Na czym polega łączność higieny z epidemiologią?

Higiena jest nauką, która bada wpływ środowiska na zdrowie ludności w celu ustalenia związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i opracowania na tej podstawie metod i środków profilaktycznych

1. identyfikacja i określenie czynników środowiska

2. ocena stanu zdrowia ludności

3. wykrywanie związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi i zdrowiem populacji ludzkich

Do oceny stanu zdrowia i wykrywania związków przyczynowych higiena posługuje się metodami epidemiologicznymi

Epidemiologia - definicja, cele

Nauka o częstości występowania różnych stanów zdrowotnych w populacji (fizjologicznych i patologicznych) oraz o czynnikach i warunkach związanych z ich występowaniem

Cele epidemiologii:

1. ocena częstości występowania stanów zdrowotnych

2. poszukiwanie czynników etiologicznych ryzyka

3. opracowanie zasad profilaktyki

4. wprowadzenie w życie

5. monitorowanie

Jak się rozwijała epidemiologia

Okres I = nadnaturalne przyczyny, w nauce koniec wraz z poglądami Hipokratesa, potocznie istneje

Okres II - epidemiologia środowiskowa

• idea przewodnia: „ zdrowie człowieka zależy od środowiska”

• Hipokrates (400 lat p.n.e) - „O powietrzu, wodach i okolicach”

• Fracastorius - XVI określił 3 drogi szerzenia się chorób zakaźnych: przedmioty, bezpośredni kontakt, powietrze

• Jenner - XIXw - angielski lekarz wiejski - do szczepienia p/ospie prawdziwej użył wirusa krowianki

• John Snow - XIXw - ojciec epidemiologii - p/działanie epidemiom cholery w Londynie

• Panum - odporność gospodarza - populacje, które miały styczność z odrą przy kolejnej epidemii demonstrowały lżejszy przebieg choroby

Okres III - epidemiologia bakteryjna

• ~1890r. Pasteur, Koch - wykrycie bakterii

• szukali we wszystkim etiologii bakteryjnej

Początek XX w

• poszukiwanie czynników etiologicznych chorób niezakaźnych: ukłądu krążenia, ukłądu ruchu itd.

Lata powojenne

• wpływ różyczki w I trymestrze ciąży, talidomid

• niedobór fluoru - próchnica

• papierosy a rak oskrzeli

Koniec XX w

• medycyna pracy, przemysłowa

• powrót do problematyki zakaźnej: AIDS, WZW

Metody badań epidemiologicznych

1. opisowa

2. analityczna: prospektywna, retrospektywna

3. eksperymentalna

Epidemiologia opisowa

• najstarsza metoda epidemiologiczna, wciąż aktualna

• zastosowanie: jeśli nic nie wiadomo o czynnikach etiologicznych

• opis za pomocą współczynników i wskaźników epidemiologicznych częstości występowania zjawisk pod kątem 3 elementów: osoby, miejsca, czasu

1. Osoba: płeć, wiek, zawód, wykształcenie, stan cywilny, sytuacja ekonomiczna

2. Miejsce: zakłady przemysłowe, kataklizm, tereny endemiczne

3. Czas: regularność pojawiania się i wygaszania: „zmienność zjawisk epidemiologicznych w czasie”

• efektem opisu jest postawienie co najmniej jednej hipotezy ( punkt wyjścia do epidemiologii analitycznej)

• błędem jest po tym etapie badania podawanie we wnioskach końcowych ostatecznych sądów

Rodzaje zmienności zjawisk zdrowotnych w czasie

1. Zmienność sekularna - zmiany w występowaniu chorób, zgonów lub innych zjawisk zdrowotnych na przestrzeni długiego okresu czasu - np. zmienność poziomu umieralności, w zakresie mierników rozwoju fizycznego i dojrzewania dzieci

2. Zmienność okresowa - charakterystyczne cykliczne zmiany w występowaniu choroby - okres od kilku do kilkunastu lat: występowanie płonicy, odry, grypy

3. Zmienność sezonowa - głównie dla chorób zakaźnych, choroby przewlekłe wiążą się z zaostrzeniem objawów - wrzody żołądka

4. Epidemia - nagły wzrost ilości zachorowań na danym terenie w danym czasie

Epidemiologia analityczna

• zastosowanie - przy sformuowanych hipotezach wstępnych

• hipotezy te mają na celu określenie przyczyny tłumaczącej charakterystyczne cechy rozprzestrzeniania się choroby w populacji

• ogólny schemat: określenie różnicy w częstości występowania danej choroby lub innego zjawiska w grupie badanej i kontrolnej

• metody polegają na obserwacji

Epidemiologia eksperymentalna

• czynnik obserwacji zastępuje się czynnikiem eksperymentalnym

• grupę badaną poddaje się celowo i świadomie czynnikowi eksperymentalnemu

• grupa kontrolna pozostaje bez wpływu czynnika eksperymentalnego

• zastosowanie: kosmetyki, leki

Badania retrospektywne i prospektywne

1. Badanie retrospektywne

• analizuje dane z przeszłości (założenie: czynnik działał w przeszłości, obecnie widoczny jest efekt)

• grupa badana - np. rak płuc

• grupa kontrolna - zdrowi

• weryfikacja: sprawdzenie jaki odsetek w grupie kontrolnej i badanej pali => test istotności Chi 2

• jeśli hipoteza jest słuszna to procentpalaczy w grupie B >>niż w grupie K

2. Badanie prospektywne

• badanie bardzo kosztowne, wymaga dużej grupy, polega na obserwacji

• grupa badana - pod wpływem czynnika np. pali papierosy

• grupa kontrolna - nie paląca

• po wieloletniej obserwacji wyznacza się standaryzowane współczynniki zapadalności w grupie eksponowanej porównywalne ze standaryzowanymi współczynnikami zapadalności w grupie nieeksponowanej => wyznaczenie RYZYKA WZGLĘDNEGO

ZDROWIE A CHOROBA

Triada epidemiologiczna, czyli trójkąt epidemiologiczny, wyjaśnia zależność pomiędzy stanem zdrowia a czynnikami chorobotwórczymi, cechami gospodarza i środowiskiem. Dla zrozumienia naturalnej historii choroby niezbędna jest analiza udziału wszystkich elementów, bowiem zmiana jednego z elementów prowadzi do zachwiania równowagi i zwiększania lub zmniejszania szansy pojawienia się choroby.

Teoria trójkąta epidemiologicznego, najściślej związana z etiolo­gią chorób zakaźnych, zakłada, że do rozwoju choroby niezbędne jest współwystępowanie trzech czynników: czynnika chorobotwórczego, podatnego gospodarza oraz odpowiedniego środowiska

Zgodnie z tą teorią, ekspozycja na czynnik chorobotwórczy(w tym zakaźny) nie musi prowadzić do choroby. Zapobieganie cho­robie polega przede wszystkim na modyfikacji czynników dotyczą­cych ekspozycji i podatności.

Mierniki zdrowia populacji:

Zdrowie

• całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby czy niedomaganie (wg WHO)

Pozytywne mierniki zdrowia

• dane obrazujące natężenie zjawisk fizjologicznych - mierzalnych

1. Rozwój fizyczny:

• ciśnienie

• morfologia

• masa ciała

• siatki percentylowe

2. Sprawność fizyczna:

• rzut piłką lekarską

3. Wydolność fizyczna:

• próba wysiłkowa

• spirometria

• badania pułapu tlenowego

Negatywne mierniki zdrowia populacji

• współczynniki wskaźniki opisujące:

a)natężenie zgonów

umieralność

a) ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność * L

1. szczegółowy

- wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż *L

• wg przyczyny: liczba zgonów z powodu X / liczba ludności * L

• wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby kobiet * L

śmiertelność

1. ogólny liczba zgonów / liczby chorych * L

2. szczegółowy

• wg wieku liczba zgonów <40rż / liczby chorych <40rż *L:

• wg przyczyny liczba zgonów z powodu X / liczby chorych z powodu X *L

• wg płci liczba zgonów kobiet / liczby chorych kobiet * L

b)natężenie chorób

zapadalność

1. ogólny liczba nowych zachorowań/ liczby ludności *L

2. szczegółowy

• wg wieku liczba nowych zachorowań <40rż / liczby ludzi < 40 rż * L

• wg płci liczba nowych zachorowań K/ liczby K * L:

• wg przyczyny liczba nowych zachorowań na chorobę X / liczby ludzi * L

chorobowość

1. ogólny liczba chorych / liczby ludności * L

2. szczególowy

• wg wieku liczba chorych <40 rz/liczby ludności < 40rż * L

• wg przyczyny liczba chorych na X / liczby ludność *L

• wg płci liczba chorych K/ liczby K * L

Mierniki ryzyka

• czynniki ryzyka

1. środowisko pracy

2. środowisko życia: papierosy, nadwaga, brak snu, alkoholizm itd.

Współczynnik

• wskaźnik natężenia, współczynnik nieproporcjonalny

• liczba względna pokazująca częstość występowania danego zjawiska do wielkości populacji narażonej

Wskaźnik

• wskażnik struktury = współczynnik proporcjonalny

• liczba obrazująca czestość występowania danego zjawiska do całej populacji/wszystkich tego typu zjawisk itp.

• Np. zgony z powodu nowotworów /wszystkich zgonów

Współczynniki umieralności niemowląt

Współczynnik zgonów:

1. okres niemowlęcy liczba zgonów(0-364(365))/liczba zywych urodzeń z danego okresu

sprawozdawczego (m) *L

2. okres wczesnoniemowlęcy liczba zgonów(0-27)/ m *L

3. okres późnoniemowlęcy liczba zgonów (28-364-(365))/ m*L

Współczynnik zgonów okołoporodowych: ur. Martwe+zgon do 6 dnia/ (ur żywe+ur martwe)*L

Współczynnik martwo urodzonych: (ur. Martwe)/( ur. Żywych + ur Martwych) * L

Inne współczynniki

1. Przyrost naturalny (l. Urodzeń - l. Zgonów)/l. Ludności * 1000 = (Wur-Wzg) *1000

2. Rodność: l.urodzeń/ l. Ludności * 1000

3. Płodność l. Urodzeń/ l. Kobiet(15-49 lat) * 1000

Urodzenie żywe: (wg WHO) - całkowite wydobycie/wydalenie z ustroju matki noworodka niezależnie od czasu trwania ciąży, wykazującego >=1z poniższych cech:

1. skurcze mm szkieletowych

2. akcja serca

3. tętnienie pępowiny

niezależnie od tego czy sznur pępowiny został odcięty i czy łożysko zostało wydalone

• do obliczania współczynnikó bierze się dziecko spelniające:

1. waga > 500g

2. długość >25 cm

3. ciąża trwa minimum 22 tygodnie

• współczynniki dla niemowląt nie podlegają obowiązkowi standaryzacji

Źródła informacji o zdrowiu populacji i ich wartość

1. bezpośrednie:

• Metoda reprezentatywna

• Metoda wybranej grupy ludności

• Badania skriningowe

2. pośrednie:

• dane demograficzne

• dane o chorobach

• informacje o czynnikach geograficznych, geologicznych itd.

• Inne: budownictwo, konsumpcja, dochód ludności, zatrudnienie

Co to są badania skriningowe

• metoda wczesnego wykrywania choroby u osób pozornie zdrowych

• „wykrywanie nierozpoznanej choroby lub wady za pomocą testów lub innych badań, które mogą być szybko przeprowadzone” - Amerykańska Komisja do Chorób Przewlekłych

• testy takie nie są w pełni diagnostyczne: wyróżńiają osoby chore i prawdopodobnie nie chore

• okresy historyczne rozwoju badań screeningowych:

1. okres I - zimnica, robaczyce, trąd, jaglice

2. okres II - gruźlica, choroby weneryczne

3. okres III - cukrzyca, choroba wieńcowa serca, niedokrwistość z niedoboru żelaza

• radiofotografia małoobrezkowa - jeden z pierwszych testów

• co może podlegać badaniom screeningowym: wzrost, ostrość wzroku, ciśnienie śródoczne, ostrość słuchu, fenyloketynuria, albuminuria, glikozuria, bakteriuria itd.

• Jeżeli wynik testu jest dodatni należy:

1. osoby po dalszych badaniach zdrowe - do okresu rescreeningowego

2. osoby chore - do leczenia

3. osoby niepewne - do obserwacji

Jakimi cechami powinien cechować się test skriningowy

1. Czułość - ilość osobników rzeczywiście chorych z wynikiem (+)

2. Swoistość - możliwość jak najmniejszej ilości wyników (+), które w rzeczywistości są ujemne = zdolność rozdzielcza testu

3. Powtarzalność - możliwość wielokrotnego zastosowania i otrzymywania podobnych wyników = stałość testu

4. Sprawność - przydatność testu w warunkach terenowych

5. Akceptacja - przez badaną populację

Wyjaśnić pojęcia:

Epidemia - gwałtowny wzrost występowania choroby w danym miejscu i danym czasie pod wpływem tego samego i zwykle pojedynczego czynnika sprawczego

Endemia - stałe występowanie choroby na danym terenie o stałej liczbie chorych

Pandemia - wielka epidemia obejmująca cały kraj a niekiedy kilka krajów, kontynent

źródło zakażenia - człowiek lub zwierze, od którego pochodzi nawy przypadek tej samej choroby

ognisko epidemiczne - miejsce, w którym znajduje się rezerwuar zarazka wraz z całym otoczeniem

stan epidemiczny - czas, kiedy zostaje ogłoszona epidemia

Zakażenie pokarmowe (1) a zatrucie pokarmowe (2)

1. czynnik etiologiczny : bakteria (1), toksyna (2)

2. okres wylęgania: długi (1), krótki (2)

3. początki i przebieg choroby: narastający (1), ostry (2)

4. wzrost temperatury: tak (1), zwykle nie(2)

5. konieczność leczenia: tak (1), nie(2)

Ustalenie nośnika zakażenia w zatruciu pokarmowym

• dochodzenie epidemiologiczne

• spis: Potrawy, współczynnik zapadalności u osób które 1) spożyły, 2) niespożyły

• jeżeli W zap ~100% u osób które spożyły daną potrawę i ~0% u osób, które niespożyły można wnioskować o ustaleniu nośnika zakażenia w danym zatruciu

Rodzaje dezynfekcji i sposoby jej wykonywania

1. zapobiegawcza - choroba jeszcze się nie szerzy , ale istnieją już ku temu powody: poczekalnie, umywalnie, ustępy

2. ogniskowa - przy istniejącym źródle zakażenia (chory, nosiciel)

1. bieżąca - w środowisku nosicieli zarazków oraz przez cały czas trwania choroby zakaźnej,

• wykonuje się ją wielokrotnie i możliwie często

• np. w szpitalach zakaźnych

2. końcowa - po usunięciu źródeł zakażeń np. po hospitalizacji chorego lub po wyzdrowieniu

• wykonuje się ją jednocześnie i jednorazowo

Sposoby przeprowadzenia dezynfekcji:

1. Środki fizyczne: czyszczenie mechanicznewysoka temperatura, UV,

2. Środki chemiczne: roztwory wapna chlorowanego, chloraminy, lizolu, sterynolu

• roztwór musi mieć

1. odpowiednie stężenie

2. zetknąć się bezpośrednio z dezynfekowanym przedmiotem

3. działać określony czas

3. Dezynfekcja kombinowana: stosowanie środków chemicznych i fizycznych

4. Dezynfekcja biologiczna - oczyszczanie wód ściekowych w dołach fermentacyjnych i na złożach biologicznych; samooczyszczanie gleby i wody

Struktura chorób zawodowych w Polsce wg głównych przyczyn u obu płci

Mężczyźni:

1. zawodowe uszkodzenie słuchu

2. Pylica

3. Przewlekłe choroby narządu głosu

4. Zespół wibracyjny: (postać stawowa, naczyniowa, neurologiczna)

Kobiety:

1. przewlekłe choroby narządu głosu

2. choroby zakaźne i inwazyjne

3. choroby skóry

4. zawodowe uszkodzenie słuchu

Rozpoczęcie procedury wymaga potwierdzenia:

1. czy choroba, którą rozpoznajemy jest w spisie chorób zawodowych

2. minimum 10 lat przebywania w niekorzystnych warunkach

3. nie dawniej niż 5 lat temu zaprzestana praca

Struktura przyczyn zgonów w Polsce z uwzględnieniem różnic pomiędzy płciami

1. Choroby układu krążenia ~50%

2. Nowotwory złośliwe ~20%

3. Wypadki, urazy, zatrucia ~7%

Karta zgonu:

1. przyczyna wyjściowa : np. miażdzyca

2. przyczyna bezpośrednia np. migotanie komór

3. przyczyna wtórna np. zawał

Nowotwory

Mężczyźni:

1. płuco

2. żołądek

3. pęcherz moczowy

4. prostata

5. okręznica

Kobiety

1. sutek

2. szyjka macicy

3. płuco

4. jajnik

5. trzon macicy

6. okrężnica

Ryzyko względne :

Stosowane w badaniach prospektywnych lub ekperymentalnych ( porównanie zapadalności na daną chorobę w grupie eksponowanej na domniemany czynnik etiologiczny i w grupie nieeksponowanej)

(wsp. zapadalności w grupie eksponowanej)

Ryzyko względne = -----------------------------------------------------

(wsp. zapadalności w grupie nieeksponowanej)

lub

chory zdrowy

kontakt z czynnikiem

wywołującym a b

brak kontaktu z

czynnikiem c d

a c a*(c+d)

RW=-------- : ---------=------------------

a+b c+d c*(a+b)

iloraz szans :

Inaczej “ryzyko względne przybliżone “, stosowane w bad. retrospektywnych

chory zdrowy

kontakt z czynnikiem

wywołującym a b

brak kontaktu z

czynnikiem c d

a*b

iloraz szans=---------

c*d

ryzyko przypisane

Mówi o ile zmniejszy sie zapadalność na daną chorobę po usunięciu danego czynnika sprawczego.

p*(RW-1)

RPp=-----------------

p*(RW-1)+1

RPp - ryzyko przypisane

p - proporcja osób w pop. narażonych na dany czynnik

RW- ryzyko względne

Mierniki fizycznego rozwoju dzieci i młodzieży

- tabele norm

- siatki centylowe

- wskaźniki proporcji

- morfogramy

Czynniki wpływające na nadumieralność mężczyzn do kobiet

- szybszy spadek umieralności kobiet na gruźlice i ch. reumatyczną po II w. św.

- większy odsetek wypadków wśród młodzieży męskiej

- większa umieralność okołoporodowa (częstsze wady wrodzone

Opracowanie ogniska epidemicznego choroby zakaźnej

1. Zebranie informacji o chorych i ich zbadanie,

2. poszukiwanie czynnika etiologicznego przy pomocy badań labolatoryjnych (badanie pokarmów, wody...

3. Gromadzenie informacji o nowych zachorowaniach

4. Zgromadzenie informacji o charakterze podejrzanej choroby (droga przenoszenia, czas inkubacji)

5. Uporządkowanie zachorowań chronologicznie (najwcześniejsze mogą być w ognisku) i oznaczenie przypadków na mapie ( z zaznaczoną siecią kanalizacyjną, wodociągową, sklepami z żywnością)

6. Podział zachorowań w zal. od grupy narażonej na dany czynnik

7. Działanie przyczynowe (usuwanie zakażonej żywności, dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja )

=> określenie źródła zakażenia, drogi przenoszenia, osobnikó wrażliwych

Profilaktyka ZP

- zapobieganie przedwczesnym porodom

- podawanie wcześniakom wit. E (właściwości antyoksydacyjne

- zapobieganie posocznicom

- ograniczanie czasu trwania tlenoterapi

- ograniczanie ilości transfuzji

- zapobieganie podawaniu związków ksantynowych

• zapobieganie ekspozycji wcześniaków na silne światło

Czynniki ryzyka

1. niski ciężar urodzeniowy

2. niski wiek ciążowy

3. hiperkapnia

4. czas trwania tlenoterapii

5. transfuzje krwi

6. epizoty hipoksemii

7. związki ksantynowe

8. krwawienie w czasie ciąży

9. światło, posocznica

Czynniki usposabiające do raka płuc

- palenie papierosów (gł. węglowodory policykliczne)

- azbest

- chrom, nikiel, PVC, guma (w przemyśle)

- oleje mineralne

Wnioskowanie o zależności przyczynowej na podstawie związku statystycznego:

- zgodność związku : (różne i metody i sposoby mają prowadzić do podobnych wniosków)

- moc związku : (na ile mocno zadziałanie czynnika ma wpływ na zaistnienie danego stanu)

- swoistość związku : (precyzja z jaką można na podstawie jednej składowej przewidzieć drugą)

- zależność czasowa : ( zal. między zadziałaniem czynnika a pojawieniem się objawów)

- logiczna spoistość związku :( zgodność związku statystycznego z informacjami z innych dziedzin na dany temat).

---