mgr inż. Wojciech Władziński

wydział Elektrotechniki i Automatyki

Politechnika Gdańska

e-mail: [e-mail]

http://www.ely.pg.gda.pl/~wladzin/ekonomia.html

Temat:

Koszty a utargi i zyski przedsiębiorstwa

1. Wprowadzenie

2. Przychody, koszty i zyski

1. rachunki

2. kapitał a amortyzacja

3. zapasy

4. kredyty

5. bilans

6. zyski

3. Utarg całkowity i utarg krańcowy przedsiębiorstwa

4. Koszt krańcowy a utarg krańcowy

5. Podsumowanie

Literatura:

1. David Begg, „EKONOMIA”, tom 1, 1993r.

2. David Begg, „Mikroekonomia” Warszawa, 1997r.

3. Mieczysław Nasiłowski, „System rynkowy” Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, W-wa 1994r.

Dla każdego przedsiębiorstwa istotna jest odpowiedź na dwa pytania: jak, przy danym poziomie produkcji, kształtują się koszty wytwarzania oraz ile wyniosą przychody (czyli utarg) ze sprzedaży tej produkcji? Koszty wytwarzania przy każdym poziomie produkcji zależą od zastosowanej technologii, określającej wielkość nakładów (czynników produkcji) niezbędnych do wytworzenia danej produkcji, oraz cen poszczególnych czynników, decydujących o sumie wydatków przedsiębiorstwa na nie. Przychody uzyskane ze sprzedaży produkcji zależą od kształtowania się krzywej popytu na wyroby danego przedsiębiorstwa. Krzywa ta określa cenę, przy której dana wielkość produkcji może być sprzedana, a tym samym decyduje o poziomie utargu przedsiębiorstwa. Rys. 1 pokazuje iż wielkość podaży oferowanej przez dane przedsiębiorstwo jest funkcją łącznego oddziaływania kosztów oraz utargów.

Rys. 1. Teoria podaży. (Decyzje przedsiębiorstwa dotyczące wielkości produkcji i podaży

zależą zarówno od kosztów produkcji, jak i przychodów ze sprzedaży).

Dla każdego przedsiębiorstwa najważniejsze są zyski uzyskane z danego przedsięwzięcia. Zysk taki można opisać za pomocą następującej zależności:

Przychód (utarg) przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie czasu, na ogół jednego roku.

Koszty firmy to wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w takim samym okresie czasu.

Zyski stanowią nadwyżkę przychodów nad kosztami.

Pojęcia te wydają się dość proste, w praktyce jednak kalkulacja wielkości przychodów, kosztów i zysków w dużym przedsiębiorstwie jest skomplikowaną operacją, wymagającą korzystania z usług wysoko kwalifikowanych księgowych. Dlatego wyjaśnię to na prostym przykładzie firmy „Rent a Person” zajmującej się wynajmowaniem swoich pracowników firmom poszukującym ludzi do prac sezonowych. Rent a Person pobiera opłatę 10 zł. za godzinę pracy wypożyczonego pracownika, z czego pracownik otrzymuje tylko 7 zł. W danym roku firma wypożyczyła swoich pracowników na 100.000 godzin. Wydatki przedsiębiorstwa - łącznie z kosztem wynajęcia biura, kosztem reklamy i rachunków telefonicznych - wyniosły 200.000 zł. Można to przedstawić na rys. 2.

Przychody (100 000 godzin po 10 zł.) 1.000.000 zł.

Wydatki (koszty)

płace wynajmowanych pracowników 700.000 zł.

koszty reklamy 50.000 zł.

czynsz za wynajem biura 50.000 zł.

płace pracowników biurowych 80.000 zł.

inne wydatki biurowe 20.000 zł.

900.000 zł.

Dochód netto (zysk) przed opodatkowaniem 100.000 zł.

Podatki 25.000 zł.

Dochód netto (zysk) po opodatkowaniu 75.000 zł.

Rys. 2. Przykładowy rachunek wyników firmy

Zysk czyli dochód netto przed opodatkowaniem, wyniósł 100.000 zł. Podatki pobierane przez państwo były równe 25.000 zł. Więc zysk firmy Rent a Person po opodatkowaniu kształtował się na poziomie 75.000 zł.

Po takim wstępie możemy przejść do omówienia niektórych problemów towarzyszących obliczaniu zysku przedsiębiorstwa.

Rachunki

Rachunki nie zawsze płacone są w terminie. Firma Rent a Person na koniec roku nie otrzymała wszystkich należności za wypożyczonych pracowników. Jednocześnie nie zapłaciła rachunków za rozmowy telefoniczne z grudnia. Stosowana w ekonomii definicja przychodów i kosztów obejmuje całość dochodów i wydatków danego przedsiębiorstwa zarejestrowanych w danym roku, niezależnie od tego czy znajdują one odzwierciedlenie w faktycznych płatnościach pieniężnych czy też nie.

Takie rozróżnienie między ekonomicznym ujęciem przychodów i kosztów, a faktycznym stanem wpływów i płatności powoduje konieczność wprowadzenia pojęcia przepływów pieniężnych

Przepływ gotówki danego przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.

Problemem wymagającym rozwiązania przy prowadzeniu przedsiębiorstwa jest stosunkowo wolny przepływ gotówki w początkowym okresie działalności. W miarę rozkręcania się tej działalności zaczynają pojawiać się coraz większe przychody pieniężne, co prowadzi do poprawy płynności finansowej przedsiębiorstwa.

Kapitał a amortyzacja

Kapitał fizyczny (środek trwały) to maszyny, wyposażenie i budynki wykorzystywane w produkcji. Pojęcie to stosowane jest przez ekonomistów do określenia dóbr, które nie zużywają się w całości w trakcie jednego cyklu produkcyjnego. Budynki i ciężarówki są elementami kapitału, ponieważ mogą być wykorzystywane latami. Energia elektryczna nie jest dobrem kapitałowym, gdyż całkowicie zużywa się ją w procesie produkcyjnym w danym okresie. Niektórzy ekonomiści pojęcie dobra kapitałowe zastępują terminem dobra trwałe lub aktywa rzeczowe.

W jaki sposób należy uwzględnić w obliczaniu zysków i kosztów koszt dobra kapitaowego, np. maszyny do pisania? Istota podejścia do tego problemu polega na tym, iż w rocznych kosztach firmy umieszcza się jedynie koszt zużycia danego dobra kapitałowego, a nie koszt jego zakupu. Koszt zużycia dóbr kapitałowych w danym okresie stanowi amortyzacja, czyli utrata wartości tych dóbr wskutek zużycia, a nie cena ich zakupu.

Można ją zapisać w następujący sposób:

gdzie:

A_m - amortyzacja liczona w skali roku,

F - księgowa wartość środka trwałego używanego w produkcji w ciągu dłuższego okresu,

t - przewidywany okres eksploatacji danego środka trwałego, tzn. maszyny, urządzenia produkcyjnego lub budynku.

Ponieważ może to być trochę niezrozumiałe posłużymy się następującym przykładem:

Przypuśćmy, że Rent a Person zakupuje na początku roku 8 maszyn do pisania, płacąc za każdą 900 zł. W kalkulacji rocznych kosztów i zysków nie można przyjąć sumy 7200 zł. jako kosztu maszyn do pisania. Do kosztów należy zaliczyć jedynie wartość rocznego zużycia maszyn. Załóżmy, że okres eksploatacji maszyny do pisania wynosi 3 lata, więc zużycie w ciągu pierwszego roku wynosi 300 zł. Więc początkowa wartość maszyny do pisania zmniejszyła się z 900 zł. do 600 zł. Ekonomiczny koszt wykorzystania 8 maszyn do pisania w danym roku wynosi wobec tego 2400 zł. (8 x 300 zł). Ta właśnie wielkość amortyzacji jest rocznym kosztem związanym z wykorzystaniem maszyn do pisania.

Zapasy

Zapasy to dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej sprzedaży. Gromadzenie zapasów jest niezbędne do zapewnienia ciągłości produkcji i sprzedaży. Żeby to wytłumaczyć posłużymy się następującym przykładem:

Załóżmy, że na początku roku firma Rover Group ma na składzie 100 tys. gotowych samochodów. Jej roczna produkcja wynosi 1 mln samochodów, a sprzedaż 950 tys. Przy końcu roku wielkość zapasów gotowych samochodów wzrosła więc do 150 tys. sztuk. Powstaje tu pytanie, w jaki sposób zmiana stanu zapasów powinna być uwzględniona przy obliczaniu zysków? Skoro podstawa obliczania przychodów jest sprzedaż w wysokości 950 tys. samochodów, to czy koszty wytwarzania powinny być oparte na wielkościi sprzedaży (950 tys. sztuk) czy też uwzględniać poziom faktycznej produkcji (1 mln sztuk)?

Koszty produkcji powinny być zawsze odnoszone do faktycznego poziomu produkcji sprzedanej (950 tys. sztuk). Wzrost zapasów o 50 tys. sztuk jest traktowany jako forma powiększenia kapitału przedsiębiorstwa, umożliwiającego sprzedaż w następnym okresie. W danym roku przedsiębiorstwo poniosło określone wydatki na wytworzenie 50 tys. sztuk samochodów które nie sprzedało, ale w następnym okresie mogą sprzedać te samochody uzyskując dochód bez ponoszenia kosztów wytworzenia.

Kredyty

Przedsiębiorstwa zwykle zaciągają kredyty na rozwinięcie działalności gospodarczej. Od tych kredytów płacone są odsetki, które stanowią część kosztów prowadzenia działalności i powinny być wliczane do kosztów bieżących przedsiębiorstwa.

Bilans

Rachunek wyników (inaczej: rachunek zysków i strat) zawiera dane o wielkości odpływu i przypływu pieniądza w danym roku. Na podstawie tego dokumentu możemy ustalić obraz pozycji finansowej przedsiębiorstwa, będącej wynikiem wszystkich jego operacji w minionym roku. Pokazuje to poniższa tabela.

AKTYWA PASYWA

Gotówka 40.000 zł. Zobowiązania na rachunkach 90.000 zł.

Należności 70.000 zł. Zobowiązania płacowe 50.000 zł.

Zapasy 100.000 zł. Kredyt hipoteczny w firmie

ubezpieczeniowej 150.000 zł.

Wartość budynku 200.000 zł. Kredyt bankowy 60.000 zł.

(początkowo 250.000 zł.) -------------

350.000 zł.

Pozostałe wyposażenie 180.000 zł. 240.000 zł.

(pocz. 300.000 zł) ------------- -------------

590.000 zł. 590.000 zł.

Tabela. Przykładowa tabela bilansu firmy

Aktywami nazywamy to, co dana firma posiada.

Pasywami inaczej zobowiązaniami nazywamy to, co firma jest winna innym.

Aktywa umieszczone są z lewej strony bilansu. Firma ma pewną ilość gotówki w banku, określoną sumę należności u odbiorców, ujmowaną w pozycji należności na rachunkach oraz duże zapasy towarów w swych magazynach. Do aktywów należy również fabryka, której początkowy koszt wynosił 250.000 zł, a obecna wartość uwzględniająca amortyzację jest równa 200.000 zł. Tak samo wygląda pozostałe wyposażenie. Ogólna wartość aktywów firmy wynosi 590.000 zł.

Suma pasywów jest umieszczona z prawej strony bilansu. Składają się na nią nie zapłacone rachunki i nie wypłacone wynagrodzenia, dług hipoteczny od fabryki oraz kredyt bankowy finansujący krótkoterminowe wydatki pieniężne. Całkowita wartość zadłużenia to 350.000 zł. Kapitał własny firmy wynosi 240.000 zł. i jest równy nadwyżce aktywów nad zobowiązaniami. Kapitał własny został w bilansie ujęty po stronie pasywów. Ponieważ firma jest własnością akcjonariuszy, w istocie kapitał własny firmy należy do nich. Mówiąc inaczej, stanowi on zobowiązanie przedsiębiorstwa w stosunku do akcjonariuszy.

Zyski

Na zakończenie warto zastanowić się jakie jest przeznaczenie pozostałych po opodatkowaniu zysków. Część z nich może być wypłacona akcjonariuszom w postaci dywidend, część zatrzymana w przedsiębiorstwie jako zyski nie podzielone.

Zyski nie podzielone stanowią tę część zysków po opodatkowaniu, która zostaje zainwestowana w przedsiębiorstwie, a nie przeznaczona na wypłatę dywidend dla akcjonariuszy.

Suma zysków nie podzielonych wpływa na bilans przedsiębiorstwa. Jeżeli trzymane są one w formie gotówkowej lub przeznaczone na zakup wyposażenia, to zwiększają wartość aktywów przedsiębiorstwa. Jeżeli natomiast firma użyje ich na spłacenie pożyczki bankowej, to zmniejsza się wartość zobowiązań. W każdym przypadku dzięki ich wykorzystaniu wzrasta wartość kapitału własnego przedsiębiorstwa.

Utarg całkowity i utarg krańcowy przedsiębiorstwa

Do obliczania wielkości zysków przedsiębiorstwa informacja dotycząca kosztów jest niewystarczająca. Przedsiębiorstwo musi również pamiętać o przychodach, które zależą od popytu na jego produkty.

Poniższa tablica pokazuje kształtowanie się funkcji popytu na produkty danego przedsiębiorstwa.

Tabela: Utarg, koszty i zyski

Produkcja szt/tydz.	Cena za szt.	Utarg całkowity	Koszt całkowity	Zysk
0	---	0	10	-10
1	21	21	25	-4
2	20	40	36	4
3	19	57	44	13
4	18	72	51	21
5	17	85	59	26
6	16	96	69	27
7	15	105	81	24
8	14	112	95	17
9	13	117	111	6
10	12	120	129	-9

Przy cenie 21 zł. przedsiębiorstwo może sprzedać tylko jeden towar. Im niższa cena, tym większe są rozmiary sprzedaży. Krzywa popytu jest krzywą malejącą. Jeżeli mamy ceny, po jakich można sprzedać różne ilości dobra, to z danych z tablicy możemy obliczyć całkowite przychody ze sprzedaży różnej liczby towarów w tygodniu. Kolejna kolumna pokazuje całkowity koszt wytwarzania dla różnych rozmiarów produkcji. W kolejnej kolumnie przedstawiono tygodniowe zyski, stanowiące różnicę między przychodami a kosztami.

Najwyższy poziom zysku (27 zł) osiąga przedsiębiorstwo przy produkcji wynoszącej 6 szt. tygodniowo. Są to rozmiary zapewniające maksymalny zysk. Maksymalizacja zysków nie jest równoznaczna z maksymalizacją utargu. Przy sprzedaży 10 szt. towarów tygodniowo firma mogłaby zarobić 120 zł., ale koszt ich produkcji jest równy 129 zł. Jak z tego wynika produkcja ostatnich szt. towarów jest bardzo kosztowna. Oznacza to, że znacznie bardziej opłacalna jest nieco niższa produkcja.

Podsumowując, należy pamiętać, że przedsiębiorstwo oblicza zyski dla każdego możliwego poziomu produkcji. W tym celu musi dysponować informacją na temat kształtowania się przychodów i kosztów dla różnych rozmiarów produkcji. Na tej podstawie oblicza zyski dla tych różnych rozmiarów produkcji i wybiera taki jej poziom, który pozwala zmaksymalizować całkowity zysk ekonomiczny.

Utarg krańcowy

Utarg krańcowy jest to wzrost przychodów całkowitych wywołany wzrostem sprzedaży o jednostkę

Tabela: Cena, utarg całkowity i utarg krańcowy

Produkcja szt/tydz.	Cena za szt.	Utarg całkowity	Utarg krańcowy
0	---	0
1	21	21	21
2	20	40	19
3	19	57	17
4	18	72	15
5	17	85	13
6	16	96	11
7	15	105	9
8	14	112	7
9	13	117	5
10	12	120	3

Wzrost produkcji z 0 do 1 jednostki zwiększa utarg z 0 do 21 zł. Tym samym stanowi utarg krańcowy z produkcji pierwszej jednostki. Podobnie wzrost produkcji z 7 do 8 jednostek zwiększa przychód ze 105 zł. do 112 zł., daje przychód krańcowy w wysokości 7 zł. Wielkość przychodów całkowitych i krańcowych zależy od kształtowania się popytu na produkty danego przedsiębiorstwa.

Utarg krańcowy możemy także przedstawić za pomocą następującego wykresu:

Wynika z niego, że przy bardzo wysokim poziomie produkcji utarg krańcowy może przybierać nawet wartości ujemne.

Ogólnie utarg krańcowy można zapisać następująco:

Utarg krańcowy = (dodatkowy przychód uzyskany ze sprzedaży ostatniej jednostki) - (przychód utracony wskutek sprzedaży dotychczasowej produkcji po niższej cenie).

Krzywa popytu ma nachylenie ujemne. Zwiększenie sprzedaży wiąże się z koniecznością obniżki ceny. Sprzedaż dodatkowej jednostki produktu po obniżonej cenie stanowi pierwszy element równania utargu krańcowego. Musimy również wziąć pod uwagę, że sprzedaż dodatkowych jednostek spowoduje obniżkę ceny, po jakiej można sprzedać wszystkie poprzednio wyprodukowane jednostki. W efekcie dodatkowy utarg uzyskany ze sprzedaży kolejnej jednostki produktu zmniejszy się.

Koszt krańcowy a utarg krańcowy

Rys. Koszt krańcowy i utarg krańcowy

Przedsiębiorstwo ustala wielkość produkcji na poziomie, przy którym następuje przecięcie kosztu krańcowego z utargiem krańcowym, tj. 6 jednostek. Przy mniejszych rozmiarach produkcji utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy, co oznacza, że korzystne jest zwiększanie produkcji. Przy większych (od 6 jednostek) rozmiarach produkcji koszt krańcowy jest wyższy niż przychód krańcowy, stąd też opłacalne jest zmniejszenie produkcji. Przedsiębiorstwo maksymalizuje więc zysk przy produkcji równej 6 jednostek. Koszt krańcowy jest wówczas równy utargowi krańcowemu, a zyski przy tej wielkości produkcji osiągają wartość dodatnią. Każdy inny poziom produkcji oznacza niższe zyski.

Załóżmy teraz, że krzywa popytu na wyroby przedsiębiorstwa i linia utargu krańcowego przesuwają się w górę. Dla każdego poziomu produkcji cena i przychód krańcowy są teraz wyższe niż poprzednio (utarg krańcowy 2). Powoduje to zmianę punktu równowagi (przecięcie kosztów krańcowych i utargów krańcowych). Wyższy popyt doprowadził do zwiększenia produkcji.

Podsumowanie:

1. Przychody (utargi) przedsiębiorstwa pochodzą ze sprzedaży dóbr i usług

2. Koszty to wydatki ponoszone w związku z prowadzeniem produkcji i sprzedaży

3. Zyski to nadwyżka przychodów nad kosztami

4. Cel działania przedsiębiorstwa to maksymalizacja zysku.

5. Aby maksymalizować zysk, przedsiębiorstwo musi produkować jak najtaniej.

6. Przedsiębiorstwo wybiera taki (optymalny) poziom produkcji, jaki zapewnia maksymalizację sumy zysków ekonomicznych.

7. Utarg krańcowy to odpowiednia zmiana utargu całkowitego, zależna od kształtowania się krzywej popytu na produkty danego przedsiębiorstwa.

Koszty

produkcji

Przychody

Decyzje przedsiębiorstwa dotyczące poziomu produkcji

---