Podstawy prawa porównawczego wykład nr 1, 19/02/09
„Komparastyka prawnicza” (rozdz. 1-4; 7, 10, 11)- Roman Tokarczyk
„Współczesne kultury prawnicze”, Warszawa 2007 (rozdz. 2, 3, 4, 7)- R. Tokarczyk
„Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych”, wyd. 2, Warszawa 2007, Bogusława Banaszak
„Prawo konstytucyjne porównawcze”, wyd. Tonik, Toruń 2000r.- Rett R. Ludwikowski
Prawo porównawcze metoda zdobywania nowej wiedzy prawodawczej; stosowana po to, aby znaleźć jedno optymalne i uniwersalne rozwiązanie problemu dla wszystkich państw; pośredni etap do procesu legislacyjnego; poszukiwanie efektywnych rozwiązań dla adresatów.
O tym, żeby wprowadzić do polskiego systemu skargę konstytucyjną zadecydowało nawiązanie do pewnego systemu w Niemczech.
komparastykazaczęła się w starożytnej Grecji (dobre warunki; stosunkowo nieduży obszar choć spójny kulturowo; zestawienie cech względnie jednorodnych; przynajmniej dwóch przedmiotów
cel tego porównania- stwierdzenie między nimi indentyczności, podobieństw bądź różnic
prawo porównawcze - nie funkcjonowało w państwach komunistycznych
Teofrast analizował różne systemy miast-państw greckich, zbierał wspólne dla nich reguły,
XVIII w. pierwszy spis na Wyspach Brytyjskich, który zawiera reguły prawa anglosaskiego (common law)
Epoka odrodzenia/ oświecenia:
John Lock, Monteskiusz- sformułowali teorię i zasadę podziału władz
Monteskiusz sformułował zasadę trójpodziału władz, którą wówczas przypisywał głównie prawu anglosaskiemu
XIX w. rozwój prawa porównawczego w Niemczech; pojawiają się wówczas dwie doktryny prawne (ustrojowe), tj. „szkoła historyczna” i „pozytywizm prawniczy” hamowały one poniekąd rozwój prawa porównawczego
Lata 30-te XIX w. pierwsze wykłady dot. prawa porównawczego (Francja)
Anglia komentarze o charakterze użytkowym, które dot. zróżnicowanych rozwiązań prawnych (np. w Kanadzie, Australii itd.)
1900r. Międzynarodowa Akademia Prawa Porównawczego- jej działalność przełamała impas odnoszący się do nauki prawa porównawczego.
26/02/09 wykład nr 2
Kultura prawna wytwór działań człowieka; jedna z kultur normatywnych wiążąca się z obowiązywaniem jakiegoś przymusowego systemu.
System normatywny:
- system prawny
- system moralny (zbiór zakazów i nakazów, za których nieprzestrzeganie też mogą grozić sankcje)
- system religijny (zakazy i sankcje tj. wykluczenie ze wspólnoty religijnej)
Kultury prawne zachodu:
- prawo stanowione, tworzone przez organy państwowe i sformalizowane
- prawo powszechne (common low)- prawo precedensowe; pragmatyzm
Kultury prawne wschodu duży nacisk kładą na religię i moralność
- wiara w siły nadprzyrodzone, wiara w bóstwa
- religia niekiedy wzbogacała się w system moralny
- system ten ewoluował potem w system prawny- obwarowanie sankcjami państwowymi; obowiązującymi w określonym państwie
aksjologia system wartości przyjętych przez dane społeczeństwo; składa się na system moralny a niekiedy też na system prawny tego społeczeństwa
sakralizacja prawa i moralności gdy wartość religijna stawiana jest na piedestale; utożsamianie nakazów religijnych z nakazami prawnymi
We wszystkich tych trzech systemach chroniona jest wspólnota ludzka, w każdym z tych systemów zakazane jest: zabójstwo, naruszanie intymności itp.
kultura prawna wyraz stosunków wszystkich członków danej społeczności do prawa
elementy składające się na stosunek prawa:
- znajomość prawa
- ocena prawa
- postawy i zachowania w stosunku do prawa: konformizm (postępowanie zgodne z prawem); antykonformizm ( nie stosowanie się do prawa); oportunizm ( działanie zgodne z własnym interesem)
Kultury, w których następuje utożsamianie prawa z systemem religijnym:
JUDAIZM religia mojżeszowa (narodu żydowskiego), obejmuje ok. 15 mln ludzi (Żydem jest każda osoba urodzona z matki- żydówki). Ok. 1250 r. pne- Bóg przekazuje Mojżeszowi zbiór zakazów i nakazów ( Tora) podstawowe źródło prawa żydowskiego ( Miszna- Tora z przypisami, spisana w II w. ne). Miszna + przypisy = Germana, dwie grupy Żydów (Żydzi sefrajdyscy i Żydzi ortodoksyjni).
Cechy judaistycznej kultury prawnej:
- religijność (przestępstwo jest grzechem, a grzech jest sądzony przez aparat państwowy, kara jest traktowana, jako kara boża)
- rytualizm tj. koszerność jedzenia, obrzezanie, rytuały ślubne ( nieprzestrzeganie grozi sankcjami)
- humanitaryzm karany jest homoseksualizm, aborcja; natomiast chroniona jest instytucja małżeństwa i prokreacja
- mesjanizm naród żydowski, jako „naród wybrany przez Boga” do budowy idealnego państwa
- rygoryzm bardzo poważne traktowanie zakazów/nakazów przekazanych przez Boga w Torze; Bóg traktowany, jako surowy i wymagający
- kazuistyka wiąże się z rygoryzmem; nakazy boże muszą być dostosowane do każdej możliwej sytuacji
Żydzi tolerują kontrowersje w prawie i spory dot. przestrzegania prawa, gdyż uważają, że świadczy to o tym ,że ludzie poszukują i zastanawiają się nad wszystkim co ich dotyczy.
PRAWO CHRZEŚCIJAŃSKIE prawdy objawione przez Chrystusa (Stary i Nowy Testament, Pięcioksiąg; Listy Św. Pawła)- 1mld 800 tyś mln ludzi (katolicy, protestanci, prawosławni); źródła: filozofia grecka, prawo rzymskie, Biblia
Pismo Św. Tomasza z Akwinu (XIII w. ne)- jego filozofia uznana została w 1879r. za oficjalną doktrynę kościoła katolickiego. Św. Tomasz podzielił prawo na : boskie i ludzkie.
prawo boskie: wieczne, stworzone przez Boga, niepojmowanie przez człowieka; prawo naturalne (bardziej rozumiane przez ludzi); objawienia
prawo ludzkie: państwowe (tworzone przez organizacje państwowe) oraz prawo kanoniczne (regulujące funkcjonowanie wewnątrz kościoła katolickiego). 1918r.- kodyfikacja, 1983r.- uzupełnienie kodyfikacji
cechy prawa chrześcijańskiego:
dogmatyzm oparcie na dogmatach (prawach naruszalnych/ niepodważalnych), funkcjonują jedynie u katolików
integralność kompletność systemów zakazów/nakazów oraz spójne ich powiązanie
eschatologizm nakierowywanie systemu normatywnego na śmierć (liczenie się z poniesieniem kary po śmierci)
humanitaryzm wyraża się w instytucji miłosierdzia; odrzucenia „zasady talionu” („oko za oko- ząb za ząb”); wiąże się z koncepcją Boga miłosiernego, obowiązuje zasada”nadstawiania drugiego policzka”
powszechność chrześcijańska w latach 60-tych XXw. Rozwinięto myśl, że nawet osoba nie wyznająca chrześcijaństwa może być traktowana, jako chrześcijanin i ma szanse na zbawienie jeśli wyznaje zasady systemu moralnego
Najwyższą władzą kościelną jest : papież uznaje się nieomylność papieża w zakresie wiary: wiara teokratyczna (elementy), elementy monarchii oraz aspekt republikański (zasada wybierania papieża) = katolicyzm
W prawosławiu najwyższą wartość mają księgi; inny jest kalendarz świąt, inne są ceremonie
U protestantów najwyższym autorytetem jest: każda jednostka zapoznająca się ze słowem bożym niektóre odłamy protestanckie dopuszczają do kapłaństwa także kobiety
ISLAM ok. 900 mln wyznawców; początek- objawienia Mahometa zapisane w Koranie (114 rozdziałów; brak uporządkowania) dopuszczalne jest badanie treści zawartych w Koranie.
zasady: wiara, czynienie dobra, bezwzględne posłuszeństwo woli Abrahama, brak tolerancji dla odmiennego podejścia do zasad
cechy islamskiej kultury prawnej:
- woluntaryzm źródłem tego systemu jest wola Abrahama
- rytualizm objęcie systemem prawnym relacji międzyludzkich oraz relacji między Bogiem a człowiekiem (nakaz wiary; modlitwy; post; pielgrzymka do Mekki; prowadzenie „świętej wojny”- dżihad)
- totalizm normy prawa islamskiego regulują wszystkie dziedziny życia- najostrzej karane są przestępstwa przeciwko Bogu
05/03/09- wykład nr 3
KONFUCJONIZM religia powstała na kontynencie azjatyckim między VIII a III w. pne, poprzedzała działalność jego twórcy Konfucjusza:
- poglądy na temat życia jednostki na świecie
- brak powiązań ze sferą sacrum
- kładzie nacisk na relacje między człowiekiem a ziemią
Elementy myśli konfucjańskiej:
- obrona moralności
- ścisły związek z systemem normatywnym, moralnym- kodyfikacja Konfucjusza
- świadomość pozycji w społeczeństwie multicentrycznym
- zachowanie właściwe wobec pewnych osób- decyduje o zachowaniu harmonii na świecie
- realizm kultury prawnej można przeciwstawić judaizmowi lub chrześcijaństwu
- sceptycyzm do prawa stanowionego
Japonia kulturowo jest pod wpływem: konfucjanizmu, buddyzmowi i szintoizmowi.
Kultura prawna common low:
- zasięg: kiedyś obejmowała 1/3 ludzkości świata (Amerykę Płn., kolonie brytyjskie w Afryce, Australię, Wlk. Brytanię itd.)
- common low prawo powszechne, Anglia w XIIw.; prawo zwyczajowe było ograniczone o zasięg terytorialny; prawo powszechne- ogólno-angielskie
- prawo powszechne wyraźnie oddzielało się od prawa zwyczajowego i norm prawa stanowionego
- habeas corpus act ograniczenia w zatrzymywaniu wolnych jednostek
- źródłem są wyroki sądowe- to, co jest orzeczone przez sędziów ma być wiążące dla innych sędziów
Kształtowanie:
- powstało w XII w.
- w XVI w. zaczęto stosować zasady słuszności; kierowali się nią sędziowie- sędzia kieruje się poprzednimi precedensowymi wyrokami oraz własnym poczuciem słuszności i sprawiedliwości
Jeremy Bentham uważał, że prawo powszechne jest zbyt luźnym, niekonkretnym zbiorem zasad etycznych- nie jest to twardy system praw; zbiór postulatów etycznych. Był on zwolennikiem prawa stanowionego (ustaw konkretnych, jasnych, klarownych).
-„szkoła pozytywizmu prawniczego” kładzie nacisk na to, że prawo jest wyrazem woli suwerena, a efektem woli suwerena jest ustawa- prawo, jako efekt pozytywnej woli państwa
-prawo sędziowskie w akcie wydawania wyroku- sędzia tworzy prawo
-prawo precedensowe prawo jest tworzone w momencie rozstrzygania- sędzia rozstrzygając sprawę tworzy precedens
-ciągłość, przewidywalność, nienaruszalność wywodzą się z głębokich tradycji/korzeni
-brak kodyfikacji
-kultura polityczna Wlk. Brytanii
12/03/09- wykład nr 4
Europa termin pochodzi z języka fenickiego i oznaczało on miejsce, w którym zachodzi słońce (zachód); Grecy natomiast nie identyfikowali się z Europą, którą uważali za terytorium barbarzyńców.
Kultura europejska uznawana za obszerny gmach składający się z czterech filarów:
Filozofia grecka:
Heraklit- pogląd na temat dużej wartości prawa: „Lud musi walczyć o prawo, jak o mury miasta”; zrównanie wartości bytu codziennego z wartością systemu prawnego
Protagoras- „Człowiek jest miarą wszechrzeczy”- ocena człowieka z jego skomplikowanym wnętrzem i potrzebami natury biologicznej; człowiek jest u źródła bytów społecznych- jeśli nie byłoby jednostki- nie byłoby państwa.
Platon i Arystoteles- formułowali swoje zdanie na temat ustroju państwowego i funkcjonowania władzy na podstawie obserwacji
Platon- twierdził, że to monarcha ma decydować o losie poddanych, bo gdy władca będzie dobry i mądry, to zaspokoi wówczas potrzeby społeczeństwa
Arystoteles- uważał, że ustrojem optymalnym jest demokracja typu ateńskiego wszyscy powinni mieć wpływ na swój los
Prawo rzymskie inspirowane poglądami i sposobami rozwiązań pewnych spraw typu greckiego; był to system obowiązujący w Cesarstwie Rzymskim; kultura prawna była rozprzestrzeniana wraz z rozprzestrzenianiem się władzy cesarza w krajach podbitych przez Rzymian prawo rzymskie zastępowało wówczas prawa zwyczajowe podbitych krajów, bądź też mieszało się z tymi systemami prawnymi
Etyka judeochrześcijańska system wartości opierający się zarówno na judaizmie jak i na chrześcijaństwie; etyka ta nakazuje dokonywania oceny prawa zgodnie z moralnością; zasada legitymizacji prawa i władzy;
-za najważniejsze źródło prawa etyka ta uważa : Boga (przymierze Boga ze swoim ludem).
-wiążący/obowiązujący wyraz przestrzegania prawa związany jest z posłuszeństwem względem Boga.
- później wolę boską zastępowano wolą ludzką- jednostki zobowiązały się przestrzegać obowiązującego prawa (norm nadanych przez organ państwowy)
- z tej etyki wywodzi się koncepcja wiążącego charakteru prawa- określa ona skąd pochodzi władza i jakie ma podstawy obowiązywania
Wpływy I i II filaru: pojęciowe wskazówki, w jaki sposób badać wspólnotę ludzką oraz jakie jest źródło i cel władzy państwowej.
ius communae- prawo powszechne konglomerat prawa rzymskiego (które rozprzestrzeniło się na cały kontynent europejski) z prawem zwyczajowy (germańskim) i elementami prawa kanonicznego.
w Anglii prawo to nazwano „common low”,
było to prawo obejmujące każdego na wszystkich terytoriach
każde z rodzących się państw nowożytnych posiadało swego władcę, który zajmował się tworzeniem prawa - powstawały krajowe systemy prawne
pierwszy przejaw unifikacji, do której dąży się dzisiaj w UE i Radzie Europy.
Przełom XVIII- XIX w. powstają różne kodyfikacje systemów prawnych, tj. Kodeks Napoleona (nawiązujący do prawa rzymskiego); Kodeks Prawa Karnego itd.
System prawa europejskiego obecnie jest pod agitacją Rady Europy, która powstała w 1949r. i obejmuje 47 państw suwerennych; członkostwo w Radzie Europy jest połączone ze wstąpieniem do Konwencji Praw Człowieka (umowa międzynarodowa, w której państwa zobowiązują się do przestrzegania określonych praw człowieka), jeżeli prawa te są łamane, to wówczas skargi powinny być kierowane do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
Europejski Trybunał Praw Człowieka- rozstrzyga skargi, ale też dokonuje dodatkowej wykładni dot. tego, w jaki sposób państwa mogą ograniczać prawa człowieka.
pod agitacją Rady Europy podpisano cały szereg konwencji, tj. Europejska Konwencja Społeczna, Konwencja dostępu do informacji publicznej itd.
Kultura prawa europejskiego w prawie wspólnotowym ( elementy prawa stanowionego i elementy common low).
traktaty o powstaniu to m.in. powstawanie EWWiS, EWG, UE (wspólnota europejska, współpraca w zakresie polityki międzynarodowej); określają cele powołania wspólnot, środki jakimi dysponują te wspólnoty oraz przepisy dot. poszczególnych polityk zbiorowych.
Prawo europejskie- tj. w porządku prawa krajowego :traktaty założycielskie, umowy międzynarodowe- ustawy- rozporządzenia akty prawne niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu; najwyżej w hierarchii są traktaty założycielskie.
prawo pochodne- stanowione przez instytucje Unii Europejskiej (instytucje wspólnotowe)
Komisja Europejska wyznacza projekty dot. dziedzin życia społecznego
Parlament europejski zasiadają w nim przedstawiciele wszystkich obywateli UE- są to przedstawiciele pochodzący z każdego z krajów członkowskich, którzy reprezentują poszczególne frakcje polityczne
70-80% obowiązujących norm, to normy tworzone przez organy UE głownie dot. gospodarki
Ponadnarodowy system prawa europejskiego zasada, że mogą być przyjęte prawa bez względu na to, czy pojedyncze państwa się na to nie zgadzają- jeżeli zgadza się na to wyraźna większość państw członkowskich
Cechy prawa wspólnotowego:
- bezpośrednie stosowanie (odnosi się do aktu prawnego, który nazywa się rozporządzeniem)
- bezpośrednia skuteczność prawa wspólnotowego każda jednostka jest zobowiązana do przestrzegania prawa wspólnotowego
- pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego przed prawem krajowym (jeśli zachodzą między nimi rozbieżności)
- hierarchiczność akt prawnych
- jednolitość systemu prawa wspólnotowego jednolitość odczytywania/rozumienia i stosowania norm prawa wspólnotowego kontrolowane przez Europ. Trybunał Sprawiedliwości
- multileksykalność wielojęzyczność aktów prawa wspólnotowego (akty powstają we wszystkich językach krajów członkowskich).
26/03/09
Konstytucja jest ustawą szczególną, zasadniczą; reguluje zasady, na których opiera się ustrój państwa; charakteryzuje ją szczególna treść , forma i moc prawna (to ją różni od innych ustaw)
Ustawa jej krąg adresatów jest generalnie określony; jest ona abstrakcyjna; nie ma w niej wskazanych dat dotyczących jej stosowanie, gdyż stosowana jest każdorazowo; jest to akt Parlamentu (względnie stosowany w stosunku do Konstytucji)
Jak dzielimy Konstytucję:
a). ustanawiane
b). nadawane pochodzą od władzy ustawodawczej (władza sprawowana przez suwerena)
c). konstytucje oktrojowane
Konstytucja jest całkowicie zmieniona np. wtedy, gdy zmienia się ustrój państwa (np. w wyniku rewolucji; zamachu stanu itp.) tj. w przypadku Rewolucji goździków w Portugalii (1974r.- obalenie starego ustroju i przyjęcie nowej konstytucji)
Bądź w wyniku : - uzyskania/ odzyskania suwerenności
- ewolucji
- zniesienie/ poprawienie starej konstytucji tj. w 1999r. w Szwajcarii (konstytucja, która była wielokrotnie zmieniana i należało ją ostatecznie przepisać i usystematyzować wszelkie poprawki/ zmiany)
- 1997r. - konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, zmieniona „na zimno”- pod wpływem silnej presji politycznej; zmiana spowodowana przyjęciem nowych zasad ustrojowych.
d). konstytucja mała fragmentaryczna, docelowa
e). konstytucja duża kompletna, docelowa
f). konstytucja jednolita
g). konstytucja złożona Konstytucja III Republiki Francuskiej
Wielka Brytania konstytucja złożona; materialna (całokształt regulacji); w jej skład wchodzą konwenanse; nie są spisane, lecz stanowią ugruntowane przekonania np. w jaki sposób królowa powołuje premiera; jak układać się powinny relacje między frakcją opozycyjną a większościową itp.
Konstytucje pisane mają charakter aktu ustawianego
W prawie stanowionym, od tego, czy konstytucja jest sztywna, czy elastyczna, zależy np. utrudnienia w jej zmianach (sztywna); natomiast do konstytucji elastycznej łatwo jest wności wszelkie zmiany.
obecnie we Francji obowiązuje formalna konstytucja z 1958r., która musi być zgodna m.in. z : Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela.
Do bloku konstytucyjności w konstytucji francuskiej wchodzą:
- preambuła z 46r.
- Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
- ustawa zasadnicza
- ustawy z początku XX w.
- ustawy o randze konstytucyjnej:
-w Polsce m.in. - Mała Konstytucja
- konstytucja trwała (USA)
- konstytucja nietrwała- np. Konstytucja polska z 1997r. (zmieniana raz); konstytucja francuska z 1958r. (zmieniana wielokrotnie); Ustawa zasadnicza niemiecka z 1949r.
- konstytucja normatywna taka, która jest uznawana za element prawa i jest najwyżej w hierarchii aktów prawnych
- konstytucja nienormatywna taka, która nie jest aktem pełnoprawnym
Tytuły ustaw konstytucyjnych: Karta konstytucyjna; Niemiecka Ustawa Zasadnicza
Tryby przyjmowania konstytucji:
- oktrojowane
- przyjmowane przez Parlament
- konstytuanty- ciało przedstawicielskie ma przyjąć ostateczny tekst
Jak konstytucje odnoszą się do poprzedniego stanu prawnego:
jest obowiązek dostarczania starych przepisów/ zasad do nowych przepisów konstytucyjnych
Klauzula integracyjna daje obowiązek przyjmowania zasad prawa międzynarodowego w ustroju RP
Federalny Trybunał Konstytucyjny (Niemcy) do niego zwraca się Sąd z pytaniami prawnymi, tj. w jaki sposób rozstrzygać zasady prawa międzynarodowego
Konstytucja a inne systemy normatywne:
- powołanie na zasadę godności (przyrodzona, nienaruszalna, niezbywalna) i przysługuje każdej jednostce
Klasyfikacje zmian konstytucji:
zmiany korekcyjne ( wprowadzanie poprawek)
zmiany innowacyjne (wniesienie nowych, ważnych treści)
zmiany restytucyjne (przywołanie pewnych zasad, które już wcześniej funkcjonowały w przeszłości)
ze względu na rozległość tej zmiany::
- zmiana fragmentaryczna niewielka jej część zostaje zmieniona
- rewizja zmiana, co do istoty; jakieś założenia, na których opiera się zakres zmiany konstytucji
- zmiana kwalifikowana odnosi się do trybu zmiany
02/04/09
Częste zmiany w konstytucji powodują destabilizację organów państwa oraz destabilizację systemu prawa.
klauzule wieczyste są zawarte m.in. w konstytucjach: Francji, Włoch, czy Niemiec.
W konstytucji francuskiej i włoskiej zaznaczone jest, że kraje te są republikami i zakazane jest zatem wprowadzanie do nich monarchii; zakazane jest także oddzielanie kościoła od państwa, ponadto zakazane jest także znoszenie praw i wolności obywatelskich
klauzule wieczyste (niezmienialne) są klauzulami względnymi
Źródła prawa:
występują w znaczeniu formalnym, tzn. akty normatywne (tj. konstytucja, rozporządzenie, ustawy, itd.); ponadto mamy źródła poznania prawa (publikatory aktów normatywnych tj. Dziennik Ustaw, Monitor Polski). Współcześnie w państwach demokratycznych za źródła prawa uznaje się tylko prawo stanowione. Prawo naturalne to z kolei zespół norm i reguł istniejących niezależnie od woli prawodawcy i mogą istnieć dzięki pewnym wierzeniom religijnym.
Główne argumenty przeciwko prawu naturalnemu:
- mnogość koncepcji prawa naturalnego
- uznaje się, odwoływanie się do Pr. naturalnego,
- uznaje się zbytnią ogólność prawa naturalnego- trudno byłoby znaleźć normy generalne
- na prawo naturalne często powołują się przedstawiciele pewnych religii, co mogłoby powodować dyskryminację innych grup religijnych
Argumenty „za” prawem naturalnym:
- ochrona godności człowieka (wywodzi się z katolickiego systemu wartości)
Konstytucja akt nadrzędny, czego konsekwencjami są:
- zakaz wydawania i istnienia aktów prawnych sprzecznych z konstytucją
- zakaz istnienia i wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji
- sądy nie mogą stosować aktów prawnych sprzecznych z konstytucją
- cech konstytucji: szczególna moc; treść (materie, które reguluje)
System źródeł prawa w państwach demokratycznych jest hierarchiczny
wymóg zgodności aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu
uchylenie aktu normatywnego niższego rzędu może zaistnieć przez zmienieni tego aktu- aktem wyższego rzędu
zakaz zamian bez wyraźnego rozporządzenia ustawowego
Zamknięcie/ otwarcie źródeł prawa:
Polska konstytucja posiada dualistyczny charakter ( prawo powszechnie obowiązujące tj. konstytucja/ ustawy/rozporządzenia; prawa wewnętrznie obowiązujące - mogą być kierowane jedynie do jednostek podległych organowi, który to prawo nadaje).
Art. 87 - Konstytucja polska zawiera zamknięty katalog praw i obowiązków obywatela
Katalog źródeł prawa jest otwarty np. w Peru, czy w Rosji.
Ustawa akt parlamentarny o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, dochodzący do skutku, w określonej w konstytucji, procedurze.
Ustawa konstytucyjna akt o mocy prawnej równej konstytucji, uchwalony w trybie przewidywanym do jej zmian
Ustawy ograniczone między konstytucją a ustawami zwykłymi; nie ma ich w Polskiej konstytucji, występują za to we Francji, Hiszpanii, Portugalii, Rosji.
Ustawy prywatne występują w anglosaskim systemie prawnym; odnoszą się do jednostki bądź do jakiejś grupy; nie obowiązują wszystkich obywateli
Ustawy ramowe są charakterystyczne dla krajów federalnych, bo zawierają przepisy, które wyznaczają kierunki działalności ustawodawczej kraju związkowego
2 zasady:
zasada wyłączności ustawy pewne materie mogą być regulowane tylko aktem rangi ustawowej
zasada prymatu ustawy ustawa ma samoistną moc obowiązującą i tylko inna ustawa może zmienić tę ustawę
ustawodawstwo delegowane upoważnienie egzekutywy przez Parlament do stanowienia aktów prawnych o mocy ustawy
Do źródeł prawa niepisanego wchodzi prawo zwyczajowe, jeśli jest jednolicie wykonywana praktyka takiego prawa zwyczajowego; ponadto musi istnieć przekonanie o wiążącym charakterze norm takiego prawa.
3 cechy współczesnych źródeł prawa:
konstytucje są otwarte na nowe źródła prawa
źródła prawa wzajemnie na siebie oddziaływają
europeizacja źródeł prawa ( przełamanie wewnątrzpaństwowego charakteru źródeł prawa ) np. prawo wspólnotowe
16/04/09
Zasady konstytucyjne:
We wszystkich dziedzinach prawa używamy pojęcia „zasada”.
a). zasady charakteryzuje powszechne przekonanie, że są one fundamentami konstytucji; są generalne i najważniejsze
b). nie można kontrolować przepisów, które są na równym szczeblu ważności
c). cel konstytucjonalizacji zasad ustrojowych- jest to cel porządkowy; spisanie pewnych rozstrzygnięć; reguł podstawowych, z którymi akty niższych rzędów muszą być zgodne
d). w niektórych konstytucjach- pewne fragmenty podlegają sroższemu reżimowi zmiany ma to usztywnić pewne zasady; podmiotami przyjmującymi ustawę o zmianie konstytucji muszą być: prezydent, 1/5 składu sejmu itp.
Ujęcie zasady pluralizmu politycznego gwarancja dla ludzi
Możliwość sprawowania władzy- lud sprawuje tą władzę za sprawą swych przedstawicieli a władztwo to spełnia wolę ludu
Konstytucja nie przywołuje terminu ani definicji zasady konstytucyjnej
konstytucja amerykańska jest z kolei bardzo mocno oparta ba zasadzie trójpodziału władz
W polskiej konstytucji jest jedna zasada konstytucyjna, która figuruje we wstępie do tejże konstytucji a nie w samej jej treści (dot. to zasady pomocniczości- subsydiarności).
Trybunał konstytucyjny twierdził, że zasada figurująca w preambule, nie jest wyznacznikiem i nie należy jej zanadto przestrzegać
W konstytucjach powszechnych, zasady o charakterze nienaruszalności występują np. w Konstytucji Francuskiej z 1958r. (o nienaruszalności rządów monarchicznych); potem w konstytucji republikańskiej ogłoszono, że nie można naruszyć republikańskich form rządów.
W naszej konstytucji formalnie nie istnieją artykuły, których zmienić nie można, ale nie można usuwać artykułów, w sposób, który naruszałby godność konstytucji (chodzi o kierowanie się priorytetem przyrodzonym/ ludzkim)
Katalog zasad ustrojowych:
poprzez ten katalog możemy zapoznać się z wartościami suwerena, czy władzy dawnego państwa
tendencje na wprowadzanie zasad ustrojowych: czym jest demokratyczne państwo prawne?- wprowadzenie mechanizmu konstytucjonalności działań w państwach totalitarnych ( w powojennych Niemczech)- wprowadzeni i przekształcenie w państwo demokratyczne.
Fala demokratyzacji w Europie Śr. i Wsch. (np. w Polsce)
Sąd konstytucyjny Niemiecki rozwinął doktrynę demokratycznego państwa prawnego (wzajemne oddziaływanie na siebie polityk prawniczych)
Zasady ustrojowe we współczesnych konstytucjach:
- zasada suwerenności (kto sprawuje władzę zwierzchnią)
aspekt wewnętrzny (jaki podmiot jest suwerenem; kto sprawuje i jak najwyższą władzę)- w państwach demokratycznych, to zbiór wszystkich obywateli
naród/ lud realizuje swoją władzę zwierzchnią samodzielnie bądź za sprawą swych przedstawicieli
Formy bezpośrednie w celu realizacji władzy:
- referenda (np. konstytucyjne- zatwierdzające konstytucję)
- ustawodawcze
- dla rozstrzygnięcia określonej sprawy istotnej dla państwa (referendum fakultatywne)
- referendum ogólnokrajowe
- referendum lokalne
- referenda przynoszące efekt wiążący - aby odpowiedź narodu na pytanie, była wiążąca dla państwa/władzy publicznej
- plebiscyt (dot. np. zmiany granic)
- referendum ogólnonarodowe (pociąga za sobą szczególne daleko idące konsekwencje i wymaga zgody prezydenta na jego przeprowadzenie)
- weto ustawodawcze ( głosuje się: czy uchwalić czy też nie jakąś ustawę)
Zasada demokracji: wiążą się z nią inne prawa i wolności dot. udziału jednostek w życiu publicznym; dostęp otwarty do służby cywilnej/ do zajmowania stanowisk w administracji państwowej.
23/04/09
Podział władzy (3 aspekty):
funkcjonalny zaczyna się od stwierdzenia, że władza państwowa (suwerenna) jest jedna, ale realizacja tej władzy jest różna i ma kilka funkcji:
- tworzenie prawa- funkcja prawodawcza
- wypełnianie różnych zadań władzy państwowej- władza wykonawcza
- rozstrzyganie sporów prawnych- władza sądownicza
organizacyjny (przedmiotowy) realizacja tych trzech funkcji przyporządkowanych odpowiednim organom :
- funkcja prawodawcza: Parlament
- władza wykonawcza: rząd + prezydent
- władza sądownicza: sądy (powszechne, administracyjne, konstytucyjne)
personalny jest u podstaw zasady podziału praw- spory prawne nie mogą być rozstrzygane przez osoby, które są uczestnikami tych sporów (niepołączalność i zakaz dzielenia dwóch funkcji w sferze np. władz wykonawczych i sądowniczych)
Organy władzy wykonawczej w bardzo wielu krajach, są konstytucyjnie upoważnione do samodzielnego tworzenia norm prawnych
aby dobrze administrować państwem, należy także współtworzyć prawo tego państwa
niepołączalność (personalna) władzy sądowniczej z innymi formami władzy - sędziowie muszę być niezawiśli
Władza, która wypełnia 3 funkcje oddaje te funkcje do wykonania trzem odrębnym organom: żaden z segmentów władzy państwowej nie przejmuje wszystkich władz - antytezą tej idei jest „jednolitość władzy państwowej” ( gdzie określono, który z pionów władzy ma nadrzędny charakter, np. Parlament w państwach socjalistycznych)
w państwach socjalistycznych Parlament stał na czele innych organów wykonujących władzę państwową
Konfederacja szwajcarska państwo demokratyczne, w którym przyjęto dominację Parlamentu ( tzw. Zgromadzenia Federalnego) nad innymi organami wykonującymi władzę państwową
rząd szwajcarski wykonuje polecenia Parlamentu (Zgromadzenia Federalnego). Np. w Szwajcarii prawo łaski wykonuje właśnie Parlament (zwykle, to prawo przysługuje w innych państwach- monarsze)
O podziale praw mówi przede wszystkim doktryna Monteskiusza, ale także doktryny J. Locka ( władza ustawodawcza; władza federatywna- przysługująca monarsze; brak samodzielnie działającego rządu)
dziś kompetencje rządu są bardzo rozbudowane, gdyż jest wiele do zrobienia w państwie- za co obarcza się rząd
E. Sieysse- do trójpodziału Monteskiusza dorzucił jeszcze dodatkowe elementy, tj:
- władzę ustrojodawczą ( władza przyjmująca konstytucję)
- władzę kontrolną ( organ kontrolujący ustawy/ prawa z konstytucją)
- władza neutralna
B. Constante indywidualnie rozbudował władzę neutralną- władzę, która miała stać „na zewnątrz”, ale ponad innymi organami władzy- organ ten miał być niezaangażowany w bieżącą politykę; miał uruchamiać pozostałe władze, aby mechanizm wzajemnego oddziaływania tych trzech władz nie zacierał się lecz był w harmonii.
Kompetencje prezydent: oddziaływanie na Parlament np. przez stosowanie weta zawieszającego itp.; wypowiadał się on także o odrębnych kompetencjach władz lokalnych
idee Constanta miały duży wpływ na de Galla, który w 1958r. spisał Konstytucję Francuską (opartą na misji Cnstanta)
Konstytucja amerykańska przewodnią zasadą jest podział władz, który nie jest jednka fizycznie wpisany do tej konstytucji; wiemy o tym podziale jedynie z pojedynczych artykułów bądź ze sposobu zredagowania tej konstytucji
system prezydencki, separacja władz - każda władza działa odrębnie np. odrębny jest prezydent i odrębnie od niego wybierani są członkowie Izby Reprezentantów; w systemie amerykańskim, Parlament nie ma prawa obalić prezydent- chyba, że będzie miał on na swoim koncie (prezydent) przewinienie względem konstytucji
Współdziałanie władz ≠ separacja władz
np. w Polsce władze ze sobą współdziałają ;nasza konstytucja wymaga, aby zadania państwowe wykonywane były wspólnie, przez różne organy władzy.
Pionowy podział władzy państwa klasyfikowane są na państwa unitarne (jednolite) i państwa federalne kompetencje częściowo wykonywane są na szczeblu władzy unitarnej i częściowo na szczeblu władzy federalnej.
System federalny:
- musi być organ rozstrzygający spory pomiędzy aktami niższego i wyższego rzędu (rozstrzyga to sądownictwo konstytucyjne)
- często samodzielność poszczególnych części federacji jest bardzo daleko posunięta
- obywatele państw federalnych, mają podwójne obywatelstwo ( danego landu i państwa, które zamieszkują)
przydzielenie uprawnień szczeblowi federalnemu i szczeblowi niższemu, może być uwarunkowane sferami życia
Kryterium funkcji państwowej często funkcja ustawodawcza przypisana jest władzy federalnej, a funkcja wykonawcza i sądownicza przypisana jest landom.
z konfederacji można wystąpić, a z federacji- nie!
Relacja między jednostką a państwem:
Prawo do czegoś; jeśli chcemy dochodzić naszego prawa, to musimy wykazać, że przysługuje nam ono.
Wolność od czegoś; osoba, która tą wolność naruszy musi się z tego usprawiedliwić i wytłumaczyć
Prawa człowieka niezbywalne, nadrzędne, obowiązujące każdą ludzką jednostkę, której nie można ich pozbawić
Gwarancje: np. konstytucyjne, instytucjonalne
Prawo wyraźnie nadane np. przez państwo i wynikają z woli suwerena
a). źródłem naszych praw jest m.in. nasza godność
b). przysługują nam prawa, dlatego że państwo/ klasa przyjmująca- tak właśnie chcieli ( w państwach socjalistycznych, komunistycznych)
30/04/09
Demokracja przedstawicielska były takie ustawy zasadnicze, które chciały utworzenia jedynie demokracji przedstawicielskiej
1791r.- Konstytucja Francuska; parlament w sposób naturalny dominował nad innymi władzami
Doktryna przedstawicielska- Leibcholza podmiot reprezentowany - naród/suweren; podmiot reprezentujący- parlament; naród dokonuje obsadzenia składu podmiotu reprezentującego, gdy ten skład Parlamentu zostaje wyłoniony, to dopiero ujawnia się wola narodu; konstytucyjność organów przedstawicielskich
wybory wykonywały się periodycznie; im krótsza kadencja- tym bardziej przedstawiciele myślą o wyborach, w których mają wystąpić
Kadencja wyższych izb Parlamentu- jest nieco dłuższa; są też takie izby Parlamentu, które kiedyż w ogóle nie pochodzi z wyborów, a dziś pochodzą z wyborów ograniczonych - dot. to Izby Lordów (W. Brytania)- do 1998r., dominowali w niej parowie (osoby, które dziedziczyły ten tytuł dzięki zasługom swoich przodków),a po roku 98- parowie dziedziczni mieli wyłaniać swoją niedużą reprezentację
„mandat wolny” (przedstawicielski)- taki, który nie przewiduje odwołania przedstawicieli przed zakończeniem ich kadencji chciano przekształcić w niego mandat parlamentarny
„mandat związany”- przedstawicie są związani wymaganiami swoich wyborców
Zasady konstytucyjne tj. zasada proporcjonalności ma służyć odwzorowaniu proporcjonalnemu, podziałów ideologicznych/ politycznych, które mają miejsce w danym państwie/ narodzie.
Wybory służą także: zaspokojeniu najróżniejszych oczekiwań; obsadzaniu konkretnymi ludźmi konkretne miejsca; tworzenie rządu (oparcia politycznego); stworzenie takiego oparcie politycznego dla rządu, aby działał on stabilnie
Rząd prezydencki na jego wybór nie ma wpływu Parlament/ Kongres, nie ma wówczas możliwości wystosowania wotum nieufności w stosunku do prezydenta
- orzeczenie Federalnego Sądu Konstytucyjnego dot. tego, że mandaty zostaną rozdzielone pomiędzy te ugrupowania, które dostały najwyższe poparcie w państwie
Ewolucja systemu przedstawicielskiego:
Pierwszym nowożytnym Parlamentem był Parlament brytyjski
- parlament przedstawia zdanie narodu
- parlament reprezentuje interesy konkretnego elektoratu
- interes ten łączy parlament z konkretnym komitetem wyborczym
W systemie rządów parlamentarnych- o obsadzeniu składu rządu i o dalszym bycie w tym składzie, decyduje poparcie/ lub jego brak od wyborców.
Wrogiem partii politycznych był w Polsce np. marszałek Piłsudski; podobne poglądy miała też gen de Gaulle
- w niektórych konstytucjach tj. w konstytucji Polski z 97', Francji z 1792, Włoch, itd. , pojawia się definicja pluralizmu politycznego, ale nie figuruje ona de facto, jako termin; formułowanie konstytucyjnych zakazów dot. tworzenia partii politycznych, które nawiązywałyby treścią swych programów do wartości sprzecznych z podstawami ustroju państwowego i wartościami obowiązującymi w tym państwie
- jawność finansowania partii politycznych= możliwość kontrolowania źródeł, z których partie polityczne pozyskują środki ( w Polsce takie informacje widnieją np. w Dzienniku Polskim/ Monitorze Polskim) - owa pewność finansowania, pozwala kontrolować, czy partia nie pozyskuje środków ze źródeł zakazanych (tj. z zagranicy, czy od osób anonimowych)
- przypisywanie partiom politycznym konkretnych ról- partie polityczne maja prawo do zgłaszania swych kandydatów; animują wybory
To , w jaki sposób w ordynacjach wyborczych kształtuje się prawo wyborcze dla parlamentu?
-system dwupartyjny (dwubiegunowy)- na kształtowanie się go, wpływ wywiera przyjęta ordynacja (prawo) wyborcze
członkowie obsadzani są na 1 mandat; przechodzą ci kandydaci, którzy dostali minimum 12, 5% poparcie, a potem wyborcy wybierają z pośród nich już ścisłą czołówkę
Do 1986r.- pojawiały się 2 zjawiska we Francji: prezydentem został socjalista, a scena polityczna francuska należała wówczas głównie do lewicy
Przy mówieniu o wyborach, pamiętać należy o takich zasadach, jak:
- zasada powszechności wyborów (deklarowana już od XVIII w.)
- każdy obywatel może wystąpić zarówno w charakterze wybierającego, jak i wybieranego
- równość wyborów ( równość formalna- równe prawa wszystkich kandydatów i głosujących
równość materialna- każdy wybierający ma identyczny wpływ na obsadzanie mandatów).
- tajność wyborów (swoboda anonimowego oddania głosu)
- bezpośrednie wybory- głosujemy na osobę konkretną, która ma wykonywać urząd
- wybory pośrednie- głosujemy na elektorów, którzy dopiero potem głosują na konkretnego kandydata
- wybory proporcjonalne- oddajemy głos na listę i mandaty dzielone są pomiędzy poszczególnymi listami
- wybory większościowe- tj. obsadzanie jednoosobowego organu (np. prezydenta)