1. C. S. Hall, G. Lindzey, TEORIE OSOBOWOŚCI. Warszawa, PWN, 1990, 1994, 2001.
C. S. Hall, G. Lindzey, J. B. Campbell, THEORIES OF PERSONALITY, (wyd. 4), New York: John Wiley & Sons. 1998.
2. L. A. Pervin, PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI.
Gdañsk: GWP, 2002.
3. L. A. Pervin, O. P. John, PERSONALITY: THEORY AND RESEARCH (wyd. 8), New York: John Wiley & Sons, Inc., 2001.
4. D. P. McAdams, THE PERSON: AN INTEGRATED INTRODUCTION TO PERSONALITY PSYCHOLOGY (wyd. 3), Fort Worth: Harcourt College Publishers, 2001.
J. Strelau (red.), PSYCHOLOGIA (T. 2. R. 34, 35, 36), Gdañsk, GWP, 2000.
J. Feist, G. J. Feist, THEORIES OF PERSONALITY (wyd. 4), Boston, McGraw-Hill, Co., 1998.
Psychologia osobowości
SWPS - wykład'2002 - Piotr Oleś
1. Elementy przednaukowej teorii osobowości obecne są w kulturze: filozofia, religia, literatura piękna, muzyka, sztuki plastyczne.
2. Pierwsze teorie, które wywarły największy wpływ na rozwój nauki o osobowości: psychoanaliza S. Freuda i teoria self W. Jamesa (koniec XIX i początek XX wieku).
3. Psychologia osobowości narodziła sie w latach 30. na uniwersytetach amerykańskich, jako odrębna dyscyplina skupiona na psychologicznym studium niepowtarzalnej jednostki.
4. W 1932 - pierwsze czasopismo Character and Personality (Journal of Personality)
5. W 1937 - G. W. Allport - pierwszy podręcznik: "Personality: A psychological interpretation", w którym zdefiniował OSOBOWOŚĆ jako "dynamiczną organizację wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska" (s. 48).
6. Teoria osobowości ma charakter teorii integrującej.
7. Krytyka Mischela (1968): sposobów badania osobowości oraz koncepcji cech.
8. Teoria dostarcza narzędzi rozumienia rzeczywistości:
Etapy tworzenia teorii:
1) obserwacja - neutralny opis, gromadzenie obserwacji, tworzenie kategorii;
2) budowanie teorii: założenia, definicje, twierdzenia, model, reguły wnioskowania;
3) stawianie i weryfikacja hipotez - wpływ na modyfikacje modelu;
(4) znaczenie założeń metasystemowych.
9. Cechy teorii - kryteria porównań:
1) Wszechstronność
2) Prostota
3) Spójność
4) Testowalność
5) Trafność empiryczna (hipotezy się weryfikują)
6) Użyteczność
7) Twórczość
PSYCHOANALIZA - S. Freud (1856-1939)
Uwarunkowania historyczne i socjokulturowe
Synteza romantyzmu i racjonalizmu w stylu pracy i formacji intelektualnej
stąd koncepcja dojrzałości = zdolność do miłości i do pracy
i zaangażowanie w pracę naukową, która miała doprowadzić do poprawy świata
Matka Amalia - miłość do matki
Ojciec Jakub - handlarz bawełną - ambiwalencja uczuć --> kompleks Edypa
Mentor: Ernst Brucke - patofizjolog, myślenie mechanicystyczne,
Jean Martin Charcot (wykłady w Paryżu) - leczenie histerii przy pomocy hipnozy
Współpraca: lekarz Josef Breuer - mentor i współpracownik, razem wydawali Studia nad histerią 1893-95
Przyjaciel: Wilhelm Fliess - laryngolog, listy, powiernik
1890-1900, autoanaliza, okres względnej izolacji i twórczej pracy --> odkrycia
Po 1900 - dużo pisze, zakłada Towarzystwo Psychonalityczne
Choroba - rak jamy ustnej, chroniczny ból, operacje; śmierć: IX 1939
I Wczesne poglądy:
Zasada zachowania energii (psychicznej)
Hipoteza uwiedzenia
II Trzy główne dogmaty psychoanalizy:
1. Determinizm
Nie ma zachowań przypadkowych
2. Konflikt
Źródła i rodzaje lęku:
Lęk realistyczny -- przed zagrożeniem tkwiącym w środowisku
Lęk neurotyczny -- wynika z konfliktu między popędami a samokontrolą
Lęk moralny -- przed karą od wewnątrz, w przypadku gratyfikacji instynktu
3. Nieświadomość
Topograficzny model ludzkiego funkcjonowania:
- świadomość - możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić
- podświadomość - nie jesteśmy tego aktualnie świadomi, ale możemy to przywołać
- nieświadomość - tego nie możemy przywołać, zawiera elementy aktywnie wypierane
III. Strukturalny model osobowości: Id, ego, superego
Id - całkowicie nieświadome;
zasada przyjemności
Instynkt seksualny - libido
Instynkt śmierci - tanatos (agresja)
Ego - wyłania się z id; czerpie energię z id; uzgadnia żądania id z wymaganiami świata
zasada rzeczywistości
Ego jest częściowo świadome --> podejmowanie rozważnych decyzji
Nieuświadomiona część ego --> mechanizmy obronne
Mechanizm obronny to nieświadoma strategia ego,
która zniekształca rzeczywistość celem zmniejszenia lęku.
Superego - powstaje w wyniku kompleksu Edypa
zinternalizowana reprezentacja norm i wartości
nabytych przez identyfikację z rodzicami
Id: Tak, zrób to teraz <-------> Superego: Nie, nigdy, nie wolno
Znaczna część superego jest nieświadoma. Funkcje superego:
1) pohamować impulsy id, szczególnie seksualne i agresywne,
2) nakłonić ego wzięcia pod uwagę celów moralnych,
3) osiągnięcie perfekcji.
Podsystemy superego: sumienie i ego idealne.
sumienie - nie powinieneś i dotyczy głównie celów 1 i 2.
ego idealne - powinieneś i zaangażowane jest w cele 2 i 3.
IV Rozwój instynktu seksualnego
Instynkt seksualny = pragnienie przyjemności zmysłowych.
Stadium oralne
pierwszy rok życia; fiksacja na fazie oralnej --> osobowość oralna
Wczesna frustracja - osobowość oralno-bierna:
beztrosko pogodna, nadmiernie zależna i oczekująca opieki (matkowania) od świata.
Późniejsza frustracja (kiedy dziecko na już ząbki) - osobowość oralno-sadystyczna:
cyniczna, pesymistyczna i uszczypliwie sarkastyczna, kłótliwa, roszczeniowa, nieufna
Stadium analne
w drugim i trzecim roku życia; doznania zmysłowe: wstrzymywania i uwalniania
wypróżnianie się - cykl doznań typu napięcie - ulga
Trening czystości - opanowanie instynktu seksualnego, podporządkowanie libido społecznie określonym zasadom --> autonomia, panowanie nad sobą, sprawczość
Fiksacja na fazie analnej: skłonność do zatrzymywania uczuć i przedmiotów, albo wybuchowość
- typ analno-retencyjny: upór, zjadliwość, skąpstwo, usystematyzowany styl życia, brak spontaniczności i giętkości, kompulsywna samokontrola
- typ analno-ekspulsywny: impulsywne wyrażanie gniewu, brak organizacji działań, osoba nieuporządkowana, często okrutna i destrukcyjna, wybuchowa, złośliwa
Stadium falliczne
między 3 a 5 rokiem życia; kompleks Edypa - formowanie się superego
Kobiety - słabsze superego ze względu na brak lęku kastracyjnego
Frustracja --> Osobowość falliczna:
Mężczyźni: nastawieni na potwierdzanie męskości: sukcesy, wiele dzieci, powodzenie u kobiet
Kobiety: osobowość histeryczna, nadmierna koncentracja na kobiecości - identyfikacja z matką - idealizująca, flirtująca, ale nie wchodzi w relacje seksualne
Faza latencji
libido nie wyraża się wprost, ale przez zabawę, naukę, relacje z rówieśnikami
Faza genitalna
dojrzewanie biologiczne i dojrzałość psychoseksualna
- ku pragnieniom heteroseksualnym i miłości altruistycznej
- ekspresja libido z korzyścią dla jednostki i społeczności
- ukierunkowanie energii instynktowej - w miłość genitalną i produktywną pracę
przy jednoczesnym radzeniu sobie z lękiem (nieunikniony konflikt wewnętrzny).
V Podsumowanie:
24 tomy, nagroda Goethego
Wiedeńskie Towarzystwo Psychoanalityczne
Teoria spójna, płodna heurystycznie, ale w wielu elementach nieweryfikowalna
Lepiej stosuje się do patologii niż do normy
Wpływ na rozwój nauki i na kulturę
Znaczenie nieświadomości
Badania, np.:
- percepcja nieświadoma
- obrona percepcyjna
- podprogowa aktywacja psychodynamiczna
PSYCHOANALIZA - inspiracje
1. Psychologia ego - świadome i nieświadome funkcje ego - A. Freud,
H. Hartmann, R. White, E. H. Erikson
2. Psychologia analityczna - C. G. Jung
3. Psychologia indywidualna - A. Adler
Obydwaj nie godzili się z akcentowaniem popędu seksualnego w tłumaczeniu zachowania i doświadczenia człowieka, choć stworzyli zupełnie odmienne teorie
4. Neopsychoanaliza - kulturowe i historyczne determinanty ludzkiego zachowania -
K. Horney, E. Fromm, H. S. Sullivan
5. Teorie relacji z obiektem - najwcześniejsze relacje interpersonalne -
M. Klein, M. Mahler
6. Psychologia self - Self jako centrum osobowości - H. Kohut, O. Kernberg
Freuda koncepcję popędów biologicznych zastąpiono przez:
(1) ożywione ego;
(2) archetypy - nieświadomość zbiorowa;
(3) cele i styl życia;
(4) kulturę i historię;
(5) relacje interpersonalne i self.
PSYCHOLOGIA EGO:
Anna Freud, Heinz Hartmann, Rober White, Erik Erikson
EGO według Freuda, to ślepy jeździec na chyżym koniu
Psychologowie ego - adaptacyjne właściwości ego:
zdolność tolerowania odroczonych gratyfikacji,
zmaganie się ze stresem,
poczucie sensowności własnego ja,
zdolność odnoszenia się do innych w kategoriach wzajemności i intymności,
zinternalizowany system wartości
funkcjonowanie względnie wolne od konfliktów
Anna Freud:
- mechanizmy obronne
- rozwój: od całkowitej zależności, bierności i irracjonalności
po racjonalną niezależność i aktywne opanowanie środowiska (ego)
Heinz Hartmann:
ego i id czerpią energię ze wspólnego instynktoidalnego źródła
Funkcje podstawowe (np. mowa) - autonomia pierwotna
Funkcje centralne (np. planowanie) - autonomia wtórna
energia zneutralizowana - oderwana od popędu - autonomia
Silne ego - słabe ego
stabilność ego
Regresja; regresja w służbie ego
Robert White:
ego posiada własną energię i niezależne od id rodzaje satysfakcji
Rozwój - ego dąży do kompetencji
Przejawy: ciekawość poznawcza,
eksploracja otoczenia,
manipulacja przedmiotami
satysfakcja z efektywnych działań
Erik Erikson: osiem stadiów rozwoju na przestrzeni życia
NEOPSYCHOANALIZA: Karen Horney 1885-1952
polemika z Freudem - psychologia kobiety
Lęk podstawowy - odczuwane przez dziecko poczucie izolacji i bezradności w świecie, który jest potencjalnie wrogi
bezradność dziecka --> opieka rodziców --> uczucia urazy i wrogości --> niemożność wyrażenia --> nasilenie lęku
Neurotyczne konflikty zawsze wywodzą się z nieprawidłowości w relacjach interpersonalnych, w których lęk podstawowy i wrogość doprowadzają do „alienacji jednostki od jej prawdziwego ja” (self)
Trzy strategie radzenia sobie z wewnętrznym konfliktem - zwrócenie się:
ku ludziom
przeciwko ludziom
od ludzi
Postawy te i potrzeby są adaptacyjne i zdrowe, jeśli się łączą i przeplatają.
Potrzeby neurotyczne - nienasycone, nierealistyczne, nieselektywne:
1. Neurotyczna potrzeba uczucia i uznania
2. Neurotyczna potrzeba partnera, który weźmie w swe ręce życie danej osoby
3. Neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w wąskich granicach
4. Neurotyczna potrzeba władzy
5. Neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych
6. Neurotyczna potrzeba prestiżu
7. Neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby
8. Neurotyczna potrzeba osiągnięć
9. Neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności
10. Neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności
Podsumowanie:
- wczesne relacje interpersonalne w rodzinie i ich wpływ na kształt osobowości;
- znaczenie kontekstu kulturowego;
- koncepcja lęku podstawowego i strategii zmagania się z nim; potrzeby neurotyczne
- możliwość zdrowego rozwoju: rozwijanie możliwości ma wartość moralną
- implikacje - badanie postaw rodzicielskich;
- psychoterapia: odpowiedzialność, szacunek dla norm pacjenta
NEOPSYCHOANALIZA: Erich Fromm 1900-1980
Inspiracje:
- socjologia, filozofia, antropologia
- Freud: większość czynników determinujących zachowanie pozostaje nieświadomych
- Marks: ludzie nie są wolni, są poddani kontroli ze strony obyczajów i instytucji
Społeczne i kulturowe determinanty zachowania człowieka
Teoria dialektycznego humanizmu
Człowiek czuje się samotny i wyobcowany,
gdyż zerwał więzi łączące go z przyrodą i innymi ludźmi
Ograniczenia wolności, osamotnienie
Ucieczka od wolności
--> podporządkowanie się społeczeństwu, władzy
--> bezsensowna destrukcja
--> zjednoczenie z innymi w duchu miłości i wspólnej pracy
Potrzeby (obiektywne): powiązań
transcendencji
zakorzenienia
tożsamości
systemu orientacji
stymulacji
Typ produktywny a: - receptywny
- eksploatatorski
- gromadzący
- marketingowy
Podsumowanie:
- teoria łącząca elementy psychoanalizy i filozofii
- wpływ czynników socjo-kulturowych na osobowość
- alienujący wpływ społeczeństwa, ostrzeżenie przed destrukcyjną rolą kultury
- proponuje utopię społeczną
NEOPSYCHOANALIZA:
Harry S. Sullivan 1892-1949
Interpersonalna teoria psychiatrii
- zamiast osobowości, zachowanie interpersonalne
- postaci realne i fikcyjne
lęk jest wytworem stosunków interpersonalnych
unikanie lęku --> tworzenie systemu jaźni
personifikacje
Metody: obserwacja uczestnicząca, wywiad
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA - Carl G. Jung (1875-1961)
Biografia: rodzice, warunki wychowania
nieświadomość kolektywna
Nieświadoma motywacja wybiega poza popęd seksualny i agresję
- nieświadome pragnienia dotyczące jedności, śmierci, androgynii, mądrości, niewinności,
seksu i agresji
- zawdzięczają swą egzystencję dziedzictwu historycznemu
„Życie jest ciągłym i często twórczym rozwojem, poszukiwaniem pełni i spełnienia, pragnieniem odrodzenia.”
Libido --> dążenia seksualne, do przyjemności, do twórczości.
zasada zachowania energii --> zasada równoważenia (ekwiwalencji)
Na poziomie indywidualnym energia psychiczna libido --> kompleksy (całości)
Nieświadomość zbiorowa, kolektywna - skumulowane doświadczenia pokoleń
Archetypy:
Matka
Bohater
Stary mędrzec
Anima
Animus
Cień
Maska
Typy osobowości:
2 postawy: ekstrawersja i introwersja
+ 4 funkcje: myślenie, uczucia, percepcja, intuicja
Centralny system osobowości - self
„Osobowość, to całościowa realizacja pełni naszej istoty w nieosiągalnym ideale (...), ideał ten nie jest celem lecz kierunkiem (rozwoju)”
Rozwój osobowości jest zadaniem na całe życie.
Indywiduacja - proces rozwoju self, integracja przeciwieństw
przemiany połowy życia: młodość-starość; męskość-kobiecość;
twórczość-destrukcja; więź-oddzielenie
Funkcja transcendentna --> wyraża się w archetypie mandali (z sanskrytu - krąg)
Podsumowanie:
duchowy wymiar; wspólne znaczenia;
koncepcja rozwoju na przestrzeni życia; indywiduacja; świadome dążenia do rozwoju; self
typy osobowości; zasada jedności przeciwieństw
wpływ na sposób spojrzenia na dziedzictwo kulturowe ludzkości
PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA - Alfred Adler (1870-1937)
Biografia: rola starszego brata;
lekarz wojskowy w okresie I Wojny
zaangażowanie społeczne
założyciel pierwszej kliniki dziecięcej w Europie - Wiedeń
Społeczne i świadome motywy
- są zdolni do racjonalnych decyzji, świadomego życia, wyznaczania sobie planów i celów
- osobowość kształtuje się w procesie uczenia się w środowisku;
- człowiek jest zdolny do rozwoju i kształtowania własnego ja
Poczucie niższości i dążenia kompensacyjne
Sposób radzenia sobie z uczuciem niższości --> styl życia
- znaczenie pierwszych świadomych doświadczeń
+ cele na przyszłość
Agresja - główny motyw
potem: dążenie do mocy (doskonałości) jako sposób kompensowania poczucia bezradności, wywodzącego się z dzieciństwa --> motywuje do dążenia do wyższości i przewagi
dążenie do wyższości, przewagi
Dążenia: zainteresowanie społeczne, poczucie wspólnoty
pragnienie współpracy
Dążenie do wyższości i wspólnoty oraz ukierunkowanie ku przyszłości: cele, oczekiwania
Cele ostateczne --> fikcyjny finalizm w motywacji
Podsumowanie:
- kompensacja jako motywacja do działania
- rola świadomych dążeń
- dążenie do mocy (doskonałości) i do współpracy
- indywidualny charakter celów i dążeń człowieka
- zasada fikcyjnego finalizmu
- zainteresowanie społeczne i narracyjna jakość życia (wczesna pamięć)
SOCJOBIOLOGIA
Geneza: etologia --> Konrad Lorenz, Niko Tinbergen
instynktoidalny wzorzec zachowań:
1) u wszystkich,
2) jednakowy,
3) pojawia się samoistnie
4) nie zmienia się pod wpływem doświadczenia i uczenia
Psychologia -->
ewolucja człowieka
instynktowne wzorce zachowań
biologiczne podstawy zachowań społecznych
adaptacja
Buss, Burnes: badania interkulturowe - adaptacyjne wzorce zachowań
np.: doświadczeni mężczyźni i młode kobiety
Socjobiologia --> agresja
altruizm
Robert Hogan: Teoria socjoanalityczna
adaptacyjny sens nieśmiałości
Teoria przywiązania: John Bowlby, Mary Ainsworth
Belsky, Steinberg, Draper: Ewolucyjna teoria socjalizacji
Adaptacyjna wartość dwu ścieżek rozwojowych:
- maksymalizowanie jakości
- maksymalizowanie ilości
Podsumowanie:
- inspiruje, daje proste wyjaśnienia złożonych zachowań,
- może zagrażać ideom pomocy i opieki społecznej oraz zasadzie równości
TEORIA OPANOWANIA TRWOGI:
Jeff Greenberg, Tom Pyszczyński
Inspiracje: E. Becker
Założenia --> 1. socjobiologii
2. zdolności intelektualne decydują o giętkości i adaptacji gatunku:
- zdolność ujmowania rzeczywistości w kategoriach przyczynowych
- zdolność wyobrażania sobie przyszłych wydarzeń
- zdolność do refleksji nad sobą
Koszty: świadomość nieuniknionej śmierci i przypadkowości życia
zdolność do przewidywania --> źródłem lęku, paraliżującej trwogi
Środki zaradcze: Symboliczne ujęcie rzeczywistości --> tworzenie kultury
Światopogląd nasyca świat sensem, porządkiem, stabilnością -> bufor dla lęku
- opis stworzenia świata
- wskazania, jak żyć w sposób „dobry i wartościowy”
- obietnica nieśmiertelności
Przekonanie: jestem wartościowym członkiem społeczności --> bufor dla lęku
Samoocena --> zaakceptowania standardów wartości
życie stosownie do nich
Postępowanie według społecznie przepisanego wzorca pocz. bezpieczeństwa
Bufor kulturowy składa się z dwu komponentów: światopoglądu i samooceny.
Zachowanie motywowane jest dążeniem do uniknięcia trwogi egzystencjalnej
wynikającej ze świadomości niespełnienia fundamentalnego pragnienia --> życia
Obrona poczucia własnej wartości - to obrona przed lękiem przed śmiercią
Podsumowanie:
- założenia socjobiologii - główny motyw: przetrwanie
- właściwości specyficzne dla człowieka --> zdolności intelektualne
- elementy biologiczne, emocjonalne i kognitywne
--> poznanie źródłem --> lęku + kognitywny mechanizm zaradczy
- wyjaśnia zachowania konwencjonalne - lęk i obrona własnej wartości
TEORIA CECH: G. W. Allport (1897- 1967)
Studia w USA i Europie; wpływ W. Sterna, E. Sprangera
1937 - Personality: A Psychological Interpretation
1961 - Pattern and Growth in Personality (Struktura i rozwój osobowości)
Psychologia jako nauka humanistyczna
Poznanie i zrozumienie człowieka:
- niepowtarzalność i złożoność jednostki
- spójność głównych tendencji wyrażających się w charakterze
- świadoma motywacja
- znaczenie teraźniejszości
- granice poznania osobowości
OSOBOWOŚĆ jest dynamiczną organizacją w jednostce tych systemów psycho-fizycznych, które determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska
Cecha: - realnie istnieje jako zgeneralizowana struktura neuropsychiczna
- jest czynnikiem przyczynowym w zachowaniu
- poznawalna przez obserwację zachowania
- obejmuje wiele funkcjonalnie równoważnych bodźców
- odpowiada za spójność zachowania
- umożliwia ustalanie praw i przewidywanie zachowania
Cechy wspólne: stałe, bipolarne, addytywne, niezależne, ujmują różnice indywidualne
Badania cech wspólnych <--> idiograficzne studium unikalnych i wspólnych cech
Cechy indywidualne --> dyspozycje: dominujące, zasadnicze, wtórne
Zamiar --> nadzieje, pragnienia, ambicje i aspiracje;
Autonomia funkcjonalna motywów:
perseweracyjna - nałogi, nawyki, czynności mechaniczne
propriacyjna - zainteresowania, wartości, zamiary, uczucia, motywy,
dyspozycje osobiste, obraz siebie, styl życia
Czy w psychologii konieczne jest pojęcie ego, self?
Tak: proporium z proprius (łac.) - własny
- poczucie ja cielesnego, tożsamość, poczucie własnej wartości, obraz siebie
Rozwój „JA”
0-3 - poczucie cielesnego ja
- poczucie ciągłości własnej tożsamości
- szacunek dla siebie samego (duma)
4-6 - zasięg swego ja
- obraz siebie
6-12 - poczucie siebie jako istoty racjonalnej
12+ - plany i odległe cele (dążenia osobiste)
dor. - poznanie i świadomość różnych wymiarów siebie
Rozwój człowieka: - od tworu biologicznego ku świadomej jednostce
- o rozszerzającej się strukturze cech,
- która posiada cele i aspiracje
Motywacja:
- biologiczna - zasada redukowania napięcia
- rosnąca świadomość ja - jednostka tworzy zupełnie nowe motywy
Funkcjonowanie osoby jest (1) świadome i racjonalne, (2) osadzone w teraźniejszości z odniesieniem do przyszłości, (3) spójne
„Człowiek wie, co robi i dlaczego to robi”.
Dojrzała osobowość:
1. Poszerzanie zasięgu „ja” - poczucie odrębności, zaangażowanie, otwartość
2. Serdeczne kontakty z ludźmi - towarzyskie i intymne; szacunek, wolność, miłość
3. Dojrzałość emocjonalna: poczucie bezpieczeństwa + samoakceptacja
4. Realizm - w podejściu do siebie i świata; umiar, rozsądek
5. Obiektywizacja samego siebie: wgląd + humor
6. Jednocząca filozofia życia - nadaje cel i znaczenie
Wartoœci: „Study of Values” - Allport, Vernon, Lindzey
T (prawda), S (miłość), P (władza), R (doskonałość), E (użyteczność), Es (piękno)
Podsumowanie:
pierwsza monografia z psychologii osobowości
podstawy teorii cech
inspiracje humanistyczne
koncepcja „świadomego ja”
osobowość dojrzała
PERSONOLOGIA - Henry A. Murray
biochemia, psychologia, podróże, literatura, wpływ Junga
Harvard Psychological Clinic --> konsylium diagnostyczne m.in.:
R. White, D. McKinnon, B. Smith, J. Frank, S. Rosenzweig, E. Erikson,
S. Beck, R. N. Sanford, D. Levinson, J. Bruner, S. Tomkins
badania intensywne (wiele metod), interdyscyplinarne, longitudinalne
wszechstronne poznanie osobowości --> personologia
Explorations in Personality (1938)
OSOBOWOŚĆ:
- to abstrakcja, nie opis
- odnosi się do wielu zdarzeń (historia osobowości = osobowość)
- obejmuje stałe i powtarzalne oraz nowe i jedyne elementy zachowania
- jest czynnikiem organizującym i kierującym jednostką
- jest zlokalizowana w mózgu
Różne typy osobowości - różne historie
Osobowość składa się z zespołu odmiennych postaci
- poznać ich tożsamość, interakcje, główną postać
- powtarzające się relacje --> temat
np. przyjaźń w nieprzyjaznym środowisku; porządek w zorganizowanym świecie
Życie człowieka umieszczone jest w czasie
- można wychodzić poza popędy, wykraczać poza bodźce
- działać stosownie do swego poglądu na przeszłość lub przyszłość
„Organizm składa się z nieskończenie złożonej sekwencji aktywności uporządkowanych w czasie, rozciągających się od urodzenia do śmierci.”
Potrzeba - konstrukt, odpowiadający pewnej sile w mózgu, która organizuje percepcję, apercepcję [percepcja + interpretacja], myślenie, dążenia i działanie w taki sposób by przekształcić w pewnym kierunku istniejącą sytuację, która jest niesatysfakcjonująca.
Procesy motywacyjne:
redukcja napięcia
zwiększanie napięcia - proces redukowania napięcia daje satysfakcję
POTRZEBY
Osiągnięć Porządku
Afiliacji Zabawy
Agresji Wrażeń
Autonomii Seksu
Dominacji Wsparcia
Znaczenia Zrozumienia
Unikania cierpienia Opiekuńczości
Klasyfikacje potrzeb:
pierwotne - wiscerogenne versus wtórne - psychogenne
jawne versus ukryte
skoncentrowane versus rozproszone
proaktywne versus reaktywne
aktywności, formy, skoncentrowane na wyniku
presja: presje alfa i beta
relacja między osobą a środowiskiem --> zgodność między presjami a potrzebami
Program badania osobowości dla Biura Służb Strategicznych przed II Wojną
- przewidywanie zachowań w niebezpiecznych warunkach
- studium życia - 88 przypadków
TAT - Thematic Apperception Test
motywacja osi¹gniêæ --> McClelland
motyw władzy --> posiadanie wpływu na innych, poczucie siły
motyw intymności --> poczucie bliskości i kontakt z innymi
Trendy rozwojowe zdrowej osobowości:
1. Stabilizacja tożsamości ego
2. Uwalnianie się od doświadczeń z przeszłości, budowanie relacji z ludźmi
3. Pogłębianie zainteresowań
4. Humanizowanie wartości --> ku moralności i tolerancji
5. Ekspansja troski: o dzieci, przyjaciół, sąsiadów, ludzkość, przyszłe pokolenia
Podsumowanie:
Całościowe ujęcie osobowości, akcent na świadomość i rozwój
Teoria potrzeb, metoda TAT
„Sataniczna osobowość charakteryzuje się utrwaloną, ukierunkowaną na zewnątrz wrogością:
(1) skrywane uczucie, że zostało się srogo, zdradziecko, niesłusznie lub niegodziwie pozbawionym tego, co jest odczuwane jako zasłużona korzyść, nagroda lub chwała;
(2) gruntowny stan wyobcowania, żalu i nieufności;
(3) ukryta zawiść idąca w parze z jawną wzgardą wobec osiągnięć innych;
(4) wyparcie jakiegokolwiek poczucia winy;
(5) przyjęcie takiej czy innej strategii - przebiegłość, unikanie, wywrotowość albo destrukcja - dla wyładowania nienawiści, która zżera podmiot.” (Murray, 1962).
cecha znamienna:
Całkowity brak zdolności do przeżywania i wyrażania autentycznej, bezinteresownej miłości, wdzięczności, zachwytu lub współczucia.
TEORIA CECH: R. B. Cattell
OSOBOWOŚĆ jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji
Cecha jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności czy spójności tego zachowania.
Cechy „wykrywamy” przy pomocy analizy czynnikowej.
Cechy:
- powierzchniowe - reprezentowane przez wiązki jawnych zmiennych (nieśmiałość)
- źródłowe - uzyskuje się w drodze analizy czynnikowej
- środowiskowe i konstytucjonalne
- dynamiczne
- zdolnościowe
- temperamentalne
L - data Q - data T - data
Program badawczy i hipoteza Cattella
lista Allporta i Odberta --> 171 słów --> 35 cech powierzchniowych --> 12PF
Równania specyfikacyjne, np.: roczne zarobki sprzedawcy:
0,21A + 0,10B + 0,10C + 0,10E + 0,21F + 0,10G - 0,10L - 0,31M + 0,21N
Motywacja --> powiązania 3 rodzajów cech dynamicznych:
- postawy - wobec konkretnych obiektów
- ergi - popędy (głód, seks, towarzyskość, opiekuńczość, ciekawość)
- sentymenty - nabyte struktury postaw: kariera, hobby, sport, religia, własne ja
Wykrywanie dynamicznych cech źródłowych u osoby:
analiza czynnikowa - pomiar 20 postaw, mierzonych 2 razy dziennie przez 40 dni
Podsumowanie:
- czynnikowa teoria cech
- analiza motywacji - sieć
- badania nad humorem, inteligencją, twórczością
- testy osobowości i inteligencji: Cattell 16PF
TEORIA CECH: H. J. Eysenck
Badania nad fizjologicznymi uwarunkowaniami i dziedzicznością cech osobowości
OSOBOWOŚĆ stanowi względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia.
Model hierarchiczny: typ, cecha, nawyk, zachowanie
Wymiary N, E, P
N
niespokojny przygnębiony z poczuciem winy z niską samooceną napięty
irracjonalny nieśmiały zmienny uczuciowy
E
towarzyski żywy aktywny stanowczy szukający wrażeń
beztroski dominujący z siłą przebicia przedsiębiorczy
P
agresywny zimny egocentryczny bezosobowy impulsywny
antyspołeczny obojętny twórczy gwałtowny
N - wrodzona właściwość autonomicznego układu nerwowego
E - odniesienie do siły procesów pobudzenia i hamowania
P - predyspozycje do zaburzeń psychicznych?
Typy osobowości a zdrowie:
N
C
I |
A
E |
|
B |
Z
Podsumowanie:
- hierarchiczny model osobowości
- biologiczne postawy osobowości; zapadalność na choroby
- autor testów osobowości i inteligencji, np.: EPQ-R.
TEORIA CECH: „Wielka Piątka”
Fiske, 1949
Tupes, Christal, 1961
Norman, 1963
O. John, R. McCrae, P. Costa
Hipoteza Goldberga (1981): „Rozmaitość różnic indywidualnych jest niemal nieograniczona, jednak większość tych różnic nie ma znaczenia w codziennych interakcjach międzyludzkich i pozostaje niezauważana. Sir Franciszek Galton mógł być jednym z pierwszych naukowców, którzy jawnie postawili fundamentalną hipotezę leksykalną - mianowicie, że większość istotnych różnic indywidualnych w funkcjonowaniu człowieka można odczytać jako pojedyncze określenia w niektórych lub wszystkich językach na świecie.” (1990, s. 1216)
Ekstrawersja - Extraversion
Ugodowość - Agreeableness
Sumienność - Conscientiousness
Neurotyczność - Neuroticism
Otwartość na doświadczenie - Openness to Experience
E - interakcje międzyosobowe, poziom aktywności, potrzeba stymulacji, nastrój
U - jakość relacji od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu
S - organizacja, wytrwałość i motywacja działaniach celowych
N - niestabilność emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjna reakcja na stres
O - poszukiwanie nowych doświadczeń, tolerancja i eksploracja
Propozycja - R. McCrae: OCEAN
Potwierdzenia w różnych krajach przez analizy leksykalne i psychometryczne
Kontrowersje wokół Wielkiej Piątki
Podsumowanie:
- uniwersalna struktura osobowości
- inspiracja badań: psychofizjologicznych, genetycznych, leksykalnych, interkulturowych
- aplikacje: NEO-PI-R, NEO-FFI
- ograniczenia: opis osobowości
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA - Inspiracje
A. Adler
G. W. Allport
H. A. Murray
Kurt Goldstein (1878 - 1965)
1. Akcent na jedność i spójność osobowości
2. Organizm jako system
3. Jeden główny motyw --> samorealizacja
4. Zdolność organizmu do rozwoju
5. Zasady psychologii postaci
6. Akcent na badanie jednostki
I Wojna Światowa --> następstwa uszkodzeń mózgu
zdrowie - giętkość, odraczanie przyszłości, dystans wobec przeszłości
choroba - sztywność, niezdolność odraczania, determinizm przeszłości
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA: Abraham Maslow
- człowiek ma wrodzoną, biologiczną naturę
- natura jest indywidualna i gatunkowa
- możliwe jest wykrycie tej natury
- natura jest neutralna lub dobra; złe właściwości są reakcją na frustrację potrzeb
- rozwój zgodny z naturą jest zdrowy, owocny i szczęśliwy
- jeżeli rdzeń osobowości zostanie odrzucony lub stłumiony jednostka zachoruje
- natura nie jest tak silna i nieomylna jak instynkt u zwierząt, ustępuje presji kulturowej
- natura mimo swej słabości nie zanika ale trwa w głębi i domaga się aktualizacji
- konieczność dyscypliny i wyrzeczeń, frustracji, cierpienia i tragedii
- doświadczenia te odkrywają i rozwijają naturę - są zatem pożądane
- umacniają nasze ja, dają poczucie sprawczości
- rodzą zdrowy szacunek dla samego siebie, dają poczucie pewności
Samoaktualizacja --> Człowiek dąży do aktualizacji swych potencjalności
Są co najmniej cztery potrzeby bardziej podstawowe --> hierarchia potrzeb
fizjologiczne - pożywienie, woda, sen
bezpieczeństwa - struktury, bezpieczeństwa, porządku, opieki, unikania bólu
przynależności i miłości - akceptacji, miłości i jedności
szacunku - dla siebie i ze strony innych
samoaktualizacji - spełniania potencjalności, wychodzenia poza potrzeby niższe
Potrzeba podstawowa:
1. jej brak rodzi chorobę,
2. jej obecność zapobiega chorobie,
3. jej przywrócenie leczy chorobę,
4. w sytuacjach wolnego wyboru, osoba woli zaspokoić tę potrzebę niż inne,
5. jest funkcjonalnie nieobecna u osoby zdrowej.
+ odczuwana jako świadoma lub nieświadoma tęsknota i pragnienie
+ niezaspokojenie powoduje uczucie braku lub upośledzenia
Motywacja:
motywy braku - potrzeby podstawowe
wartości istnienia (B-values) - motywy wzrostu i wzbogacania doświadczenia
całość, jedność; integracja piękno
doskonałość dobroć
spełnienie jedyność
sprawiedliwość łatwość
żywotność żartobliwość
bogactwo prawda; uczciwość; realność
prostota samowystarczalność
Metapatologie
Doświadczenia szczytowe
Kompleks Jonasza
Charakterystyki osoby dojrzałej - samoaktualizującej się:
1. Są nastawieni realistycznie - wyższa percepcja rzeczywistości.
2. Akceptują siebie, innych ludzi oraz świat natury.
3. Odznaczają się dużą spontanicznością.
4. Są skoncentrowani na problemach, nie na sobie.
5. Cechuje ich pewien dystans i potrzeba odosobnienia.
6. Są niezależni i autonomiczni.
7. Oceniają ludzi i rzeczy w sposób niestereotypowy.
8. Większość miewa doznania mistyczne czy duchowe (doświadczenia szczytowe).
9. Identyfikują się z ludzkością.
10. Ich bliskie związki z osobami kochanymi mają charakter głęboko uczuciowy.
11. Ich wartości i postawy są demokratyczne.
12. Nie mylą środków z celami.
13. Mają filozoficzne i niezłośliwe poczucie humoru.
14. Mają wielki zasób zdolności twórczych.
15. Są odporni na wpływy kulturowe, zachowują niezależność od danej kultury.
16. Wznoszą się ponad swoje środowisko, a nie tylko borykają się z nim.
+ otwartość na doświadczenie, integracja, autonomia
Podsumowanie:
- akcent na zdrowie, rozwój, możliwości, twórczość
- koncepcja samoaktualizacji
- hierarchiczna koncepcja potrzeb
- refleksje o naturze i kulturze
„Czy chcecie być sławni, wielcy, świeci? Czy chcecie napisać książkę? Być dobrymi terapeutami?
Uśmiechacie się? - a ja pytam: Jeżeli nie wy, to kto to zrobi? Czy jest to zgodne z samoaktualizacją skoro nie chcecie być sławnymi, dobrymi, świętymi?
A jeżeli tak jest, że naprawdę tego nie chcecie, to mogę was zapwnić, że nie macie ambicji, nie umiecie żyć z sensem, nie dążycie do doskonałości. A jeżeli faktycznie tak jest, to ostrzegam was - będziecie przez całe życie nieszczęśliwi. Uciekacie bowiem przed waszymi możliwościami i zdolnościami, tak jak uciekał Jonasz przed swoim przeznaczeniem.”
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA: Carl R. Rogers
- rodzina protestancka, seminarium duchowne
- zainteresowanie psychologi¹ kliniczna
University of Chicago - Counselling Center
1951 - Client-Centered Therapy
1964 - Ośrodek Badań Jednostki - La Jolla
Optymistyczny pogląd na naturę człowieka
--> zdolność do zdrowego i twórczego rozwoju
--> ograniczający wpływ rodziców, szkoły i presji społecznych
Jednostka potrafi przyjąć odpowiedzialność za własne życie
TEORIA SELF
Podejście fenomenologiczne --> doświadczenie wewnętrzne jednostki
Organizm jest umiejscowieniem doświadczenia <--> pole świadomości
Subcepcja - proces podświadomego spostrzegania doświadczeń
Symbolizacja doświadczenia: prawidłowa --> realistyczne zachowanie
nieprawidłowa --> nierealistyczne zachowanie
Rozumienie osoby z perspektywy pola fenomenologicznego
By poznać pole fenomenologiczne musimy uważnie słuchać osoby,
jej relacji ze swego doświadczenia --> empatyczne słuchanie
SELF-CONCEPT: „zorganizowana spójna całość pojęciowa, składająca się ze spostrzeganych właściwości `ja', czyli samego siebie oraz ze spostrzeganych relacji między `ja' a innymi i między `ja' a różnymi aspektami życia, a także z wartości przypisywanej tym spostrzeżeniom. Postać ta dostępna jest świadomości, aczkolwiek niekoniecznie jest w niej obecna. Obraz jest płynny i zmienny, jest procesem, lecz w każdym momencie stanowi specyficzną całość.”
Możliwe rozbieżności:
(1) Ja realne <--> Ja idealne --> nieprzystosowanie
(2) Niezgodność między ja a organizmem --> lęk --> zachowanie obronne
Kongruencja - zgodność między self a doświadczeniem
(3) Rozbieżność między rzeczywistością subiektywną a zewnętrzną
Tendencja do aktualizacji:
„Istnieje wrodzona tendencja organizmu do rozwijania wszystkich swych zdolności w sposób, który umacnia osobę.”
Stawanie się --> rozwój, zmiana, wzrost
- w kierunku większego zróżnicowania, niezależności i odpowiedzialności
- zależy od zdolności do rozeznania, co im sprzyja
- poprzez świadome, ukierunkowane na cel wybory
W pełni funkcjonująca osoba, czyli zdolna jest wypełniać swe potencjalności:
- otwartość na doświadczenie
- brak nastawienia obronnego
- jasna i dokładna świadomość
- bezwarunkowe poczucie własnej wartości
- harmonijne relacje z ludźmi
Działa zgodnie z organizmicznym procesem wartościującym
Potrzeba bezwarunkowo pozytywnej oceny i szacunku
Gdyby jednostka doświadczała jedynie bezwarunkowej akceptacji, to jej poczucie własnej wartości nie byłoby uzależnione od spełnienia jakichkolwiek warunków, byłoby bezwarunkowe, a wtedy potrzeby uznania ze strony innych i szacunku do samego siebie nie byłyby nigdy sprzeczne z ocenami organizmu i jednostka byłaby stale przystosowana w sensie psychologicznym, a jej funkcjonowanie miałoby charakter całościowy.
Akceptacja warunkowa --> introjektowanie wartości
Doświadczenie zagrażające dla self
Terapia skoncentrowana na kliencie: - bezwarunkowy szacunek
- empatyczne zrozumienie
--> uświadomienie uczuć i doświadczeń
--> koncepcja siebie zgodna z doświadczeniem organizmu
Badania (Technika Q): - w wyniku psychoterapii rośnie samoakceptacja
- akceptacja siebie koreluje z akceptacją innych
Podsumowanie:
- teoria self
- koncepcja natury ludzkiej
- wpływowa szkoła terapeutyczna
PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA
Inspiracje historyczno-filozoficzne
II Wojna Światowa --> egzystencjalizm
prekursor: Soren Kierkegaard (XIX w.)
G³owni twórcy: Jean Paul Sartre Martin Heidegger
Albert Camus Karl Jaspers
Rozumienie egzystencji jednostki jako bycie-w-świecie
+ analiza fenomenologiczna
„Psychologię egzystencjalną określić można jako empiryczną naukę o egzystencji człowieka, posługującą się metodą analizy fenomenologicznej.”
Psychiatrzy szwajcarscy: Ludwig Binswanger, Medard Boss
Wiedeñ: Viktor E. Frankl
USA: Rollo May, Adrian Van Kaam, James Bugental
- przeciw zasadzie przyczynowości
- odrzucenie pozytywistycznego stylu uprawiania nauki
- pojęcia: bycie-w-świecie stawanie się
sposób egzystencji transcendencja
wolność przestrzenność
odpowiedzialność czas
- zasada motywacji i rozumienia
- przeciw dualizmowi: teza o jedności bytu --> jednostka-w-świecie
- opis i analiza fenomenologiczna: Dasein-analiza (Dasein = bycie w świecie)
Jednostka ludzka jest wolna i odpowiedzialna.
wina egzystencjalna --> trwoga związana z perspektywą śmierci i nicości
Boss: „Wina egzystencjalna człowieka polega na tym, że nie udaje mu się w pełni wywiązać z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swych możliwości.” (1963, 270)
Struktura egzystencji: bycie w świecie --> Dasein:
Umwelt
Mitwelt
Eigenwelt
Stawanie się, dążenie do transcendencji
Życie autentyczne - urzeczywistnianie swych możliwości
Granice wolności wyznacza osnowa egzystencji
Wrzucenie w świat
Osoba tworzy projekt świata
Sposoby bycia w świecie: dualny: Ja + Ty = My
pluralny
pojedynczy
anonimowy
Skoro ludzie są wolni, to skąd tyle zaburzeń i lęków?
1 - ludzie mogą niewłaściwie wybierać
2 - ale są w stanie przezwyciężyć urazy
Dylematy egzystencjalne:
autentyzm <--> osamotnienie
wyobcowanie i izolacja od świata --> niespełnione możliwości egzystencji
Istnienie-ku-śmierci
Stawanie się
Marcel: twórcza wierność
Frankl: logoterapia
Badania Shelly Taylor:
zdrowe przystosowanie do zagrażających wydarzeń życiowych
obejmuje poszukiwanie znaczenia, poczucie kontroli i umacnianie siebie
Podsumowanie:
- filozofia: wybór - wolność, odpowiedzialność
- praktyka psychiatryczna i terapeutyczna: metoda analizy fenomenologicznej
- akcent na sens życia
TEORIE SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ - Inspiracje
Behawioryzm - John. B. Watson, Clark Hull, Edwin Tolman
Założenie metasystemowe: XVIIw. J. Lock --> umysł jako biała karta
B. F. Skinner (1904-1990)
- teoria osobowości nie jest potrzebna
- zachowanie daje się wyjaśnić w oparciu o procesy uczenia się
Warunkowanie klasyczne - uczymy się przez skojarzenia:
bodziec bezwarunkowy --> reakcja bezwarunkowa
bodziec warunkowy + bodziec bezwarunkowy --> reakcja bezwarunkowa
bodziec warunkowy --> reakcja warunkowa
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze) - rola wzmocnień
Zastosowania:
- punkt wyjścia dla teorii społecznego uczenia się
- badania eksperymentalne: procesy uczenia się, pamięć, myślenie, percepcja
- terapia behawioralna i modyfikacja zachowania
TEORIA UCZENIA SIĘ: N. E. Miller, J. Dollard
John Dollard, socjolog + Neal E. Miller, psycholog eksperymentalny
(Robert Sears, O. H. Mowrer)
Uczenie się: motywowane jest popędami
ukierunkowanie: bodźce ze środowiska
reakcje: redukcja popędu - nagroda
wzmocnienie
Uczenie to: chcenie czegoś (popęd)
zauważanie czegoś (bodziec)
robienie czegoś (reakcja)
osiąganie czegoś (wzmocnienie)
Reinterpretacja psychoanalizy w duchu teorii uczenia
Hipoteza frustracja - agresja (1939)
Teoria konfliktu:
1. Tendencja do zbliżania się do celu staje się tym silniejsza, im bliżej do celu
2. Tendencja do unikania bodźca negatywnego staje się tym silniejsza, im bliżej do celu (gradient unikania)
3. Gradient unikania jest bardziej stromy niż gradient dążenia:
w miarę zmniejszania się odległości od celu siła tendencji do unikania rośnie szybciej niż siła tendencji do zbliżania się
4. Wzrost siły popędu związanego z dążeniem, czy unikaniem podnosi ogólny poziom napięcia
5. Gdy rywalizują dwie reakcje to wystąpi silniejsza z nich.
KONFLIKTY: - między dążeniem a dążeniem
- między unikaniem a unikaniem
- między dążeniem a unikaniem
- między podwójnym dążeniem a unikaniem
Podsumowanie:
- możliwość testowania tez psychoanalitycznych;
- teoria agresja-frustracja
- teoria konfliktów
TEORIA OCZEKIWANIA I WARTOŚCI: Julian Rotter
psychoterapeuta, psycholog kliniczny
Człowiek aktywnie konstruuje rzeczywistość.
Uczenie się zachodzi w kontekście społecznym.
Człowiek testuje rzeczywistość i działa stosownie do swych przewidywań.
OCZEKIWANIE - subiektywnie prawdopodobieństwo wzmocnienia
Dziewczyna wie, że dużo ucząc się ma szansę na dobre wyniki i stypendium naukowe, ale wie również, że nawet jeśli bardzo się będzie strać o poprawę kontaktu z chłopakiem, to raczej ten związek nie przyniesie jej wiele satysfakcji.
Zgeneralizowane oczekiwania na temat natury wzmocnień:
lokalizacja kontroli: zewnętrzna/wewnętrzna
pocz. kontroli zewnętrznej = efekty zachowania zależą od losu, sytuacji, ludzi
pocz. kontroli wewnętrznej = efekty zachowania zależą od podmiotu
WARTOŚĆ WZMOCNIENIA - atrakcyjność określonego wzmocnienia.
Jak postąpi dziewczyna, jeśli większą wartość ma dla niej poprawa relacji z chłopakiem niż osiągnięcia akademickie?
Przewidywanie zachowania --> kombinacja oczekiwanie + wartość
Prawdopodobieństwo zachowania = oczekiwanie + wartość wzmocnień
PZ = O + WW
Podsumowanie:
- akcent na poznanie
- teoria wartość x możliwość
- koncepcja LOC
- Test Zdań Niedokończonych
TEORIE SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ - Walter Mischel
- współpracownik i uczeń J. Rottera oraz G. Kelly'ego
- współpracownik A. Bandury
Interesował się przestępczością wśród nieletnich,
psychologiczne mechanizmy odraczania gratyfikacji, samokontroli
Praca w siłach pokojowych
1968 - krytyka teorii cech --> kontrowersja osoba-sytuacja
5 kognitywnych/społecznie wyuczonych/zmiennych osobowościowych
1. Kompetencje (np.: analiza logiczna, empatia)
2. Strategie dekodowania - interpretacja informacji
3. Oczekiwania co do:
(1) skutków zachowania
(2) znaczenia bodźca
(3) zaufania osoby do własnych umiejętności zachowania
4. Subiektywna wartość skutków zachowania
5. Systemy i plany samoregulacji: cele i standardy
Podsumowanie:
- teoria stricte kognitywna
- prymat sytuacji nad cechami osobowości
TEORIA SPOŁECZNO-KOGNITYWNA - Albert Bandura
- inspiracje z behawioryzmu
- zainteresowania kliniczne --> agresja
Adolescent Aggression (1959)
Social Learning and Personality Development (1963)
Social Foundations of Thought and Action (1986)
Albert Bandura + Richard Walters --> rola modelowania w rozwoju osobowości
W jaki sposób ludzie uczą się określonych zachowań?
Obserwują świat i naśladują innych ludzi.
PROCES MODELOWANIA:
- obserwowanie wzorca
- przechowywanie: odkodowanie, zrozumienie, zapamiętanie
- motoryczna reprodukcja (zdolność do powtórzenia zachowania)
- motywacja: chęć powtórzenia zachowań
PRZEKONANIE O WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI (self-efficacy):
mogę z powodzeniem działać w nowych,
nieprzewidywalnych i stresujących sytuacjach
--> podjęcie działania celowego
--> wysiłek
--> wytrwałość
--> mobilizacja systemu immunologicznego
Struktura osobowości:
procesy kognitywne,
kompetencje (umiejętności),
cele
Self i przekonanie o własnej skuteczności
Zachowania moralne
regulowane przez sankcje:
- społeczne i zinternalizowane standardy --> samokontrola:
- monitorowanie własnego zachowania
- osądzanie - ocena samego siebie i własnego postępowania
--> antycypowane reakcje dumy z siebie, satysfakcji i samokrytyki
„Ludzie robią to, co daje im poczucie satysfakcji i poczucie własnej wartości,
a stronią od robienia rzeczy, które naruszają ich standardy moralne,
ponieważ prowadzi to do samokrytyki i samopotępienia”
Motywacja:
1) biologiczna - kognitywna kontrola;
2) społeczne bodźce (wzmocnienia);
3) antycypacja wyników działań, stawianie celów, planowanie
--> automotywowane działania, cele
Motywacja: redukowanie rozbieżności - reaktywna kontrola
produkowanie rozbieżności - proaktywna kontrola
Motywacja poznawcza: samoocena, spostrzegana własna skuteczność, standardy
Kognitywna regulacja --> antycypacja
Autoregulacja:
automotywowanie: standardy --> nierównowaga --> mobilizacja do wysiłku
--> automonitorowanie, standardy, ewaluacja, samoocena, afektywne reakcje
(1) predyktywna kontrola antycypacyjna - na ile mnie stać
(2) afektywna samoocena wysiłku w odniesieniu do systemu wartości
(3) samoocena osobistej skuteczności
(4) autorefleksyjna aktywność metapoznawcza (np. czy wysiłek był odpowiedni)
Podsumowanie:
- spójna teoria ludzkiego zachowania
- teoria społecznego uczenia się --> społeczno-kognitywna:
- wyjaśnianie zachowań indywidualnych i społecznych
Blok rozszerzający: Zjawiska kliniczne wg teorii A. Bandury
Patologia - wynik dysfunkcyjnego uczenia się
bezpośredniego i przez modelowanie
Przekonanie o nieskuteczności/niskiej skuteczności
wzorzec kognitywny + oczekiwanie skuteczności + ocena konsekwencji
--> lęk, napięcie, zaburzenia poznawcze
lęk - spostrzegana niezdolność do kontrolowania zagrażających wydarzeń
--> depresja
przygnębienie, apatia - rozbieżność standard <--> wykonanie
Im większe przekonanie o własnej nieskuteczności tym głębsza depresja.
--> samokrytycyzm - surowy standard, wysoki cel --> stąd porażka
Własna nieskuteczność + niska samoocena + ograniczone zainteresowania --> obniżone morale
--> agresja - modelowanie
zachowania agresywne:
są nabywane - przez modelowanie
pobudzane - przez bolesne doświadczenia
lub oczekiwanie nagrody
regulowane - przez konsekwencje:
- bezpośrednie
- obserwowane
- samo-wytwarzane
Leczenie przez modelowanie i kierowane uczestnictwo
--> nauka zachowań skutecznych
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA: George Kelly (1905-1966)
„The Psychology of Personal Constructs”
Człowiek działa jak naukowiec, który testuje rzeczywistość
- stawia hipotezy i sprawdza je
- przewiduje wydarzenia i stara się je kontrolować
Klasyfikuje świat tworząc osobiste konstrukty poznawcze
pod jakim względem rzeczy są: podobne i różne od siebie
System konstruktów: hierarchiczny i unikalny (porządkuje doświadczenie), zintegrowany
Konstrukty: zakres stosowalności
przepuszczalność
pozycja (centralne - peryferyjne)
kontradykcje
mogą nie być zwerbalizowane
mogą być niezintegrowane --> napięcie i trudność przewidywania
- brak konstruktu --> Lęk
- percepcja niezgodności zachowania z konstruktem --> Wina
- zmiana w systemie konstruktów osobistych --> Zagrożenie
Badania: ludzi łączy bardziej wspólnota znaczeń niż działań
Zdrowie --> system konstruktów złożony i zintegrowany
Podsumowanie:
- akcent na poznanie i werbalizację:
„jeśli nie wiesz, co dzieje się w umyśle człowieka, zapytaj o to”
- sposób funkcjonowania umysłu i osobowości - tworzenie konstruktów
- Role Construct Repertory Test (Rep Test) - Test Zbioru Konstruktów Ról
Blok rozszerzający: Ogólna Teoria Regulacyjna
cechy wspólne wg T. Tomaszewskiego
1. Osobowość jest systemem regulującym zachowanie i przez nie regulującym również stosunek z otoczeniem i dzięki temu zdolnym do własnego rozwoju.
2. Procesy te następują dzięki wymianie, przetwarzaniu i wytwarzaniu informacji: o przedmiotach, sobie, stosunku do świata, własnej aktywności.
3. Informacje mają charakter opisowy i wartościujący.
4. Emocje mają funkcje aktywizującą i sygnalizującą.
5. Osobowość jako system jest zdolna do wytwarzania planów działania celowego, którego przebieg jest przedmiotem procesów kontroli.
6. Osobowość ma podstawy organiczne - centralny układ nerwowy.
POZNAWCZA TEORIA SELF
Pojęcie „ja”:
- dane porównawcze i rozwojowe
- zdolność różnicowania siebie i innych, autorefleksja --> koncepcja siebie
struktura „ja”: - doświadczenie siebie
- implikacje dla funkcjonowania systemu poznawczego
- pozwala zrozumieć zachowanie umotywowane
James --> SELF: I - Me
Koncepcja kognitywna: self - jako konstrukt poznawczy
--> zapewnienie spójności i przewidywalności
Markus: - schematy poznawcze
- ja robocze
- ja możliwe
funkcje ja możliwego: - poznawcza
- motywacyjna
- modelująca
- kontekst dla samooceny
Cantor, Kihlstrom --> hierarchiczna struktura self
Procesy motywacyjne:
spójność ja, autoweryfikacja
- spoistość i integracja
- przewidywalność zachowania
umocnienie siebie
- dobre samopoczucie
- poczucie własnej wartości
Konflikt motywów: Szukamy dobra, czy prawdy?
Swann: cognitive - affective crossfire
pozytywne uczucia <---> negatywna samowiedza
Roy Baumeister --> destrukcja self
Carver, Scheier --> samoświadomość prywatna i publiczna
Higgins: teoria autoregulacji, rozbieżności ja
LĘK
ja realne <----------------------> ja powinnościowe
DEPRESJA
ja realne <----------------------> ja idealne
Podsumowanie:
- kognitywna teoria Ja
- badania eksperymentalne
- regulacyjne funkcje Ja
- implikacje kliniczne
PSYCHOLOGIA NARRACYJNA
J. Bruner --> sposoby myślenia:
paradygmatyczny
narracyjny
Bruner (1990): „Narracja jest naturalnym sposobem w jaki istoty ludzkie wytwarzają sens życia w czasie.”
- warto badać historie tworzone prze ludzi
Tworzenie autonarracji jako przejaw intencjonalnej aktywności podmiotu
- W jaki sposób ludzie tworzą spójną historię życia ?
- Jak nadają znaczenia wydarzeniom życiowym ?
- Czy autonarracja może motywować - zasada Don Kichota
- W jaki sposób nadają sens własnemu życiu ?
- Jak interpretować zmiany linii życia ?
P. Ricoeur: czas pojmujemy w kategoriach historii,
a historie organizujemy w czasie
analiza hermeneutyczna - odkrywanie znaczeń
TEORIA SKRYPTU - Silvan Tomkins
UCZUCIA są głównymi czynnikami w motywacji człowieka
pierwotne:
+ zainteresowanie/podniecenie - napięcie (distres)
- złość
+ radość - zdegustowanie, zawód
- strach/lęk
+/- zaskoczenie - smutek
- wstyd
- wina
Teoria skryptu
scena - pamięć zdarzenia: uczucie + jego przedmiot
„uporządkowana całość obejmująca osoby, miejsca, czas, akcję i uczucia”
skrypt - zespół zasad interpretowania --> sens scen
podobieństwa różnych doświadczeń --> analogie (uczucia negatywne)
różnice --> warianty (uczucia pozytywne)
Commitment - zaangażowanie (uczucia pozytywne):
- pozytywne sceny z dzieciństwa --> radość, ekscytacja, optymizm
- wcześnie określony cel
- nadzieja na jego osiągnięcie
- poświęcenie w realizacji
Nuclear - jądrowy (uczucia ambiwalentne i negatywne):
- pozytywne sceny z dzieciństwa przekształcają się w negatywne
pogarda, wstyd, smutek, rozczarowanie
- skrypt próba przywrócenia dobrych scen --> niepowodzenie -->analogi
- scena ta stanowi jądro, organizujące narrację, nadaje sens doświadczeniom
- cele życiowe: niejasne, ambiwalentne, jest ich wiele
Podsumowanie:
- znaczenie emocji i uczuć (parametry fizjologiczne) w motywacji
- teoria skryptu: człowiek nadaje scenom znaczenie według dominujących w nich uczuć, skrypt wyznacza dalszy bieg życia
KONCEPCJA NARRACYJNEJ TOŻSAMOŚCI - Dan McAdams
historia - mit osobisty skonstruowany, by nadać życiu spójność i sensu
Tożsamość - zinternalizowana i rozwinięta historia życia lub mit osobisty, który spaja zrekonstruowaną przeszłość, percypowaną teraźniejszość i antycypowaną przyszłość w konfigurację narracyjną aby nadać ludzkiemu życiu poczucie zgodności z sobą, spójność i ciągłość
Młodzież: baśnie osobiste
--> unikalność, przeznaczenie do rzeczy wielkich, niezrozumienie
- daje zarys tożsamości
- potem staje się bardziej realistyczna
Historie: - wspaniała przeszłość składa się na dobre „teraz”
- „od żebraka do bogacza”
Wczesne dzieciństwo --> ton narracyjny (emocjonalny) + wyobrażenia
Lata szkolne ---> temat wyraża motywację:
- siła, działanie
- wspólnota, miłość
Adolescencja --> osobiste przekonania i wartości
--> tożsamość narracyjna
- kontekst psychospołeczny (rodzina, rówieśnicy)
- ideologiczny układ odniesienia (kultura)
Dorosłość --> główne postaci: imago
Połowa życia --> zmiana tematyki narracji:
- temat śmierci - skrypt generatywny
--> zmiana formy narracyjnej:
- spójność - zróżnicowanie
- otwartość - wewnętrzna integracja
- wiarygodność - generatywność
Podsumowanie:
- koncepcja narracyjna skupiona na zjawisku tożsamości
- rozwój na przestrzeni życia
- „historie według których żyjemy”
TEORIA WARTOŚCIOWANIA - Hubert J. M. Hermans
Napięcie między ja podmiotowym a ja przedmiotowym --> autorefleksja
Proces wartościowania - selekcjonowanie, porządkowanie i interpretowanie doświadczeń, które tworzą uporządkowaną całość
Doświadczenie --> interpretacja (zdanie)
+ uczucia (pozytywne, negatywne, lub ambiwalentne)
Poziom jawny wartościowania: UCZUCIA
Poziom ukryty: MOTYWY PODSTAWOWE:
dążenie do umacniania siebie (S)
pragnienie kontaktu i jedności (O)
SELF - jako uporządkowany system znaczeń
Typy doświadczeń:
HH - siła i jedność
+S - autonomia i sukces +O - jedność i miłość
-S - agresja i złość -O - niezaspokojona tęsknota
LL - bezsilność i izolacja
Konstruowanie autonarracji przy pomocy Metody Konfrontacji z Sobą
Kryteria zdrowia:
1) różnorodność wartościowań
2) giętkość wartościowania
3) integracja
+ (4) dobre samopoczucie
Podsumowanie:
- Badanie jako dialog
- Teoria dialogowego Ja
- Teoria wielogłosowego Ja - pozycje Ja
- Metoda Konfrontacji z Sobą
Dan McAdams (2001): Trzy poziomy osobowości
POZIOM |
DEFINICJA
|
PRZYKŁADY |
Cechy |
Wymiary osobowości opisujące wewnętrzne, ogólne i stabilne różnice indywidualne w zachowaniu, myślach i uczuciach. Cechy odpowiadają za spójność funkcjonowania jednostki w różnych sytuacjach i czasie.
|
życzliwość dominacja skłonności depresyjne punktualność |
Charakterysty-czna adaptacja |
Bardziej szczegółowe aspekty osobowości opisujące osobistą adaptację do wyzwań i zadań o charakterze motywacyjnym, poznawczym i rozwojowym. Czas, miejsce, sytuacja i role społeczne stanowią zwykle kontekst dla charakterystycznej adaptacji.
|
cele, motywy i plany życiowe wartości i przekonania schematy poznawcze typy odniesień interpersonalnych stadia psychospołeczne zadania rozwojowe |
Historie życia |
Zinternalizowane i rozwijane autonarracje, tworzone przez ludzi w celu integrowania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz nadawania życiu poczucia sensu, spójności i celu. Historie życia odnoszą się do problemów tożsamości i integracji w osobowości - problemów specyficznych zwłaszcza dla współczesnego człowieka. |
najwcześniejsze wspomnienia rekonstrukcja dzieciństwa spostrzeganie siebie w przyszłości historie „od żebraka do bogacza” wyobraźnia i temat historii |
Analogiczna propozycja: R. McCrae (1996)
43