Egzamin z gramatyki: fleksji i składni

(rozwiązany przykład)

Część 1

1. Określ (na podstawie kryteriów: semantycznego, fleksyjnego i syntaktycznego), do jakiej części mowy (klasy gramatycznej) należą zamieszczone w tabeli leksemy.

leksem	klasyfikacja semantyczna (wg T. Milewskiego)	klasyfikacja fleksyjna (wg Z. Saloniego)	klasyfikacja składniowa (wg R. Laskowskiego)
piąty	liczebnik	przymiotnik	przymiotnik
on	zaimek	rzeczownik	rzeczownik
chyba	partykuła	partykułoprzysłówek	modalizator
miło	przysłówek	przymiotnik	przysłówek
milczący	czasownik	przymiotnik	przymiotnik

2. Przeprowadź analizę fleksyjną paradygmatyczną wyróżnionych form fleksyjnych, biorąc pod uwagę funkcje, jakie formy te pełnią w zdaniu:

Bardzo zdolna Małgosia szybko i sprawnie rozwiązała zadanie z matematyki.

1. Wypisz ze zdania do kolejnych tabel podkreślone formy fleksyjne.

2. Rozpoznaj leksemy, które podkreślone i wypisane formy fleksyjne reprezentują.

3. Określ części mowy (klasy gramatyczne), do jakich należą rozpoznane leksemy.

4. Wyszczególnij kategorie morfosyntaktyczne przypisane określonym częściom mowy.

5. Ustal współrzędne paradygmatyczne (wartości kategorii morfosyntaktycznych), jakie otrzymują w zdaniu analizowane (podkreślone i wypisane) formy fleksyjne.

6. Scharakteryzuj paradygmaty fleksyjne rozpoznanych leksemów jako: z jednej strony - funkcjonalne: zupełne albo niezupełne, a z drugiej - formalne: kompletne, defektywne bądź zerowe.

forma fleksyjna	leksem	część mowy (wg klasyfikacji fleksyjnej)
zdolna	ZDOLNY	przymiotnik

kategorie morfosyntaktyczne: najpierw fleksyjne, następnie klasyfikujące	współrzędne paradygmatyczne (wartości kategorii morfosyntaktycznych)	paradygmat fleksyjny: funkcjonalny i formalny
przypadek	mianownik	funkcjonalny zupełny	formalny kompletny
liczba	pojedyncza
rodzaj	żeński
stopień	równy
przypadek	brak

forma fleksyjna	leksem	część mowy (wg klasyfikacji fleksyjnej)
rozwiązała	ROZWIĄZAĆ	czasownik właściwy

kategorie morfosyntaktyczne: najpierw fleksyjne, następnie klasyfikujące	współrzędne paradygmatyczne (wartości kategorii morfosyntaktycznych)	paradygmat fleksyjny: funkcjonalny i formalny
czas	teraźniejszy	funkcjonalny zupełny	formalny kompletny
osoba	trzecia
tryb	orzekający
liczba	pojedyncza
rodzaj	żeński
aspekt	dokonany
przypadek	mianownik, biernik

3. Przeprowadź analizę fleksyjną syntagmatyczną wyróżnionych form fleksyjnych, mając na względzie role, jakie formy te odgrywają w zdaniu:

Bardzo zdolna Małgosia szybko i sprawnie rozwiązała zadanie z matematyki.

1. Wypisz ze zdania do poszczególnych tabel podkreślone formy fleksyjne, a następnie scharakteryzuj je jako: syntetyczne - analityczne, synkretyczne - oboczne, fuzyjne - aglutynacyjne.

2. Wyodrębnij w podkreślonych i wypisanych formach fleksyjnych ich tematy fleksyjne: zapisz je w tabelach oraz scharakteryzuj jako: podstawowe - wtórne (nominalne bądź werbalne, w tym: czasu teraźniejszego lub przeszłego), oboczne (morfonologicznie lub morfologicznie) - supletywne (zupełnie lub niezupełnie).

3. Wyszczególnij w podkreślonych i wypisanych formach fleksyjnych ich flektyw, tzn.: wypisz osobno kolejne morfemy fleksyjne, określ je (jako: rdzenne - afiksalne, dalej: prefiksalne - sufiksalne i przyrostki - końcówki), a następnie bliżej je scharakteryzuj, podając funkcje, jakie pełnią (tj. za realizację jakich kategorii morfosyntaktycznych odpowiadają).

forma fleksyjna	temat fleksyjny	flektyw
zdolna	zdoln-	-a
charakterystyka formy fleksyjnej	charakterystyka tematu fleksyjnego	charakterystyka flektywu
syntetyczna synkretyczna fuzyjna	podstawowy	afiksalny przyrostkowy końcówka fleksyjna -a `mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński'

forma fleksyjna	temat fleksyjny	flektyw
rozwiązała	rozwiąz-a-	-ł-a-ø
charakterystyka formy fleksyjnej	charakterystyka tematu fleksyjnego	charakterystyka flektywu
syntetyczna synkretyczna aglutynacyjna	wtórny werbalny czasu przeszłego	afiksalny sufiksalny przyrostki i końcówki przyrostek -ł- `czas przeszły' przyrostek -a- `rodzaj żeński' końcówka -ø `trzecia osoba'

Część 2

4. Przeprowadź analizę składniową (w oparciu o założenia modelu składni frazowej) zdania pojedynczego. Rezultaty analizy przedstaw w postaci drzewa składników bezpośrednich, uwzględniając jako jego korzeń - zdanie, jako węzły - konstrukcje, jako liście - składniki terminalne (drzewo dorysuj do zamieszczonego poniżej zdania).

Bardzo zdolna Małgosia szybko i sprawnie rozwiązała zadanie z matematyki.

5. Przeprowadź analizę akomodacyjną zdania pojedynczego. Wyniki przedstaw na wykresie za pomocą strzałek, których groty kierują się od formy akomodującej do akomodowanej, oraz (zapisanych nad strzałkami) wartości odpowiednich kategorii morfosyntaktycznych.

M., rż., lp. M. B. D.

Bardzo zdolna Małgosia szybko i sprawnie rozwiązała zadanie z matematyki.

3. os., rż. lp.

6. Przeprowadź analizę konotacyjną zdania pojedynczego. Rezultaty zilustruj na wykresie za pomocą strzałek zorientowanych od formy konotującej do konotowanej oraz (zapisanych nad strzałkami) typów konotacji. Na tej podstawie ustal kształt podstawowego schematu składniowego badanego zdania pojedynczego: określ typ frazy finitywnej oraz rodzaj fraz przez nią wymaganych (wielkości te wpisz do tabeli, w przewidziane dla nich miejsca).

p p w

w

Bardzo zdolna Małgosia szybko i sprawnie rozwiązała zadanie z matematyki.

n n n n

n n n

schemat składniowy
typ frazy finitywnej	typ konotowanych fraz
właściwa	nominalna w mianowniku nominalna w bierniku

7. Przeprowadź analizę składniową (w oparciu o założenia modelu składni dependencyjnej) zdania pojedynczego:

Bardzo zdolna Małgosia szybko i sprawnie rozwiązała zadanie z matematyki.

1. Sklasyfikuj wypowiedzenie (jako: zdanie, oznajmienie lub zawiadomienie) i wyznacz szczegółowo jego rodzaj - odpowiednio: rozwinięte - nierozwinięte, (nie)werbalne - (nie)samoistne, wykrzyknienie - informatyw.

2. Wypisz z wypowiedzenia do tabeli wszystkie wyrazy i określ je jako: samodzielne lub niesamodzielne.

3. Rozpoznaj wypisane wyrazy jako składniki: pojedyncze, syntaktyczne i/lub ułamkowe, a także wskaż wyrazy, które sytuują się poza związkami zależności w wypowiedzeniu (tj. wyrazy, które nie są składnikami tego wypowiedzenia).

4. Na podstawie pełnionych w wypowiedzeniu funkcji zdiagnozuj rozpoznane składniki jako części tego wypowiedzenia (tj. części zdania): podmiot, orzeczenie, dopełnienie, okolicznik i przydawkę (dołączając do każdej wyodrębnionej części jej szczegółową charakterystykę).

5. Zidentyfikuj pary (ciągi) rozpoznanych składników jako zespoły: szeregi (np. łączny, rozłączny, włączny, przeciwstawny, wynikowy) i związki: główny - (bez)podmiotowy lub (bez)orzeczeniowy, a także poboczne, w tym: zgody, rządu i przynależności).

wypowiedzenie

zdanie skończone oznajmujące pojedyncze rozwinięte

wyrazy	składniki	części
bardzo w. samodzielny	bardzo s. pojedynczy	okolicznik miary
zdolna w. samodzielny	zdolna s. pojedynczy	przydawka właściwościowa charakteryzująca
Małgosia w. samodzielny	Małgosia s. pojedynczy	podmiot gramatyczny
szybko w. samodzielny	szybko s. pojedynczy	okolicznik sposobu
i w. niesamodzielny	nie-składnik	_________________
sprawnie w. samodzielny	sprawnie s. pojedynczy	okolicznik sposobu
rozwiązała w. samodzielny	rozwiązała s. pojedynczy	orzeczenie proste czasownikowe czynne
zadanie w. samodzielny	zadanie s. pojedynczy	dopełnienie przedmiotowe bliższe
z w. niesamodzielny	z matematyki s. syntaktyczny	przydawka właściwościowa charakteryzująca
matematyki w. samodzielny

zespoły
związki				szeregi
główny	poboczne
		zgody	rządu		przynależności
	związek podmiotowy i orzeczeniowy Małgosia rozwiązała	zdolna Małgosia	rozwiązała zadanie		bardzo zdolna	szereg łączny szybko i sprawnie
					z matematyki	szybko rozwiązała
							zadanie z matematyki

6. Przedstaw strukturę wypowiedzenia w postaci drzewa zależności, uwzględniając: jako jego korzeń - podmiot i orzeczenie, z kolei jako węzły i liście - wyrazy (ściślej rzecz ujmując: narysuj drzewo i opatrz je stosownymi etykietkami).

Małgosia rozwiązała

zdolna szybko i sprawnie zadanie

bardzo z matematyki

8. Przeprowadź analizę składniową wypowiedzenia wielokrotnie złożonego:

Skrzetuski wyszedł ¹| i | udał się prosto do swojej kwatery na rynek, do domu księcia ²|, by ostatnie do odjazdu uczynić przygotowania ³|, bo mimo niebezpieczeństw tej podróży ^4a|, o których mówił mu stary Zaćwilichowski ⁵|, nie bez ukontentowania o niej myślał ^4b|, marząc o tym⁶|, że niebawem piękną kniaziównę ^7a|, którą całym sercem pokochał ⁸| i | do której rwała się jego dusza ⁹|, zobaczy ^7b| i | do piersi przyciśnie ¹⁰|.

1. Oddziel od siebie (pionowymi kreskami) oraz ponumeruj (cyframi arabskimi) kolejne wypowiedzenia składowe w wypowiedzeniu wielokrotnie złożonym.

2. Określ kolejność i stosunek, w jakich pozostają do siebie wypowiedzenia składowe.

3. Ustal formę zespolenia wypowiedzeń składowych, a także wypisz z wypowiedzenia wielokrotnie złożonego do tabeli kolejne wskaźniki zespolenia.

4. Przedstaw strukturę wypowiedzenia wielokrotnie złożonego na wykresie piętrowym (schodkowym), uwzględniając ilość (numeracja) oraz jakość (stosunek) wypowiedzeń składowych.

kolejność wypowiedzeń składowych	stosunek wypowiedzeń składowych	forma i wskaźnik zespolenia wypowiedzeń składowych
2 : 1	współrzędne łączne	forma: spójnikowa wskaźnik: i
3 : 2	równoważnik zdania, podrzędny okolicznikowy celu	forma: spójnikowa wskaźnik: by
4ab : 3	podrzędne okolicznikowe przyczyny	forma: spójnikowa wskaźnik: bo
5 : 4ab	podrzędne przydawkowe	forma: względna wskaźnik: których
6 : 4ab	imiesłowowy równoważnik zdania, podrzędny okolicznikowy akcesoryjny	forma: bezspójnikowa
7ab : 6	podrzędne dopełnieniowe	forma: spójnikowa wskaźnik: że
8 : 7ab	podrzędne przydawkowe	forma: względna wskaźnik: którą
9 : 8	współrzędne łączne	forma: spójnikowa wskaźnik: i
10 : 7ab	współrzędne łączne	forma: spójnikowa wskaźnik: i

wykres piętrowy (schodkowy)

1	2
		3
			4a 4b
				5		6
							7a 7b				10
								8	9

Część 3

9. 
   
   Przeprowadź analizę struktury tematyczno-rematycznej wypowiedzi Małgosia rozwiązała ZADANIE. (jako odpowiedzi na pytanie: Co rozwiązała Małgosia?). Wyniki przedstaw w postaci dendrytu.

Małgosia rozwiązała zadanie

T₀ R₀

Małgosia coś rozwiązała zadanie

T₁ R₁

10. Ustal i podaj przykładowe teksty: wypowiedzi/wypowiedzenia, które może reprezentować zdanie: Małgosia rozwiązała zadanie. (uwzględnij operacje, jakie można przeprowadzić „na szyku” i/lub „na akcencie”). Otrzymane tą drogą wypowiedzi/wypowiedzenia podziel na neutralne i nieneutralne, a następnie wpisz do odpowiednich rubryk w tabeli.

pytanie	odpowiedź na pytanie
		przykład wypowiedzenia neutralnego	przykład wypowiedzenia nieneutralnego
Kto rozwiązał zadanie?	Zadanie rozwiązała Małgosia.	Małgosia rozwiązała zadanie.
Co rozwiązała Małgosia?	Małgosia rozwiązała zadanie.	Zadanie rozwiązała Małgosia.
Co Małgosia z zadaniem zrobiła?	Małgosia zadanie rozwiązała.	Rozwiązała zadanie Małgosia.

1

7

---