t. osobo in a nutshell, statystyka, statystyka


1. C. S. Hall, G. Lindzey, TEORIE OSOBOWOŚCI. Warszawa, PWN, 1990, 1994, 2001.

C. S. Hall, G. Lindzey, J. B. Campbell, THEORIES OF PERSONALITY, (wyd. 4), New York: John Wiley & Sons. 1998.

2. L. A. Pervin, PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI.

Gdañsk: GWP, 2002.

3. L. A. Pervin, O. P. John, PERSONALITY: THEORY AND RESEARCH (wyd. 8), New York: John Wiley & Sons, Inc., 2001.

4. D. P. McAdams, THE PERSON: AN INTEGRATED INTRODUCTION TO PERSONALITY PSYCHOLOGY (wyd. 3), Fort Worth: Harcourt College Publishers, 2001.

J. Strelau (red.), PSYCHOLOGIA (T. 2. R. 34, 35, 36), Gdañsk, GWP, 2000.

J. Feist, G. J. Feist, THEORIES OF PERSONALITY (wyd. 4), Boston, McGraw-Hill, Co., 1998.

Psychologia osobowości

SWPS - wykład'2002 - Piotr Oleś

1. Elementy przednaukowej teorii osobowości obecne są w kulturze: filozofia, religia, literatura piękna, muzyka, sztuki plastyczne.

2. Pierwsze teorie, które wywarły największy wpływ na rozwój nauki o osobowości: psychoanaliza S. Freuda i teoria self W. Jamesa (koniec XIX i początek XX wieku).

3. Psychologia osobowości narodziła sie w latach 30. na uniwersytetach amerykańskich, jako odrębna dyscyplina skupiona na psychologicznym studium niepowtarzalnej jednostki.

4. W 1932 - pierwsze czasopismo Character and Personality (Journal of Personality)

5. W 1937 - G. W. Allport - pierwszy podręcznik: "Personality: A psychological interpretation", w którym zdefiniował OSOBOWOŚĆ jako "dynamiczną organizację wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska" (s. 48).

6. Teoria osobowości ma charakter teorii integrującej.

7. Krytyka Mischela (1968): sposobów badania osobowości oraz koncepcji cech.

8. Teoria dostarcza narzędzi rozumienia rzeczywistości:

Etapy tworzenia teorii:

1) obserwacja - neutralny opis, gromadzenie obserwacji, tworzenie kategorii;

2) budowanie teorii: założenia, definicje, twierdzenia, model, reguły wnioskowania;

3) stawianie i weryfikacja hipotez - wpływ na modyfikacje modelu;

(4) znaczenie założeń metasystemowych.

9. Cechy teorii - kryteria porównań:

1) Wszechstronność

2) Prostota

3) Spójność

4) Testowalność

5) Trafność empiryczna (hipotezy się weryfikują)

6) Użyteczność

7) Twórczość

PSYCHOANALIZA - S. Freud (1856-1939)

Uwarunkowania historyczne i socjokulturowe

Synteza romantyzmu i racjonalizmu w stylu pracy i formacji intelektualnej

stąd koncepcja dojrzałości = zdolność do miłości i do pracy

i zaangażowanie w pracę naukową, która miała doprowadzić do poprawy świata

Matka Amalia - miłość do matki

Ojciec Jakub - handlarz bawełną - ambiwalencja uczuć --> kompleks Edypa

Mentor: Ernst Brucke - patofizjolog, myślenie mechanicystyczne,

Jean Martin Charcot (wykłady w Paryżu) - leczenie histerii przy pomocy hipnozy

Współpraca: lekarz Josef Breuer - mentor i współpracownik, razem wydawali Studia nad histerią 1893-95

Przyjaciel: Wilhelm Fliess - laryngolog, listy, powiernik

1890-1900, autoanaliza, okres względnej izolacji i twórczej pracy --> odkrycia

Po 1900 - dużo pisze, zakłada Towarzystwo Psychonalityczne

Choroba - rak jamy ustnej, chroniczny ból, operacje; śmierć: IX 1939

I Wczesne poglądy:

Zasada zachowania energii (psychicznej)

Hipoteza uwiedzenia

II Trzy główne dogmaty psychoanalizy:

1. Determinizm

Nie ma zachowań przypadkowych

2. Konflikt

Źródła i rodzaje lęku:

Lęk realistyczny -- przed zagrożeniem tkwiącym w środowisku

Lęk neurotyczny -- wynika z konfliktu między popędami a samokontrolą

Lęk moralny -- przed karą od wewnątrz, w przypadku gratyfikacji instynktu

3. Nieświadomość

Topograficzny model ludzkiego funkcjonowania:

- świadomość - możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić

- podświadomość - nie jesteśmy tego aktualnie świadomi, ale możemy to przywołać

- nieświadomość - tego nie możemy przywołać, zawiera elementy aktywnie wypierane

III. Strukturalny model osobowości: Id, ego, superego

Id - całkowicie nieświadome;

zasada przyjemności

Instynkt seksualny - libido

Instynkt śmierci - tanatos (agresja)

Ego - wyłania się z id; czerpie energię z id; uzgadnia żądania id z wymaganiami świata

zasada rzeczywistości

Ego jest częściowo świadome --> podejmowanie rozważnych decyzji

Nieuświadomiona część ego --> mechanizmy obronne

Mechanizm obronny to nieświadoma strategia ego,

która zniekształca rzeczywistość celem zmniejszenia lęku.

Superego - powstaje w wyniku kompleksu Edypa

zinternalizowana reprezentacja norm i wartości

nabytych przez identyfikację z rodzicami

Id: Tak, zrób to teraz <-------> Superego: Nie, nigdy, nie wolno

Znaczna część superego jest nieświadoma. Funkcje superego:

1) pohamować impulsy id, szczególnie seksualne i agresywne,

2) nakłonić ego wzięcia pod uwagę celów moralnych,

3) osiągnięcie perfekcji.

Podsystemy superego: sumienie i ego idealne.

sumienie - nie powinieneś i dotyczy głównie celów 1 i 2.

ego idealne - powinieneś i zaangażowane jest w cele 2 i 3.

IV Rozwój instynktu seksualnego

Instynkt seksualny = pragnienie przyjemności zmysłowych.

Stadium oralne

pierwszy rok życia; fiksacja na fazie oralnej --> osobowość oralna

Wczesna frustracja - osobowość oralno-bierna:

beztrosko pogodna, nadmiernie zależna i oczekująca opieki (matkowania) od świata.

Późniejsza frustracja (kiedy dziecko na już ząbki) - osobowość oralno-sadystyczna:

cyniczna, pesymistyczna i uszczypliwie sarkastyczna, kłótliwa, roszczeniowa, nieufna

Stadium analne

w drugim i trzecim roku życia; doznania zmysłowe: wstrzymywania i uwalniania

wypróżnianie się - cykl doznań typu napięcie - ulga

Trening czystości - opanowanie instynktu seksualnego, podporządkowanie libido społecznie określonym zasadom --> autonomia, panowanie nad sobą, sprawczość

Fiksacja na fazie analnej: skłonność do zatrzymywania uczuć i przedmiotów, albo wybuchowość

- typ analno-retencyjny: upór, zjadliwość, skąpstwo, usystematyzowany styl życia, brak spontaniczności i giętkości, kompulsywna samokontrola

- typ analno-ekspulsywny: impulsywne wyrażanie gniewu, brak organizacji działań, osoba nieuporządkowana, często okrutna i destrukcyjna, wybuchowa, złośliwa

Stadium falliczne

między 3 a 5 rokiem życia; kompleks Edypa - formowanie się superego

Kobiety - słabsze superego ze względu na brak lęku kastracyjnego

Frustracja --> Osobowość falliczna:

Mężczyźni: nastawieni na potwierdzanie męskości: sukcesy, wiele dzieci, powodzenie u kobiet

Kobiety: osobowość histeryczna, nadmierna koncentracja na kobiecości - identyfikacja z matką - idealizująca, flirtująca, ale nie wchodzi w relacje seksualne

Faza latencji

libido nie wyraża się wprost, ale przez zabawę, naukę, relacje z rówieśnikami

Faza genitalna

dojrzewanie biologiczne i dojrzałość psychoseksualna

- ku pragnieniom heteroseksualnym i miłości altruistycznej

- ekspresja libido z korzyścią dla jednostki i społeczności

- ukierunkowanie energii instynktowej - w miłość genitalną i produktywną pracę

przy jednoczesnym radzeniu sobie z lękiem (nieunikniony konflikt wewnętrzny).

V Podsumowanie:

24 tomy, nagroda Goethego

Wiedeńskie Towarzystwo Psychoanalityczne

Teoria spójna, płodna heurystycznie, ale w wielu elementach nieweryfikowalna

Lepiej stosuje się do patologii niż do normy

Wpływ na rozwój nauki i na kulturę

Znaczenie nieświadomości

Badania, np.:

- percepcja nieświadoma

- obrona percepcyjna

- podprogowa aktywacja psychodynamiczna

PSYCHOANALIZA - inspiracje

1. Psychologia ego - świadome i nieświadome funkcje ego - A. Freud,

H. Hartmann, R. White, E. H. Erikson

2. Psychologia analityczna - C. G. Jung

3. Psychologia indywidualna - A. Adler

Obydwaj nie godzili się z akcentowaniem popędu seksualnego w tłumaczeniu zachowania i doświadczenia człowieka, choć stworzyli zupełnie odmienne teorie

4. Neopsychoanaliza - kulturowe i historyczne determinanty ludzkiego zachowania -

K. Horney, E. Fromm, H. S. Sullivan

5. Teorie relacji z obiektem - najwcześniejsze relacje interpersonalne -

M. Klein, M. Mahler

6. Psychologia self - Self jako centrum osobowości - H. Kohut, O. Kernberg

Freuda koncepcję popędów biologicznych zastąpiono przez:

(1) ożywione ego;

(2) archetypy - nieświadomość zbiorowa;

(3) cele i styl życia;

(4) kulturę i historię;

(5) relacje interpersonalne i self.

PSYCHOLOGIA EGO:

Anna Freud, Heinz Hartmann, Rober White, Erik Erikson

EGO według Freuda, to ślepy jeździec na chyżym koniu

Psychologowie ego - adaptacyjne właściwości ego:

zdolność tolerowania odroczonych gratyfikacji,

zmaganie się ze stresem,

poczucie sensowności własnego ja,

zdolność odnoszenia się do innych w kategoriach wzajemności i intymności,

zinternalizowany system wartości

funkcjonowanie względnie wolne od konfliktów

Anna Freud:

- mechanizmy obronne

- rozwój: od całkowitej zależności, bierności i irracjonalności

po racjonalną niezależność i aktywne opanowanie środowiska (ego)

Heinz Hartmann:

ego i id czerpią energię ze wspólnego instynktoidalnego źródła

Funkcje podstawowe (np. mowa) - autonomia pierwotna

Funkcje centralne (np. planowanie) - autonomia wtórna

energia zneutralizowana - oderwana od popędu - autonomia

Silne ego - słabe ego

stabilność ego

Regresja; regresja w służbie ego

Robert White:

ego posiada własną energię i niezależne od id rodzaje satysfakcji

Rozwój - ego dąży do kompetencji

Przejawy: ciekawość poznawcza,

eksploracja otoczenia,

manipulacja przedmiotami

satysfakcja z efektywnych działań

Erik Erikson: osiem stadiów rozwoju na przestrzeni życia

NEOPSYCHOANALIZA: Karen Horney 1885-1952

polemika z Freudem - psychologia kobiety

Lęk podstawowy - odczuwane przez dziecko poczucie izolacji i bezradności w świecie, który jest potencjalnie wrogi

bezradność dziecka --> opieka rodziców --> uczucia urazy i wrogości --> niemożność wyrażenia --> nasilenie lęku

Neurotyczne konflikty zawsze wywodzą się z nieprawidłowości w relacjach interpersonalnych, w których lęk podstawowy i wrogość doprowadzają do „alienacji jednostki od jej prawdziwego ja” (self)

Trzy strategie radzenia sobie z wewnętrznym konfliktem - zwrócenie się:

ku ludziom

przeciwko ludziom

od ludzi

Postawy te i potrzeby są adaptacyjne i zdrowe, jeśli się łączą i przeplatają.

Potrzeby neurotyczne - nienasycone, nierealistyczne, nieselektywne:

1. Neurotyczna potrzeba uczucia i uznania

2. Neurotyczna potrzeba partnera, który weźmie w swe ręce życie danej osoby

3. Neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w wąskich granicach

4. Neurotyczna potrzeba władzy

5. Neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych

6. Neurotyczna potrzeba prestiżu

7. Neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby

8. Neurotyczna potrzeba osiągnięć

9. Neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności

10. Neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności

Podsumowanie:

- wczesne relacje interpersonalne w rodzinie i ich wpływ na kształt osobowości;

- znaczenie kontekstu kulturowego;

- koncepcja lęku podstawowego i strategii zmagania się z nim; potrzeby neurotyczne

- możliwość zdrowego rozwoju: rozwijanie możliwości ma wartość moralną

- implikacje - badanie postaw rodzicielskich;

- psychoterapia: odpowiedzialność, szacunek dla norm pacjenta

NEOPSYCHOANALIZA: Erich Fromm 1900-1980

Inspiracje:

- socjologia, filozofia, antropologia

- Freud: większość czynników determinujących zachowanie pozostaje nieświadomych

- Marks: ludzie nie są wolni, są poddani kontroli ze strony obyczajów i instytucji

Społeczne i kulturowe determinanty zachowania człowieka

Teoria dialektycznego humanizmu

Człowiek czuje się samotny i wyobcowany,

gdyż zerwał więzi łączące go z przyrodą i innymi ludźmi

Ograniczenia wolności, osamotnienie

Ucieczka od wolności

--> podporządkowanie się społeczeństwu, władzy

--> bezsensowna destrukcja

--> zjednoczenie z innymi w duchu miłości i wspólnej pracy

Potrzeby (obiektywne): powiązań

transcendencji

zakorzenienia

tożsamości

systemu orientacji

stymulacji

Typ produktywny a: - receptywny

- eksploatatorski

- gromadzący

- marketingowy

Podsumowanie:

- teoria łącząca elementy psychoanalizy i filozofii

- wpływ czynników socjo-kulturowych na osobowość

- alienujący wpływ społeczeństwa, ostrzeżenie przed destrukcyjną rolą kultury

- proponuje utopię społeczną

NEOPSYCHOANALIZA:

Harry S. Sullivan 1892-1949

Interpersonalna teoria psychiatrii

- zamiast osobowości, zachowanie interpersonalne

- postaci realne i fikcyjne

lęk jest wytworem stosunków interpersonalnych

unikanie lęku --> tworzenie systemu jaźni

personifikacje

Metody: obserwacja uczestnicząca, wywiad

PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA - Carl G. Jung (1875-1961)

Biografia: rodzice, warunki wychowania

nieświadomość kolektywna

Nieświadoma motywacja wybiega poza popęd seksualny i agresję

- nieświadome pragnienia dotyczące jedności, śmierci, androgynii, mądrości, niewinności,

seksu i agresji

- zawdzięczają swą egzystencję dziedzictwu historycznemu

„Życie jest ciągłym i często twórczym rozwojem, poszukiwaniem pełni i spełnienia, pragnieniem odrodzenia.”

Libido --> dążenia seksualne, do przyjemności, do twórczości.

zasada zachowania energii --> zasada równoważenia (ekwiwalencji)

Na poziomie indywidualnym energia psychiczna libido --> kompleksy (całości)

Nieświadomość zbiorowa, kolektywna - skumulowane doświadczenia pokoleń

Archetypy:

Matka

Bohater

Stary mędrzec

Anima

Animus

Cień

Maska

Typy osobowości:

2 postawy: ekstrawersja i introwersja

+ 4 funkcje: myślenie, uczucia, percepcja, intuicja

Centralny system osobowości - self

„Osobowość, to całościowa realizacja pełni naszej istoty w nieosiągalnym ideale (...), ideał ten nie jest celem lecz kierunkiem (rozwoju)”

Rozwój osobowości jest zadaniem na całe życie.

Indywiduacja - proces rozwoju self, integracja przeciwieństw

przemiany połowy życia: młodość-starość; męskość-kobiecość;

twórczość-destrukcja; więź-oddzielenie

Funkcja transcendentna --> wyraża się w archetypie mandali (z sanskrytu - krąg)

Podsumowanie:

duchowy wymiar; wspólne znaczenia;

koncepcja rozwoju na przestrzeni życia; indywiduacja; świadome dążenia do rozwoju; self

typy osobowości; zasada jedności przeciwieństw

wpływ na sposób spojrzenia na dziedzictwo kulturowe ludzkości

PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA - Alfred Adler (1870-1937)

Biografia: rola starszego brata;

lekarz wojskowy w okresie I Wojny

zaangażowanie społeczne

założyciel pierwszej kliniki dziecięcej w Europie - Wiedeń

Społeczne i świadome motywy

- są zdolni do racjonalnych decyzji, świadomego życia, wyznaczania sobie planów i celów

- osobowość kształtuje się w procesie uczenia się w środowisku;

- człowiek jest zdolny do rozwoju i kształtowania własnego ja

Poczucie niższości i dążenia kompensacyjne

Sposób radzenia sobie z uczuciem niższości --> styl życia

- znaczenie pierwszych świadomych doświadczeń

+ cele na przyszłość

Agresja - główny motyw

potem: dążenie do mocy (doskonałości) jako sposób kompensowania poczucia bezradności, wywodzącego się z dzieciństwa --> motywuje do dążenia do wyższości i przewagi

dążenie do wyższości, przewagi

Dążenia: zainteresowanie społeczne, poczucie wspólnoty

pragnienie współpracy

Dążenie do wyższości i wspólnoty oraz ukierunkowanie ku przyszłości: cele, oczekiwania

Cele ostateczne --> fikcyjny finalizm w motywacji

Podsumowanie:

- kompensacja jako motywacja do działania

- rola świadomych dążeń

- dążenie do mocy (doskonałości) i do współpracy

- indywidualny charakter celów i dążeń człowieka

- zasada fikcyjnego finalizmu

- zainteresowanie społeczne i narracyjna jakość życia (wczesna pamięć)

SOCJOBIOLOGIA

Geneza: etologia --> Konrad Lorenz, Niko Tinbergen

instynktoidalny wzorzec zachowań:

1) u wszystkich,

2) jednakowy,

3) pojawia się samoistnie

4) nie zmienia się pod wpływem doświadczenia i uczenia

Psychologia -->

ewolucja człowieka

instynktowne wzorce zachowań

biologiczne podstawy zachowań społecznych

adaptacja

Buss, Burnes: badania interkulturowe - adaptacyjne wzorce zachowań

np.: doświadczeni mężczyźni i młode kobiety

Socjobiologia --> agresja

altruizm

Robert Hogan: Teoria socjoanalityczna

adaptacyjny sens nieśmiałości

Teoria przywiązania: John Bowlby, Mary Ainsworth

Belsky, Steinberg, Draper: Ewolucyjna teoria socjalizacji

Adaptacyjna wartość dwu ścieżek rozwojowych:

- maksymalizowanie jakości

- maksymalizowanie ilości

Podsumowanie:

- inspiruje, daje proste wyjaśnienia złożonych zachowań,

- może zagrażać ideom pomocy i opieki społecznej oraz zasadzie równości

TEORIA OPANOWANIA TRWOGI:

Jeff Greenberg, Tom Pyszczyński

Inspiracje: E. Becker

Założenia --> 1. socjobiologii

2. zdolności intelektualne decydują o giętkości i adaptacji gatunku:

- zdolność ujmowania rzeczywistości w kategoriach przyczynowych

- zdolność wyobrażania sobie przyszłych wydarzeń

- zdolność do refleksji nad sobą

Koszty: świadomość nieuniknionej śmierci i przypadkowości życia

zdolność do przewidywania --> źródłem lęku, paraliżującej trwogi

Środki zaradcze: Symboliczne ujęcie rzeczywistości --> tworzenie kultury

Światopogląd nasyca świat sensem, porządkiem, stabilnością -> bufor dla lęku

- opis stworzenia świata

- wskazania, jak żyć w sposób „dobry i wartościowy”

- obietnica nieśmiertelności

Przekonanie: jestem wartościowym członkiem społeczności --> bufor dla lęku

Samoocena --> zaakceptowania standardów wartości

życie stosownie do nich

Postępowanie według społecznie przepisanego wzorca pocz. bezpieczeństwa

Bufor kulturowy składa się z dwu komponentów: światopoglądu i samooceny.

Zachowanie motywowane jest dążeniem do uniknięcia trwogi egzystencjalnej

wynikającej ze świadomości niespełnienia fundamentalnego pragnienia --> życia

Obrona poczucia własnej wartości - to obrona przed lękiem przed śmiercią

Podsumowanie:

- założenia socjobiologii - główny motyw: przetrwanie

- właściwości specyficzne dla człowieka --> zdolności intelektualne

- elementy biologiczne, emocjonalne i kognitywne

--> poznanie źródłem --> lęku + kognitywny mechanizm zaradczy

- wyjaśnia zachowania konwencjonalne - lęk i obrona własnej wartości

TEORIA CECH: G. W. Allport (1897- 1967)

Studia w USA i Europie; wpływ W. Sterna, E. Sprangera

1937 - Personality: A Psychological Interpretation

1961 - Pattern and Growth in Personality (Struktura i rozwój osobowości)

Psychologia jako nauka humanistyczna

Poznanie i zrozumienie człowieka:

- niepowtarzalność i złożoność jednostki

- spójność głównych tendencji wyrażających się w charakterze

- świadoma motywacja

- znaczenie teraźniejszości

- granice poznania osobowości

OSOBOWOŚĆ jest dynamiczną organizacją w jednostce tych systemów psycho-fizycznych, które determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska

Cecha: - realnie istnieje jako zgeneralizowana struktura neuropsychiczna

- jest czynnikiem przyczynowym w zachowaniu

- poznawalna przez obserwację zachowania

- obejmuje wiele funkcjonalnie równoważnych bodźców

- odpowiada za spójność zachowania

- umożliwia ustalanie praw i przewidywanie zachowania

Cechy wspólne: stałe, bipolarne, addytywne, niezależne, ujmują różnice indywidualne

Badania cech wspólnych <--> idiograficzne studium unikalnych i wspólnych cech

Cechy indywidualne --> dyspozycje: dominujące, zasadnicze, wtórne

Zamiar --> nadzieje, pragnienia, ambicje i aspiracje;

Autonomia funkcjonalna motywów:

perseweracyjna - nałogi, nawyki, czynności mechaniczne

propriacyjna - zainteresowania, wartości, zamiary, uczucia, motywy,

dyspozycje osobiste, obraz siebie, styl życia

Czy w psychologii konieczne jest pojęcie ego, self?

Tak: proporium z proprius (łac.) - własny

- poczucie ja cielesnego, tożsamość, poczucie własnej wartości, obraz siebie

Rozwój „JA”

0-3 - poczucie cielesnego ja

- poczucie ciągłości własnej tożsamości

- szacunek dla siebie samego (duma)

4-6 - zasięg swego ja

- obraz siebie

6-12 - poczucie siebie jako istoty racjonalnej

12+ - plany i odległe cele (dążenia osobiste)

dor. - poznanie i świadomość różnych wymiarów siebie

Rozwój człowieka: - od tworu biologicznego ku świadomej jednostce

- o rozszerzającej się strukturze cech,

- która posiada cele i aspiracje

Motywacja:

- biologiczna - zasada redukowania napięcia

- rosnąca świadomość ja - jednostka tworzy zupełnie nowe motywy

Funkcjonowanie osoby jest (1) świadome i racjonalne, (2) osadzone w teraźniejszości z odniesieniem do przyszłości, (3) spójne

„Człowiek wie, co robi i dlaczego to robi”.

Dojrzała osobowość:

1. Poszerzanie zasięgu „ja” - poczucie odrębności, zaangażowanie, otwartość

2. Serdeczne kontakty z ludźmi - towarzyskie i intymne; szacunek, wolność, miłość

3. Dojrzałość emocjonalna: poczucie bezpieczeństwa + samoakceptacja

4. Realizm - w podejściu do siebie i świata; umiar, rozsądek

5. Obiektywizacja samego siebie: wgląd + humor

6. Jednocząca filozofia życia - nadaje cel i znaczenie

Wartoœci: „Study of Values” - Allport, Vernon, Lindzey

T (prawda), S (miłość), P (władza), R (doskonałość), E (użyteczność), Es (piękno)

Podsumowanie:

pierwsza monografia z psychologii osobowości

podstawy teorii cech

inspiracje humanistyczne

koncepcja „świadomego ja”

osobowość dojrzała

PERSONOLOGIA - Henry A. Murray

biochemia, psychologia, podróże, literatura, wpływ Junga

Harvard Psychological Clinic --> konsylium diagnostyczne m.in.:

R. White, D. McKinnon, B. Smith, J. Frank, S. Rosenzweig, E. Erikson,

S. Beck, R. N. Sanford, D. Levinson, J. Bruner, S. Tomkins

badania intensywne (wiele metod), interdyscyplinarne, longitudinalne

wszechstronne poznanie osobowości --> personologia

Explorations in Personality (1938)

OSOBOWOŚĆ:

- to abstrakcja, nie opis

- odnosi się do wielu zdarzeń (historia osobowości = osobowość)

- obejmuje stałe i powtarzalne oraz nowe i jedyne elementy zachowania

- jest czynnikiem organizującym i kierującym jednostką

- jest zlokalizowana w mózgu

Różne typy osobowości - różne historie

Osobowość składa się z zespołu odmiennych postaci

- poznać ich tożsamość, interakcje, główną postać

- powtarzające się relacje --> temat

np. przyjaźń w nieprzyjaznym środowisku; porządek w zorganizowanym świecie

Życie człowieka umieszczone jest w czasie

- można wychodzić poza popędy, wykraczać poza bodźce

- działać stosownie do swego poglądu na przeszłość lub przyszłość

„Organizm składa się z nieskończenie złożonej sekwencji aktywności uporządkowanych w czasie, rozciągających się od urodzenia do śmierci.”

Potrzeba - konstrukt, odpowiadający pewnej sile w mózgu, która organizuje percepcję, apercepcję [percepcja + interpretacja], myślenie, dążenia i działanie w taki sposób by przekształcić w pewnym kierunku istniejącą sytuację, która jest niesatysfakcjonująca.

Procesy motywacyjne:

redukcja napięcia

zwiększanie napięcia - proces redukowania napięcia daje satysfakcję

POTRZEBY

Osiągnięć Porządku

Afiliacji Zabawy

Agresji Wrażeń

Autonomii Seksu

Dominacji Wsparcia

Znaczenia Zrozumienia

Unikania cierpienia Opiekuńczości

Klasyfikacje potrzeb:

pierwotne - wiscerogenne versus wtórne - psychogenne

jawne versus ukryte

skoncentrowane versus rozproszone

proaktywne versus reaktywne

aktywności, formy, skoncentrowane na wyniku

presja: presje alfa i beta

relacja między osobą a środowiskiem --> zgodność między presjami a potrzebami

Program badania osobowości dla Biura Służb Strategicznych przed II Wojną

- przewidywanie zachowań w niebezpiecznych warunkach

- studium życia - 88 przypadków

TAT - Thematic Apperception Test

motywacja osi¹gniêæ --> McClelland

motyw władzy --> posiadanie wpływu na innych, poczucie siły

motyw intymności --> poczucie bliskości i kontakt z innymi

Trendy rozwojowe zdrowej osobowości:

1. Stabilizacja tożsamości ego

2. Uwalnianie się od doświadczeń z przeszłości, budowanie relacji z ludźmi

3. Pogłębianie zainteresowań

4. Humanizowanie wartości --> ku moralności i tolerancji

5. Ekspansja troski: o dzieci, przyjaciół, sąsiadów, ludzkość, przyszłe pokolenia

Podsumowanie:

Całościowe ujęcie osobowości, akcent na świadomość i rozwój

Teoria potrzeb, metoda TAT

Sataniczna osobowość charakteryzuje się utrwaloną, ukierunkowaną na zewnątrz wrogością:

(1) skrywane uczucie, że zostało się srogo, zdradziecko, niesłusznie lub niegodziwie pozbawionym tego, co jest odczuwane jako zasłużona korzyść, nagroda lub chwała;

(2) gruntowny stan wyobcowania, żalu i nieufności;

(3) ukryta zawiść idąca w parze z jawną wzgardą wobec osiągnięć innych;

(4) wyparcie jakiegokolwiek poczucia winy;

(5) przyjęcie takiej czy innej strategii - przebiegłość, unikanie, wywrotowość albo destrukcja - dla wyładowania nienawiści, która zżera podmiot.” (Murray, 1962).

cecha znamienna:

Całkowity brak zdolności do przeżywania i wyrażania autentycznej, bezinteresownej miłości, wdzięczności, zachwytu lub współczucia.

TEORIA CECH: R. B. Cattell

OSOBOWOŚĆ jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji

Cecha jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności czy spójności tego zachowania.

Cechy „wykrywamy” przy pomocy analizy czynnikowej.

Cechy:

- powierzchniowe - reprezentowane przez wiązki jawnych zmiennych (nieśmiałość)

- źródłowe - uzyskuje się w drodze analizy czynnikowej

- środowiskowe i konstytucjonalne

- dynamiczne

- zdolnościowe

- temperamentalne

L - data Q - data T - data

Program badawczy i hipoteza Cattella

lista Allporta i Odberta --> 171 słów --> 35 cech powierzchniowych --> 12PF

Równania specyfikacyjne, np.: roczne zarobki sprzedawcy:

0,21A + 0,10B + 0,10C + 0,10E + 0,21F + 0,10G - 0,10L - 0,31M + 0,21N

Motywacja --> powiązania 3 rodzajów cech dynamicznych:

- postawy - wobec konkretnych obiektów

- ergi - popędy (głód, seks, towarzyskość, opiekuńczość, ciekawość)

- sentymenty - nabyte struktury postaw: kariera, hobby, sport, religia, własne ja

Wykrywanie dynamicznych cech źródłowych u osoby:

analiza czynnikowa - pomiar 20 postaw, mierzonych 2 razy dziennie przez 40 dni

Podsumowanie:

- czynnikowa teoria cech

- analiza motywacji - sieć

- badania nad humorem, inteligencją, twórczością

- testy osobowości i inteligencji: Cattell 16PF

TEORIA CECH: H. J. Eysenck

Badania nad fizjologicznymi uwarunkowaniami i dziedzicznością cech osobowości

OSOBOWOŚĆ stanowi względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia.

Model hierarchiczny: typ, cecha, nawyk, zachowanie

Wymiary N, E, P

N

niespokojny przygnębiony z poczuciem winy z niską samooceną napięty

irracjonalny nieśmiały zmienny uczuciowy

E

towarzyski żywy aktywny stanowczy szukający wrażeń

beztroski dominujący z siłą przebicia przedsiębiorczy

P

agresywny zimny egocentryczny bezosobowy impulsywny

antyspołeczny obojętny twórczy gwałtowny

N - wrodzona właściwość autonomicznego układu nerwowego

E - odniesienie do siły procesów pobudzenia i hamowania

P - predyspozycje do zaburzeń psychicznych?

Typy osobowości a zdrowie:

N

C

I

A

E

B

Z

Podsumowanie:

- hierarchiczny model osobowości

- biologiczne postawy osobowości; zapadalność na choroby

- autor testów osobowości i inteligencji, np.: EPQ-R.

TEORIA CECH: „Wielka Piątka”

Fiske, 1949

Tupes, Christal, 1961

Norman, 1963

O. John, R. McCrae, P. Costa

Hipoteza Goldberga (1981): „Rozmaitość różnic indywidualnych jest niemal nieograniczona, jednak większość tych różnic nie ma znaczenia w codziennych interakcjach międzyludzkich i pozostaje niezauważana. Sir Franciszek Galton mógł być jednym z pierwszych naukowców, którzy jawnie postawili fundamentalną hipotezę leksykalną - mianowicie, że większość istotnych różnic indywidualnych w funkcjonowaniu człowieka można odczytać jako pojedyncze określenia w niektórych lub wszystkich językach na świecie.” (1990, s. 1216)

Ekstrawersja - Extraversion

Ugodowość - Agreeableness

Sumienność - Conscientiousness

Neurotyczność - Neuroticism

Otwartość na doświadczenie - Openness to Experience

E - interakcje międzyosobowe, poziom aktywności, potrzeba stymulacji, nastrój

U - jakość relacji od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu

S - organizacja, wytrwałość i motywacja działaniach celowych

N - niestabilność emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjna reakcja na stres

O - poszukiwanie nowych doświadczeń, tolerancja i eksploracja

Propozycja - R. McCrae: OCEAN

Potwierdzenia w różnych krajach przez analizy leksykalne i psychometryczne

Kontrowersje wokół Wielkiej Piątki

Podsumowanie:

- uniwersalna struktura osobowości

- inspiracja badań: psychofizjologicznych, genetycznych, leksykalnych, interkulturowych

- aplikacje: NEO-PI-R, NEO-FFI

- ograniczenia: opis osobowości

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA - Inspiracje

A. Adler

G. W. Allport

H. A. Murray

Kurt Goldstein (1878 - 1965)

1. Akcent na jedność i spójność osobowości

2. Organizm jako system

3. Jeden główny motyw --> samorealizacja

4. Zdolność organizmu do rozwoju

5. Zasady psychologii postaci

6. Akcent na badanie jednostki

I Wojna Światowa --> następstwa uszkodzeń mózgu

zdrowie - giętkość, odraczanie przyszłości, dystans wobec przeszłości

choroba - sztywność, niezdolność odraczania, determinizm przeszłości

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA: Abraham Maslow

- człowiek ma wrodzoną, biologiczną naturę

- natura jest indywidualna i gatunkowa

- możliwe jest wykrycie tej natury

- natura jest neutralna lub dobra; złe właściwości są reakcją na frustrację potrzeb

- rozwój zgodny z naturą jest zdrowy, owocny i szczęśliwy

- jeżeli rdzeń osobowości zostanie odrzucony lub stłumiony jednostka zachoruje

- natura nie jest tak silna i nieomylna jak instynkt u zwierząt, ustępuje presji kulturowej

- natura mimo swej słabości nie zanika ale trwa w głębi i domaga się aktualizacji

- konieczność dyscypliny i wyrzeczeń, frustracji, cierpienia i tragedii

- doświadczenia te odkrywają i rozwijają naturę - są zatem pożądane

- umacniają nasze ja, dają poczucie sprawczości

- rodzą zdrowy szacunek dla samego siebie, dają poczucie pewności

Samoaktualizacja --> Człowiek dąży do aktualizacji swych potencjalności

Są co najmniej cztery potrzeby bardziej podstawowe --> hierarchia potrzeb

fizjologiczne - pożywienie, woda, sen

bezpieczeństwa - struktury, bezpieczeństwa, porządku, opieki, unikania bólu

przynależności i miłości - akceptacji, miłości i jedności

szacunku - dla siebie i ze strony innych

samoaktualizacji - spełniania potencjalności, wychodzenia poza potrzeby niższe

Potrzeba podstawowa:

1. jej brak rodzi chorobę,

2. jej obecność zapobiega chorobie,

3. jej przywrócenie leczy chorobę,

4. w sytuacjach wolnego wyboru, osoba woli zaspokoić tę potrzebę niż inne,

5. jest funkcjonalnie nieobecna u osoby zdrowej.

+ odczuwana jako świadoma lub nieświadoma tęsknota i pragnienie

+ niezaspokojenie powoduje uczucie braku lub upośledzenia

Motywacja:

motywy braku - potrzeby podstawowe

wartości istnienia (B-values) - motywy wzrostu i wzbogacania doświadczenia

całość, jedność; integracja piękno

doskonałość dobroć

spełnienie jedyność

sprawiedliwość łatwość

żywotność żartobliwość

bogactwo prawda; uczciwość; realność

prostota samowystarczalność

Metapatologie

Doświadczenia szczytowe

Kompleks Jonasza

Charakterystyki osoby dojrzałej - samoaktualizującej się:

1. Są nastawieni realistycznie - wyższa percepcja rzeczywistości.

2. Akceptują siebie, innych ludzi oraz świat natury.

3. Odznaczają się dużą spontanicznością.

4. Są skoncentrowani na problemach, nie na sobie.

5. Cechuje ich pewien dystans i potrzeba odosobnienia.

6. Są niezależni i autonomiczni.

7. Oceniają ludzi i rzeczy w sposób niestereotypowy.

8. Większość miewa doznania mistyczne czy duchowe (doświadczenia szczytowe).

9. Identyfikują się z ludzkością.

10. Ich bliskie związki z osobami kochanymi mają charakter głęboko uczuciowy.

11. Ich wartości i postawy są demokratyczne.

12. Nie mylą środków z celami.

13. Mają filozoficzne i niezłośliwe poczucie humoru.

14. Mają wielki zasób zdolności twórczych.

15. Są odporni na wpływy kulturowe, zachowują niezależność od danej kultury.

16. Wznoszą się ponad swoje środowisko, a nie tylko borykają się z nim.

+ otwartość na doświadczenie, integracja, autonomia

Podsumowanie:

- akcent na zdrowie, rozwój, możliwości, twórczość

- koncepcja samoaktualizacji

- hierarchiczna koncepcja potrzeb

- refleksje o naturze i kulturze

„Czy chcecie być sławni, wielcy, świeci? Czy chcecie napisać książkę? Być dobrymi terapeutami?

Uśmiechacie się? - a ja pytam: Jeżeli nie wy, to kto to zrobi? Czy jest to zgodne z samoaktualizacją skoro nie chcecie być sławnymi, dobrymi, świętymi?

A jeżeli tak jest, że naprawdę tego nie chcecie, to mogę was zapwnić, że nie macie ambicji, nie umiecie żyć z sensem, nie dążycie do doskonałości. A jeżeli faktycznie tak jest, to ostrzegam was - będziecie przez całe życie nieszczęśliwi. Uciekacie bowiem przed waszymi możliwościami i zdolnościami, tak jak uciekał Jonasz przed swoim przeznaczeniem.”

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA: Carl R. Rogers

- rodzina protestancka, seminarium duchowne

- zainteresowanie psychologi¹ kliniczna

University of Chicago - Counselling Center

1951 - Client-Centered Therapy

1964 - Ośrodek Badań Jednostki - La Jolla

Optymistyczny pogląd na naturę człowieka

--> zdolność do zdrowego i twórczego rozwoju

--> ograniczający wpływ rodziców, szkoły i presji społecznych

Jednostka potrafi przyjąć odpowiedzialność za własne życie

TEORIA SELF

Podejście fenomenologiczne --> doświadczenie wewnętrzne jednostki

Organizm jest umiejscowieniem doświadczenia <--> pole świadomości

Subcepcja - proces podświadomego spostrzegania doświadczeń

Symbolizacja doświadczenia: prawidłowa --> realistyczne zachowanie

nieprawidłowa --> nierealistyczne zachowanie

Rozumienie osoby z perspektywy pola fenomenologicznego

By poznać pole fenomenologiczne musimy uważnie słuchać osoby,

jej relacji ze swego doświadczenia --> empatyczne słuchanie

SELF-CONCEPT: „zorganizowana spójna całość pojęciowa, składająca się ze spostrzeganych właściwości `ja', czyli samego siebie oraz ze spostrzeganych relacji między `ja' a innymi i między `ja' a różnymi aspektami życia, a także z wartości przypisywanej tym spostrzeżeniom. Postać ta dostępna jest świadomości, aczkolwiek niekoniecznie jest w niej obecna. Obraz jest płynny i zmienny, jest procesem, lecz w każdym momencie stanowi specyficzną całość.”

Możliwe rozbieżności:

(1) Ja realne <--> Ja idealne --> nieprzystosowanie

(2) Niezgodność między ja a organizmem --> lęk --> zachowanie obronne

Kongruencja - zgodność między self a doświadczeniem

(3) Rozbieżność między rzeczywistością subiektywną a zewnętrzną

Tendencja do aktualizacji:

„Istnieje wrodzona tendencja organizmu do rozwijania wszystkich swych zdolności w sposób, który umacnia osobę.”

Stawanie się --> rozwój, zmiana, wzrost

- w kierunku większego zróżnicowania, niezależności i odpowiedzialności

- zależy od zdolności do rozeznania, co im sprzyja

- poprzez świadome, ukierunkowane na cel wybory

W pełni funkcjonująca osoba, czyli zdolna jest wypełniać swe potencjalności:

- otwartość na doświadczenie

- brak nastawienia obronnego

- jasna i dokładna świadomość

- bezwarunkowe poczucie własnej wartości

- harmonijne relacje z ludźmi

Działa zgodnie z organizmicznym procesem wartościującym

Potrzeba bezwarunkowo pozytywnej oceny i szacunku

Gdyby jednostka doświadczała jedynie bezwarunkowej akceptacji, to jej poczucie własnej wartości nie byłoby uzależnione od spełnienia jakichkolwiek warunków, byłoby bezwarunkowe, a wtedy potrzeby uznania ze strony innych i szacunku do samego siebie nie byłyby nigdy sprzeczne z ocenami organizmu i jednostka byłaby stale przystosowana w sensie psychologicznym, a jej funkcjonowanie miałoby charakter całościowy.

Akceptacja warunkowa --> introjektowanie wartości

Doświadczenie zagrażające dla self

Terapia skoncentrowana na kliencie: - bezwarunkowy szacunek

- empatyczne zrozumienie

--> uświadomienie uczuć i doświadczeń

--> koncepcja siebie zgodna z doświadczeniem organizmu

Badania (Technika Q): - w wyniku psychoterapii rośnie samoakceptacja

- akceptacja siebie koreluje z akceptacją innych

Podsumowanie:

- teoria self

- koncepcja natury ludzkiej

- wpływowa szkoła terapeutyczna

PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA

Inspiracje historyczno-filozoficzne

II Wojna Światowa --> egzystencjalizm

prekursor: Soren Kierkegaard (XIX w.)

G³owni twórcy: Jean Paul Sartre Martin Heidegger

Albert Camus Karl Jaspers

Rozumienie egzystencji jednostki jako bycie-w-świecie

+ analiza fenomenologiczna

„Psychologię egzystencjalną określić można jako empiryczną naukę o egzystencji człowieka, posługującą się metodą analizy fenomenologicznej.”

Psychiatrzy szwajcarscy: Ludwig Binswanger, Medard Boss

Wiedeñ: Viktor E. Frankl

USA: Rollo May, Adrian Van Kaam, James Bugental

- przeciw zasadzie przyczynowości

- odrzucenie pozytywistycznego stylu uprawiania nauki

- pojęcia: bycie-w-świecie stawanie się

sposób egzystencji transcendencja

wolność przestrzenność

odpowiedzialność czas

- zasada motywacji i rozumienia

- przeciw dualizmowi: teza o jedności bytu --> jednostka-w-świecie

- opis i analiza fenomenologiczna: Dasein-analiza (Dasein = bycie w świecie)

Jednostka ludzka jest wolna i odpowiedzialna.

wina egzystencjalna --> trwoga związana z perspektywą śmierci i nicości

Boss: „Wina egzystencjalna człowieka polega na tym, że nie udaje mu się w pełni wywiązać z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swych możliwości.” (1963, 270)

Struktura egzystencji: bycie w świecie --> Dasein:

Umwelt

Mitwelt

Eigenwelt

Stawanie się, dążenie do transcendencji

Życie autentyczne - urzeczywistnianie swych możliwości

Granice wolności wyznacza osnowa egzystencji

Wrzucenie w świat

Osoba tworzy projekt świata

Sposoby bycia w świecie: dualny: Ja + Ty = My

pluralny

pojedynczy

anonimowy

Skoro ludzie są wolni, to skąd tyle zaburzeń i lęków?

1 - ludzie mogą niewłaściwie wybierać

2 - ale są w stanie przezwyciężyć urazy

Dylematy egzystencjalne:

autentyzm <--> osamotnienie

wyobcowanie i izolacja od świata --> niespełnione możliwości egzystencji

Istnienie-ku-śmierci

Stawanie się

Marcel: twórcza wierność

Frankl: logoterapia

Badania Shelly Taylor:

zdrowe przystosowanie do zagrażających wydarzeń życiowych

obejmuje poszukiwanie znaczenia, poczucie kontroli i umacnianie siebie

Podsumowanie:

- filozofia: wybór - wolność, odpowiedzialność

- praktyka psychiatryczna i terapeutyczna: metoda analizy fenomenologicznej

- akcent na sens życia

TEORIE SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ - Inspiracje

Behawioryzm - John. B. Watson, Clark Hull, Edwin Tolman

Założenie metasystemowe: XVIIw. J. Lock --> umysł jako biała karta

B. F. Skinner (1904-1990)

- teoria osobowości nie jest potrzebna

- zachowanie daje się wyjaśnić w oparciu o procesy uczenia się

Warunkowanie klasyczne - uczymy się przez skojarzenia:

bodziec bezwarunkowy --> reakcja bezwarunkowa

bodziec warunkowy + bodziec bezwarunkowy --> reakcja bezwarunkowa

bodziec warunkowy --> reakcja warunkowa

Warunkowanie instrumentalne (sprawcze) - rola wzmocnień

Zastosowania:

- punkt wyjścia dla teorii społecznego uczenia się

- badania eksperymentalne: procesy uczenia się, pamięć, myślenie, percepcja

- terapia behawioralna i modyfikacja zachowania

TEORIA UCZENIA SIĘ: N. E. Miller, J. Dollard

John Dollard, socjolog + Neal E. Miller, psycholog eksperymentalny

(Robert Sears, O. H. Mowrer)

Uczenie się: motywowane jest popędami

ukierunkowanie: bodźce ze środowiska

reakcje: redukcja popędu - nagroda

wzmocnienie

Uczenie to: chcenie czegoś (popęd)

zauważanie czegoś (bodziec)

robienie czegoś (reakcja)

osiąganie czegoś (wzmocnienie)

Reinterpretacja psychoanalizy w duchu teorii uczenia

Hipoteza frustracja - agresja (1939)

Teoria konfliktu:

1. Tendencja do zbliżania się do celu staje się tym silniejsza, im bliżej do celu

2. Tendencja do unikania bodźca negatywnego staje się tym silniejsza, im bliżej do celu (gradient unikania)

3. Gradient unikania jest bardziej stromy niż gradient dążenia:

w miarę zmniejszania się odległości od celu siła tendencji do unikania rośnie szybciej niż siła tendencji do zbliżania się

4. Wzrost siły popędu związanego z dążeniem, czy unikaniem podnosi ogólny poziom napięcia

5. Gdy rywalizują dwie reakcje to wystąpi silniejsza z nich.

KONFLIKTY: - między dążeniem a dążeniem

- między unikaniem a unikaniem

- między dążeniem a unikaniem

- między podwójnym dążeniem a unikaniem

Podsumowanie:

- możliwość testowania tez psychoanalitycznych;

- teoria agresja-frustracja

- teoria konfliktów

TEORIA OCZEKIWANIA I WARTOŚCI: Julian Rotter

psychoterapeuta, psycholog kliniczny

Człowiek aktywnie konstruuje rzeczywistość.

Uczenie się zachodzi w kontekście społecznym.

Człowiek testuje rzeczywistość i działa stosownie do swych przewidywań.

OCZEKIWANIE - subiektywnie prawdopodobieństwo wzmocnienia

Dziewczyna wie, że dużo ucząc się ma szansę na dobre wyniki i stypendium naukowe, ale wie również, że nawet jeśli bardzo się będzie strać o poprawę kontaktu z chłopakiem, to raczej ten związek nie przyniesie jej wiele satysfakcji.

Zgeneralizowane oczekiwania na temat natury wzmocnień:

lokalizacja kontroli: zewnętrzna/wewnętrzna

pocz. kontroli zewnętrznej = efekty zachowania zależą od losu, sytuacji, ludzi

pocz. kontroli wewnętrznej = efekty zachowania zależą od podmiotu

WARTOŚĆ WZMOCNIENIA - atrakcyjność określonego wzmocnienia.

Jak postąpi dziewczyna, jeśli większą wartość ma dla niej poprawa relacji z chłopakiem niż osiągnięcia akademickie?

Przewidywanie zachowania --> kombinacja oczekiwanie + wartość

Prawdopodobieństwo zachowania = oczekiwanie + wartość wzmocnień

PZ = O + WW

Podsumowanie:

- akcent na poznanie

- teoria wartość x możliwość

- koncepcja LOC

- Test Zdań Niedokończonych

TEORIE SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ - Walter Mischel

- współpracownik i uczeń J. Rottera oraz G. Kelly'ego

- współpracownik A. Bandury

Interesował się przestępczością wśród nieletnich,

psychologiczne mechanizmy odraczania gratyfikacji, samokontroli

Praca w siłach pokojowych

1968 - krytyka teorii cech --> kontrowersja osoba-sytuacja

5 kognitywnych/społecznie wyuczonych/zmiennych osobowościowych

1. Kompetencje (np.: analiza logiczna, empatia)

2. Strategie dekodowania - interpretacja informacji

3. Oczekiwania co do:

(1) skutków zachowania

(2) znaczenia bodźca

(3) zaufania osoby do własnych umiejętności zachowania

4. Subiektywna wartość skutków zachowania

5. Systemy i plany samoregulacji: cele i standardy

Podsumowanie:

- teoria stricte kognitywna

- prymat sytuacji nad cechami osobowości

TEORIA SPOŁECZNO-KOGNITYWNA - Albert Bandura

- inspiracje z behawioryzmu

- zainteresowania kliniczne --> agresja

Adolescent Aggression (1959)

Social Learning and Personality Development (1963)

Social Foundations of Thought and Action (1986)

Albert Bandura + Richard Walters --> rola modelowania w rozwoju osobowości

W jaki sposób ludzie uczą się określonych zachowań?

Obserwują świat i naśladują innych ludzi.

PROCES MODELOWANIA:

- obserwowanie wzorca

- przechowywanie: odkodowanie, zrozumienie, zapamiętanie

- motoryczna reprodukcja (zdolność do powtórzenia zachowania)

- motywacja: chęć powtórzenia zachowań

PRZEKONANIE O WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI (self-efficacy):

mogę z powodzeniem działać w nowych,

nieprzewidywalnych i stresujących sytuacjach

--> podjęcie działania celowego

--> wysiłek

--> wytrwałość

--> mobilizacja systemu immunologicznego

Struktura osobowości:

procesy kognitywne,

kompetencje (umiejętności),

cele

Self i przekonanie o własnej skuteczności

Zachowania moralne

regulowane przez sankcje:

- społeczne i zinternalizowane standardy --> samokontrola:

- monitorowanie własnego zachowania

- osądzanie - ocena samego siebie i własnego postępowania

--> antycypowane reakcje dumy z siebie, satysfakcji i samokrytyki

„Ludzie robią to, co daje im poczucie satysfakcji i poczucie własnej wartości,

a stronią od robienia rzeczy, które naruszają ich standardy moralne,

ponieważ prowadzi to do samokrytyki i samopotępienia”

Motywacja:

1) biologiczna - kognitywna kontrola;

2) społeczne bodźce (wzmocnienia);

3) antycypacja wyników działań, stawianie celów, planowanie

--> automotywowane działania, cele

Motywacja: redukowanie rozbieżności - reaktywna kontrola

produkowanie rozbieżności - proaktywna kontrola

Motywacja poznawcza: samoocena, spostrzegana własna skuteczność, standardy

Kognitywna regulacja --> antycypacja

Autoregulacja:

automotywowanie: standardy --> nierównowaga --> mobilizacja do wysiłku

--> automonitorowanie, standardy, ewaluacja, samoocena, afektywne reakcje

(1) predyktywna kontrola antycypacyjna - na ile mnie stać

(2) afektywna samoocena wysiłku w odniesieniu do systemu wartości

(3) samoocena osobistej skuteczności

(4) autorefleksyjna aktywność metapoznawcza (np. czy wysiłek był odpowiedni)

Podsumowanie:

- spójna teoria ludzkiego zachowania

- teoria społecznego uczenia się --> społeczno-kognitywna:

- wyjaśnianie zachowań indywidualnych i społecznych

Blok rozszerzający: Zjawiska kliniczne wg teorii A. Bandury

Patologia - wynik dysfunkcyjnego uczenia się

bezpośredniego i przez modelowanie

Przekonanie o nieskuteczności/niskiej skuteczności

wzorzec kognitywny + oczekiwanie skuteczności + ocena konsekwencji

--> lęk, napięcie, zaburzenia poznawcze

lęk - spostrzegana niezdolność do kontrolowania zagrażających wydarzeń

--> depresja

przygnębienie, apatia - rozbieżność standard <--> wykonanie

Im większe przekonanie o własnej nieskuteczności tym głębsza depresja.

--> samokrytycyzm - surowy standard, wysoki cel --> stąd porażka

Własna nieskuteczność + niska samoocena + ograniczone zainteresowania --> obniżone morale

--> agresja - modelowanie

zachowania agresywne:

nabywane - przez modelowanie

pobudzane - przez bolesne doświadczenia

lub oczekiwanie nagrody

regulowane - przez konsekwencje:

- bezpośrednie

- obserwowane

- samo-wytwarzane

Leczenie przez modelowanie i kierowane uczestnictwo

--> nauka zachowań skutecznych

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA: George Kelly (1905-1966)

„The Psychology of Personal Constructs”

Człowiek działa jak naukowiec, który testuje rzeczywistość

- stawia hipotezy i sprawdza je

- przewiduje wydarzenia i stara się je kontrolować

Klasyfikuje świat tworząc osobiste konstrukty poznawcze

pod jakim względem rzeczy są: podobne i różne od siebie

System konstruktów: hierarchiczny i unikalny (porządkuje doświadczenie), zintegrowany

Konstrukty: zakres stosowalności

przepuszczalność

pozycja (centralne - peryferyjne)

kontradykcje

mogą nie być zwerbalizowane

mogą być niezintegrowane --> napięcie i trudność przewidywania

- brak konstruktu --> Lęk

- percepcja niezgodności zachowania z konstruktem --> Wina

- zmiana w systemie konstruktów osobistych --> Zagrożenie

Badania: ludzi łączy bardziej wspólnota znaczeń niż działań

Zdrowie --> system konstruktów złożony i zintegrowany

Podsumowanie:

- akcent na poznanie i werbalizację:

jeśli nie wiesz, co dzieje się w umyśle człowieka, zapytaj o to”

- sposób funkcjonowania umysłu i osobowości - tworzenie konstruktów

- Role Construct Repertory Test (Rep Test) - Test Zbioru Konstruktów Ról

Blok rozszerzający: Ogólna Teoria Regulacyjna

cechy wspólne wg T. Tomaszewskiego

1. Osobowość jest systemem regulującym zachowanie i przez nie regulującym również stosunek z otoczeniem i dzięki temu zdolnym do własnego rozwoju.

2. Procesy te następują dzięki wymianie, przetwarzaniu i wytwarzaniu informacji: o przedmiotach, sobie, stosunku do świata, własnej aktywności.

3. Informacje mają charakter opisowy i wartościujący.

4. Emocje mają funkcje aktywizującą i sygnalizującą.

5. Osobowość jako system jest zdolna do wytwarzania planów działania celowego, którego przebieg jest przedmiotem procesów kontroli.

6. Osobowość ma podstawy organiczne - centralny układ nerwowy.

POZNAWCZA TEORIA SELF

Pojęcie „ja”:

- dane porównawcze i rozwojowe

- zdolność różnicowania siebie i innych, autorefleksja --> koncepcja siebie

struktura „ja”: - doświadczenie siebie

- implikacje dla funkcjonowania systemu poznawczego

- pozwala zrozumieć zachowanie umotywowane

James --> SELF: I - Me

Koncepcja kognitywna: self - jako konstrukt poznawczy

--> zapewnienie spójności i przewidywalności

Markus: - schematy poznawcze

- ja robocze

- ja możliwe

funkcje ja możliwego: - poznawcza

- motywacyjna

- modelująca

- kontekst dla samooceny

Cantor, Kihlstrom --> hierarchiczna struktura self

Procesy motywacyjne:

spójność ja, autoweryfikacja

- spoistość i integracja

- przewidywalność zachowania

umocnienie siebie

- dobre samopoczucie

- poczucie własnej wartości

Konflikt motywów: Szukamy dobra, czy prawdy?

Swann: cognitive - affective crossfire

pozytywne uczucia <---> negatywna samowiedza

Roy Baumeister --> destrukcja self

Carver, Scheier --> samoświadomość prywatna i publiczna

Higgins: teoria autoregulacji, rozbieżności ja

LĘK

ja realne <----------------------> ja powinnościowe

DEPRESJA

ja realne <----------------------> ja idealne

Podsumowanie:

- kognitywna teoria Ja

- badania eksperymentalne

- regulacyjne funkcje Ja

- implikacje kliniczne

PSYCHOLOGIA NARRACYJNA

J. Bruner --> sposoby myślenia:

paradygmatyczny

narracyjny

Bruner (1990): „Narracja jest naturalnym sposobem w jaki istoty ludzkie wytwarzają sens życia w czasie.”

- warto badać historie tworzone prze ludzi

Tworzenie autonarracji jako przejaw intencjonalnej aktywności podmiotu

- W jaki sposób ludzie tworzą spójną historię życia ?

- Jak nadają znaczenia wydarzeniom życiowym ?

- Czy autonarracja może motywować - zasada Don Kichota

- W jaki sposób nadają sens własnemu życiu ?

- Jak interpretować zmiany linii życia ?

P. Ricoeur: czas pojmujemy w kategoriach historii,

a historie organizujemy w czasie

analiza hermeneutyczna - odkrywanie znaczeń

TEORIA SKRYPTU - Silvan Tomkins

UCZUCIA są głównymi czynnikami w motywacji człowieka

pierwotne:

+ zainteresowanie/podniecenie - napięcie (distres)

- złość

+ radość - zdegustowanie, zawód

- strach/lęk

+/- zaskoczenie - smutek

- wstyd

- wina

Teoria skryptu

scena - pamięć zdarzenia: uczucie + jego przedmiot

„uporządkowana całość obejmująca osoby, miejsca, czas, akcję i uczucia”

skrypt - zespół zasad interpretowania --> sens scen

podobieństwa różnych doświadczeń --> analogie (uczucia negatywne)

różnice --> warianty (uczucia pozytywne)

Commitment - zaangażowanie (uczucia pozytywne):

- pozytywne sceny z dzieciństwa --> radość, ekscytacja, optymizm

- wcześnie określony cel

- nadzieja na jego osiągnięcie

- poświęcenie w realizacji

Nuclear - jądrowy (uczucia ambiwalentne i negatywne):

- pozytywne sceny z dzieciństwa przekształcają się w negatywne

pogarda, wstyd, smutek, rozczarowanie

- skrypt próba przywrócenia dobrych scen --> niepowodzenie -->analogi

- scena ta stanowi jądro, organizujące narrację, nadaje sens doświadczeniom

- cele życiowe: niejasne, ambiwalentne, jest ich wiele

Podsumowanie:

- znaczenie emocji i uczuć (parametry fizjologiczne) w motywacji

- teoria skryptu: człowiek nadaje scenom znaczenie według dominujących w nich uczuć, skrypt wyznacza dalszy bieg życia

KONCEPCJA NARRACYJNEJ TOŻSAMOŚCI - Dan McAdams

historia - mit osobisty skonstruowany, by nadać życiu spójność i sensu

Tożsamość - zinternalizowana i rozwinięta historia życia lub mit osobisty, który spaja zrekonstruowaną przeszłość, percypowaną teraźniejszość i antycypowaną przyszłość w konfigurację narracyjną aby nadać ludzkiemu życiu poczucie zgodności z sobą, spójność i ciągłość

Młodzież: baśnie osobiste

--> unikalność, przeznaczenie do rzeczy wielkich, niezrozumienie

- daje zarys tożsamości

- potem staje się bardziej realistyczna

Historie: - wspaniała przeszłość składa się na dobre „teraz”

- „od żebraka do bogacza”

Wczesne dzieciństwo --> ton narracyjny (emocjonalny) + wyobrażenia

Lata szkolne ---> temat wyraża motywację:

- siła, działanie

- wspólnota, miłość

Adolescencja --> osobiste przekonania i wartości

--> tożsamość narracyjna

- kontekst psychospołeczny (rodzina, rówieśnicy)

- ideologiczny układ odniesienia (kultura)

Dorosłość --> główne postaci: imago

Połowa życia --> zmiana tematyki narracji:

- temat śmierci - skrypt generatywny

--> zmiana formy narracyjnej:

- spójność - zróżnicowanie

- otwartość - wewnętrzna integracja

- wiarygodność - generatywność

Podsumowanie:

- koncepcja narracyjna skupiona na zjawisku tożsamości

- rozwój na przestrzeni życia

- „historie według których żyjemy”

TEORIA WARTOŚCIOWANIA - Hubert J. M. Hermans

Napięcie między ja podmiotowym a ja przedmiotowym --> autorefleksja

Proces wartościowania - selekcjonowanie, porządkowanie i interpretowanie doświadczeń, które tworzą uporządkowaną całość

Doświadczenie --> interpretacja (zdanie)

+ uczucia (pozytywne, negatywne, lub ambiwalentne)

Poziom jawny wartościowania: UCZUCIA

Poziom ukryty: MOTYWY PODSTAWOWE:

dążenie do umacniania siebie (S)

pragnienie kontaktu i jedności (O)

SELF - jako uporządkowany system znaczeń

Typy doświadczeń:

HH - siła i jedność

+S - autonomia i sukces +O - jedność i miłość

-S - agresja i złość -O - niezaspokojona tęsknota

LL - bezsilność i izolacja

Konstruowanie autonarracji przy pomocy Metody Konfrontacji z Sobą

Kryteria zdrowia:

1) różnorodność wartościowań

2) giętkość wartościowania

3) integracja

+ (4) dobre samopoczucie

Podsumowanie:

- Badanie jako dialog

- Teoria dialogowego Ja

- Teoria wielogłosowego Ja - pozycje Ja

- Metoda Konfrontacji z Sobą

Dan McAdams (2001): Trzy poziomy osobowości

POZIOM

DEFINICJA

PRZYKŁADY

Cechy

Wymiary osobowości opisujące wewnętrzne, ogólne i stabilne różnice indywidualne w zachowaniu, myślach i uczuciach. Cechy odpowiadają za spójność funkcjonowania jednostki w różnych sytuacjach i czasie.

życzliwość

dominacja

skłonności depresyjne

punktualność

Charakterysty-czna adaptacja

Bardziej szczegółowe aspekty osobowości opisujące osobistą adaptację do wyzwań i zadań o charakterze motywacyjnym, poznawczym i rozwojowym. Czas, miejsce, sytuacja i role społeczne stanowią zwykle kontekst dla charakterystycznej adaptacji.

cele, motywy i plany życiowe

wartości i przekonania

schematy poznawcze

typy odniesień interpersonalnych

stadia psychospołeczne

zadania rozwojowe

Historie życia

Zinternalizowane i rozwijane autonarracje, tworzone przez ludzi w celu integrowania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz nadawania życiu poczucia sensu, spójności i celu. Historie życia odnoszą się do problemów tożsamości i integracji w osobowości - problemów specyficznych zwłaszcza dla współczesnego człowieka.

najwcześniejsze wspomnienia

rekonstrukcja dzieciństwa

spostrzeganie siebie w przyszłości

historie „od żebraka do bogacza”

wyobraźnia i temat historii

Analogiczna propozycja: R. McCrae (1996)

43



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Gramatyka historyczna in a nutshell
Modes In A Nutshell
usb in a nutshell
Stephen Hawking The Mathematical Universe in a Nutshell
Perl in a Nutshell
Java Nested Types Java in a Nutshell
Polish Commercial Law in a Nutshell
Statystyka SUM w4
statystyka 3
Weryfikacja hipotez statystycznych
Zaj III Karta statystyczna NOT st
Metodologia SPSS Zastosowanie komputerów Brzezicka Rotkiewicz Podstawy statystyki
metody statystyczne w chemii 8
Metodologia SPSS Zastosowanie komputerów Golański Statystyki

więcej podobnych podstron