Zdolność do wiązania wody jako substancji nawilżającej;

•Zdolność do głębokiego wnikania w naskórek (jako nośnik);

•Wzmacnia struktury kolagenowe skóry właściwej;

5. Białka

•Cytokiny -(„czynniki wzrostu” wydzielane przez komórki zwierzęce) - są to glikoproteidy - łańcuchowe polimery (polipeptydy) złożone z aminokwasów i grupy cukrowej.

-wykazują działanie miejscowe;

-obecne w skórze odpowiedzialne są za syntezę kolagenu i elastyny oraz produkcję kwasu hialuronowego i podstawowych składników odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie skóry,

-Wykazują działanie antyoksydacyjne,

Wprowadzone do preparatów kosmetycznych pełnią funkcję:

-przeciwzmarszczkową,

-regenerującą;

-ujędrniająco-nawilżającą;

-obronną;

•Enzymy - składają się z białka (apoenzymu) oraz z grupy czynnej (koenzymu),

-biokatalizatory o specyficznym działaniu, regulujące metabolizm komórek i tkanek;

-umożliwiają przebieg większości reakcji zachodzących w żywych organizmach, w tym także w skórze;

-najczęściej stosowane są enzymy pochodzenia roślinnego;

Umożliwiają lub przyspieszają określone procesy chemiczne:

-powodują odnowę komórkową, neutralizują szkodliwe produkty przemiany materii;

-dezaktywują wolne rodniki, rozkładają i usuwają uszkodzone utlenianiem proteiny i lipidy;

-odgrywają istotną rolę w fizjologii skóry właściwej, biorąc udział w metabolizmie tk.

-zastosowanie: peeling enzymatyczny;

•Kolagen - białko proste, należy do grupy skleroprotein, zbudowany z długich spiralnych łańcuchów peptydowych, które są silnie usieciowane wiązaniami poprzecznymi.

-Kolagen otrzymuje się przez ekstrakcję skór cielęcych, obecnie jako alternatywę stosuje się wyciągi kolagenowe z łusek rybich.

•U roślin ekwiwalentem kolagenu są tzw. ekstensyny - proteiny bogate w hydroksyprolinę - aminokwas charakterystyczny dla kolagenu, ale nie mają potrójnej budowy spiralnej, która decyduje o elastyczności.

•Proteiny ryżowe - Hydrolysed Rice Bran - wysokocząsteczkowe, rozpuszczalne w wodzie proteiny o działaniu: wygładzającym i napinającym skórę.

•Proteiny sojowe - Hydrolyzed Soy Protein - wyciąg z błony komórkowej z ziaren soi o działaniu podobnym do placenty /zawiera beta - sitosterol proteiny sojowej o działaniu podobnym do kolagenu i elastyny/naturalnych białek skóry/, genisteinę /izoflawon/ - związek utrzymujący w dobrej kondycji cienkie i kruche naczynia krwionośne oraz mukopolisacharydy /kwas hialuronowy/.

-Cząsteczka uzyskana z białka soi - aminokina - wysyła sygnały do odpowiednich komórek skóry, które uaktywniają syntezę kolagenu i elastyny, stymulują produkcję glikanów

6. Polisacharydy •są to cukry złożone;

•wykorzystuje się do produkcji kosmetyków w postaci żelu lub emulsji

do maseczek, kremów i maści;

•skrobia jest podstawą zasypek;

•ß-glukan -

-pozyskiwany z owsa i z drożdży;

-może być stosowany jako suplement diety albo aplikowany na skórę,

-wykazuje działanie: wspomaga wzrost keratynocytów, gojenie skóry, łagodzi podrażnienia, może stymulować proces odnowy kolagenu;

•Kwas hialuronowy -

-pełni funkcję nawilżacza - wiąże wodę, chroni przed wysuszeniem, wygładza naskórek, wspiera właściwości ochronne. Produkty z kwasem hialuronowym można bezpiecznie stosować zimą,

-pełni również role nośnika tzn. substancji ułatwiającej wprowadzenie innych składników preparatu w głąb skóry.

7. Ceramidy

•naturalne składniki naskórka;

•są to lipidy stanowiące ok. 40% tzw. cementu międzykomórkowego, który spaja komórki naskórka w zwarta tkankę, nie dopuszczającą do utraty wilgoci;

•z wiekiem ceramidy ulegają uszkodzeniu na skutek działania szkodliwych czynników zewnętrznych. Woda z naskórka odparowuje, a skóra wysusza się i złuszcza;

•czyste ceramidy (aminoalkohole wielołańcuchowe) otrzymuje się przez wielostopniową ekstrakcję materiału zwierzęcego, również niewielkie ich ilości występują w niektórych roślinach (słonecznik, oliwki) oraz w drożdżach;

•ceramidy chronią skórę przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi: słońcem, mrozem, wiatrem, skażeniem środowiska;

•są składnikami wielu kremów;

Promienie ultrafioletowe działają bezpośrednio na skórę. Głębokość penetracji zależy od stopnia pochłaniania zakresu promieniowania przez tkanki.

-UV A - zakres 320 - 400 nm dociera do skóry właściwej

-UV B - zakres 290 - 320 nm nie przekracza naskórka

-UV C - zakres 200 - 320 nm jest całkowicie zatrzymywany przez ozon

stratosferyczny

Promieniowanie UV powoduje powstawanie wolnych rodników w skórze, które

łatwo wchodzą w reakcje chemiczne, utleniają białka i lipidy. Określone reakcje

powodują powstawanie wolnych rodników w skórze:

-poparzenie przez promienie UV - odczyn rumieniowy

-fotopromieniowanie UVA uszkadza nienasycone kwasy tłuszczowe

-fotopromieniowanie UVB produkuje wolne rodniki i prowadzi do zmniejszenia obrony immunologicznej skóry

8. Substancje promieniochronne

•Substancje promienioochronne to związki chemiczne wykorzystywane w kosmetykach, których podstawowym zadaniem jest ochrona skóry przed szkodliwym działaniem

światła słonecznego.

•We współczesnych kosmetykach możemy spotkać następujące grupy filtrów.

-I grupę stanowią filtry chemiczne absorbujące (pochłaniające) energię niesioną przez promieniowanie słoneczne,

-II grupę tworzą filtry fizyczne, związki nieprzepuszczające promieniowania ultrafioletowego, działają jak mikrolustra.

-III grupę stanowią filtry naturalne

•Z filtrów fizycznych wykorzystuje się obecnie przede wszystkim:

-dwutlenek tytanu (TiO2);

-tlenek cynku (ZnO), związki te chronią przed UVB oraz przed

częścią widma UVA;

•Z filtrów chemicznych (absorbujących) należy wymienić takie związki jak:

-Melatonina, pycnogenol, witamina C i E;

-oktokrylen - ochrona przed UVB;

-trisiloxan drometrizole i jego pochodne - chroni przed UVB i UVA, spotykany pod handlowymi nazwami silatrisol;

-butyl methoxydibenzylomethane (Parsol 1789 ) - czyli avobenzone, który jest obecnie jednym z nielicznych związków chroniących przed promieniowaniem UVA;

•Tinosorb M - jest najnowszej generacji filtrem, chroni zarówno przed UVB jak i UVA. Posiada właściwość chemicznych i mineralnych, a to dzięki temu, że ma on postać mikronizowanego filtru chemicznego;

•PABA (kwas para aminobenzoesowy)i jego ester metylowy;

•Filtry naturalne to:

•Melanina - naturalny, brunatno-czerwony, nierozpuszczalny polifenol (wielkocząsteczkowy polimer), powoduje pigmentację skóry i włosów u ludzi i zwierząt;

-Skóra ludzka zawiera ~1% a włosy ~2% melaniny, jej brak w organizmie powoduje bielactwo a w skrajnym przypadku albinizm;

-Pełni rolę „filtra chemicznego”, neutralizując wolne rodniki, które przyspieszają procesy starzenia się skóry i działają rakotwórczo, a w mniejszym stopniu „filtra fizycznego”,

odbijającego promieniowanie, co zapobiega poparzeniom i wnikaniu promieni UV w głębsze warstwy skóry oraz podnosi odporność skóry na zmiany nowotworowe;

-Melaninę stosuje się w kosmetykach do opalania, farbach do włosów, a także w kosmetykach o formule liposomowej do brązowienia trudno opalającej się skóry.

•Ekstrakty roślinne - filtr UVB otrzymany z korzeni rośliny

-Orzech włoski /Juglans regia/,

-Arnika górska/Arnica Montana/

•Wykazują zdolność pochłaniania w zakresie UVA, ale zdolność absorbowania nie jest wystarczająco wysoka.

•Surowce roślinne wspomagają działanie filtrów chemicznych i fizycznych -

-masło Shea, -olej sezamowy, -masło kakaowe,

-karotenoidy.

9. Środki brązujące i rozjaśniające skórę

•tzw. samoopalacze, których podstawowym składnikiem jest dihydroksyaceton (DHA), stosowany w stężeniu 2 - 5% w lotionach, żelach i emulsjach;

-DHA reaguje z keratyną naskórka, tworząc intensywnie zabarwione brązowo-żółte kompleksy;

-aby pogłębić kolor opalenizny, do samoopalaczy dodaje się wyciąg liści lub łupin orzecha (brązowy pigment jugolon), ekstrakty z dziurawca lub marzanki;

•Depigmentacja skóry polega na hamowaniu aktywności tyrozynazy i blokowaniu syntezy melaniny.

-Inhibitorami stosowanymi do tego celu są: kwas askorbinowy, betulina z brzozy, arbutyna z mącznicy lekarskiej i borówki, hydrochinon, kwasy: kojowy, salicylowy, benzoesowy, linolenowy, azelainowy oraz ekstrakty z zielonej herbaty lub rumianku;

V. Wyciągi ziołowe stosowane w kosmetyce

•Zioła to roślinne surowce lecznicze. Stanowią one tą część rośliny, w której występuje najwięcej nagromadzonych substancji czynnych biologicznie, dlatego nie zbiera się całych roślin tylko określone organy. W surowcu znajdują się substancje biologicznie czynne oraz liczne substancje towarzyszące. Substancje czynne odpowiedzialne są za działanie terapeutyczne, substancje towarzyszące spełniają funkcję substancji pomocniczych, mogą wzmacniać działanie substancji czynnej lub osłabiać.

•Surowiec zielarski mogą stanowić następujące organy rośliny (w nawiasie nazwa łacińska):

-Liść ( Folium)

-Ziele (Herba)

-Kwiat (Flos), Kwiatostan (Inflorescentia), Koszyczek (Anthodium)

-Owoce (Fructus), Nasiona (Semen)

-Korzeń (Radix), Kłącze (Rhizoma)

-Kora (Cortex)

1. Substancje biologicznie aktywne zawarte w ekstraktach

•Kwasy owocowe AHA -

-Występują w różnych owocach, warzywach, trzcinie cukrowej i kwaśnym mleku

-Wykazują działanie złuszczające, wygładzające, rozjaśniające, stymulują proces odnowy skóry, nawilżają i są nośnikami innych trudno wchłanialnych składników preparatów kosmetycznych;

•Aminokwasy - działają nawilżająco i zwiększają nawilżające działanie innych składników w skórze;

•Antocyjany - cyjanina i malwina

-pozyskuje się je z: owocu czarnej jagody, aronii, czarnej porzeczki, ciemnych winogron, kwiatu malwy czarnej i bławatka; -mają działanie przeciwrodnikowe, przeciwzapalne, uelastyczniają naczynia krwionośne, poprawiają wzrok, wiążą metale ciężkie;

•Związki krzemu -

-Występują pod postacią kwasu krzemowego lub rozpuszczalnej krzemionki.

-Występują głównie w skrzypie polnym, owsie, kłączu perzu, rdeście ptasim,

-Działają uszczelniająco na naczynia włosowate, poprawiają jędrność skóry i polepszają ukrwienie,

•Flawonoidy -

-pozyskuje się je z: ziele ruty, miłorząb japoński, kasztanowiec, fiołka trójbarwnego, gryki, rdestu ptasiego, skrzypu polnego, kwiatostanu głogu, liść brzozy, kwiatu bzu czarnego, owoców cytrusowych i arniki;

-wykazują działanie uszczelniające i uelastyczniające naczynia krwionośne, przeciwobrzękowe;

•Alantoina - -występuje w kiełkach zbóż, łupinach kasztanów, korzeniu żywokostu;

-przyspiesza ziarninowanie uszkodzonej tkanki, działa kojąco i łagodząco na podrażnioną skórę;

•Śluzy -Najważniejszymi surowcami do pozyskiwania śluzów są: korzeń i liść prawoślazu, kwiat ślazu, kwiat malwy czarnej, siemię lniane, nasiona kozieradki, nasiona babki, kwiat lipy, łodygi kaktusów, liście agawy, aloes, algi;

-Stosowane tworzą powierzchniowo cienki film ochronny. Ściągają i naprężają skórę, działają zmiękczająco, odświeżająco i nawilżająco. Łagodzą podrażnienia i wypryski alergiczne oraz zapobiegają nadmiernej utracie wilgoci przez naskórek. -Są stosowane do produkcji kremów, lotionów, mleczek i maseczek;

•Garbniki-pozyskuje się z kory dębu, wierzby, kasztanowca, kory i liści oczaru wirginijskiego oraz liści orzecha włoskiego i szałwi; -działają: przeciwłojokotowo, ściągająco, przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, przeciwwysiękowo, hamują

drobne krwawienia, a jednocześnie likwidują ból i uczucie pieczenia i swędzenia, uszczelniają naczynia włosowate;

-stosowane są w szamponach przeciwłupieżowych, mydłach, lotionach, kremach, maseczkach do pielęgnacji skóry tłustej i trądzikowej;

•Glikozydy -do glikozydów należą saponiny, które zawarte są w: korzeniu mydlnicy, naparstnicy, kwiecie i korzeniu pierwiosnka, kwiecie dziewanny, owocach kasztanowca, korzeniu żeń-szenia;

-maja działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, przeciwobrzękowe, przeciwbakteryjne, uszczelniające ściany naczyń;

-wchodzą w skład kremów, żeli, mydeł do golenia i mydeł do zwalczania cellulitisu;

•Karotenoidy - barwnik naturalny utlenione pochodne karotenów o barwie żółtej;

-występują obok karotenów w liściach, kwiatach, nasionach i owocach;

-stosowane są do barwienia kremów olejków z prowitaminą A

•Mikroelementy - stosowane zewnętrznie i wewnętrznie;

-do celów kosmetycznych są pozyskiwane z: soli morskiej, planktonu, mułu z dna Morza Martwego oraz z roślin: pokrzywy, skrzypu, alg (morszczyn);

•Escyna - otrzymujemy z owoców kasztanowca

-działa na skórę przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, łagodnie ściągająco i uszczelniająco na ściany naczyń krwionośnych

2. Działanie kosmetyczne ekstraktów roślinnych

•ekstrakty roślinne - wyciągi roślinne na bazie rozpuszczalnika (alkohole,

glikole, estry kwasów tłuszczowych, oleje roślinne);

•mają działanie tonizujące, łagodzące, ściągające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i nawilżające

•Algi - zaopatrują naszą skórę w witaminy, aminokwasy, elementy śladowe, proteiny i składniki mineralne, przez co regenerują tkanki i komórki i zapewniają jej prawidłowe nawilżenie, gładkość i elastyczność,

-wykazują działanie antyoksydacyjne, antyrodnikowe i przeciwzapalne, wzmacniają ściany naczyń, poprawiają jej koloryt;

-bakteriostatycznie, regulują pracę gruczołów łojowych, poprawiają krążenie, stymulują przemianę materii;

•Arnika górska- wykazuje działanie rozgrzewające, antyseptyczne, regenerujące,

przeciwwysiękowe;

•Miłorząb japoński - (Ginko Biloba) -Poprawia elastyczność krwinek i naczyń włosowatych powodując lepsze ukrwienie a także krążenie krwi w nogach (przeciwdziałają efektowi

zimnych stóp); zwiększa odporność organizmu na niedotlenienie,

•Kasztanowiec - Owoce, kwiaty i kora kasztanowca działają przeciwzapalnie, ściągająco i wzmacniająco na układ krwionośny;

•Oczar Wirginijski - O działaniu ściągającym, przeciwobrzękowym, przeciwkrwotocznym, przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym;

•Aloes -Wykazuje właściwości regenerujące, nawilżające, przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe i przeciwgrzybicze;

•Żeń - szeń -Używa się go do produkcji preparatów "odmładzających" skórę, stymuluje on, bowiem odnowę naskórka, przywracając skórze równowagę fizjologiczną, reguluje też gospodarkę wodno - tłuszczową.

Przegląd ważniejszych ziół stosowanych kosmetykach

•Rumianek pospolity [Anthodium chamomillaes] - surowcem są koszyczki kwiatowe, które zawierają azulen, kwasy organiczne, garbniki, sole mineralne (K, Mn), witaminę C, fitosterole, kwas nikotynowy. Ma działanie przeciwzapalne i łagodzące.

•Lipa drobnolistna [Tilia cordata] - surowcem są całe kwiatostany, które zawierają, glikozydy, garbniki, śluz. Ma zastosowanie jako dodatek do maseczek przy cerze wrażliwej,podrażnionej, łatwo pierzchnącej.

•Siemię lniane [Semen lini] - działa przede wszystkim osłaniająco dzięki zawartości śluzu. Zewnętrznie stosuje się jako odwar do przemywania skóry suchej i normalnej.

•Żywokost lekarski [Symphytum officinalis] - działa na skórę osłaniająco, ściągająco, zmiękczająco i gojąco. Zawiera alantoinę, która przyspiesza odnowę komórek Dobry jest dla cery szorstkiej i zniszczonej.

•Prawoślaz lekarski [Althaca officinalis] - prawoślaz działa zmiękczająco i osłaniająco. Stosowany przy stanach zapalnych skóry, do zmiękczania skóry szczególnie w postaci maseczek.

•Mięta [Folium mentoe] - zawiera m.in. mentol, który daje uczucie chłodu. Stosuje się przy świądzie skóry i stanach zapalnych.

•Pokrzywa [Folium urticae] - jest bogata w składniki mineralne i chlorofil. Ma działanie przeciwzapalne i odwadniające.

•Szałwia lekarska [Salvia officinalis] - ze względu na zawartość garbników, saponin, olejów eterycznych ma działanie odkażające i ściągające.

•Rozmaryn [Folium rosmarin] - przeciwdziała tworzeniu się zmarszczek, działa ściągająco.

•Nostrzyk lekarski [Herba meliloti] - stosowany dla cery tłustej, gdyż działa zmiękczająco i przyspiesza gojenie ran.

•Krwawnik [Achilles millefolium] - działa oczyszczająco, ściągająco, kojąco, przeciwzapalnie, ułatwia usuwanie martwych komórek i zamykanie por.

•Skrzyp polny [Equisetum arvense] - zawiera znaczne ilości związków krzemu, wpływa na elastyczność i odporność naskórka, tkanki łącznej i błon śluzowych. Zwiększa krzepliwość krwi, pojędrnia skórę, przyspiesza gojenia. Ma własności bakteriobójcze i bakteriostatyczne.

•Nagietek lekarski [Calendula officinalis] - ma działanie przeciwzapalne, przyspiesza gojenie

•Przywrotnik [Achemilla] - zawiera garbniki, substancje żywicowe, kwasy organiczne, sole mineralne. Stosowany przy stanach zapalnych skóry, jest dobrym środkiem ściągającym szczególnie przy rozszerzonych porach.

•Koper włoski, fenkul [Foeniculum vulgare] - wykazuje działanie bakteriobójcze. Owoce zawierają 2 - 6% olejków eterycznych, 6 - 12 tłuszczu, około 15% białka, oprócz tego flawonoidy, woski, cukry, sole mineralne.

•Jałowiec [Juniperus] - owoce mają działanie antytoksyczne, wzmagają krążenie krwi i regulują gospodarkę wodną.

•Do najczęściej stosowanych przetworów ziołowych należą:

-Soki i miazgi owocowe lub roślinne sporządzone ze świeżego surowca przez rozdrobnienie i wytłaczanie;

-Wyciągi wodne sporządzanie przez zalanie surowca roślinnego zimną wodą i pozostawienie na kilkanaście minut do kilku dni, przy okresowym mieszaniu (np. macerat - zimny wyciąg z ziół śluzowatych).

-Napary - sporządzane przez zalanie surowca gorącą wodą i pozostawienie pod przykryciem przez kilkanaście minut;

-Odwary sporządzone przez gotowanie surowca z wodą;

-Okłady z ziół śluzowatych w postaci gorącej papki, maja zdolność długiego utrzymania ciepła i wilgoci, co umożliwia zmiękczanie naskórka i rozszerzenie porów przed zabiegiem kosmetycznym, ułatwia również pękanie wrzodów i czyraków;

-Kataplazma - zioła śluzowate zaszyte w gazę zagotowuje się, przykłada na dana część ciała, okrywa folią i bandażuje;

-Maseczki ziołowe - zioła zalewa się letnią wodą, a następnie podgrzewa.

•Biorąc pod uwagę działanie substancji czynnych stosowanych w kosmetykach pielęgnacyjnych, można przypisać je do kilku podstawowych grup:

•Substancje wiążące wilgoć, np.:

-Wielowartościowe alkohole (glicerol, sorbitol, glikol propylenowy)

-Mocznik

-Kwas mlekowy i jego sole (mleczan sodu)

-Kwaśne mukopolisacharydy, np. kwas hialuronowy

-Kompleksy proteinowomukopolisacharydowe (elastyna, kolagen)

-Aminokwasy (seryna)

-Ekstrakty roślinne (z aloesu)

-Ekstrakty z alg

-Białka jedwabiu (fibroina)

Podsumowując

•Substancje ściągające, np.:

-Sole glinu (ałun),

-Siarczan cynku,

-Garbniki lub taniny (galotanina),

•Składniki i mieszanki o działaniu kojącym i przeciwzapalnym:

-.-bisabolol,

-Alantoina,

-Pantenol,

-Ekstrakt z aloesu,

-Woda termalna,

-Minerały z Morza Martwego,

-Biotyna,

•Substancje keratolityczne (złuszczające nadmiar zrogowaciałego naskórka):

-Nadtlenek benzoilu,

-Kwas salicylowy,

-Mocznik,

-.-hydroksykwasy (kwasy AHA),

-Rezorcyna,

-Siarka,

•Substancje regenerujące i odbudowujące, o działaniu przeciwstarzeniowym:

-Witamina A i jej pochodne

-Witamina C

-Witamina E i jej pochodne

-.- i ß-hydroksykwasy (kwasy AHA/BHA)

-Fitoestrogeny

-koenzym Q

-Kolagen i jego pochodne

-Elastyna

-Cytokina

-Enzymy

•Substancje regulujące konsystencję

-alkohole tłuszczowe - alkohol cetylowy, stearylowy, cetylostearylowy

- kwasy tłuszczowe - stearyna

-estry - monostearynian gliceryny, cetaceum lub syntetyczny palmitynian cetylu

-woski - mikrowoski mineralne, wosk pszczeli

-żywice - guma ksantanowa - Xanthan gum -

-pochodne celulozy - Celulose Gum

-żywice akrylowe - Carbomer

-krzemionka koloidalna - Silica

VI. Substancje zapachowe stosowane w kosmetyce

Olejki eteryczne

•Olejki eteryczne to zawarte w roślinach mieszaniny różnych związków chemicznych, które mogą występować we wszystkich częściach rośliny (kwiatach, liściach, łodygach, korzeniach, owocach).

•Substancje zapachowe stosuje się w celu nadania przyjemnego lub zamaskowania nieprzyjemnego zapachu danego produktu kosmetycznego.

•Każdy olejek eteryczny ma swoje określone działanie (bakteriobójczy, nawilżający, leczniczy) i indywidualny zapach (cytrusowy, korzenny, kwiatowy, ziołowy).

Substancje zapachowe są to przeważnie mieszaniny wielu składników:

•składnik podstawowy nadający woń podstawową (kwiatową, owocową, korzenną, piżmową, żywiczną itp.);

•substancje podkreślające zapach lub zmieniające odcień zapachu;

•składniki stabilizujące (utrwalające zapach - fiksatory)

•rozpuszczalniki;

Substancje zapachowe dzielimy na :

•Substancje zapachowe pochodzenia naturalnego to np. olejek miętowy, anyżowy, cytrynowy, goździkowy, różany;

•Syntetyczne substancje zapachowe: związki o woni różanej, hiacyntowej, jaśminowej i fiołkowej;

•Substancje zapachowe pochodzenia zwierzęcego:

-Ambra - jest wydzieliną kaszalotów;

-Piżmo - jest wydzieliną gruczołów np. piżmowców

Obie substancje mają szczególną zdolność utrwalania różnych zapachów, a użyte w większej ilości nadają im specyficzny charakter

1. Otrzymywanie olejków zapachowych

Istnieje kilka sposobów pozyskiwania olejków eterycznych:

Destylacja wodna- Proces ten polega na tym, że przygotowany surowiec roślinny wkłada się do naczynia z wodą, podgrzewa do wrzenia, a olejek uchodzi razem z parą, która

skrapla się. Kondensat zbierany jest w odpowiednim naczyniu. W skład kondensatu wchodzą woda i olejek, które łatwo można oddzielić.

Destylacja z para wodna-metodę tę stosuje się przy pozyskiwaniu olejków słabo rozpuszczalnych w wodzie, których składniki nie ulegają rozkładowi w temperaturze 100 stopni C i w obecności pary wodnej. Pozwala to na częściowe frakcjonowanie

(rozdzielanie składników w zależności od temperatury wrzenia). Zaletą metody

destylacji z parą wodną jest mało skomplikowana aparatura, nie wymagająca specjalnych środków ostrożności.

Ekstrakcja-Surowiec roślinny zalewa się na kilka godzin (6 do 8) rozpuszczalnikiem,

najczęściej eterem naftowym, benzenem lub czterochlorkiem węgla. Po tym czasie roztwór zlewa się. Otrzymany wyciąg poddaje się destylacji, celem oddzielenia wyekstrahowanych olejków od rozpuszczalnika. Tak otrzymane ekstrakty noszą nazwę konkretów i są konsystencji oleistej. Aby otrzymać czysty olejek należy rozpuścić go w alkoholu etylowym, który rozpuszcza tylko substancje zapachowe, a nie rozpuszcza substancji żywicznych i

woskowych, te zaś oddziela się przez sączenie.

Absorpcja -Metoda ta wykorzystuje zjawisko wchłaniania olejków przez tłuszcze. W tym celu surowiec roślinny zalewa się roztopionym tłuszczem (np. czysty smalec wieprzowy) i pozostawia na przeciąg kilku dni. Olejki zawarte w surowcu roślinnym przechodzą do tłuszczu, który w ten sposób staje się pachnącą pomadą. Można następnie przy pomocy ekstrakcji lotnymi rozpuszczalnikami otrzymać czyste olejki. Można również otrzymać olejek w nieco inny sposób, a mianowicie przygotowuje się płytki szklane, w odpowiednich ramach. Każdą płytkę szklaną smaruje się czystym tłuszczem, następnie nasypuje płatki kwiatów. Proces trwa 24 do 48 godzin, co 2-3 godziny dosypuje się nowe porcje kwiatów. Olejki z tego surowca otrzymuje się poprzez ekstrakcję rozpuszczalnikową otrzymanej pomady.

Maceracja - Do naczyń odpowiedniej wielkości napełnionych tłuszczem dodaje się

bezpośrednio surowiec roślinny, względnie umieszcza się go w woreczkach płóciennych, które zawiesza się w tłuszczu. Naczynie szklane lub żelazne umieszcza się na łaźni wodnej i podgrzewa do temp. 50- 70 stopni C. Otrzymane pomady przerabia się z alkoholem etylowym w celu otrzymania czystych olejków.

Wytłaczanie-Metoda ta polega na wyciskaniu olejku, najczęściej ze skórek owoców

cytrusowych. Surowy materiał wyciska się ręcznie lub za pomocą prasy. Wodę i szlam oddziela się przez dekantację, a następnie filtruje. Metoda ta stosowana jest m.in. do otrzymywania olejków: cytrynowego, pomarańczowego, mandarynkowego i bergamotowego.

2. Zastosowanie olejków w aromaterapii

•W aromaterapii olejki eteryczne można wprowadzać przez skórę (masaż, kąpiel, kompres) i drogi oddechowe (inhalacje, wąchanie, wdychanie).

•Niezależnie od zastosowanej metody ich wprowadzania, olejki w pierwszej kolejności działają na węch, a dopiero później przez skórę na cały organizm.

•Aromaterapia jest wykorzystywana w kosmetyce najczęściej w przypadku problemów skórnych. Zabiegi aromaterapeutyczne stosuje się na skórę przesuszoną, łojotokową, skłonną do zmarszczek i rozstępów, przy problemach z łupieżem i celulitem, w terapii łuszczycy.

•Działają one bakteriobójczo i grzybobójczo, wpływają na przemianę komórkową, odżywianie tkanek, odbudowę kolagenu i elastyny. Rozjaśniają, wygładzają i nawilżają

skórę, uelastyczniają ją, wzmacniają ścianki naczyń krwionośnych.

•Znaczeniem dla psychiki jest zapach olejków eterycznych.

Różany

•W skład olejku różanego wchodzi m.in. cytroneol, rodinol, alkohol fenylo

•Ten najcenniejszy pośród olejków eterycznych ma silne działanie odmładzające, pobudza mikrocyrkulację krwi i wzmacnia naczynia krwionośne. Łagodzi wszelkiego rodzaju podrażnienia i przesuszenia skóry. Poprawia samopoczucie. Uważany jest za afrodyzjak.

ZASTOSOWANIE: •perfumy, wody perfumowane i toaletowe i inne

•kremy do twarzy (regenerująco - odmładzające)

•balsamy do ciała (odżywcze, nawilżające)

•toniki do twarzy (woda różana)

•ekskluzywne olejki do masażu i kąpieli

•luksusowe pudry i róże do twarzy

Drzewo herbaciane

•Olejek z drzewa herbacianego ma silne właściwości antybakteryjne (działa nawet na niektóre bakterie oporne na antybiotyki) i jest naturalnym remedium na stany zapalne i infekcje skóry.

ZASTOSOWANIE

•infekcjach grzybiczych ( stosowany przy grzybicy stóp i paznokci);

•trądziku (leczy stan zapalny, widocznie zmniejsza liczbę zaognionych, czerwonych wyprysków);

•łupieżu (szampon z 5% zawartością olejku z drzewa herbacianego jest dobrze tolerowany przez skórę i zapobiega łupieżowi);

•zapaleniu dziąseł (płyny do płukana jamy ustnej z zawartością olejku z drzewa herbacianego łagodzą bakteryjne stany zapalne jak i infekcje grzybicze dziąseł);

Cytrynowy

•W aromaterapii olejek cytrynowy stosowany jest głównie ze względu na swe silne właściwości antyseptyczne o długotrwałym działaniu.

•ZASTOSOWANIE •pielęgnacja skóry (dzięki właściwościom antyseptycznych olejek

cytrynowy polecany jest w pielęgnacji cery tłustej i trądzikowej);

•stany zapalne jamy ustnej i gardła;

•odporność na infekcje;

•emocje i samopoczucie;

Pomarańczowy

•W aromaterapii jest szeroko stosowany zwłaszcza ze względu na swe właściwości uspokajające, harmonizujące i stabilizujące układ nerwowy;

•ZASTOSOWANIE

•dolegliwości skórne - naturalny olejek pomarańczowy, poprzez wzmacnianie tkanki łącznej, działa regenerująco, ujędrniająco i antycellulitowo na skórę. Olejek stosowany jest również w pielęgnacji cery zanieczyszczonej, ze względu na swe działanie antyseptyczne ioczyszczające.

•apetyt i trawienie;

•emocje i samopoczucie;

3. Żywice

•To wieloskładnikowe mieszaniny związków aromatycznych, kwasów,

alkoholi, estrów i węglowodorów. Są wydzielinami niektórych roślin;

•Wykazują silne właściwości antyseptyczne, przeciwzapalne i ściągające;

-Żywica sosnowa - otrzymuje się z niej olejek terpentynowy;

-Żywica benzoesowa (styraks) - stosowana do aromatyzowania mydeł, pudrów, kremów i żeli. Konserwuje i przedłuża trwałość kremów oraz utrwala zapachy (fiksator)

-Olibanum (kadzidło) - jej składnikiem jest olejek eteryczny wykorzystywany do produkcji perfum o nucie egzotycznej, orientalnej. Zastępuje droższą ambrę;

-Damara - stosowana jako utrwalacz zapachów (fiksator);

-Bursztyn - służy do wyrobów mleczka o działaniu zmiękczającym i nawilżającym a także kremów i maseczek

4. Balsamy

•Naturalne wydzieliny niektórych roślin i drzew podzwrotnikowych. Są to naturalne roztwory lub zawiesiny żywic w olejkach eterycznych;

•Znalazły zastosowanie w lecznictwie, kosmetyce i przemyśle perfumeryjnym;

-Balsam sosnowy - stosowany do wyrobu soli i płynów kąpielowych, maści dermatologicznych,

-Balsam peruwiański - działa antyseptycznie, przeciwzapalnie, ma zapach waniliowy. Używany jest w kosmetyce do pielęgnacji ciała oraz w przemyśle perfumeryjnym;

-Balsam tolutański - wybiela, odkaża i wygładza skórę. Środek zapachowy i utrwalacz zapachów (fiksator). Zastosowanie j.w.

-Balsam styraksowy - używany do produkcji szminek, pudrów i

lotionów. Utrwalacz zapachów stosowany w przemyśle perfumeryjnym;

-Balsam kopaiwa - ma duże powinowactwo do keratyny włosa. Stosowany jest w preparatach do pielęgnacji włosów suchych i zniszczonych;

-Balsam ladanum - stosowany jako środek zapachowy przypominający ambrę i jako fiksator;

•Do barwienia wyrobów kosmetycznych stosuje się najczęściej związki rozpuszczalne w wodzie lub w tłuszczach (barwniki) oraz nierozpuszczalne pigmenty, zarówno organiczne, jak i nieorganiczne.

•Organiczne substancje barwiące:

-naturalne, np. indygo

-syntetyczne, np. rubin litolowy

-laki (barwnik osadzony na nieorganicznym nośniku o właściwościach adsorpcyjnych)

-kompleksy metali

•Nieorganiczne substancje barwiące:

-tlenki metali, np. żelaza, chromu

-siarczany metali ziem alkalicznych, BaSO4, CaSO4

-sole kompleksowe, np. fiolet manganowy, błękit pruski

-krzemiany kompleksowe, np. lazuryty

•Pigmenty perłowe (organiczne i nieorganiczne) - mają strukturę licznych, cienkich płytek, a efekt perłowego połysku uzyskiwany jest na skutek wielokrotnego odbicia i załamania promieni świetlnych.

---