Koncepcje definiowania polityki.

Polityka jest obecnie tak stałym zjawiskiem występującym w życiu społeczeństwa i dotyczącym wszystkich sfer jego funkcjonowania, iż bez niej nie wyobrazimy sobie funkcjonowania współczesnego świata. Nie jest to jednak pojęcie pierwotne tzn. niedefiniowalne, można bowiem wskazać genezę słowa „polityka” oraz spróbować wyjaśnić, jakie jest obecnie jego znaczenie.

Badania językoznawcze dowodzą, że pojęcie „polityka” pochodzi od języka greckiego, od liczby mnogiej przymiotnika rodzaju niejakiego politikon. Przymiotnik ten interpretowano jako: społeczny, publiczny, państwowy, powszechny, obywatelski, codzienny, zwyczajny. Sam termin „polityka” oraz wyrazy od niego pochodne wiążą się pod względem etymologicznym z pierwotnym i podstawowym pojęciem polityczno-prawnym starożytnych Greków - pojęciem polis. Nazwą tą posługiwano się w starożytnej Helladzie na oznaczenie występujących wówczas na tym terenie organizacji państwowych tzw. państw-miast. Polis stanowiła ograniczoną wspólnotę wolnych obywateli podporządkowanych wspólnym celom i interesom. W dosłownym tłumaczeniu termin ten oznaczał: kraj, ojczyznę, państwo, społeczność. Inny mniej wiarygodny, źródłosłów „polityki” wywodzi się od greckiego politea - co oznacza republikę, czyli organizację państwową. Początków istoty politei można doszukać się w pismach Platona oraz Arystotelesa. Takie ujęcie polityki cechowało położenie akcentu na umiejętne kierowanie ludźmi, organami państwowymi lub całym państwem. Jak można łatwo zauważyć sztukę rządzenia państwem traktowano jako posiadanie pewnego kunsztu, zdolności czy też predyspozycji w tym względzie.

Próbę wytłumaczenia pojęcia „polityki” podejmowali kolejno niemal wszyscy wielcy myśliciele: święty Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, Machiavelli, F. Bacon. J. Lock, Monteskiusz, J.J. Rousseau i wielu innych, przy czym nazwy „polityki” używali oni w najrozmaitszych znaczeniach, najczęściej łącząc je ze sztuką rządzenia państwem.

Słowo „polityka” było rozumiane w naszym języku wielorako, aż do końca XIX wieku. Jeszcze słownik Lindego z 1858 roku wyjaśnia, że polityka jest to:

• nauka, jak Rzeplita rządzić i zachować wcale;

• nauka poznawania spraw i potrzeb państwa.

Wynika z tego wniosek, że już na początku XX wieku przestano używać terminu „polityka” w kategoriach kulturowych, odnosząc go głównie do sztuki rządzenia.

Trudności związane z dokładnym określeniem polityki wynikają z tego, że jest ona zjawiskiem wielopłaszczyznowym. Każdy więc z wielu definicji polityki akcentuje jeden z jej głównych aspektów albo określa ją bardzo szeroko, a więc nieprecyzyjnie.

Niektórzy autorzy określają również politykę jako proces podejmowania decyzji. Takie podejście do tego problemu wyrasta z krytyki rozumowania, w myśl której ośrodki decyzji rządowych działa w oparciu o procedurę racjonalnego wytyczania i osiągania celów. Taki sposób patrzenia na politykę nie pozwala bowiem na dostrzeżenie ściśle politycznych aspektów podejmowania decyzji. Tymczasem samo tworzenie decyzji jest niezwykle skomplikowanym procesem, nie mającym precyzyjnie określonych granic, wyraźnego początku ani końca. Centralnym elementem tego procesu jest władza (oraz gra o władzę), przy czym jest ona zawsze realizowana przez pewną grupę ludzi, nie zaś przez pojedynczych polityków, dlatego polityka „robiona” jest w kompleksowym procesie, którego uczestnicy posługują się władzą i wpływem we wzajemnych oddziaływaniach.

Innym ujęciem w określeniu polityki jest ujmowanie tej ostatniej jako sposób rozwiązywania problemów. Przedstawiciele tego nurtu, nazywani postbehawiorystami, odnoszą się krytycznie do interpretacji polityki w kategoriach pozbawionych wartościowania moralnego oraz ideowo i etycznie naturalnych. Ich głównym postulatem jest rozpatrywanie polityki jako dziedziny życia społecznego, której zadaniem pierwszoplanowym jest rozwiązywanie problemów trapiących społeczeństwo i osiąganie celów wynikających z rozpatrywania potrzeb społecznych. Przykładem takiej interpretacji polityki jest stanowisko A. Leftwicha, dla którego „centralnym problemem politycznym” jest odpowiedź na pytanie „jakie mechanizmy polityczne przyczyniają się do osiągania celów zbiorowych i stwarzają jednostce możliwość rozwoju indywidualnego?”.

Przedstawione powyżej definiowanie problemu „polityki” nastręcza pewne pytanie: czy można znaleźć dla nich wspólny mianownik? Najprościej byłoby wypisać z przedstawionych koncepcji najbardziej uniwersalne elementy, a następnie połączyć je w jedną superdefinicję, uogólniającą i systematyzującą dorobek intelektualny różnych szkół teoretycznych. Można by też powiedzieć, iż polityka jest to po prostu sztuka osiągania założonych celów. Sceptycy jednak twierdzą, że superdefinicja nie istnieje. Przykładem autorskim takiej definicji może być uznanie, iż polityka to zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny, zmierzających do osiągnięcia zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków.

Istnieje cały szereg stereotypów dotyczących polityki. Dotyczy to między innymi personofikacji polityki (życie polityczne postrzegane jest przez pryzmat osób). Bardzo często ludzie postrzegają politykę jako dwuznaczną moralnie.

Dwie perspektywy w ujęciu polityki:

1. wąskie - polityka jako zespół działań państwa;

2. szerokie - polityka to wszelkie działania o charakterze zbiorowym i wszelkie stosunki społeczne, w których polityka stanowi jedną ze zmiennych:

1. dynamiczne - polityka traktowana jest jako zespół działań podejmowanych przez ośrodek decyzyjny sformalizowanej grupy społecznej: instytucji dążących do osiągania celów przy pomocy określonych środków;

2. statyczne - polityka traktowana jest jako wszelkie działania, które mają charakter wspierający, konfliktowy, bądź kompromisowy, a odnoszące się do stosunków
   i oddziaływań między państwem, a innymi organizacjami.

Ogólne rozumienie polityki: polityka to planowe i zorganizowane działania związane z dążeniem do zdobycia, utrzymania bądź odzyskania władzy.

Pięć orientacji dotyczących analizowania polityki:

1. ujęcie formalno-prawne: polityka utożsamiana jest tutaj z działalnością instytucji państwowych (zgodnie ze starogreckim polis- państwo);

2. ujęcie behawioralne: polityka określana jest przede wszystkim w kategoriach władzy, wpływu, konfliktu, autorytetu, kontroli;

3. postbehawioralne: polityka to sposób rozwiązywania problemów wynikających z deficytu dóbr (dóbr pojętych szeroko). Polityka służy dobru społecznemu - podejście tradycjonalistyczne. Polityka jako specyficzny rodzaj służby państwu.

4. ujęcie funkcjonalne; polityka jest funkcją systemu społecznego, od której to funkcji zależy rozwój tego systemu, rozwiązywanie konfliktów czy podejmowanie decyzji. Polityka stanowi tutaj zespół działania związanych z regulacją rozdziałów dóbr, ale i również z artykulacją interesów grupowych, selekcję tych interesów, socjalizację i z komunikacją polityczną. Jest to dominujące podejście.

5. racjonalne; istota polityki sprowadzona jest do procedur związanych ze zdobywaniem władzy, oraz z podejmowaniem decyzji w procesie sprawowania władzy.

Polityka traktowana w przeszłości jako sztuka rządzenia stanowi naturalny przejaw życia człowieka - integralnej cząstki społeczeństwa - towarzyszący mu od czasu ukształtowania się ludzkich wspólnot i ciągle ulegający rozszerzeniu. W sensie filozoficznym polityka stanowi formę działalności ludzi związanej z walką o władzę: jej zdobycie, utrzymanie i wykorzystanie w interesie społecznym, klasowym, grupowym, środowiskowym, a także indywidualnym.

Walk o władzę sama w sobie jest zjawiskiem naturalnym, stanowi ważny przejaw życia każdego społeczeństwa, co potwierdza cała dotychczasowa historia ludzkości.

Polityka nie może być redukowana do wąskich fragmentów rzeczywistości. Czasy zmieniają się, postęp cywilizacyjny przynosi wciąż nowe problemy. Upadają nie sprawdzające się w historii ustroje. Życie człowieka w coraz większym stopniu warunkują megtrendy. Pojawiają nowe siły polityczne, polityka zaś przyciąga coraz bardziej amatorów pragnących sięgnąć po władzę.

Polityka to wieloznaczne pojęcie definiowane w różnych orientacjach teoretyczno-metodologicznych - politologii:

1. w orientacji formalno-prawnej przez politykę rozumie się działalność instytucji państwowych (aparatu państwowego);

2. w podejściu behawioralnym polityka określana jest w kategoriach: władzy, wpływu, konfliktów istniejących w różnych płaszczyznach życia społecznego; tak szerokie ujęcie ilustruje definicja systemu politycznego- czyli dowolny układ stosunków społecznych, w którym występuje wyraźna obecność, kontroli, wpływu, władzy lub autorytetu;

3. w orientacji funkcjonalnej polityka jest rozumiana jako funkcja systemu społecznego, zapewniająca jego rozwój poprzez; rozwiązywanie konfliktów; wytworzenie decyzji regulujących w autorytarny sposób rozdział dóbr, artykulację interesów, agregację i selekcję interesów;

4. według podejścia racjonalnego polityka jest podejmowanie decyzji w ramach procesu władzy i gry o władzę, w którym biorą udział różnorakie podmioty;

5. stanowisko posbehawioralne ujmuje politykę jako rozwiązywanie problemów społecznych, wynikających z deficytu dóbr i powodujących -deprywację jednostki i grup społecznych; polityka jest swoistą służbą społeczną, dążącą do zmniejszenia czy też usuwania ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzi.

Polityka to względnie wyodrębniona i autonomiczna sfera życia społecznego; sfera stosunków i działań przybierających postać konfliktów, walki, kompromisu i współpracy pomiędzy dużymi grupami społecznymi, organizacjami politycznymi, ośrodkami decyzji politycznych i jednostkami. Podmioty te dążą do realizacji swoich podstawowych potrzeb i interesów, poprzez sprawowanie władzy politycznej lub poprzez wywieranie wpływu na władzę. Istotą polityki jest władza, a zwłaszcza władza państwowa, której konstruktywny element stanowi monopol stosowania legalnego potencjalnego i realnego przymusu wobec podmiotów nie respektujących autorytatywnych decyzji o rozdziale dóbr materialnych i niematerialnych.

W zależności od zasięgu przestrzennego wyróżnia się:

1. politykę zagraniczną oraz wewnętrzną, w ramach tej ostatniej, biorąc pod uwagę kryterium dziedziny życia społecznego, której dotyczą decyzje, wyodrębnia się politykę:

1. gospodarczą;

2. przemysłową;

3. agrarną;

4. socjalną;

5. finansową itp.

Do podstawowych funkcji polityki zalicza się:

1. regulacji pola polityki - formułowanie oraz stosowanie zasad i procedur współpracy, walki i kompromisów w zakresie zdobywania, utrzymania, sprawowania i tracenia władzy oraz wywierania wpływu na władzę;

2. funkcja regulacji otoczenia polityki - formułowanie oraz stosowanie zasad
   i procedur władczego kierowania bądź wpływania przez podmioty polityki na inne sfery życia społecznego: ekonomiczną, socjalną, kulturalną, a także otoczenia międzynarodowego;

3. funkcja integracyjna - wytwarzanie i utrwalanie spójności, kooperacji pozytywnej
   i równowagi w zróżnicowaniu wewnętrznie społeczeństwa;

4. funkcja konfliktotwórcza - inicjowanie, wytwarzanie, wzmacnianie sprzeczności oraz konfliktów interesów i wartości między różnymi podmiotami (jako konsekwencje procedur, treści i skutków procesów decyzyjnych);

5. funkcja dystrybucyjna - określenie oraz egzekwowanie zasad i kryteriów rozdziału dóbr materialnych i niematerialnych;

6. funkcja innowacyjna - formułowanie implementacji nowych koncepcji rozwoju ekonomicznego, politycznego itp. oraz wytwarzanie nowych podmiotów polityki np.: partii, instytucji państwowych;

7. funkcja socjalizacyjna (edukacyjna)- kształtowanie wiedzy, postaw i zachowań politycznych jednostek i grup społecznych;

8. funkcja komunikacyjna

Istota i funkcje nauki o polityce.

Nauka o polityce (nauki polityczne), badająca i analizująca zjawiska, procesy, wydarzenia, fakty z zakresu stosunków politycznych. Należy do dziedziny nauk humanistycznych jako samodzielna dyscyplina. Spełnia funkcję opisowe i wyjaśniające oraz prognostyczne. Przedmiotem jej jest całokształt stosunków politycznych, wszystkie dziedziny i postacie działalności politycznej społeczeństwa, uwarunkowania procesów politycznych, styki polityki z innymi dziedzinami ludzkiej egzystencji. Jest więc nauką rozległą, przy czym różnorodność i wielopostaciowość polityki implikuje konieczność istnienia określonych działów.

Najogólniej rzecz biorąc, można w ramach politologii wyróżnić następujące specjalności:

• Stosunki międzynarodowe;

• Teoria polityki;

• Historia myśli politycznej;

• Doktryny polityczne;

• Najnowsza historia polityczna;

• Socjologia polityki;

• Polityka społeczna;

• Polityka gospodarcza;

• Geografia polityczna;

• Filozofia polityki;

• Psychologia polityki;

• Teoria państwa;

• Teoria komunikowania;

• Systemy polityczne;

• Gospodarka międzynarodowa;

• Systemy prasowe;

• Marketing polityczny.

Szczególnym przedmiotem zainteresowania polityki jest państwo jako główne ogniwo systemu politycznego społeczeństwa oraz władza, czyli możliwość skutecznego narzucania swojej woli innym. Jakiekolwiek naukowe badania polityki, w tym władzy, sięgają starożytności (Arystoteles, Plato, Cyceron), jej rozwój miał miejsce w dobie oświecenia, aby od tego czasu zajęła ona znaczące miejsce w zespole nauk humanistycznych. Dynamiczne badania polityki przypadły na wiek XX, zwłaszcza na drugą jego połowę, kiedy to powstało multum prac politologicznych ujmujących to zjawisko w różnych aspektach i z wielu punktów widzenia. Były one poświęcone nie tylko państwu i władzy, lecz wielu innym problemom m.in. rewolucji politycznej, kulturze politycznej, osobowości politycznej, decyzjom politycznym, systemom politycznym, partiom politycznym, psychologii politycznej, marketingowi politycznemu.

Politologia jest teoretycznym oparcie dla marketingu politycznego, a jednocześnie, biorąc pod uwagę zakres przedmiotowy politologii, stanowi dla niego rozległy kontekst. Badania wielkich kampanii politycznych, przygotowujących i uruchamiających rynek polityczny, prowadzących do różnych operacji rynkowych oraz do finalnej transakcji rynkowej tj. wyborów, inspirują politologów do zgłębiania istoty, treści, struktury stosunków politycznych oraz umożliwiają dostrzeżenie różnych deformacji tych stosunków m.in. na styku władza- państwo.

Marketing polityczny, jako subdyscyplina politologii, o nie tylko teoretycznym, lecz praktycznym wymiarze jest coraz popularniejszą profesją angażującą różne specjalistyczne firmy i organizacje, zaś badania marketingowe rynku politycznego tworzą podstawy dla polskiej teorii marketingu politycznego.

Przedmiot zainteresowań współczesnej politologii jest zróżnicowany i wielowymiarowy. W strukturze dyscypliny można wyróżnić podstawowe nurty badawcze, na które składają się:

1. teoria polityki - opisująca i systematyzująca podstawowe kategorie pojęciowe oraz formułująca podstawowe prawidłowości rządzące rozwojem politycznym;

2. aksjologia polityczna - opisująca i wyjaśniająca rolę wartości politycznych
   w życiu społecznym w ujęciu doktrynalnym;

3. teoria systemów politycznych - opisująca, wyjaśniająca i porównująca zachowania podejmowane w ramach struktur politycznych;

4. teoria stosunków międzynarodowych - analizująca sprzeczności międzynarodowe
   i sposoby ich usuwania.

Pomocniczymi wobec politologii dyscyplinami naukowymi są przede wszystkim:

• socjologia stosunków politycznych;

• historia polityczna;

• psychologia społeczna;

• prawo konstytucyjne, administracyjne i międzynarodowe.

Zróżnicowaniu przedmiotu badawczego towarzyszy zróżnicowanie metodologiczne politologii. Nauka ta nie ukształtowała własnej i jej tylko właściwej metody badawczej (co charakteryzuje np.: socjologię). Spośród metod stosowanych przez politologię należy mienić przede wszystkim:

• analizę treści (opis informacji o życiu politycznym);

• metodę historyczną (analiza źródeł historycznych);

• metodę prawno-dogmatyczną (interpretacja tekstów prawnych);

• analizę systemową (system polityczny) - komparastykę;

• metody socjologiczne oraz symulację zjawisk politycznych.

Politologia nauka społeczna, empiryczna i nomologiczna zajmująca się badaniem zjawisk i procesów politycznych. Refleksja naukowa nad tą problematyką rozwijała się początkowo w ramach filozofii społecznej (starożytność i średniowiecze), pierwsze próby nowoczesnego ujęcia pojawiły się w renesansie i oświeceniu. Rangę dyscypliny akademickiej w większości krajów europejskich politologia zyskała w końcu XIX i na początku XX wieku. W Polsce pierwsze szkoły nauk politycznych powstały we Lwowie (1902 rok) i w Krakowie (1911 rok).

Dynamiczny rozwój dyscypliny przyniosła rewolucja behawioralna, a zwłaszcza pojawienie się zapotrzebowania na badania z zakresu preferencji wyborczych i opinii publicznej (lata 30-te i 50-te w USA). W 1949 roku z inicjatywy UNESCO powołano do życia Międzynarodowe Towarzystwo Nauk Politycznych (IPSA), w 1957 roku rozpoczęło działalność Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych. O wyodrębnieniu się problematyki politologicznej z innych dyscyplin naukowych i powstaniu samodzielnej nauki o polityce przesądziły lata 60-te i 70-te. W tym okresie nastąpiło rozszerzenie i sprecyzowanie zakresu problematyki badawczej, wykształcenie się podstaw własnej terminologii i metod poznawczych, powstanie i rozwój teorii szczegółowych.

Szeroko ujęty przedmiot politologii wyznaczony jest przez tzw. pole polityki, czyli obszar problemów odzwierciedlających wpływ ekonomii, struktur społecznych, instytucji, świadomości, norm i wartości społecznych na zjawiska i procesy polityczne. Dominującymi współcześnie kierunkami poszukiwań empirycznych są badania:

1. zachowań politycznych - postawy wyborcze, uczestnictwo, procesy decyzyjne;

2. instytucji i organizacji politycznych - partie i ruchy polityczne, aparat władzy;

3. opinii publicznej i kultury politycznej -socjalizacja polityczna, komunikacja polityczna;

4. podmiotowości politycznej- grupy nacisku, elity;

5. zmiany politycznej - rewolucji, transformacji politycznej;

6. stosunków międzynarodowych- równowaga sił, racja stanu, woja i pokój, współpraca międzynarodowa, regionalizm, etnocentryzm.

Politologia posiada niewiele własnych metod badawczych, korzysta najczęściej z adaptowanych dla własnych potrzeb metod właściwych innym naukom społecznym. Należy wymienić wśród nich:

• analizę systemową;

• analizę decyzyjną;

• badania porównawcze;

• analizę tekstów;

• metody behawioralne (ankieta, wywiad);

• symulację zjawisk politycznych.

Zwycięstwo tendencji monistycznej i powstanie samodzielnej dyscypliny naukowej nie zlikwidowało głębokich różnic w sposobie ujmowania problematyki badawczej, mając swoje korzenie zarówno w klasycznej nauce o polityce, jak i doświadczeniach XX wieku. Istnieje kilka orientacji, które można sprowadzić do czterech podstawowych nurtów:

• socjologiczno-behawioralnego- empiryczne badanie rzeczywistych politycznych zachowań grup i jednostek;

• filozoficzno-normatywnego- filozofia polityki, budowa teorii politycznych określających kryteria działań politycznych i norm realizacji między obywatelami i państwem, analiza wpływu idei społecznych na politykę;

• historycznego- ujmowanie zjawisk politycznych z perspektywy czasowej, rozpatrywanie działań politycznych jako specyficznych zdarzeń historycznych;

• prawniczo-instytucjonalnego - analiza instytucji i norm prawnych regulujących funkcjonowanie państwa.

Ze względu na kontrowersje wokół kwestii dopuszczalności formułowania w ramach politologii ocen wartościujących, wyróżnia się w środowiskach akademickich trzy odmienne podejścia:

• nauczanie tradycyjne- oparte na ujęciu ideograficznym (opisowym), sprowadzające się do przedstawienia szczegółowej, choć bardzo sfragmentaryzowanej wiedzy, głównie na temat konkretnego ustroju państwowego, istniejących w jego ramach instytucji i norm

• filozofię społeczną- zabarwioną funkcjonalistycznie, zakładającą konieczność wiązania obserwacji z wartościowaniem zgodnie z pryncypiami wypływającymi z ideałów liberalnej demokracji;

• radykalny krytycyzm- wyrastający ze spojrzenia na politykę przez pryzmat konfliktowego modelu społeczeństwa, prowadzący do postulatu zmian systemowych drogą głębokich reform jakościowych.

Nauka o polityce spełnia dwa typy funkcji. Podstawowe funkcje wewnętrzne (punkt odniesienia: praktyka naukowa - poznanie świata zjawisk i procesów politycznych) to:

• opisowa (deskryptywna), gromadzenie i porządkowanie faktów;

• wyjaśniająca (eksplanacyjna), konstruowanie twierdzeń i teorii;

• metodologiczna, precyzowanie podstawowych pojęć, ustalanie reguł stosowania metod i technik badawczych.

Funkcje zewnętrzne (punkt odniesienia: praktyka polityczna - dostarczenie podmiotom polityki wiedzy o sytuacji, możliwościach i kierunkach działania) to:

• instrumentalno-racjonalizująca, wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do diagnozy konkretnych sytuacji;

• prognostyczna, konstruowanie prognoz w oparciu o wiedzę opisową i teorię;

• aksjologiczną (ideologiczna), dostarczanie ocen wartościujących w odniesieniu do właściwości systemów i cech działań politycznych.

„Zimna wojna” w stosunkach międzynarodowych po II wojnie światowej.

Zimna wojna, termin określający stan stosunków między USA i ZSRR oraz ich sojusznikami ukształtowany po II wojnie światowej. Często definiowany jako stan pośredni między wojną a pokojem lub jako antyteza i zaprzeczenie wojny gorącej tj. walki zbrojnej. Ten specyficzny stan charakterystyczny dla bipolarnego (dwubiegunowego) systemu międzynarodowego był metaforycznym określeniem wrogich i napiętych stosunków między państwami o różnych i przeciwstawnych systemach politycznych. Każda strona odrzucała preferowany przez przeciwnika system wartości politycznych, społecznych i kulturalnych. Zimnowojenna rywalizacja przebiegała w płaszczyźnie ideologicznej, politycznej, ekonomicznej i militarnej. Ważnym narzędziem tej rywalizacji była propaganda.

Mimo kilku niebezpiecznych kryzysów nie doszło nigdy w czasie jej trwania do bezpośredniego starcia zbrojnego między obu mocarstwami, chociaż żołnierze amerykańscy i radzieccy uczestniczyli w akcjach bojowych podczas niektórych wojen regionalnych (Korea, Wietnam). Zimą wojnę można określić jako złożony, o wielu stadiach rozwojowych, długotrwały proces wykazujący określoną dynamikę, rozwijający się w wielu sferach, przebiegający od jednego do drugiego punktu kulminacyjnego, pod wpływem różnych czynników warunkujących i realizujących.

Samo pojęcie zimnej wojny po raz pierwszy zostało użyte w tekście przemówienia przygotowanego przez Herberta Bayrda Swope. Wygłosił je amerykański finansista i doradca prezydenta USA, przewodniczący Komisji Energii Atomowej Bernard Baruch, przed stanową izbą ustawodawczą w Colombia 16 kwietnia 1947 roku. Jeszcze w tym samym roku zostało ono spopularyzowane w artykułach na temat amerykańskiej polityki zagranicznej, a następnie w książce autorstwa Waltera Lippmana.

Zimna wojna definiowana jest najczęściej jako stan permanentnej wrogości
i dwubiegunowej rywalizacji nacechowanej w wysokim stopniu napięciem
i konfrontacją między dwoma systemami społeczno-politycznymi i gospodarczymi ale nie przekraczającej progu konfliktu zbrojnego. W arsenale stosowanych środków zimnej wojny poczesne miejsce zajmowały instrumenty oddziaływania ideologicznego, politycznego i ekonomicznego, z wykorzystaniem mechanizmów tzw. wojny ekonomicznej
i psychologicznej oraz subwersji.

W sprawie przyczyn, a zwłaszcza odpowiedzialności za jej wywołanie istnieje
w literaturze przedmiotu wyraźna dychotomia. Wśród politologów zachodnich przeważa pogląd, że została ona wywołana radzieckim ekspansjonizmem i wynikającym zeń zagrożeniem dla interesów Zachodu. To implikowało konieczność przeciwstawienia się niedwuznacznemu wyzwaniu komunizmu rzuconemu wolnemu światu, zastosowania oporu i przeciwsiły.

Natomiast typowym dla historyków i politologów wschodnioeuropejskich jest stwierdzenie o narzuceniu światu zimnej wojny przez Zachód, w wyniku prowadzenia polityki z pozycji siły w dążeniu do powstrzymania lub cofnięcia postępowych przemian społeczno-politycznych na kuli ziemskiej.

W historiografii zachodniej dominował przez wiele lat nurt ortodoksyjny, którego przedstawiciele obarczali jednoznacznie odpowiedzialnością Związek Radziecki za konfrontacyjny stan stosunków międzynarodowych po II wojnie światowej. Wskazywano przy tym, że zerwanie więzi sojuszniczych, ofensywa, nieprzejednana polityka, ekspansywność terytorialna i agresja propagandowa tego mocarstwa przyczyniła się do wywołania zimnej wojny.

Ortodoksyjne podejście w ocenach przyczyn zimnej wojny utrzymuje się również w literaturze przedmiotu Europy Wschodniej, a zwłaszcza w opracowaniach radzieckich historyków i politologów. Różnica polega jedynie na odwróceniu ról. Z tego punktu widzenia zimna wojna została sprowokowana przez USA i ich sojuszników prowadzących imperialistyczną politykę wymierzoną w ZSRR i inne państwa socjalistyczne w celu zdobycia panowania nad światem i podporządkowanej swej woli wszystkich narodów.

Późniejsze, bardziej realistyczne i wolne od politycznych fobii i propagandowych uprzedzeń stanowisko dotyczące genezy zimnej wojny zasadzało się na krytycznej ocenie poczynań obu mocarstw, a zwłaszcza Stanów Zjednoczonych. Ten nowy rewizjonistyczny nurt koncentrował się głównie na wewnętrznych uwarunkowaniach polityki zagranicznej USA, drugoplanowo traktując politykę radziecką, uwarunkowania międzynarodowe oraz rolę obiektywnych czynników kształtujących stosunki międzynarodowe. Górę tutaj wziął pogląd podkreślający, że polityka z pozycji siły, nacisk ekonomiczny oraz szantaż atomowy to środki stosowane przez USA ograniczające Związkowi Radzieckiemu pole manewru. Eksponowanie agresywności amerykańskiej wiodło do tezy o faktycznej i wyłącznej odpowiedzialności Stanów Zjednoczonych za spowodowanie i przebieg zimnej wojny. Skrajnym wariantem tego sposobu myślenia jest obwinianie USA nie za spowodowanie zimnej wojny, lecz za dopuszczenie do jej stopniowego nasilenia przez nieuzasadnioną łagodność wobec ZSRR, powodującą rozzuchwalenie i wzmożoną agresywność radziecką.

W związku z tym podkreśla się niekiedy, że jedną z najważniejszych cech amerykańskiej polityki bezpieczeństwa na etapie wysokiej konsumpcji masowej jest niechęć USA do angażowania się w stosunki międzynarodowe poza pewne niezbędne minimum narzucane przez aktualne pojęcie o wymogach bezpieczeństwa narodowego.

Cechy zimnej wojny:

Analizując zimną wojnę jako pewien proces rozłożonych w czasie, wykazując określoną dynamikę rozwoju, od jednego do następnego punktu kulminacyjnego, można wskazać, że rozwijała się ona w kilku cyklach. Pierwszym z nich to lata 1945-1955, drugi 1956-1973, trzeci - 1974-1987.

Faza wstępna pierwszego cyklu, w której dojrzewały przesłanki zimnej wojny były lata 1945-1947.W tym czasie rozpoczęła się pierwsza z trzech ofensyw komunistycznych. Objęła swym zasięgiem obszary krajów wschodnioeuropejskich, w których obecność wojsk radzieckich dawała możliwość utrzymania i utrwalenia wpływów, a także wywierania presji na Iran, Grecję i Turcję, ponadto za pośrednictwem partii komunistycznych również na Włochy i Francję.

W 1947 roku nastąpiły dwie spośród trzech spóźnionych zimnowojennych reakcji Stanów Zjednoczonych, na radzieckie ofensywne działania znamionujące wielkomocarstwową politykę. Opanowanie Europy Wschodniej i utworzenie „imperium zewnętrznego” umacniało mit o żywotności i prężności komunizmu, ale przede wszystkim przyniosło korzyści militarne. Wschodnioeuropejskie państwa satelickie tworzyły strefę buforową i poszerzyły dystans strategiczny, dając pewne gwarancje, że w przypadku kolejnej wojny konwencjonalnej będzie się ona toczyć poza granicami ZSRR. Rozbudowując na swoich obrzeżach potencjał wojskowy Związek Radziecki uzyskiwał nie tylko przewagę militarną w Europie, lecz stawał się jednocześnie supermocarstwem.

W uzależnionych krajach wschodnioeuropejskich powtarzała się cyklicznie sekwencja typowych działań: politycznego izolowania od Zachodu, wymuszania określonej polityki ekonomicznej oraz umacniania struktur umożliwiających kontrolę przy pomocy miejscowych elit politycznych i wojskowych. Realizując stalinowską politykę ujednolicania i uniformizowania, likwidowano jednocześnie próby rozwoju w ramach narodowych dróg budowy nowego ustroju. W rezultacie w strefie na wschód od linii Lubeka-Triest ukształtował się system skonstruowany według totalitarnych wzorców stalinizmu. Linię tę nie bez oporów uznano faktycznie za granicę sfer wpływów radziecko-amerykańskich. Stany Zjednoczone wraz z sojusznikami niebyły gotowe zaryzykować wojny z ZSRR w obronie porozumień jałtańskich przewidujących polityczną wolność krajów Europy Wschodniej. Mogły zdobyć się jedynie na politykę powstrzymywania ZSRR przed próbami opanowania innych regionów świata. Politykę tę zapoczątkowało ogłoszenie doktryny Trumana, a później program odbudowy gospodarki europejskiej zwany Planem Marshalla.

Wbrew potocznemu mniemaniu zakładane przez G. Kennana „powstrzymywanie” nie wynikało z oceny o militarnym zagrożeniu ze strony ZSRR. Zagrożenie miało charakter ideologiczno-polityczny i dotyczyło rozległych obszarów półkuli północnej, na których naruszona została równowaga społeczno-duchowa i polityczna mieszkającej tam ludności podatnej na oddziaływanie partii komunistycznych manipulowanych, czy sterowanych przez Kreml. Partie te mogły starać się przejąć władzę, w niektórych krajach Europy Zachodniej. To właśnie było niebezpieczeństwo i przed nimi ostrzegał G. Kennan.

"Zimna wojna" - to termin (wprowadzony do słownika politycznego przez polityka z USA B. Barucha w 1947 r., a spopularyzowany dzięki książce znanego publicysty amerykańskiego Walta Lippmana) służący określeniu stanu stosunków między USA i ZSRR oraz ich sojusznikami, jaki ukształtował się po II wojnie światowej i trwał do końca lat 80. Cechami charakterystycznymi tych stosunków były: otwarta wrogość, wyścig zbrojeń oraz wzajemna nieufność, prowadzące do wybuchu licznych konfliktów i kryzysów międzynarodowych. Zimną wojnę uważa się za stan pośredni między wojną a pokojem, nazywany też "gorącym pokojem", "zbiorowym pokojem" oraz "konfliktem Wschód - Zachód".

Otwarta i intensywna rywalizacja między ZSRR i USA oraz ich sojusznikami miała miejsce we wszystkich dziedzinach życia: politycznej, ideologicznej, gospodarczej i wojskowej. Była prowadzona z myślą pokonania przeciwnika (mocarstwa zachodnie zmierzały do likwidacji systemu państw socjalistycznych - nasilanie antykomunizmu). Strony posługiwały się szerokim wachlarzem nieprzyjaznych środków np. wroga propaganda, szerzenie psychozy wojennej, ograniczenie kontaktów, rozwój sił zbrojnych i zbrojeń. Nigdy jednak żadna z nich nie użyła bezpośrednio przeciw drugiej siły zbrojnej. Można to wytłumaczyć obawą przed wybuchem wojny, względną równowagą sił, a przede wszystkim faktem posiadania przez obie strony olbrzymich arsenałów broni atomowej oraz zdawanie sobie sprawy ze skutków takiej wojny.

Otwartym wypowiedzeniem zimnej wojny, poprzedzonym okresem nieufności między państwami antyfaszystowskimi koalicji wojennej (co było spowodowane polityką państw kapitalistycznych), stało się przemówienie W. Churchilla w Fulton w 1946 r. Stwierdził on w nim, że: "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestru nad Adriatykiem rozdziela kontynent żelazna kurtyna", a określenie "żelazna kurtyna" stało się symbolem podziału świata na wrogie obozy. Wezwał USA do utrzymania monopolu atomowego i prowadzenia walki
z komunizmem. Państwa kapitalistyczne z USA na czele, nie mogąc powstrzymać dokonujących się w świecie przeobrażeń przystąpiły do walki z socjalizmem przez zaostrzenie stosunków międzynarodowych za pomocą szantażu atomowego i przewagi ekonomicznej.

W okresie zimnej wojny bezpieczeństwo międzynarodowe opierało się na względnej równowadze potencjałów wojskowych między Wschodem i Zachodem, a nie na systemie zbiorowego bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych.

Choć zimna wojna toczyła się na całym świecie, głównym regionem konfrontacji była Europa. Tu najsilniej zaznaczył się podział na strefy wpływów, utożsamiane ze strefami bezpieczeństwa wielkich mocarstw. Tu funkcjonowały dwa wrogie sojusze: Sojusz Północnoatlantycki i Układ Warszawski, tu były też zgromadzone największe siły zbrojne oraz arsenały broni. W Europie wielkie mocarstwa koncentrowały się na silnej ochronie własnych stref bezpieczeństwa i utrzymaniu status quo, natomiast poza Europą rywalizowały o wpływy i sojuszników, w skutek czego dochodziło do pośrednich starć między nimi np. konflikty: koreański, wietnamski, afgański oraz wojna sześciodniowa na Bliskim Wschodzie.

Od kilkudziesięciu lat na Zachodzie toczy się dyskusja na temat przyczyn zimnej wojny. Początkowo za główną przyczynę uznawano politykę zagraniczną ZSRR, którą łączono z osobowością Stalina. Uważano, że Stalin, z natury wojowniczy i podejrzliwy, doprowadził do zerwania sojuszu wojennego z mocarstwami zachodnimi, m.in. przez włączenie Europy Środkowej i Wschodniej do własnej strefy wpływów, chęć komunizacji Europy Zachodniej, niechęć do kompromisu i współpracy z innymi mocarstwami oraz działanie metodą faktów dokonanych. Potem, w latach 60. i 70., zimną wojnę uznano za rezultat ekspansjonistycznej polityki Stanów Zjednoczonych, które dążyły do dominacji nad światem i wprowadzenia na całym świecie wartości amerykańskich, a więc wewnętrznej demokracji i kapitalizmu.
W najnowszych ujęciach zimną wojnę uznaje się za efekt nieuniknionego zderzenia interesów dwóch największych mocarstw reprezentujących sprzeczne ideologie (liberalizm i komunizm) i wynikające z nich wizje porządku społecznego, braku wzajemnego zaufania i narastających podejrzeń, czemu sprzyjała płynna i uregulowana sytuacja w Europie, błędnych interpretacji wzajemnych posunięć oraz żywiołowego, w pewnym stopniu, przebiegu wydarzeń i pogłębiania się wrogości.

Choć zimna wojna trwała około 45 lat, stan stosunków USA i ZSRR oraz ich sojusznikami ulegał ewolucji. W związku z tym możemy wyróżnić etapy zimnej wojny.

1945 - 1949 - czyli wstępna faza zimnej wojny. Jest to okres ciągłego pogarszania się stosunków USA - ZSRR, ograniczania zakresu współpracy, kształtowania się i utrwalania podziału Europy. Głównym przedmiotem kontrowersji były: sprawa polska, przyszłość Niemiec, ustanowienie kontroli ZSRR nad Europą Środkową i Wschodnią, kwestia wpływów i komunistycznych ugrupowań w Grecji, Turcji i Iranie, które wspierane były przez Kreml. W tym okresie Stany Zjednoczone proklamowały doktrynę powstrzymania komunizmu tzw. doktryna Trumana (12 marca 1947 r.) ("doktryna powstrzymywania "), zastąpiona opracowaną przez J. F. Dullesa "doktryna odpychania" (odepchnięcia komunizmu do granic ZSRR). Podjęto też szereg działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa Europy Zachodniej np. plan Marshalla ( 5 czerwca 1947 r.), Sojusz Północnoatlantycki - NATO ( 4 kwietnia 1949 r.). Za pomocą "doktryny Trumana" i "planu Marshalla" Waszyngton starał się realizować globalną koncepcje "Pax americana" również w dziedzinie wojskowej współpracy z Europą Zachodnią, podporządkować ją sobie także militarnie i wykorzystać potencjał militarny sojuszników. Powołanie (październik 1947 r.) przez ZSRR i kraje satelickie Kominformu (Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych) w Szklarskiej Porębie, było odpowiedzą na "zimna wojnę" i "Doktrynę Trumana". Związek Radziecki
w latach 1945 - 1949 zawarł serie układów sojuszniczych z państwami tzw. demokracji ludowej. Utrwalała się kontrola ZSRR nad częścią Europy. Nastąpił, uchwalony na konferencji w Poczdamie, podział Niemiec na cztery strefy okupacyjne (amerykańską, brytyjską, francuską, radziecką) i utworzenie dwóch państw niemieckich (1949 r.) tzn. Republikę Federalną Niemiec (utworzona przez państwa zachodnie - Trizonia) i Niemiecką Republikę Demokratyczną (strefa wpływów radzieckich). W latach 1948 - 1949 miał miejsce pierwszy poważny kryzys radziecko - amerykański, tzw. kryzys berliński.

1949 - 1955 - szczytowy okres zimnej wojny. Nastąpiło ograniczenie stosunków między blokami do minimum, wzrost wrogiej propagandy, zaostrzenie konfrontacji poza Europą, głownie w Azji. W tym okresie wystąpił wyraźny wzrost napięcia miedzy blokami, spowodowany m.in. wyprodukowaniem przez ZSRR broni jądrowej (1949 r.) oraz zwycięstwem komunistów w Chinach (1949 r.). Zwycięstwo to zostało odczytane przez USA jako zagrożenie całej Azji i spowodowało wzrost zaangażowania USA w tym regionie (obrona przed rozprzestrzenianiem się komunizmu). W wyniku agresji Korei Północnej na Południową wybuchła wojna koreańska (1950 -1953). Każda ze stron była wspierana przez jeden z wrogich obozów. Obawa przed powtórzeniem się podobnego scenariusza w Niemczech przyspieszyła włączanie RFN do zachodnich struktur wojskowych. Rozpoczęła się kontrolowana remilitaryzacja RFN, przyjęcie tego państwa do Unii Zachodnioeuropejskiej (1954 r.) i NATO (1955 r.), oraz zniesienie Statutu Okupacyjnego i przyznanie statusu państwa suwerennego. W 1952 r. do Sojuszu Północnoatlantyckiego dołączyły Grecja i Turcja. Na obszarze bloku wschodniego stosunki sojusznicze zostały wzmocnione przez zawarcie Układu Warszawskiego (1955 r.).

1955-1962 - jest to okres dużej zmienności stosunków, a także prób uregulowania niektórych kwestii oraz równoczesnego gwałtownego narastania nieporozumień i wybuchu poważnych kryzysów. W tym czasie udało się wielkim mocarstwom osiągnąć porozumienie w sprawie statusu Austrii (1955 r.) oraz przyjęcia do Narodów Zjednoczonych nowych członków. W tym samym roku ZSRR wycofał wojska z terenu Finlandii. W ten sposób utrwalono podział Europy na blok radziecki, państwa NATO i kraje neutralne. W lipcu
1955 r. w Genewie doszło do pierwszego po wojnie spotkania szefów rządów Francji, Wielkiej Brytanii, USA i ZSRR. Konferencja dotyczyła przede wszystkim kwestii bezpieczeństwa w Europie i choć nie podpisano na niej konkretnych porozumień, przyczyniła się do zmniejszenia napięcia międzynarodowego. Z drugiej strony porażkę poniosły różne propozycje poprawy sytuacji w Europie (np. plan Rapackiego w 1957 r., plan Gomułki
w 1960 r.). Narastał spór dotyczący Niemiec, a szczególnie Berlina zachodniego. Władze NRD w nocy z 12 na 13 VIII 1961 r. zamknęły granicę, a następnie wzniosły mur graniczny, oddzielając Berlin Zachodni od terytorium NRD. Krok ten stanowił pogwałcenie statutu okupacyjnego Berlina i oznaczał włączenie Berlina Wschodniego do NRD. Napięcie międzynarodowe gwałtownie wzrosło. Najpoważniejszy przebieg, grożący wybuchem III wojny światowej, miał kryzys kubański z 1962 r. (tzw. kryzys karaibski). ZSRR umieścił na Kubie wyrzutnie rakietowe zdolne do ataku atomowego na Amerykę Północną, na co USA zareagowały błyskawicznie ustanawiając 22 X 1962 r. całkowitą blokadę Kuby. Dopiero wymiana listów między Chruszczowem i Kennedym spowodowała wycofanie broni radzieckiej. W drugiej połowie lat 50. USA i ZSRR udowodniły, że posiadają międzykontynentalne rakiety mogące przenieść broń jądrową, co sprzyjało kształtowaniu się równowagi sił między nimi. Mogła ona być dobrym punktem wyjścia do rokowań nad poprawą bezpieczeństwa na świecie.

1962 - 1979 - jest to okres odprężenia, tj. zmniejszenia się napięcia międzynarodowego, obniżenia stanu wrogości i rozwoju dialogu między państwami Wschodu i Zachodu. W stosunkach radziecko - amerykańskich miały miejsce zakończone sukcesem negocjacje na temat ograniczenia zbrojeń strategicznych (SALT I z 1972 r., SALT II z 1979 r.) oraz zmniejszenie ryzyka wybuchu wojny jądrowej. W sierpniu 1963 r. Wielka Brytania, USA
i ZSRR podpisały w Moskwie układ o zakazie prób jądrowych w atmosferze i pod woda, co wraz z założeniem "gorącej linii" telefonicznej między Kremlem a Białym Domem znacznie zmniejszyło napięcie międzynarodowe. Mimo to wzrosły one ponownie po tym, jak w lutym 1964 r. komunistyczny Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego ogłosił program obalenia dyktatury pro zachodniej, a w sierpniu i wrześniu tegoż roku wzrosło zaangażowanie amerykańskie po stronie reżimu południowowietnamskiego. W Europie na zasadzie uznania status quo został na początku lat 70. częściowo uregulowany problem niemiecki (seria układów RFN: z ZSRR - 1970 r., Polską - 1970 r., Czechosłowacją - 1973 r., NRD - 1972 r.; układ czterostronny w sprawie statusu Berlina Zachodniego z 1971 r.), co dało podstawy do rozpoczęcia (1973 r.) i kontynuacji procesu KBWE.

1979 - 1985 - jest to faza wyraźnego zaostrzenia się zimnej wojny. Nastąpiło pogorszenie stosunków Wschód - Zachód, nasiliła się nieprzyjazna propaganda, ograniczono stosunki w wielu dziedzinach oraz doszło do załamania dialogu rozbrojeniowego i narastania wyścigu zbrojeń. Za przyczynę tego stanu uznaje się między innymi politykę Związku Radzieckiego zagrażającą interesom bezpieczeństwa USA (np. interwencja w Afganistanie w 1979 r., konflikty na Bliskim i Środkowym Wschodzie) bądź niezgodna z wcześniej ustalonymi regułami (np. naruszenie praw człowieka) oraz dojście do władzy w Stanach Zjednoczonych wyraźnie antykomunistycznej ekipy prezydenta Ronalda Regana, który dążył do przywrócenia przywództwa w świecie po "niebezpiecznym" i "pasywnym" - jak to określano - okresie powiązanym z "syndromem wietnamskim". Do zmiany atmosfery międzynarodowej przyczyniła się między innymi działalność Jana Pawła II.

1985 - 1990 - jest to faza schyłku i zakończenia zimnej wojny. Przyczyniło się do tego dojście do władzy w ZSRR Michaiła Gorbaczowa, jego polityka pierestrojki, otwartość wobec Zachodu, zasada jawności ("głasnosti"), wola porozumienia i kompromisu. W tym okresie stosunki Wschód - Zachód uległy wyraźnej poprawie. Uzyskano wyraźny postęp
w negocjacjach rozbrojeniowych oraz sprawach rozwiązania wielu konfliktów regionalnych (np. Nikaragua, Namibia, Angola, Afganistan, Kambodża). Stosunki te w końcu lat 80. były na tyle poprawne, że prezydent USA George Bush w 1989 r. zapowiadał zakończenie zimnej wojny, a w 1990 r. po spotkaniu z Gorbaczowem uznał zimną wojnę za zakończoną.

Stosunki USA - ZSRR wywarły olbrzymi wpływ na zakończenie zimnej wojny, faktycznie i ostatecznie zakończyła się jednak wtedy, gdy upadł komunizm w państwach Europy Środkowej i Wschodniej oraz dokonało się zjednoczenie Niemiec. Symbolicznym i ogólnoeuropejskim potwierdzeniem tych przemian był "szczyt" KBWE w Paryżu w 1990 r. Wszystkie państwa KBWE wyraziły wówczas wolę budowy nowej zjednoczonej Europy.

Istota i funkcje partii politycznych.

Dziś słowo partia polityczna rozumiane jest najczęściej jako grupa ludzi dążących do objęcia władzy lub posiadania na nią wpływu. Najczęściej definicje zawężają termin „partia” do specyficznej grupy organizacji politycznej wskazując na ich szczególną funkcję, cele i sposoby działania.

Według Downs`a partia polityczna to grupa ludzi, którzy dążą do przejęcia kontroli nad aparatem rządowym przez wygrywanie legalnie przeprowadzonych wyborów. Max Weber podkreślał, że partie polityczne są organizacjami, które rywalizują ze sobą o władzę polityczną jako „wspólnotę o określonej strukturze wewnętrznej”.

Funkcje partii politycznej to zadania, które partia ma do spełnienia i wypełnienia
w systemie politycznym danego państwa. Uczony niemiecki Klaus von Beyme wymienia cztery podstawowe funkcje pełnione przez partie polityczne:

• określenie celów przez tworzenie programów politycznych;

• artykułowanie i łączenie się elementów interesów społecznych;

• mobilizowanie i socjalizowanie społeczeństw w ramach istniejącego systemu politycznego;

• rekrutowanie elity politycznej i tworzenie rządu.

Sigmund Wenman wyróżnia cztery podstawowe funkcje partii politycznej:

1. organizowanie chaotycznych żądań społecznych - określenie celów przez tworzenie partii politycznych i organizowanie chaotycznych żądań społecznych wiąże się z tym, że partie polityczne są pośrednikami idei przez stałe eksponowanie i wyjaśnianie doktryn politycznych. Dzięki praktycznej znajomości sytuacji państwa i wiedzy
   o stanie społecznych oczekiwań partie określają swe cele przez tworzenie programów politycznych (to funkcja ideologiczno-programowa);

2. wychowanie ludzi w duchu odpowiedzialności politycznej - każda partia prezentuje wyborcom i ich grupom interesów wizję społeczeństwa jako całości. Przystosowuje potrzeby obywateli do potrzeb społeczeństwa jako całości, a nawet żąda poświęceń w imię wspólnoty;

3. spełniania roli ogniwa łączącego rząd z opinią publiczną - w demokracjach niezbędna jest więź łącząca przywódców z ich zwolennikami. Zadaniem partii jest utrzymanie otwartych kanałów tej komunikacji. Partie stają się dzięki temu rzecznikami rządu - partie rządzące lub czynnikami kontrolującymi rząd i jego organizację - partie opozycyjne;

4. selekcji przywódców - funkcja ta jest elementem mechanizmów wyłaniania elity rządzącej państwem.

Funkcja artykulacji i agregacji potrzeb i interesów społecznych: wiąże się
z ujawnianiem, formułowaniem, hierarchizowaniem i reprezentowaniem w procesie decyzyjnym przez partie polityczne preferencji odpowiednich grup społecznych, będących zwolennikami tych ugrupowań.

Funkcja wyborcza: realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym jednak nasileniem
w czasie wyborów i kampanii wyborczej. Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programów wyborczych.

Funkcja rządzenia: występuje wtedy, gdy partia polityczna obejmuje kierownictwo państwem w drodze obsadzenia decydujących organów państwowych. W szerszym rozumieniu uczestniczą w niej także partie, które usiłują wpłynąć na działanie kierowniczych organów państwa, można je określić jako kontrolę rządu lub opozycję do rządu.

Funkcja ekspresyjna: partie polityczne wytwarzają retorykę służącą do przekładania społecznych potrzeb i interesów w strukturze społecznej na postulaty działań oraz wywieraniu nacisków w tej materii.

MATERIAŁY DODATKOWE DO PYTANIA

Partia polityczna (z łaciny pars, partis, część), dobrowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.

Współcześnie słowo to oznacza dobrowolną organizację walczącą o zdobycie lub utrzymanie władzy w państwie w celu realizacji własnego programu politycznego.

Program polityczny - sformułowany przez partię polityczną lub ruch społeczno-polityczny zespół postulatów dot. kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych i międzynarodowych.

Program polityczny zawiera wykaz proponowanych działań politycznych zmierzających do utrzymania lub zmiany istniejącego stanu rzeczy. W części wprowadzającej każdego programu politycznego zazwyczaj zaprezentowane są podstawowe założenia ideologiczne, do których odwołuje się dana grupa polityczna (partia, ruch), stają się one też w konkretnej sytuacji programem, np. jeśli jakaś partia propaguje ideologię konserwatywną głoszącą m.in. w sferze ekonomicznej koncepcję wolnego rynku, opowiada się więc ona za silnym, chroniącym własność prywatną państwem nie ingerującym w życie społeczeństwa (doktryna), natomiast programowym wyrazem tych idei jest zapowiedź, że w ciągu 6 lat zostaną zniesione wszelkie dotacje socjalne. Program jest więc uszczegółowioną doktryną opierającą się na określonej ideologii.

Geneza partii politycznych sięga dawnych zgromadzeń stanowych, których członkowie łączyli się w koterie (grupy) arystokratokratyczne. Pierwsze tego typu partie powstały w XVII w. w parlamencie angielskim, torysi dali początek konserwatystom, a wigowie liberałom. W okresie rewolucji francuskiej pojawiły się kluby polityczne, które miały zalążki struktury organizacyjnej. Ich rozwój nastąpił podczas Wiosny Ludów. Pod wpływem upowszechnienia się prawa wyborczego w XIX w. zaczęły powstawać nowoczesne partie masowe.

Możemy wyróżnić trzy podstawowe funkcji partii:

1. Funkcja kształtowania opinii i postaw politycznych.

Zadaniem, jakie wszystkie partie stawiają przed sobą jest kształtowanie opinii politycznych nie tylko swych członków, ale i szerokich kręgów społecznych, które partia chce pozyskać dla siebie. Kształtowanie opinii to zadanie informacyjne; kształtowanie postaw politycznych wymaga działań bardziej intensywnych, wychowawczych.

W funkcji tej zawiera się również zagadnienie artykulacji i integracji interesów, wyodrębnianie gdzie indziej w odrębną funkcję. Artykulacja interesów jest tu rozumiana jako dążenie do ujawnienia i sformułowania treści interesów swoich zwolenników. Jest ona realizowana przez takie środki jak prasa partyjna, agitacja wśród zwolenników, wystąpienia parlamentarne, akcje masowe - petycje, demonstracje, strajki.

Zadanie integracji interesów może być określane jako kojarzenie interesów innych grup i tworzenie z nich pewnej syntezy, budowanie kompromisu. Rola partii politycznej może tu być mniej lub bardziej aktywna; może ona ograniczyć się tylko do pośrednictwa, albo wnieść pewien twórczy wkład w proces integracji. Partie dążą do integracji interesów gospodarczych, społecznych i kulturalnych wokół wspólnych celów politycznych.

2. Funkcja wyborcza.

Funkcja ta realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym jednak nasileniem w czasie wyborów i kampanii wyborczej. Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programu wyborczego.

Choć partie polityczne nie są jedyną instytucją polityczną posiadającą możliwość desygnowania kandydatów, to są one czynnikiem głównym, posiadającym niemal monopol w tej dziedzinie, jeśli nie bezpośredni, to pośredni wpływ na wybór kandydatów. Selekcja kandydatów jest niezwykle ważnym elementem funkcji wyborczej funkcji partii; poprzez nią formułuje się elita polityczna państwa.

Kandydaci są wybierani wpierw wewnątrz partii, w sposób mniej lub bardziej demokratyczny; wybór demokratyczny przz członków partii stosuje się rzadko, z reguły większy wpływ ma tu kierownictwo partii i jej najbardziej aktywni działacze. Przewaga kierownictwa może być tym, że za faktycznego reprezentanta wyborców uważana jest partia polityczna, a nie konkretny kandydat. Wokół kandydatur toczy się ostra, niejawna węższych kręgów politycznych, frakcji wewnątrzpartyjnych czy grup interesów stojących poza partiami. Na ostateczne zatwierdzenie wybranego kandydata na stanowiska w rządzie czy administracji państwowej mogą mieć też wpływ inne partie, zwłaszcza te pozostające w koalicji z daną partią; stosowany jest tu mechanizm konsultacji.

Partie polityczne prezentują swoim wyborcom swoje programy przez cały czas swojej działalności, a w czasie wyborów - formułują programy wyborcze czy też platformy wyborcze. Program wyborczy jest środkiem oddziaływania na wyborców, umożliwiających przyciągnięcie wyborców i zgrupowanie ich wokół programu działania politycznego prezentowanego przez daną partię. Programy wyborcze mogą być opracowywane przez partię jako całość lub pozostawione poszczególnym kandydatom; jest to zależne od charakteru danej partii15 . W takich przypadkach jak wybór prezydenta można zauważyć dominującą rolę lidera, z którym program jest ściśle utożsamiany, lider osobiście przedstawia go i jest z nim identyfikowany; rolę taką podkreślają wystąpienia kandydata na prezydenta czy urzędującego prezydenta w środkach masowego przekazu. Program wyborczy po przeprowadzeniu wyborów przekształca się z propozycji politycznych partii i jej kandydatów w wyraz opinii tej części wyborców, którzy głosowali na daną partię. Wyborcy ci przez swój głos popierają ów pogram, wyrażają zgodę na zawarte w nim propozycje i oczekują ich realizacji. Jest to jedna z form organizacji politycznej działalności obywateli, do której powołane są partie polityczne.

Partie polityczne nie tyle jednak wyrażają opinie obywateli, co same je tworzą. Przygotowują program polityczny, do którego starają się przekonać społeczeństwo, zyskać jak najwięcej zwolenników, by otrzymać dzięki temu jak najwięcej głosów, a przez to - władzę w państwie. Partie kształtują więc poglądy swoich wyborców, są ich przewodnikiem w kwestiach politycznych. W programach wyborczych występuje znaczny element propagandy; są układane bardziej pod kątem pozyskania jak największej liczby wyborców niż merytorycznej informacji o zamierzeniach partii.

3. Funkcja rządzenia.

Funkcja w węższym, dosłownym jej rozumieniu występuje wtedy, gdy partia polityczna obejmuje kierownictwo państwem w drodze obsadzenia decydujących organów państwowych. W szerszym rozumieniu uczestniczą w niej także partie, które usiłują wpłynąć na działanie kierowniczych organów państwa; można ją określić jak kontrolę rządu lub opozycję do rządu. Sobolewski proponuje także dla tej funkcji nieco szerszą nazwę - rządzenia i kontroli rządów.

Partia, która wygrała wybory, obsadza kluczowe stanowiska w państwie i zaczyna realizować funkcję kierowania organami państwowymi czy też kierowania państwem. Dzięki wprowadzeniu do organów państwowych swoich przedstawicieli partia polityczna ma wpływ na podejmowanie decyzji politycznych i mianowanie personelu wykonawczego. Należy do niej władza w państwie. O bezpośrednim zaangażowaniu partii w kierownictwo państwem świadczy obejmowanie przez przywódców partii najwyższych stanowisk państwowych, takich jak stanowiska prezydenta, premiera, ministrów.

Z kierowaniem państwem nierozerwalnie łączy się funkcja kontroli rządu, funkcja opozycji. Proces rządzenia polega na konkurencyjnej walce sił politycznych, z których jedne w danej chwili rządzą państwem, a inne pozostają do rządu w opozycji, dążąc do odwrócenia tej sytuacji przy okazji następnych wyborów. Partie opozycyjne prowadzą działania w dwóch kierunkach: przygotowania do zwycięstwa w następnych wyborach i próby włączenia się do rządzenia państwem. Pierwszy kierunek jest realizowany przez krytykę posunięć partii rządzącej i przygotowanie własnego programu politycznego. Drugi kierunek to również krytyka, ale mnie destruktywna, mająca na celu wywarcie bieżącego wpływu na politykę państwa - krytyka korygująca. Partie nie mające wpływu na politykę państwa, nie brane pod uwagę w podejmowaniu decyzji państwowych, często uciekają się do środków takich jak strajki czy manifestacje uliczne.

Polityka państwa ma być w takim modelu nie tyle wolą większości, ale syntezą między wolą większości a mniejszości, kompromisem między rządzącymi a opozycją. Partie polityczne spełniają różnorodne funkcje wobec państwa i społeczeństwa, a także wobec samych siebie. Wyróżnia piec funkcji pełnionych przez partie polityczne:

• partia jako mechanizm wyłaniania elity rządzącej państwa;

• partia jako organ formułujący doktryny i programy polityczne;

• partia jako mechanizm kształtowania opinii publicznej;

• partia jako ogniwo wiążące państwo ze społeczeństwem;

• partia jako mechanizm społecznej integracji w sferze życia politycznego.
  

Partia jako mechanizm wyłaniania elity rządzącej państwa. Członkowie partii w pracy partyjnej zyskują wiedze i doświadczenie niezbędne do sprawowania władzy, w partii zdobywają znajomość spraw państwowych i zastanawiają się nad metodami ich rozwiązywania. Współczesne instytucje polityczne czynią z partii politycznych niemal jedyną drogę prowadzącą do najwyższych stanowisk państwowych. Zespoły kierownicze partii politycznych - także tych nie sprawujących w danej chwili władzy - i ich najbardziej aktywni działacze wchodzą w skład elity politycznej . Elita polityczna ma istotny wpływ na podejmowany przez aktualny rząd decyzje. Partie polityczne są wiec pewnego rodzaju naturalnymi szkołami, w których owe elity polityków kształtują się, wyłaniają i uzyskują akceptacje swych środowisk politycznych jako ewentualni najlepsi kandydaci do objęcia odpowiednich stanowisk czy tez pełnienia roli przedstawicieli w parlamencie. Brak partii politycznych "utrudniałby czy wręcz uniemożliwiałby wyłanianie się elit politycznych
w sposób naturalny.

Partia jako organ formułujący doktryny i programy polityczne. Dzięki praktycznej znajomości sytuacji państwa i sporym zasobom informacji o stanie społecznych oczekiwań partie maja szansę na tworzenie realnych programów działania politycznego, które mogą mięć wpływ na bieg wydarzeń. Funkcja ta jest określana jako funkcja ideologiczno-programowa.
We współczesnym życiu politycznym partie rzadko jednak prezentują cale programy polityczne, ograniczając się do haseł wyborczych, mających większa wagę propagandową niż merytoryczna. Jest to po części warunkowane wykorzystywaniem takich środków przekazu jak: reklama telewizyjna, radiowa czy plakat wyborczy, gdzie nie starcza miejsca na nic więcej poza krótkimi, łatwymi do zapamiętania symbolami i hasłami. Ciężar szerszego
i bardziej szczegółowego zaprezentowania programu partii politycznej czy jej stanowiska w konkretnych kwestiach spada na jej działaczy, którzy przekazują je na spotkaniach, w wywiadach dla mediów czy tekstach publicystycznych. Wiąże się to z następna z funkcji partii - kształtowania opinii publicznej.

Partia jako mechanizm kształtowania opinii publicznej. Kształtowanie opinii publicznej odbywa się przez rozpowszechnianie wśród społeczeństwa poglądów na sprawy będące przedmiotem publicznego zainteresowania. Wykorzystywane są tu współczesne środki komunikacji masowej - prasa, radio, telewizja, a ostatnio także Internet. Jest to przedsięwzięcie wymagające wysokiego kunsztu fachowego i sporych nakładów finansowych.

Można tu wyróżnić typowo informacyjną działalność członków partii, w tym fachowców od kontaktów z mediami - rzeczników prasowych oraz działalność nastawioną na tworzenie pewnego wizerunku partii, określana jako marketing polityczny. Znacznie większe możliwości kształtowania opinii publicznej mają partie duże, posiadające znacząca reprezentację parlamentarną czy rządzące w danej chwili krajem. Są one w większym stopniu zauważane prze media, ich działalność jest szerzej opisywana i komentowana. Istotne jest również mniej czy bardziej otwarte poparcie wysokonakładowych gazet czy telewizji publicznej.

Partia jako ogniwa wiążące państwo ze społeczeństwem. Partie stanowią ogniwa wiążące państwo ze społeczeństwem. Działalność partii wytwarza autorytet, na którym opiera się skuteczność działania władzy państwowej. Partie przekazują społeczeństwu stanowisko i zamierzenia elity rządzącej, zabiegają o akceptacje działań rządu. Tak działają partie rządzące. Działalność partii opozycyjnych sygnalizuje elicie rządzącej konieczność korygowania zbyt niepopularnych posunięć, konieczność znalezienia kompromisu pomiędzy własnymi zamierzeniami a propozycjami opozycyjnymi.

Partia jako mechanizm społecznej integracji w sferze życia politycznego. Platforma polityczna partii łączy w sobie lokalne stanowiska, interesy cząstkowe mniejszych ugrupowań, prezentując je na arenie ogólnopaństwowej, ogólnospołecznej, choć często gubiąc po drodze wiele z ich specyfiki.

Partia jako miejsce kariery politycznej. Pominięte są tu kwestie programu politycznego czy kontaktu ze społeczeństwem, a na pierwszy plan wysuwa się sprawa korzyści, jakie może zapewnić swoim członkom partia polityczna. Funkcja partii politycznej byłoby wiec stworzenie możliwości kariery politycznej, która dla kierownictwa partii uwieńczona jest objęciem władzy, a dla aktywnych członków daje korzyści materialne i duchowe, wynikające z uprzywilejowanej pozycji. Pozostali za prowadzenie działalności politycznej otrzymują wynagrodzenie. Forma nagrody za aktywna działalność polityczna jest otrzymanie różnego rodzaju urzędów w partiach, gazetach, gminach i państwach, pozwalające na zaspokojenie potrzeb materialnych i psychologicznych. Dążenie do osiągnięcia korzyści materialnych i duchowych jest wiec naturalnym działaniem większości polityków, a wiele działań partii jest skierowane na stworzenie swoim członkom dróg kariery politycznej w państwie. Partia jako kandydat do władzy uzyskanej droga obecności w parlamencie. Partie polityczne są elementami mechanizmu organizacji wyborów do parlamentu i stad mechanizmu formowania ośrodków władzy w państwie. Partie polityczne spełniają swe różnorodne funkcje we współczesnym państwie demokratycznym w warunkach pluralizmu politycznego, rozumianego jako istnienie i swobodne działanie różnych partii politycznych, grup nacisku, grup interesów. Partie i grupy wzajemnie ograniczają się, skłaniają do współdziałania, prowadzą negocjacje, uzgodnienia i konsultacje. Działania takie możliwe są w warunkach ukształtowanej kultury politycznej. Kultura polityczna polega na stosowaniu się do reguł umożliwiających partiom politycznym osiąganiu porozumień i kompromisów przy zachowaniu swoich istotnych odrębnych założeń. Brak odpowiedniego poziomu kultury politycznej zamienia pluralizm w walkę o władze i stanowiska w państwie bez liczenia się ze swoimi partnerami i przeciwnikami politycznymi.

Wyróżniamy cztery funkcje partii politycznych:

• organizowania chaotycznych żądań społecznych;

• wychowania ludzi w duchu odpowiedzialności politycznej;

• spełniania roli ogniwa łączącego rząd z opinia publiczna;

• selekcji przywódców.

Organizowanie chaotycznej woli społeczeństwa jest podstawowym zadaniem partii politycznej; stad pierwsza jej funkcja. Partie polityczne są pośrednikami idei przez stale eksponowanie i wyjaśnianie doktryn partyjnych. Są również reprezentantami interesów grup, wypełniając lukę miedzy jednostka a społeczeństwem. Funkcja ta łączy w sobie zadania formułowania doktryn i programów politycznych oraz społecznej integracji w sferze życia politycznego.

Partie polityczne nie tylko pozwalają wyborcom na zapoznanie się z kandydatami na stanowiska państwowe i ich programami, ale także przekształcają samych obywateli. Spełniają funkcje wychowania ludzi w duchu odpowiedzialności politycznej. Każda partia prezentuje wyborcom i ich grupom interesy i wizje społeczeństwa jako całość. Przystosowuje ona potrzeby obywateli do potrzeb społeczeństwa jako całości, a nawet zada poświęceń
w imię wspólnoty. Partie prezentują nie tylko swoja wizje, ale także odnoszą się do wizji swoich przeciwników politycznych, krytykując je i komentując. Funkcja ta odróżnia partie od grupy nacisku. Bez niej współczesne państwo staje wobec niebezpieczeństwa opanowania przez potężne i niekontrolowane grupy interesu.

Trzecim zadaniem partii politycznej jest spełnianie roli ogniwa łączącego rząd z opinia publiczna. W demokracjach niezbędna jest więź łącząca przywódców z ich zwolennikami. Zadaniem partii jest utrzymywanie otwartych kanałów tej komunikacji. Partie stają się dzięki temu rzecznikami rządu - partie rządzące - lub czynnikami kontrolującymi rząd i jego agencje - partie opozycyjne. Funkcja ta jest podobna do baumanowskiej propozycji partii jako ogniwa łączącego państwo ze społeczeństwem.

Funkcja czwarta, selekcji przywódców, jest podobna do spełniania przez partie roli mechanizmu wyłaniania elity rządzącej państwem. Bardzo ważne jest tu również znaczenie współzawodnictwa w systemie demokratycznym, które jest gwarancją jakości przywództwa. Selekcja taka jest skuteczna w warunkach istnienia odpowiedniej atmosfery intelektualnej potrzebnej do funkcjonowania partii demokratycznych. Tam gdzie takie warunki nie istnieją, na horyzoncie majaczy kryzys demokracji.

Cztery wyróżnione dają się odnaleźć zarówno w działalności partii w państwie demokratycznym, jak i partii pełniących władze w państwie niedemokratycznym. Zmienia się jednak zasadniczo znaczenie tych funkcji. Kluczowa funkcja w dyktaturze staje się selekcja przywódców, do której pozostałe funkcje są tylko przygotowaniem i niezbędnym zabezpieczeniem. Najważniejszym zadaniem staje się tworzenie, zachowywanie
i rozbudowywanie elity władzy.

Funkcje partii politycznych to zadania, które partia ma do spełnienia i wypełnia w systemie politycznym danego państwa. Dzięki poznaniu funkcji partii politycznych można zrozumieć role, jaką w życiu politycznym odgrywają partie, odnaleźć te zadania, które wypełniają tylko partie polityczne, a których wypełnienie jest niezbędne do funkcjonowania państwa.
Można odróżnić funkcje założone od funkcji wykonywanych w praktyce. Te dwa rodzaje funkcji nie zawsze pokrywają się ze sobą. Decydujące znaczenie ma analiza funkcji wykonywanych, funkcje założone są przydatne do porównania.

Podstawowe typy partii politycznych.

Najbardziej znaną typologią partii politycznych zaproponowaną przez Duvergera jest podział na partie kadrowe i masowe. Partie kadrowe tworzone przez elitarne grupy aktywistów, powstały w XIX wieku w Europie i Ameryce, gdy w warunkach ograniczonych praw obywatelskich i wyborczych tylko mała część społeczeństwa mogła aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym. Partie masowe zaczęły powstawać wówczas, gdy ówczesnemu establishmentowi politycznemu wystarczyły partie kadrowe. Występowały one w imieniu grup społecznych pozbawionych praw politycznych. Reprezentowały poszczególne części społeczeństwa, posiadały bardziej rozwiniętą strukturę organizacyjną. Jednak najbardziej dynamiczny proces ich tworzenia wiąże się z procesem rozszerzania praw wyborczych. Pierwszymi masowymi partiami były partie socjalistyczne, które wytworzyły wielopoziomowo struktury organizacyjne oparte na zasadzie formalnego członkostwa. Ten typ organizacji szybko przejęły inne partie między innymi konserwatywne i liberalne. Partie komunistyczne, które powstawały w wyniku rozłamów w partiach socjalistycznych wprowadziły specyficzne innowacje organizacyjne: powoływanie małych organizacji podstawowych w miejscach pracy, wysoki stopień centralizacji, troskę o czystość ideową. Partie faszystowskie dokonały syntezy modelu socjalistycznego i komunistycznego opierając się na militarnej organizacji wewnętrznej. Przywiązywały wielką uwagę do działalności propagandowej w społeczeństwie, tworzyły elitę partyjną opartą na władzy absolutnej.

Po II wojnie światowej masowe partie polityczne uległy kolejnemu przekształceniu. W poszukiwaniu szerszego poparcia społecznego rezygnowały z kluczowych identyfikacji, tak aby apelować do wszystkich grup i klas społecznych. Te odideologizowanie i apelujące do masowego wyborcy partie catchall partias - partie, „które chcą złapać każdego”. Argumenty ideologiczne ustępują zwykle starannie wykreowanemu przez sztaby fachowców wizerunkowi partii politycznej. W partiach typu „catch-all” mniejszą rolę odgrywają masy członkowskie, wzrasta natomiast rola ekspertów z różnych dziedzin.

Struktura socjalna zwolenników partii może stanowić podstawę do wyróżnienia z partii klasowych - ugrupowania reprezentującego wyłącznie lub głównie interesy określonych klas społecznych, w demokracjach zachodnich tracą rację bytu, struktura socjalna większości partii w demokracjach jest heterogeniczna, pozostały tylko ortodoksyjne partie komunistyczne. Partie ludowe - o otwartych platformach programowych, mobilizujących wyborców z różnych warstw społecznych. Ugrupowanie duże centroprawicowe, chadeckie, centrolewicowe - socjaldemokratyczne.

Partia patronażu - to ugrupowanie, którego głównym celem jest wybór jego przywódców na kierownicze stanowiska w aparacie państwowym. Partie antysystemowe - to partie fundamentalnej opozycji odrzucające i czynnie zwalczające zasady, wartości, strukturę i reguły gry zastanego porządku politycznego. Z reguły są to ugrupowania skrajnej lewicy i ultraprawicy.

Przyjmując za podstawę kryterium ideologiczno-programowe wyróżniamy partie: komunistyczne, socjalistyczne, socjaldemokratyczne, agrarne, liberalne, wyznaniowe, enologiczne, konserwatywne, ultraprawicowe i ekologiczne. Wymiarem do opisywania partii politycznych w tym kryterium jest oś lewica-prawica.

Różnice między wartościami lewicy i prawicy w świetle stereotypów, programów, postaw i zachowań politycznych.

Wymiar socjoekonomiczny

• Lewica: protekcjonizm gospodarczy, socjalny model gospodarki rynkowej opartej na elementach „państwowej” kontroli rynku przy zachowaniu rozbudowanego sektora publicznego i opiekuńczych funkcji państwa.

• Prawica: gospodarka wolnorynkowa oparta na ograniczeniu roli państwa
  w zakresie kontroli rynku oraz „przedsiębiorczości” związanej z preferowaniem tzw. ortodoksji rynkowej.

• Lewica: utrzymywanie rozbudowanych programów socjalnych opartych na formule redystrybucji dochodu narodowego i dążeniu do wyrównywania dochodów obywateli.

• Prawica: negatywny stosunek do programów socjalnych.

• Lewica: wyraźnie miejska orientacja i wspieranie industrialnych strategii
  w procesie modernizacji.

• Prawica: „agrarna” orientacja i dążenie minimalne do ochrony rodzinnego rolnictwa przed ....międzynarodową. Konkurencja.

• Lewica; akceptacja politycznej roli związków zawodowych.

• Prawica: oparcie na rodzinnych grupach biznesu.

Wymiar polityczny

• Lewica: preferowanie demokracji parlamentarnej; system parlamentarno-gabinetowy.

• Prawica: ograniczenie roli państwa, decentralizacja, silna władza wykonawcza: preferowany system prezydencki, kanclerski, półprezydencki.

Wymiar aksjologiczny

• Lewica: popieranie postmaterialistycznych wartości, indywidualizm
  i preferowanie modernistycznej koncepcji państwa.

• Prawica: popieranie tradycyjnych wartości, komunitaryzm, podkreślanie tradycyjnych wspólnot opartych na ograniczonych formach solidaryzmu.

• Lewica: podkreślanie znaczenia praw i wolności obywatelskich, ideałów wolności, równości i sprawiedliwości.

• Prawica: przywiązanie di idei ładu i porządku publicznego.

• Lewica: hołdowanie postawom laickim i postulatom rozdzielenia kościoła od państwa.

• Prawica: poparcie dla kościoła i religijnej etyki, dezaprobata dla zjawisk charakteryzujących odchodzenie od tradycyjnych wartości chrześcijańskich.

• Lewica; postulat uniwersalizmu czyli popieranie procesu wchodzenia
  w międzynarodowe struktury polityczne oraz gospodarcze.

• Prawica: niechęć do wchodzenia w międzynarodowe struktury polityczne
  i gospodarcze wynikające z obawy przed utratą też suwerenności narodowej oraz uprawnień suwerennych.

Pojęcie i elementy składowe systemu politycznego.

System polityczny jest określany jako całokształt działających instytucji politycznych (o charakterze prawnym) oraz stosunków między nimi a także zasad działania i systemów normatywnych na podstawie, których one działają. Według jednej z klasycznych definicji system polityczny to: aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne, uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zawodów politycznych i norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki.

Na system polityczny składają się trzy grupy elementów:

1. Idei i wartości politycznych np.: idei suwerenności narodu, pluralizm polityczny, trójpodział władzy, demokratycznego państwa prawnego, konstytucjonalizmu, praw i wolności obywatelskich itp.

2. Organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie np.: aparat prawny, partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia, samorządy itp.

3. Normy regulujące i organizujące wizualnie w życiu idei i wartości politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych np.: normy prawne, polityczne, moralne, kulturowe.

MATERIAŁY DODATKOWE O PARTIACH POLITYCZNYCH:

POJĘCIE PARTII POLITYCZNEJ

Wg Konstytucji RP art.11 partie polityczne to organizacje zrzeszające na zasadach równości i dobrowolności obywateli polskich w celu wpływania demokratycznymi sposobami na kształtowanie polityki państwa. Ustawa o partiach politycznych z 27.6.1997 dodaje, że partia powinna występować pod określoną nazwą oraz jej celem prócz dodatkowych jest sprawowanie władzy publicznej.

Cechy partii:

• posiadanie struktury organizacyjnej;

• dobrowolne członkostwo;

• program działania;

• dążenie do zdobycia władzy państwowej

Kwalifikacje partii politycznych:

• ze względu na zależność jednostek organizacyjnych wewnątrz struktury partyjnej;

• ze względu na strukturalne zasady organizacyjne;

• w oparciu o kryterium programowe;

• ze względu na wpływ partii na podejmowanie decyzji na szczeblu władzy.

FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH

• artykulacyjna - artykułuje i tworzy opinie poszczególnych grup społecznych;

• wyborcza - udział partii w przygotowaniu i przeprowadzeniu wyborów do organów przedstawicielskich;

• wyłanianie elit politycznych;

• integracyjna - integruje grupy społeczne w zaplecze polityczne danej partii.

KONTROLA LEGALNOŚCI PARTII POLITYCZNYCH W POLSCE

Wedle Konstytucji RP art. 11 ust.2 - finansowanie partii politycznych jest jawne. Art. 13 Konstytucji mówi zaś o zakazie istnienia partii odwołujących się do nazizmu, faszyzmu, komunizmu, a także tych dopuszczających nienawiść rasową, narodowościową, stosowanie przemocy, utajnienie struktur lub członkostwa. Postanowienia Konstytucji rozwija ustawa z dnia 27.06.1997 r. o partiach politycznych. Mówi ona, iż partię należy zgłosić do ewidencji prowadzonej przez Sąd Wojewódzki w Warszawie, jeżeli wszystko jest zgodne z prawem sąd niezwłocznie wpisuje partię do ewidencji. Sąd może wystąpić o zbadanie zgodności celów działalności partii z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny może orzec o sprzeczności celów działalności partii z Konstytucją i wtedy zostaje ona wykreślona. Finanse partii politycznych to: składki, darowizny, spadki, dochody z majątku, ze zbiórek publicznych, z dochodów działalności gospodarczej, ale tylko w formie spółdzielni. Mogą korzystać z dotacji z budżetu państwa - dotacje celowe (40% na dział. statutową) oraz podmiotowe (60% w związku z wyborami parlamentarnymi). Do 31 marca partie mają obowiązek składać Sejmowi informacje o źródłach finansowania.

Funkcje partii politycznych:

1. Kształtowanie opinii i postaw - partie polityczne oddziaływają na obywateli, kształtują ich postawy, czynią to by przekonać ich do swoich dążeń, aby w wyborach na nich głosowali. Partie oddziaływają na społeczeństwo po przez media, wiece itd.

2. Wyborczy - partie polityczne kojarzą się z wyborami. Wypełniają tę funkcje po przez:

• ustalenie programów wyborczych przystępując do wyborów;

• selekcja kandydatów zgłaszanych do wyborów (partie nie zawsze zgłaszają swoich członków)

3. Rządzenia - dwa sposoby:

• partia wygrywająca wybory otrzymuje prawo do zrealizowania swojego programu wyborczego;

• partia wygrywająca wybory otrzymuje prawo do obsadzania „swoimi” ludźmi najwyższych stanowisk państwowych.

Opozycja wraz partią rządzącą też uczestniczy w wypełnianiu funkcji rządzenia. Krytykuje działania partii rządzącej .

Typologia partii:

1. Struktura organizacyjna :

1. masowe- opierają się na aktywności członków, każdy z nich jest zobowiązany podporządkować się dyscyplinie partyjnej. Każdy członek płaci składki, musi działać
   w komórkach partyjnych, które organizują się na najniższym szczeblu. W partiach tego typu oprócz kierownictwa centralnego stale działa także rozbudowana struktura terenowa. Główne założenia:

• członkowie zarejestrowani w partii;

• słuchają oni liderów partii;

• partia utrzymuje się ze składek członkowskich;

• stale działają struktury terenowe.

2. kadrowe - nie ma członków a ich aktywność opiera się na sympatykach, których się nie rejestruje. Brak jest składek członkowskich, stale działa stałe kierownictwo centralne, brak struktur terenowych ( jeżeli są to tylko na potrzeby kampanii wyborczej). Przykłady tego typu partii :

• Partia Demokratyczna;

• Partia Republikańska.

Obie działają w USA ( są one partiami komitetowymi)

3. partie nielegalne - nie prowadzą rejestru członków ze względów konspiracyjnych, brak jest struktur terenowych.

2. Typ członkostwa :

1. członkostwo indywidualne- to takie, do których występuje się po przez wypełnienie deklaracji wstępującego do partii;

2. członkostwo zbiorowe- to federacja różnych organizacji społecznych, które na mocy decyzji swych władz wstąpiły do danej partii.

1. i b) np.: Partia Pracy w Wielkiej Brytanii - największa w Europie ( 500 tyś. członków indywidualnych, 4,5 mln. Członków zbiorowych)

3. Założenia ideowo - programowe:

1. lewicowe

2. centrowe

3. prawicowe

ad I) skrajna lewica:

• anarchistyczna;

• trockistowska;

• maoistowska;

• niektóre partie komunistyczne.

Wspólne cechy :

• akceptacja dla skrajnych metod działania np.: rewolucja, powstanie, terroryzm;

• pewnego rodzaju mesjanizm - przekonanie o wyjątkowej misji jaką mają do spełnienia;

• uznają najbardziej uświadomionych obywateli- uszczęśliwiają ludzi na siłę np.: Czerwoni Kmerzy z Kambodży;

• wojowniczy antyklerykalizm - religia to opium ludu.

• niektóre partie komunistyczne np.: francuska, założenia programowe:

1. własność wspólna jest bardziej efektywna;

2. równość społeczna nie jest utopią;

3. akceptują interwencjonizm państwowy;

4. dobro jednostki można poświęcić w okresie walki o dobro wspólne.

• partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne. Założenia programowe:

1. „wolność, równość, sprawiedliwość”;

2. podkreślają, iż wolność musi być polityczna i ekonomiczna;

3. równość to równość szans startu życiowego - wykształcenie i jego dostęp do niego;

4. wszystkie formy własności mogą być równie efektywne;

5. wyrzekali się hasła nacjonalizacji (od 20 lat);

6. akceptują umiarkowany interwencjonizm państwowy.

• partie pacyfistyczne i ekologiczne. Łączy ich:

1. uprawnienia elitarne;

2. specyficzne metody działania, organizują pikiety, wiece, demonstracje;

3. działają głównie wśród młodzieży lepiej wykształconej;

4. największa wartość to wolność jednostki - pacyfiści zagrożenie wolności widzą
   w państwie i wojsku, ekolodzy zagrożenia widzą w degradacji środowiska naturalnego.

ad II) partie centrowe - te ugrupowania mogą współrządzić, tworzyć koalicje z partiami lewicowymi i prawicowymi za wyjątkiem partii skrajnych. Mają one niejednolite programy, wątki właściwe dla lewicy i dla prawicy np.: lewicowe programy gospodarcze, a prawicowe poglądy. Zalicz się do nich:

• partie ludowe (tracą w ostatnich latach na znaczeniu ze względu na kurczenie się bazy społecznej);

• partie chrześcijańsko - demokratyczne: działają w Europie i Ameryce Łacińskiej :

1. katolickie;

2. protestanckie;

3. mieszane (np.: CDU w Niemczech).

Główne założenia programowe partii centrowych:

1. największą wartość to rodzina;

2. nie mają zdecydowanego poglądu, która forma własności jest właściwa;

3. umiarkowany interwencjonizm państwowy.

ad III) Partie prawicowe :

• partie liberalne - własność prywatna jest własnością efektywną, niechętni interwencjonizmowi państwowemu, przeciwni rozbudowanemu programowi społecznemu, obiecują zmniejszenie podatków;

• partie neoliberalne- własność prywatna jest własnością efektywną, niechętni interwencjonizmowi państwowemu, przeciwni rozbudowanemu programowi społecznemu, obiecują zmniejszenie podatków.

• partie konserwatywne - główną wartość to rodzina, wyższość własności prywatnej, okazują przywiązanie do tradycji narodowej, ustrojowej, z rezerwą podchodzą do integracji europejskiej, ponieważ ucierpi tradycja, ich konserwatyzm, niechęć do zmian - zmiany powinny być umiarkowane;

• partie narodowe- działają najczęściej w okresie ustanowienia państwa, budowy zrębów państwowości. Podkreślają solidaryzm klasyczny - są różnego rodzaju podziały na grupy społeczne. Unikają ideologizowania aby nie dzielić społeczeństwa, uznają równouprawnienie narodów i prawo każdego narodu do własnej państwowości.

• skrajna prawica- należą do nich:

1. nacjonalistyczne;

2. neofaszystowskie;

3. klerykalne.

Łączy ich: akceptacja dla skrajnych metod działania, mesjanizm - wyjątkowa misja do spełnienia, oczyszczenie z elementów obcych.

W europie cieszą się popularności partie nacjonalistyczne . Największy sukces odnotowali francuscy nacjonaliści ( ok. 15% głosów do parlamentu) .Na nie głosuje elektorat słabo zorientowany w wyborach. W Polsce występuje Polska Wspólnota Narodowa.

Systemy partyjne

To forma rywalizacji bądź współpracy wszystkich legalnych partii politycznych w danym państwie.

Typy systemów partyjnych

Liczba partii zdolnych do sprawowania władzy dzielimy:

1. wielopartyjne - legalnie działa wiele partii politycznych, ale żadna z nich nie może zdobyć w wyborach ponad połowy mandatów w parlamencie, koniecznych do samodzielnego sprawowania władzy. System ten prowadzi do rządów koalicyjnych, działa on w oparciu o umowę koalicyjną, partie tworzą wspólny rząd. Umowa koalicyjna określa:

1. program wspólnego rządu;

2. podział stanowisk państwowych;

3. partie muszą uzgodnić sposób współdziałania na forum parlamentu, zdyscyplinowanie własnych posłów podczas głosowania projektów rządowych.

Systemy te są różne :

1. rozbicie wielopartyjne- to stworzenie koalicji większościowej, potrzeba wielu partii politycznych np.: Włochy ok. pięciu partii politycznych

2. dwublokowy- we Francji, od 1958 r. ordynacja większościowa, występują dwa bloki - lewicowy i prawicowy - w szczególności jeśli chodzi o wybory, partie centrum zanikły. Blok lewicowy działa na etapie wyborów;

3. kooperacja partii- w Szwajcarii, wszystkie liczące się partie rywalizują ze sobą na etapie wyborów, a po ich zakończeniu zgodnie ze sobą współpracują rządząc państwem.

2. Dwupartyjny - legalnie działa także wiele partii politycznych, ale tylko dwie pośród nich największe, są na tyle duże iż każda z nich może samodzielnie zdominować parlament i utworzyć rząd. Istnieje legalna opozycja, tworzy ją druga partia, która wybory przegrała. Występują w np.: Grecji, USA, Wielkiej Brytanii. Prowadzą do stabilnych rządów jednej partii.

3. System partii dominującej -legalnie działa wiele partii, ale tylko jedna i z pośród nich największa i najbardziej wpływowa, sama wygrywa wybory i nieprzerwanie sprawuje władze. Działa legalnie opozycja i możliwa jest legalna rotacja u władzy. Przykład to Meksyk, od lat 70 - tych rządzi Partia Instytucjonalno - Rewolucyjna. Korea Południowa od 50 lat. Japonia od 1947 r. Partia Liberalno - Demokratyczna. Szwecja od lat 30 -tych Partia Socjaldemokratyczna.

4. Monopartyjny - legalnie działa tylko jedna partia, która nieprzerwanie sprawuje władze, nie ma legalnej opozycji, wybory nie prowadzą do zmiany rządzącej partii np.: państwa komunistyczne, Syria, Irak, kraje afrykańskie

Pieniądze potrzebne partii na kampanie wyborcze.

Partie polityczne po przez pieniądze uzależniają się od sponsorów. W niektórych krajach wprowadza się ustawy ograniczające finanse na kampanie wyborczą. W USA związki zawodowe nie mogą sponsorować kampanii wyborczych partii. Coraz więcej krajów decyduje się na finansowanie kampanii z budżetu państwa . Jako pierwsze wprowadził ten rodzaj finansowania- RFN.

Partie polityczne ich istota, funkcje i typy:

Partie polityczne organizują społeczeństwo do działania. Partia polityczna uważa się każdą organizacje społeczną ,która spełnia kryteria:

1. dobrowolności;

2. ma program działania;

3. dążyć do zdobycia, utrzymania władzy państwowej.

Partie polityczne różnie się nazywają, unikają często przymiotnika „partia” używając np.: front, unia itd.

Każda partia ma jakąś deklaracje ideową, każda partia ma program, w którym unika się wizjonerstwa do kolejnych wyborów. Partie mają program wyborczy - pisane na potrzeby kampanii wyborczej.

PRL - państwo totalitarne czy autorytarne?

Totalitaryzm ustrój, w którym kontroli i reglamentacji poddane zostają wszystkie przejawy życia obywateli. Cechują go:

• autokratyczna skupiona w rękach jednostki lub grupy władza;

• partia dominuje nad państwem, jest sprawczym czynnikiem zmian, spełnia rolę pierwotną i dominującą;

• ujednolicenie aparatu kontroli i jego przenikanie do wszystkich dziedzin życia;

• dążenie do ujednolicenia form życia społecznego;

• rozbudowany system kontroli nad strefą zachowań, przekonań, poglądów i postaw;

• rozbudowanie techniki masowej propagandy;

• partia i państwo zorganizowane jest na zasadach hierarchiczno wodzowskich.

Państwo totalitarne to takie państwo, w którym życie społeczne i osobiste obywateli jest sterowane i kontrolowane przez władze. Państwu podporządkowane jest wszystko i wszyscy. Państwo totalitarne ingeruje także w sferę świadomości społecznej i indywidualnej, wskazując jeden obowiązujący sposób myślenia o rzeczywistości poprzez indoktrynację obecną w środkach masowego przekazu, programach nauczania, wychowania, także nauce.
W państwie totalitarnym każdy przejaw inności jest traktowany jako działanie wrogie wobec państwa i zwalczany metodami bezwzględnego nacisku. Aparat partii ściśle związany jest z aparatem państwa. Przywódcy partyjni pełnią funkcje państwowe, przeobrażają się w nowych władców państwa pozbawiając znaczenia poprzedni aparat państwowy.

Polityczne cechy totalitaryzmu:

• jedna monopolistyczna partia pod kierownictwem dyktatora;

• terrorystyczna kontrola policji, która sprawuje też nadzór nad partią;

• pełny monopol w sferze środków masowego przekazu (cenzura prewencyjna);

• pełna kontrola partii nad siłami zbrojnymi;

• scentralizowana kontrola całej gospodarki.

W państwie totalitarnym władza jest silnie scentralizowana i płynie z jednego ośrodka decyzyjnego. Nie występuje też zasada rozdziału władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Namiastki odpowiednich organów mogą istnieć, ale tylko formalnie. Istnieć mogą jedne, nieklasowe związki zawodowe (syndykaty, korporacje).

Państwo autorytarne to takie państwo, w którym władza istnieje ponad obywatelami a reprezentanci władzy są w sytuacji wyjątkowo uprzywilejowanej. Państwo autorytarne jest więc państwem elit politycznych, sprawujących władzę. Elity władzy za wszelka cenę starają się utrzymać status quo, dlatego cechą państwa autorytarnego są rozbudowane aparaty biurokratyczny i kontroli, powodujące nadmierny formalizm życia codziennego obywateli. Wszelkie instytucje, nie tylko władza, są opanowane przez ludzi z kręgu elit politycznych. Państwo jest czynnikiem dominującym zarówno w doktrynie systemu jak i jego praktyce politycznej. Władza w państwie autorytarnym jest scentralizowana i traktuje społeczeństwo jako masę wymagającą opieki. Partia kształtuje się wtórnie, jest zakładana przez kierownictwo państwa w celu poszerzenia bazy rządzenia. Partia to z reguły szeroki ruch społeczny organizujący masowe poparcie dla polityki ośrodków kierowniczych państwa. Elita partii nie jest elitą władzy państwowej, która wywodzi się z centralnego aparatu państwa. Tolerowane bywają inne partie, ale z ograniczonym z mocy prawa zasięgiem i formą działania. Tym co istotnie różni system autorytarny od totalitarnego jest niewystępowanie w ogóle lub występowanie w wiele niższej skali zjawiska szowinizmu. Szowinizm jest ideologią skrajnie nacjonalistyczną. Odmawia ona praw do egzystencji innym narodom, o ile w jakikolwiek sposób ich interesy przeciwstawiają się interesom własnego narodu. Szowinizm uprawia też apoteozę własnego narodu poprzez nienaturalne eksponowanie jedynie jego pozytywnych cech i jego przeszłości. Inne jest też podejście klasy rządzącej do państwa: w ustroju totalitarnym upaństwowione jest społeczeństwo a w autorytarnym sprywatyzowane jest państwo, które służy głównie rządzącym i grupom z nimi powiązanym. Totalitaryzm jest uważany za skrajną i specyficzną postać rządów autorytarnych, charakteryzujących się militaryzacją życia publicznego w imię podniesienia skuteczności rządzenia. Cechami wyróżniającymi państwo totalitarne są: oficjalna, obowiązująca ideologia; cenzura i centralnie sterowana propaganda; rządy monopartii; terror na ogromną skalę przy pomocy tajnej policji; wyraźnie zdefiniowany wróg wewnętrzny i zewnętrzny; sterowane poparcie społeczne. Wszystkie te cechy Polska spełniała w mniejszym lub większym stopniu, szczególnie w latach 1944 - 1956, podczas rządów Bolesława Bieruta. Ogólnie obowiązującą ideologią stał się komunizm, wraz z hasłami „walki klas”, „równości społecznej” oraz kultem jednostki - Stalina. Socjaliści doszli do władzy w 1947 r. podczas sfałszowanych wyborów do sejmu ustawodawczego, zaś w grudniu 1948 roku powstała monopartia - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. Fałszowanie wyborów, drobiazgowa cenzura, oraz wszechobecna propaganda w mediach miały na celu zbudowanie monopolu informacyjnego oraz kierowanie opinią społeczeństwa. O terrorze świadczy choćby likwidacja pozostałych partii, których członkowie byli inwigilowani, aresztowani pod byle pretekstem oraz skazywani na śmierć. Podobnie represjonowany przez władze był Kościół rzymskokatolicki, wprowadzono śluby cywilne oraz zniesiono nauczanie religii w szkołach. Sytuacji nie poprawiła umowa między rządem a kościołem zawarta 14 kwietnia 1950 roku, gdyż władze nie przestrzegały postanowień układu, a w latach 1953-56 internowały prymasa Stefana Wyszyńskiego. Rok 1956 był przełomowy dla Polski. XX Zjazd KZPR w Moskwie, zapoczątkował odejście od „rządów stalinowskich”. Po śmierci Bieruta system dotychczasowych rządów
w Polsce załamał się. Zmiany w kierownictwie partii zapoczątkowały ciąg wydarzeń, który w konsekwencji doprowadził do wolnych wyborów 4 czerwca 1989 i końca okresu Polski Ludowej. Jednak droga do demokracji była długa. W międzyczasie często ważną rolę odgrywał w państwie aparat bezpieczeństwa. Należy tu wspomnieć bunt studencki z marca 1968 roku rozpędzone przez robotników i milicję, czy też krwawo stłumione wystąpienie robotnicze w grudniu 1970. Kolejną formą zmniejszenia swobód obywateli był stan wojenny wprowadzony 13 grudnia 1981 roku, pod groźbą wkroczenia wojsk radzieckich. Zakazano wydawania niezależnej prasy, zawieszono działalność organizacji społecznych i kulturalnych, wprowadzono militaryzację kolei, łączności i energetyki. Podczas stanu wojennego zostało internowanych kilka tysięcy osób, strajki były brutalnie łamane przez Zmotoryzowane Oddziały Milicji Obywatelskiej (ZOMO). Masakra górników w kopalni „Wujek” wstrząsnęła opinią publiczną. Łagodzenie zarządzeń stanu wojennego zostało wymuszone zmianami w sytuacji międzynarodowej (osłabienie ZSRR). Ograniczono cenzurę, we wrześniu 1986 ogłoszono amnestię, powołano Radę Konsultacyjną, organizacje niezależne nie były atakowane siłą. Wałęsa przyjmował polityków zagranicznych. Pomimo wszystkich represji w Polsce istniały instytucje przeczące obrazowi państwa totalitarnego. Przez cały czas istniał w kraju prężny Kościół, który skupiał większą część obywateli. Nawet represje władzy nie zraziły ludzi i osoby będące w tygodniu członkami partii, w każdą niedzielę stawały się katolikami, prowadzącymi własne dzieci do chrztu. Władze zezwoliły na dwie pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Także w Polsce, po raz pierwszy w bloku radzieckim pojawiły się legalne związki zawodowe. W odróżnieniu od Rosji nie wprowadzono także kolektywizacji rolnictwa. Państwowe Gospodarstwa Rolne i spółdzielnie produkcyjne zajmowały niewielką powierzchnię, zaś resztę stanowiły indywidualne gospodarstwa. Dlatego uważam, że pomimo wyraźnych cech systemu totalitarnego nie jesteśmy w stanie jednoznacznie stwierdzić, czy Polska była państwem totalitarnym.

Organy polityki zagranicznej państwa.

Organy pañstwowe w stosunkach miêdzynarodowych: Państwo realizuje stosunki z innymi państwami poprzez organy, osoby reprezentujące okreœlone funkcje, które prowadzą stosunki z innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Organy okreœla konstytucja państwa. Prawo odnosi się do organów i osób, które w imieniu państwa prowadzą stosunki międzynarodowe. Istotne znaczenie ma międzynarodowe prawo zwyczajowe, pewne organy nie muszą mieć pełnomocnika.( art.7 Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów 1969r ustęp 2): ze względu na pełnione funkcje reprezentują państwo bez pełnomocnika:

• Głowa państwa, szef rządu i minister spraw zagranicznych-zawarcie traktatów.

• Szefowie misji dyplomatycznych (ambasadorzy)-przyjęcie tekstu traktatu.

• Przedstawiciel akredytowany przez państwo na konferencji-przyjęcie tekstu
  z konferencji.

Drugą sferą prawa międzynarodowego są PRZYWILEJE I IMMUNITETY, których zakres okreœla prawo zwyczajowe. Jest obok prawa traktatowego najstarszym działem. (nietykalnoœæ poselska, zawieranie porozumień). Funkcje organów państwowych w stosunkach miêdzynarodowych.

Głowa państwa: rola tradycyjna, suweren reprezentował państwo na zew. Prawo do nieograniczonego reprezentowania państwa, immunitet. Obecnie uprawnienia okreœla konstytucja, są one ograniczone.

Trzy kompetencje podstawowe:

• wysyła ambasadorów i przyjmuje ambasadorów państw obcych;

• nominacja ambasadora przez głowę państwa, przy której akredytowani są ambasador państw obcych;

• prawo zawierania umów miêdzynarodowych.

Ratyfikacja: związanie, ostatni akt związania najważniejszych umów.
Wypowiada wojnę i zawiera pokój w imieniu państwa.

Przywileje i immunitety:

• pełna nietykalność osobista, za bezpieczeństwo odpowiada Państwo gospodarz.;

• wyłączenie spod jurysdykcji karnej, administracyjnej, cywilnej w państwie gdzie przybywa oprócz przypadku posiadania nieruchomoœci prywatnej;

• zakaz propagandy defomacyjnej w stosunku do głów państwa.
  

Zasady te ogranicza rozwój praw międzynarodowego. Trendy rozwojowe: wg kazusu Pinocheta, potwierdzono zasadê kontynuacji immunitetu głowa państwa po zakończeniu funkcji nie może być karana. Nie ma immunitetu całkowitego w sprawach karnych i jurysdykcji krajowej, zbrodnie, ludobójstwo tortury, porwania jako przestępstwo. Konstytucja RP art.133 kompetencje prezydenta w stosunkach międzynarodowych. Ust.1 Prezydent jest najwyższym reprezentantem państwa w zew. Stosunkach międzynarodowych:

• Ratyfikuje i wypowiada najwa¿niejsze umowy miêdzynarodowe;

• Mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach;

• Przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli innych państw.
  Ust.2 formułuje prewencyjną kontrolę umów do Trybunału Konstytucyjnego.
  Ust.3 Współdziała w zakresie polityki międzynarodowej Z Prezesem Rady Ministrów.

• Część umów, mniej istotnych wymaga zgody sejmu wyrażonej w ustawie art.89 Konstytucji RP.

• Art.135 rola prezydenta: organem doradczym Rada Bezpieczeństwa Narodowego.
  Art.141Powołanie Rady Ministrów (R. Gabinetowa i prezydent) w sprawach szczególnych.
  

• Ambasadorowie dwustronni: np. przedstawiciele przy ONZ, przy konferencjach.
  - Nominacja od Ministra Spraw Zagranicznych;

• Sejm: tajne głosowanie w Komisji Spraw Zagranicznych. Decyzja nie wiąże prezydenta.
  ·Wniosek do premiera;

• Wniosek do prezydenta.
  Ambasadorowie akredytowani przy prezydencie.
  Listy akredytacyjne, że dana osoba jest przedstawicielem państwa czy organizacji miêdzynarodowej.
  Kontrasygnata ministra spraw zagranicznych np. przedstawiciel Wspólnot Europejskich
  
  Parlament - rola kontrolna w stosunkach międzynarodowych w dziedzinach:
  · Zawierane umów międzynarodowych, zgoda w formie ustawy na ratyfikacje przez prezydenta.
  · Komisje Spraw Zagranicznych w sejmie:- K..D.S.Integracji
  K.D.Prawa Europejskiej
  w senacie :-Komisja do spraw międzynarodowych i integracji
  zadania: informacja o polityce traktatowej państwa
  opiniowania kandydatów na ambasadorów
  œledzi procesy akcesyjne, informacje o MSZ
  · Funkcje kontrolne:
  Ekspoze w sprawie polityki zagranicznej przez ministra spraw zagranicznych
  Interpelacje posłów w sprawach polityki zagranicznej
  Zaangażowanie w sprawy zagraniczne
  Art.116 K RP sejm decyduje o stanie wojny i zawarciu pokoju ( napaść zbrojna na terytorium lub wspólna obrona przeciwko agresji). Jeœli sejm nie może się zebrać decyzje o sprawie wojny podejmuje prezydent.
  Art.136 upoważnia prezydenta o mobilizacji powszechnej na wniosek premiera
  · Bierze udział w realizacji polityki zagranicznej co wywodzi się z tradycji powstania unii międzyparlamentarnej1889-10921.
  · Wzrasta rola marszałków poprzez podróże
  · Senat: rola dodatkowa art.6 ust.2 ustalanie budżetu na organizacji polonijnych.
  · grupy bilateralne: np. polsko-niemiecka jako dopełnienie polityki zagranicznej.
  
  Rząd
  Rola zasadnicza w polityce zagranicznej przez jej realizację i kierowanie.
  Art.146 K RP KOMPETENCJE RZĄDU
  · RADA Ministrów prowadzi politykę zagraniczną polski:
  -pkt. 8 zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne Państwa.
  - pkt. 9ogólne kierownictwo w stosunkach z org. i państwami
  - pkt. 10zawiera umowy międzynarodowej Wymagające ratyfikacji, negocjacje, ustalanie tekstu.
  - Dokonuje aktu wiązania umową!!! które nie podlegają ratyfikacji
  Premier prezes Rady Ministrów art.148
  - reprezentują RM
  - kieruje pracami RM
  - zapewnia wykonanie i sposoby polityki RM w polityce zagranicznej
  - Koordynuje prace członków RM
  - Chroniony przywilejami i immunitami w stosunkach międzynarodowych.
  - Bierze udział w szczytach międzynarodowych np. Trójkąt Weimarski
  Ministrowie: rola w ramach kompetencji art.149
  - Kierują administracją rządową
  - Wypełniają zadania prezesa RM
  Minister Spraw Zagranicznych:
  - Realizuje politykę zagraniczna państwa, okreœla jej kierunek co zawiera w ekspoze.
  - Funkcje reprezentacyjne i organizacyjne
  - Przełożony przedstawicielstw zagranicznych mianowany prezydenta.
  - Odpowiedzialności i sprawozdania tajne i jawne dla organów władzy.
  - Okreœla plany pracy, zadania
  - Utrzymuje stosunki z obcymi przedstawicielstwami dyplomatycznymi.

Polityka zagraniczna każdego państwa, niezależnie od różnych deklaracji państwa, jest określana przez jego ustrój wewnętrzny, politykę siły stojących na czele państwa, sprawujących władzę i wywierających decydujący wpływ na nią. Jest częścią międzynarodowych stosunków politycznych i ekonomicznych, które muszą być brane pod uwagę przez każde państwo. Głównym kreatorem polityki zagranicznej jest państwo. Obok niego mają wpływ organizacje o różnym charakterze, wspólnoty interesów gospodarczych, wspólnoty religijne. W różnych okresach poszczególni uczestnicy odgrywają mniejszą lub większą rolę. Polityka zagraniczna realizuje cele państwa, jego obywateli w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Ma chronić interesy państwa i jego obywateli przed różnymi zagrożeniami, ma kierować się racją stanu danego państwa. Politykę zagraniczną danego państwa określają parlamenty, przywódcy państw, partie polityczne. Realizuje je aparat służby zagranicznej w postaci ministerstwa spraw zagranicznych, ambasad i innych ogniw państwa. Na politykę zagraniczną w państwach demokratycznych wpływ mają obywatele. Ważną rolę odgrywają przedstawicielstwa zagraniczne pod różnymi nazwami. Polityka zagraniczna dba o interesy państwa, jego obywateli i instytucji. W ramach prowadzonej polityki zagranicznej państwa zawierają liczne porozumienia o charakterze długofalowym lub doraźnym. W tym celu państwa należą do licznych organizacji międzynarodowych. Podstawowym celem polskiej polityki zagranicznej jest zagwarantowanie bezpieczeństwa, suwerenności i niezależności państwa oraz zapewnienie maksymalnie korzystnych warunków międzynarodowych (zewnętrznych) dla rozwoju wewnętrznego kraju we wszystkich dziedzinach. Tymi, którzy kreują i realizują politykę zagraniczną są ludzie. W dalszym ciągu, mimo postępowania demokratyzacji systemów państwowych, pozostaje ona domeną jednoosobowych, bądź też zbiorowych organów państwa. Zasada ta dotyczy wszystkich państw, w których ustawa zasadnicza przekazuje pieczę nad polityką zagraniczną najwyższym organom wybieralnym. Dzieje się tak dlatego, że to z reguły organy wykonawcze, częstokroć jednoosobowe, jak prezydent, premier, czy minister spraw zagranicznych, są upoważnione do reprezentowania państwa na zewnątrz, utrzymywania stosunków z innymi państwami oraz do zaciągania w imieniu państwa określonych zobowiązań międzynarodowych. Trzeba jednak podkreślić, że niektóre
z owych posunięć np.: sojusze mogą być zastrzeżone dla władzy ustawodawczej. W większości przypadków w systemach parlamentarnych, ogólne zasady i wytyczne polityki zagranicznej są ustanawiane przez tę właśnie władzę, zdarza się również, że zostaje ona podniesiona do rangi konstytucyjnej.

Główne szkoły metodologiczne w badaniach politologicznych.

Metodologia w najbardziej ogólnym znaczeniu nauka o regułach rządzących procesem naukowego poznania rzeczywistości będącej obiektem badań.

Według K. Ajdukiewicza wyróżniamy:

• metodologię ogólną, której przedmiotem jest proces poznawczy jako taki tj. zespół działań badawczych podejmowanych w ramach każdej dyscypliny naukowej,

• metodologia szczegółowa, dotyczące danej dyscypliny i wskazujące na jej tylko właściwe lub dominujące w jej ramach procedury badawcze.

Metodologia ogólna: dostarcza nam wskazówek, jak definiować pojęcia, objaśniać zasady tworzenia klasyfikacji i typologii, określa reguły wnioskowania, formułuje dyrektywy dotyczące wyjaśniania (zwłaszcza formułowanie twierdzeń o związkach przyczynowo-skutkowych) oraz precyzuje zasady budowy teorii.

Metodologia szczegółowa: konkretyzuje reguły i techniki postępowania badawczego
w odniesieniu do obiektów badanych przez dana dyscyplinę np.: budowa kwestionariuszy wywiadu, zaplanowanie eksperymentu psychologicznego, konfrontacja źródeł historycznych, wykładnia przepisów prawa itp.).

W politologii, która nie wypracowała własnej, oryginalnej metody badawczej obowiązują wszystkie reguły postępowania badawczego charakterystyczne dla nauk empirycznych. Do najczęściej stosowanych metod należą:

• metoda historyczna - analiza i konfrontacja źródeł historycznych;

• analiza treści - opis przekazów informacji o życiu politycznym;

• analiza systemowa;

• metoda prawno-dogmatyczna- interpretacja tekstów prawnych o znaczeniu politycznym;

• analiza porównawcza;

• metody socjologiczne;

• symulacja zjawisk politycznych.

Politologia posługuje się w badaniach różnymi metodami. Ogólnie jednak można wyodrębnić metody stosowane w politologii i metodę politologiczną, która polega na zastosowaniu pojęć i teorii politologicznych do wyjaśniania zjawisk badanych przez inne nauki i dyscypliny np.: w psychologii, gdzie przy jej pomocy szuka się politycznych wyznaczników zachowań ludzkich lub w ekonomii, gdy wyjaśnia się przebieg procesów gospodarczych i posługuje się takimi przesłankami, jak dążenie do zdobycia władzy politycznej czy do jej utrzymania. Metoda politologiczna jest zwłaszcza użyteczna jako pomocnicza dla wielu dyscyplin nauk humanistycznych.

Generalnie zwykło się wyodrębniać w politologii metody:

1. zbierania materiałów;

2. opracowania i interpretacji materiałów.

Metody zbierania materiałów często nazywa się również technikami bądź określa mianem: metody i techniki. Podstawowymi wśród nich są: obserwacja, wywiad, ankieta, gromadzenie wypowiedzi osobistych (listy, wspomnienia, zeznania), gromadzenie dokumentów np.: administracyjnych, sądowych.

W opracowaniu materiałów podstawowymi sposobami ich przetwarzania są: analiza i synteza.

Analiza polega na rozbiorze jakiegoś złożone przedmiotu czy pojęcia na części składowe, zaś synteza na łączeniu prostych pojęć względnie prostych zdarzeń celem osiągnięcia wyników złożonych. Podstawowymi sposobami wnioskowania są zaś indukcja i dedukcja. Dedukcja polega na wnioskowaniu, w którym konkluzja wynika logicznie
z przesłanek. Odwrotnie jest w indukcji - przesłanki wynikają z wniosku.

ANALIZA SYSTEMOWA: jest jedyną z bardziej wpływowych orientacji teoretycznych i metodologicznych w politologii. Ujmuje się w niej zjawiska polityczne w kategoriach systemowych. Analiza systemowa w politologii polega na konstruowaniu modelu pojęciowego zjawisk politycznych tj. modelu systemowego. Różnorodne dziedziny rzeczywistości interpretują się nie jako luźne zbiory izolowanych elementów, lecz jako wewnętrznie zintegrowane, wyróżniające się z otoczenia i kierujące się swoistymi prawidłowościami całości.

Analiza systemowa polityki może dotyczyć trzech różnych przedmiotów:

1. systemu politycznego jako całości, można wtedy mówić o analizie makrosystemowej;

2. analiza systemowa skupić się może na określonym podsystemie w ramach szerszego systemu politycznego np.: na systemie partyjnym, stowarzyszeniach itp. Można wtedy mówić o analizie systemowej średniego rzędu.

3. Analiza systemowa skupić się może na elemencie systemu politycznego
   np.: konkretnej decyzji politycznej. Można mówić o analizie makrosystemowej.

UJĘCIE ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE: w badaniach zjawisk masowych, do których należą zjawiska społeczno-polityczne, koniecznie są ilościowe oraz jakościowe ujęcia: często też określa się je mianem statystycznych. Metody te umożliwiają badanie specyfiki określonych zbiorowości, pozwalają na ustalenie i opisywanie faktów masowych oraz inspirują do wyjaśnienia związków przyczynowych między faktami.

METODA PORÓWNAWCZA zwane też metodą analogii, polega na wykrywaniu podobieństw między różnymi procesami i zjawiskami, które umożliwiają także ustalenie różnic między badanymi zjawiskami. Ważnym zagadnieniem w stosowaniu metody porównawczej w politologii jest określenie przedmiotu badań, powinny być nim bowiem zjawiska porównywalne. Często w wyborze przedmiotu porównań stosuje się podejście instytucjonalne. Polega ono na doborze instytucji podobnych, jako tworzywa do porównań wyselekcjonowanych według cech zewnętrznych (czyli formalnych) względnie łatwo dostrzegalnych we wstępnej fazie badań porównawczych np.: studium porównawcze brytyjskiej i amerykańskiej dwupartyjności.

METODA HISTORYCZNA dla badań politologicznych istotną wartość przedstawia metoda i siatka pojęć historii. Wynika to już z samego faktu dużej bliskości znacznej części przedmiotu poznania obu dyscyplin np.: w obrębie politologii zwyczajowo mieści się współczesna historia polityczna. Granica między historią polityczną w obrębie politologii nie jest wyraźnie przeprowadzona i nie sposób jednoznacznie określić, czy badania z tego zakresu są pracami należącymi do politologii, czy historii.

Na metodę historyczną stosowaną w politologii składają się takie elementy jak: badanie zjawisk politycznych, traktowanie łącznie ich aspektów strukturalnych, funkcjonalnych
i genetycznych, prowadzenie studiów biograficznych np.: elit politycznych, stosowanie ujęć wycinkowych, gromadzenie obszernego materiału empirycznego, jako podstawy do formułowania praw naukowych.

METODA SYMULACYJNA: różne jest definiowanie metody symulacyjnej. Powszechnie rozumie się przez nią konstrukcje i manipulowanie operatywnym modelem przedstawiającym fizycznie lub symbolicznie jakieś aspekty psychologiczne czy społecznego procesu. Symulacja jest to przedstawienie w sposób uproszczony stosunków między określonymi jednostkami. Modele symulacyjne składają się ze słów, konstrukcji matematycznych i osób. Ludzie występują tu jako decydenci.

ANALIZA INSTYTUCJONALNO-PRAWNA: część zjawisk politycznych można wyjaśnić za pomocą instytucji prawnoustrojowych. Przez instytucje prawną rozumie się zazwyczaj zespół norm prawnych określających konkretne zjawisko lub wyodrębnioną strukturę organizacyjną. Jeżeli analizowane zjawisko lub struktura wiążą się z ustrojem politycznym państwa, można wtedy mówić o instytucji prawnoustrojowej. W analizie instytucjonalno-prawnej, czyli analizie norm prawnych, nie następuje odwołanie się do obserwacji innych zjawisk społecznych, lecz tylko do tekstów aktów normatywnych. Metoda ta polega na zakreśleniu sobie pola badań do sfery określonych przepisów prawnych. Przyjmuje się tu założenie opierające się na kulturze prawnej, że ustawodawca dysponuje wiedzą zracjonalizowaną, możliwie pełną w zakresie języka, znajomości stanu prawnego i aktualną wiedzę empiryczną. W politologii stosowanie analizy instytucjonalno-prawnej istotne jest zwłaszcza w badaniu organizacji politycznej społeczeństw oraz stosunków międzynarodowych.

Metoda socjologiczna: metody socjologii zależą od cech rzeczywistości społecznej, która ma charakter historyczny - istniej i zmienia się w czasie, a jej stan dzisiejszy zależy od przeszłości. Przeszłość poznaje się ze źródeł, a więc wśród narzędzi socjologii znajdują się metody krytyki i interpretacji źródeł. Zjawiska społeczne są uwarunkowane przez wiele czynników - ich rozpoznanie, hierarchizacja i powiązanie są zadaniem socjologii. Dlatego nauka ta rozwinęła metody wielozmiennowych analiz przyczynowych. Socjologia rzadko obserwuje całe zbiorowości - zwykle bada tylko ich statystyczne reprezentacje, a więc w socjologii ważne są metody statystyczne. Rzeczywistość społeczna zbudowana jest wielopoziomowo: składa się z ludzi oraz ze zbiorowości i ich wytworów tj. najszerzej rozumianej kultury. Dlatego w socjologii rozbudowane są metody badań struktur, organizacji i kultury. Socjologia stoi wobec wielości rzeczywistości. Obok zachowań bada świat psychiki - definicje sytuacji, wartości, intencje. Ponieważ dla badacza zjawiska te dostępne są tylko pośrednio, socjologia rozwinęła metody doboru wskaźników, pomiaru
i rozumienia. Socjologia bada też świat treści kulturowych - zawartych w ideologiach, dziełach sztuki, prawach, przekazach masowych. Rozwija więc metody analizy treści oraz interpretacje tekstów.

Metoda porównawcza: jedna z metod badawczych, której zasadnicze zadanie polega na stwierdzeniu występowania lub braku podobieństw i różnic pomiędzy pewnymi elementami rzeczywistości kulturowo-społecznej, dotyczącymi określonych klas zdarzeń, obiektów, faktów, procesów, relacji itp. Główna i podstawowa metoda badawcza w socjologii porównawczej.

Analiza treści: badanie w systematyczny i zobiektywizowany sposób znaczenia treści pisanych lub mówionych komunikatów językowych ludzi.

Zasady prawa wyborczego we współczesnym państwie

Można wyodrębnić trzy podstawowe typy systemów wyborczych:

1. Systemy większościowe oparte na większości względnej: np.; Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Nowej Zelandii. Rywalizacja przebiega w jednomandatowych okręgach wyborczych, a do zdobycia mandatu wystarczy uzyskanie względnej większości głosów. Taki system zastosowano w wyborach samorządowych w Polsce w maju 1990 roku.

2. Systemy większościowe oparte na większości absolutnej: np.: w Australii, Francji. Wybory odbywają się w okręgach jednomandatowych, a zwycięski kandydat musi uzyskać poparcie ponad 50% głosujących w danym okręgu. Występują one w dwóch wersjach - tzw. system alternatywnego głosowania (Australia) oraz system powtórnego głosowania (np.; we Francji w wyborach do Zgromadzenia Narodowego oraz wyborach prezydenckich). W tym pierwszym przypadku wyborca jest zobowiązany do określenia swych preferencji wobec kandydatów (ranking preferencji) i wskazać, którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej itd. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał ilości „pierwszych miejsc” pozwalającej przyznać mu mandat odbywa się druga tura obliczeń, ale już bez kandydata z najmniejszą liczbą „pierwszych miejsc”. Jego głosy zostają rozdzielone pomiędzy pozostałych zgodnie z drugimi preferencjami. Obliczenia oparte na tych cyklach kalkulacyjnych trwają tak długo, aż jeden z kandydatów uzyska wymaganą absolutną większość głosów. Tzw. system powtórnego głosowania (dwuturowy) przewiduje konieczność uzyskania przez kandydata absolutnej większości głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie spełni tego warunku to z reguły dwaj spośród nich, którzy uzyskali najwięcej głosów przechodzą do drugiej tury. Tym razem zwycięzca zostaje kandydat, który uzyska najwięcej głosów. Procedura ta obowiązuje przy wyborze prezydenta w Polsce.

3. Systemy proporcjonalne: występują one w dwóch podstawowych wersjach - tzw.: single transferable vote oraz list partyjnych. Ten pierwszy stosowany jest między innymi w Irlandii oraz na Malcie. Funkcjonuje w warunkach istnienia relatywnie małych okręgów wyborczych (od 3 do 5 mandatów). Podobnie, jak w przypadku systemu alternatywnego głosowania wyborca musi uszeregować poszczególnych kandydatów w kolejności od najbardziej do najmniej preferowanego. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał więcej głosów wyborczych niż przewiduje to iloraz wyborczy (formuła Droopa) następuje proces transferu preferencji wyborczych. W każdej turze obliczeń zostaje wyeliminowany kandydat z najmniejszą liczbą głosów, a jego głosy zostają rozdzielone pomiędzy pozostałych zgodnie z kolejnymi preferencjami. Głosy „nadwyżkowe” kandydata, który otrzymał mandat (głosy ponad iloraz wyborczy) zostają również rozdzielone pomiędzy pozostałych według kolejnych preferencji.

System list partyjnych opiera się na założeniu, iż głosujący musi dokonać wyboru pomiędzy listami kandydatów zgłoszonymi przez partie polityczne lub pomiędzy kandydatami w ramach jednej bądź też kilku list. W każdym jednak przypadku „oferta” wyborcza pochodzi od partii politycznej, a kandydaci pozostają jej reprezentantami. System list partyjnych dominuje na kontynencie Europejskim i charakteryzuje zarówno ustabilizowane, jak i młode demokracje.

Prawo wyborcze: w znaczeniu przedmiotowym - ogół norm prawnych regulujących przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie składu organów przedstawicielskich; w znaczeniu podmiotowym - określone prawo obywatela, a raczej ogół jego wyborczych uprawnień.

Czynne prawo wyborcze:

• w znaczeniu przedmiotowym - całokształt przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przedstawicielskich poprzez wybory;

• w znaczeniu podmiotowym - prawo obywatela do głosowania w wyborach i do podejmowania innych czynności wyborczych.

Bierne prawo wyborcze:

• ogół norm prawnych określających warunki, jakim musi odpowiadać obywatel, by mógł kandydować i być wybranym do organu przedstawicielskiego

AKT WYBORCZY I JEGO CHARAKTER

Akt wyborczy to wyraz dokonywanego uwzględnienia postaw wyborców i przedstawicieli, a z prawnego punktu widzenia jest formalną podstawą do kontrolowania przez wyborców działalności reprezentantów. Akt wyborczy ma charakter aktu dwustronnego, stosunek prawny jaki się przez niego zawiązuje trwa przez całą kadencję. Treść prawna aktu wyborczego nie zostaje sprowadzona do aktu desygnacji. Akt wyborczy nie jest aktem prawnym czasowo ograniczonym i sprowadzonym tylko do aktu głosowania.

POJĘCIE SYSTEMU WYBORCZEGO I RODZAJE SYSTEMÓW WYBORCZYCH

Pojęcie systemu wyborczego:

• sensu largo - ogół zasad określających tryb, przygotowanie i przeprowadzanie wyborów oraz podziału mandatów;

• sensu stricto - ogół zasad ustalania wyników wyborów.

Rodzaje systemów wyborczych:

• systemy większościowe;

• systemy proporcjonalne;

• systemy mieszane.

REJESTR I SPISY WYBORCÓW

Rejestr wyborców - prowadzi gmina, służy do sporządzania spisu wyborców dla wyborów prezydenckich, parlamentarnych, samorządowych i referendum. Rejestr jest jawny, każdy może wnieść reklamację.

Spis wyborców - sporządzany dla danego obwodu wyborczego na podstawie rejestru wyborczego. Jest jawny, dopuszcza się reklamację. Spisy sporządza zarząd gminy w dwóch egzemplarzach w terminie 14 dni przed wyborami. Spis zawiera imię, nazwisko, imię ojca, datę urodzenia oraz adres zamieszkania. Przewidziane jest publiczne wykładanie spisów.

WERYFIKACJA WYBORÓW W RP

Weryfikacja wyborów to rozstrzygnięcie o ważności wyborów i pochodzących z nich mandatów. Ważność wyborów nie zależy od ważności głosów. Muszą być za to spełnione wymogi prawa wyborczego. Rodzaje weryfikacji wyborów:

• typ parlamentarny;

• sądowy;

• komisje wyborcze;

• typ mieszany.

W Polsce ważność wyborów do Parlamentu i prezydenckich stwierdza Sąd Najwyższy (3 sędziów), a wyborów samorządowych - Sąd Wojewódzki. Protest może wnieść każdy wyborca oraz pełnomocnik komitetu wyborczego. Istnieje tzw. domniemanie ważności wyborów - działanie organów jest ważne do stwierdzenia nieważności wyborów. WIĘKSZOŚCIOWE SYSTEMY WYBORCZE

Większościowe systemy wyborcze charakteryzują się tym, iż mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu jednomandatowym lub tej liście w okręgu wielomandatowym, która uzyska najwięcej głosów. Rodzaje:

• system większości bezwzględnej - kandydat lub lista muszą uzyskać więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Gdy jej nie uzyska, to przeprowadza się drugą rundę (wybory prezydenckie);

• system większości względnej - kandydat lub lista muszą uzyskać więcej głosów niż przeciwnicy (senat, rady gmin do 20 tys. obywateli).

PROPORCJONALNE SYSTEMY WYBORCZE

Ten system zapewnia podział mandatów proporcjonalnie do liczby oddanych głosów na dane ugrupowanie w wyborach. Systemy proporcjonalne:

- iloraz wyborczy - powstaje w wyniku podziału liczby głosów przez liczbę będących do dyspozycji mandatów; może mieć charakter zmienny (okręg wyborczy) lub stały (cały kraj):

• metoda największej reszty;

• metoda największej przeciętnej.

- system d'Hondta - liczbę głosów oddanych na poszczególne listy wyborcze dzieli się przez kolejne liczby naturalne (sejm, samorząd pow. 20 tys. ob.)

- system St. Lague - dzielenie głosów uzyskanych przez poszczególne listy nie przez kolejne liczby naturalne, a przez kolejne liczby nieparzyste. Popularne w wersji zmodyfikowanej, gdzie dzielnikiem jest 1,4.

- System Hare'a

Zasady powoływania oraz pozycja ustrojowa najważniejszych organów państwowych RP.

Podział organów państwa ze względu na pewne kryterium:

1. liczba osób:

1. jednoosobowe -

2. kolegialne:

• prosta struktura- Rada Ministrów

• złożona struktura- Parlament (dwie izby), Sąd Najwyższy (cztery izby)

2. zakres kompetencji rzeczowej:

1.ogólne kompetencje- Rada Ministrów

2.szczególne kompetencje- branżowe- ministrowie

3. zakres kompetencji terytorialnej:

1.centralne- na terytorium całego państwa

2.terenowe- na części terytorium państwa

4. tryb powoływania tych organów:

1.z wyboru- powszechny wybór władzy publicznej w zależności od demokratyzacji

2.z nominacji- jakiś uprawniony organ nominuje inny organ np.: członków Rady Ministrów nominuje prezydent

3.kooptacji- członkowie tego organu decydują się na powiększenie jego składu np.: Rady Narodowe do 1947 roku

4.dziedziczenie- np.: Izba Lordów w Anglii

5.losowanie - najbardziej sprawiedliwy sposób wyboru ,jednak rzadko spotykany

5. powierzone zadania-

1.organy ustawodawcze- prawodawca

2.organy wykonawczo- administracyjne

3.organy sądownicze

inne organy:

• siły zbrojne - policja i wojsko;

• organy kontrolne- w PRL pięć organów państwa (jeszcze prokuratura podległa Radzie Państwa).

Obecnie w Polsce funkcjonuje trój podział władzy oraz występują organy kontroli takie jak NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (te dwa ostatnie czyli siły zbrojne i organy kontroli nie są jednak odrębnymi organami). Prokuratura należy do elementów władzy wykonawczej , nie wyodrębnia się sił zbrojnych jako odrębnego organu.

System organów państwa w Polsce- występują określone elementy i relacje między nimi:

• kontrola między nimi;

• relacje między nimi;

• każdy organ jest w Polsce dychotomiczny

I Władz ustawodawcza- czyli Sejm i Senat - diw izby parlamentu przy czym izbą niższą jest Sejm a izbą wyższą Senat (izba refleksji i podróży).

Sejm i Senat współpracują ze sobą na płaszczyźnie:

1. Zgromadzenie Narodowe- jest to wspólne posiedzenie senatorów i posłów, któremu przewodniczy marszałek Sejmu lub Senatu, zwoływane przez marszałka Sejmu okazjonalnie:

• z prezydentem RP- przyjmuje przysięgę prezydenta

• usunięcie prezydenta ze stanowiska:

a) ze względu na stan zdrowia - 140 osób za wnioskiem , 2/3 przy głosowaniu

b) na wniosek 140 osób , 2/3 głosów za postawieniem prezydenta przed Trybunałem Stanu, wówczas jego obowiązki przejmuje marszałek Sejmu , który rozpisuje wybory nowego prezydenta

c) prezydent wygłasza orędzie do Zgromadzenia Narodowego (marszałek Sejmu musi je zwołać) -posłowie nie mogą zadawać pytań (występuje również orędzie do narodu za pośrednictwem mediów)

Zgromadzenie Narodowe nie ma prawa do uchwalania konstytucji (w 1997 roku była to delegacja jednorazowa).

2. płaszczyzna kreacyjna- powoływanie innych organów państwa;

• oddzielne-

• wspólnie- zależnie i niezależnie od siebie (Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji) wspólnie (prezesa NIK za zgodą Senatu)

3. legislacyjna- współtworzenie prawa:

• ustawy stanowi Sejm, a Senat może je odrzucić, postawić weto wobec niej (w konstytucji słowo weto nie jest używane), weto może być odrzucone przez Sejm bezwzględną większością głosów, Senat również może do proponowanej przez Sejm ustawy nanieść swoje poprawki, które z kolei Sejm może odrzucić bezwzględną większością;

• Senat jako cała izba może wnieść ustawę;

• Pozycja Sejmu i Senatu jest identyczna w dwóch przypadkach:

a) zgoda na ustawę do niezbędną do ratyfikacji umowy międzynarodowej - Sejm
i Senat muszą w niezmieniony kształcie 2/3 głosami uchwalić ustawę

b) zmian konstytucji - Sejm uchwala 2/3 głosów natomiast Senat bezwzględną większością , jeżeli jest to jednak nie jednakowe brzmienie konstytucja i jej zmian upada

II władza wykonawcza - prezydent i Rada Ministrów - prezydent zajmuje silniejszą pozycję ustrojową wobec Rady Ministrów , gdyż został wybrany w głosowaniu bezpośrednim . Tryb wyboru prezydenta (organami przedstawicielskimi w Polsce są Sejm, Senat, Rady
i Sejmiki Wojewódzkie) konstytucja tytułuje prezydenta jako przedstawiciela państwa a nie narodu - prezydent nie jest w Polsce organem przedstawicielskim. Prezydent ma funkcje głowy państwa, natomiast Rada Ministrów jest organem władzy wykonawczej służebnym wobec Sejmu.

Relacje prezydent a Rada Ministrów:

-tryb powoływania Rady Ministrów- prezydent powołuje i dokonuje zmian
w Radzie Ministrów, która jest akceptowana przez Sejm po przez wotum zaufania (prezydent w momencie powoływania premiera nie jest niczym zobligowany przy tej decyzji) premier
w ciągu 14 dni musi wygłosić swoje ekspoze , wówczas ubiega się o wotum zaufania dla swojego rządu , jeżeli nie uzyska wotum zaufania, kompetencje powołania premiera przechodzą na Sejm.

Skrócić kadencje -zastąpiła Mała Konstytucja do roku 1997 , obecnie jest skrócenie kadencji , ale Sejm do chwili powołania nowych posłów funkcjonuje normalnie

Rozwiązanie- do 1997 roku , kończyła się wówczas działalność Sejmu, a państwo do chwili powołania nowych parlamentarzystów funkcjonowało bez władzy ustawodawczej

W układzie prezydent - rząd:

• formalnie- rada gabinetowa- nie posiada uprawnień Rady Ministrów, wyraża myśli
  i uwagi;

• stanowienie prawa przez prezydenta- czyli rozporządzenia, zarządzenia i decyzje podlegają kontrasygnacie premiera;

• może nie podpisać;

• polityczna odpowiedzialność za decyzje prezydenta przechodzi na premiera;

Prezydent posiada 30 prerogatyw , które są zapisane w konstytucji :

• dokonuje zmiany w Radzie Ministrów na wniosek premiera;

• wniosek do Sejmu o postawienie ministra przed Trybunałem Stanu.

Trzy aspekty rozpatrywania koncepcji podziału władz.

• aspekt funkcjonalny - działalność państwa zostaje podzielona na trzy sfery

sprawowania władzy:

* prawodawstwo polegające na wydawaniu norm prawnych

* wykonawstwo

* sądownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych

aspekt organizacyjny - trzy funkcje państwa zostają podporządkowane

różnym organom

* prawodawstwo - parlamentowi

* wykonawstwo rządowi i podległym mu władzom administracyjnym

* sądownictwo - sądom powszechnym, szczególnym , konstytucyjnym

aspekt personalny - podział władz zgodny z zasadą incompabilitas.

Z podziałem władz niewątpliwie łączy się zasada wzajemnego oddziaływania poszczególnych władz na siebie. Organy jednej władzy mogą oddziaływać na organy drugiej tylko do tego stopnia, aby nie naruszyć istoty kompetencji tej drugiej władzy. Monteskiusz postulował aby wszystkie trzy władze powinny być zrównoważone i wyposażone w kompetencje pozwalające im kontrolować i powściągać działalność każdej z nich.. TK: „władze ustawodawcza wykonawcza i sądownicza muszą być rozdzielone a nadto, że musi panować między nimi równowaga oraz, że muszą one ze sobą współpracować.”

Art.10 ust.1 Konstytucji RP stanowi „Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej”.

SYSTEMY RZĄDÓW OPARTE NA ZASADZIE PODZIAŁU WŁADZ

System rządów - jest to relacja pomiędzy trzema rodzajami władz

1) System prezydencki - dąży on do maksymalnej separacji wszystkich władz (zwłaszcza legislatywy i egzekutywy). Nie jest to jednak separacja zupełna i poszczególne władze i tak oddziałują na siebie.

• prezydent nie może rozwiązać parlamentu, nie odpowiada politycznie przed parlamentem i nie może być przez niego odwołany. Ministrowie odpowiadają przed prezydentem, który sprawuje władzę wykonawczą. Prezydent w swym postępowaniu ograniczany jest ustawami uchwalanymi przez parlament. Może wystosowywać do parlamentu orędzia w celu wszczęcia postępowania ustawodawczego w jakiejś sprawie. Prezydent i ministrowie odpowiadają jedynie karnie za naruszenie konstytucji, zdradę stanu, itp.

1. System parlamentarny - władza wykonawcza należy tu do rządu i głowy państwa. Rząd wymaga zatwierdzenia przez parlament i może być przez niego odwołany określonych przypadkach parlament może być odwołany przez egzekutywę. Członkowie rządu ponoszą przed parlamentem odpowiedzialność polityczną jak również konstytucyjną. Kompetencje głowy państwa mają głównie charakter formalny.

2. System prezydencko parlamentarny - egzekutywa składa się tu z dwóch członów. Prezydent kontroluje działalność zarówno parlamentu, jak i rządu. Rozstrzyga konflikty między parlamentem, a rządem. Prezydent nie odpowiada politycznie, ale konstytucyjnie za zdradę stanu. Stoi on na straży konstytucji Rząd odpowiada przed prezydentem
   i parlamentem. Parlament jest osłabiony poprzez wprowadzanie ustaw drogami nie normalnej procedury, a możliwości zakresu regulacji ustaw są konstytucyjnie ustanowione.

3. System komitetowy - (z Konstytucji Jakobińskiej) - parlament łączy kompetencje ustawodawcze i wykonawcze .Rząd jest organem wykonawczym wyłanianym
   z parlamentu., którzy potem pełnią funkcję szefów resortów .Parlament, rząd
   i ministrowie nie mogą być odwołani. Występuje on bardzo rzadko (np. w Szwajcarii).

5) System rządów Polsce - System w Polsce nie stanowi wzoru (czystego dla powyższych) modeli.

J. Trzciński uważa że jest to system parlamentarny. Mimo podobieństwa do prezydencko - parlamentarnego bardziej przypomina parlamentarny w którym sejm ma nad Prezydentem wyraźną przewagę.

POZYCJA I FUNKCJE GŁOWY PAŃSTWA W SYSTEMIE
PARLAMENTARNO - GABINETOWYM

• reprezentowanie RP w stosunkach zewnętrznych

• mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli w innych państwach (ambasadorów RP) i przy organizacjach międzynarodowych

• przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

• ratyfikowanie umów międzynarodowych i wypowiadanie umów międzynarodowych (musi o tym powiadomić Sejm i Senat; na umowy określone
  w art. 89 Konstytucji wymagana jest zgoda parlamentu, a w przypadku umów określonych w art. 90 - zgoda wyrażona w referendum ogólnokrajowym)

• nadawanie orderów i odznaczeń - czyni to z własnej inicjatywy

• nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się tego obywatelstwa (np. Emanuel Olisadebe, Joe McNaull)

• stosowanie prawa łaski

Ułaskawienie jest aktem indywidualnym i może dotyczyć wszystkich kar prawomocnie orzeczonych. Wyjątkiem są osoby skazane przez TS - w tym przypadku prezydent nie może zastosować prawa łaski.

• wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego

Akty te podejmowane są na wniosek RM w formie rozporządzenia. Następnie rozporządzenie prezydenta przedstawiane jest Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania. Sejm rozpatruje je niezwłocznie i może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów

- zwierzchnictwo na siłami zbrojnymi RP:

• w czasie pokoju: za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej

• w czasie wojny: prezydent na wniosek premiera mianuje i odwołuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

• na wniosek MON nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe (pierwszy stopień oficerski, stopnie generałów i admirałów oraz stopień Marszałka Polski)

UDZIAŁ PREZYDENTA RP W PROCEDURZE USTAWODAWCZEJ

Prezydent ma prawo inicjatywy ustawodawczej. Podpisuje ustawy w terminie do 21 dni. Posiada wobec nich weto zawieszające (musi ją podpisać, jeśli Sejm weto odrzucił - ma na to 7 dni) oraz sprawuje materialną i formalną kontrolę konstytucyjności ustaw. Może złożyć wniosek w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją do Trybunału Konstytucyjnego.
W przypadku gdy TK uzna zgodność nie może odmówić jej podpisania. Zarządza ogłaszanie ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw. Gdy

UPRAWNIENIA PREZYDENTA RP WOBEC SEJMU I SENATU

• zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu;

• zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranych izb;

• Prezydent czyni to w ciągu 30 dni od dnia wyborów;

• w ciągu 15 dni - jeśli poprzednia kadencja Sejmu i Senatu uległa skróceniu;

• zarządza skrócenie kadencji Sejmu (a tym samym Senatu)

1. fakultatywnie - gdy w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu; na podjęcie decyzji ma on wówczas 14 dni, po upływie tego czasu nie może już skrócić kadencji Sejmu

2. obligatoryjnie - w razie nie udzielenia przez Sejm w ciągu 14 dni wotum zaufania Radzie Ministrów powołanej przez Prezydenta RP

Przed skróceniem kadencji parlamentu prezydent ma obowiązek zwrócić się do marszałków obu izb o wyrażenie opinii. Opinia może mieć jakiś wpływ tylko
w przypadku fakultatywnego skrócenia kadencji.

• Prezydent RP posiada prawo inicjatywy ustawodawczej;

• podpisywanie ustawy;

• zarządzenie ogłoszenia ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw;

• zwraca się z orędziem do Sejmu, Senatu lub ZN;

• zarządzanie referendum ogólnokrajowego za zgodą Senatu;

• występowanie do Sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP

UPRAWNIENIA PREZYDENTA RP WOBEC RZĄDU

powoływanie Rady Ministrów; istnieją trzy sposoby powoływania RM:

1. w trybie art. 154 ust. 1 Konstytucji:

• procedura powołania RM rozpoczyna się w ciągu 14 dni od 1-go posiedzenia Sejmu nowej kadencji lub w ciągu 14 dni od przyjęcia dymisji poprzedniej RM;

• najpierw prezydent desygnuje Prezesa RM;

• następnie premier proponuje prezydentowi skład RM;

• po zaakceptowaniu go prezydent powołuje premiera i pozostałych członków rządu;

• powołany rząd musi w ciągu 14 dni od powołania uzyskać wotum zaufania ze strony Sejmu uchwalane bezwzględną większością głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów

2. w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji:

• tryb ten jest stosowany gdy prezydent nie zaakceptuje składu RM zaproponowanego przez desygnowanego przez niego premiera inicjatywę powołania rządu przejmuje Sejm;

• kandydata na premiera może zgłosić co najmniej 46 posłów;

• Sejm wybiera premiera w głosowaniu imiennym bezwzględną większością głosów, przy quorum wynoszącym ½ ustawowej liczby posłów;

• wybrany premier przedstawia program działania rządu i proponowany przez siebie skład RM;

• wniosek w sprawie wyboru RM głosowany jest łącznie, wybór RM następuje bezwzględną większością głosów, przy quorum wynoszącym ½ ustawowej liczby posłów;

• Prezydent RP ma obowiązek powołać wybraną w ten sposób (bez jego udziału) RM

1. w trybie art. 155 ust. 1 Konstytucji:

• stosowany jeżeli powyższe sposoby nie przyniosą rezultatu;

• jeżeli Sejm nie będzie w stanie powołać rządu to w ciągu 14 dni od zakończenia procedur sejmowych inicjatywa powołania RM wraca do rąk prezydenta;

• Prezydent ponownie powołuje Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków;

• Powołany rząd musi uzyskać w Sejmie wotum zaufania uchwalone zwykłą większością głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów;

• jeśli i to się nie powiedzie, prezydent ma obowiązek skrócić kadencję Sejmu

• odbieranie przysięgi od prezesa, wiceprezesów i członków RM;

• dokonywanie zmian w składzie RM (działanie czysto formalne np. gdy Sejm udzieli wotum nieufności ministrowi, lub na wniosek premiera - prezydent musi go odwołać)

• przyjmowanie dymisji RM

akt ten ma charakter formalny - prezydent nie może nie przyjąć dymisji RM
w przypadku:

a) gdy dymisję składa rząd na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu

b) gdy Sejm nie uchwalił rządowi wotum zaufania

c) gdy wyraził mu wotum nieufności

Jedynym wyjątkiem gdzie prezydent może odmówić przyjęcia dymisji rządu jest dymisja RM złożona przez premiera w związku z rezygnacją ze stanowiska

• zwoływanie Rady Gabinetowej

RG tworzy RM obradująca pod przewodnictwem prezydenta. Zwoływana jest
w sprawach większej o których sam decyduje prezydent. RG nie przysługują kompetencje RM. Rada ta to organ o charakterze opiniodawczo-doradczym;

• występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed TS członka RM

POWOŁYWANIE RADY MINISTRÓW

Prezydent desygnuje premiera, który powołuje skład Rady Ministrów, potem Prezydent powołuje premiera wraz z resztą członków Rady Ministrów w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej RM. W razie niepowołania RM w trybie powyższym lub przy nie udzieleniu jej wotum zaufania przez Sejm, Sejm w ciągu 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów, a prezydent powołuje RM i odbiera od niej przysięgę. W przypadku gdy to się nie powiedzie, prezydent w ciągu 14 dni powołuje premiera, a na jego wniosek pozostałych członków RM, a Sejm w ciągu 14 dni udziela wotum zaufania zwykłą większością głosów.

ZAKRES DZIAŁANIA RADY MINISTRÓW

Do kompetencji RM zalicza się:

• zapewnienie wykonywania ustaw RM powinna wpływać wszystkimi możliwymi
  w danej sytuacji środkami na pozostałe organy, aby właściwie wykonywały one ustawy;

• wydawanie rozporządzeń (tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie)

• koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej;

• przy kontroli RM korzysta najczęściej z wyspecjalizowanych jednostek kontroli wewnętrznej, albo z NIK;

• przy koordynacji w większości wypadków wystarczy uzgadnianie kierunków prac podległych jej organów, a zwłaszcza ministrów; w najważniejszych sprawach kompetencja ta jest podejmowana na posiedzeniach RM;

• ochrona interesów Skarbu Państwa;

• RM prowadząc politykę zarówno wewnętrzną jak i zewnętrzną RP powinna działać w ten sposób aby przysporzyć Skarbowi Państwa korzyści a nie go uszczuplać;

• uchwalanie projektu budżetu państwa;

• projekt ustawy budżetowej sporządza Minister Finansów a następnie uchwala go RM;

• RM musi przedstawić projekt Sejmowi najpóźniej na 3 m-ce przed rozpoczęciem roku budżetowego;

• jeżeli RM nie uchwali projektu budżet to jest ona zobowiązana przedłożyć Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym (dane o wydatkach
  i dochodach itp. na określoną część roku budżetowego) - nie zwalnia to jednak RM od uchwalenia projektu budżetu i przedłożenia go Sejmowi;

• kierowanie wykonaniem budżetu państwa oraz uchwalanie zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu;

• RM odpowiada za wykonanie budżetu przed Sejmem, który udziela jej absolutorium;

• RM przedstawia Sejmowi uchwalone rachunki państwowe i sprawozdania
  z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego;

• zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego;

• RM musi zapewnić właściwe funkcjonowanie państwa i gwarancje pewności bytu jego mieszkańcom;

• zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa;

• RM powinna prowadzić politykę zagraniczną nakierowaną na eliminowanie groźby obcej agresji;

• RM sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej;

• RM wraz z prezydentem stanowi ważny element cywilnej kontroli nad armią;

• sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami
  i organizacjami międzynarodowymi;

• zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzanie
  i wypowiadanie innych umów;

• wydawanie uchwał;

• uchwały RM mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe RM;

• uchylanie rozporządzeń lub zarządzeń ministra na wniosek Prezesa RM;

• rozporządzenia ministra posiadają niższą moc prawną od aktów RM i premiera
  o tej samej nazwie; zarządzenia ministra znajdują się jeszcze niżej w hierarchii aktów prawnych;

• jeżeli rozporządzenie lub zarządzenie ministra jest niezgodne z prawem premier ma obowiązek złożyć wniosek o uchylenie tego aktu, a RM zobowiązana jest go uchylić;

• w pozostałych przypadkach RM ma swobodę decyzji co do tego, czy zechce uchylić wadliwy, jej zdaniem, akt ministerialny

PREZES RADY MINISTRÓW - POZYCJA USTROJOWA I KOMPETENCJE

Obecna Konstytucja RP wyraźnie wzmocniła pozycję Prezesa RM. Pozycję ustrojową Prezesa RM określa art. 148 Konstytucji, który stanowi, że premier:

reprezentuje RM

• podpisuje oświadczenia, dokumenty, akty prawne;

• występuje wobec innych organów państwowych, osób fizycznych i prawnych,
  a także wobec rządów innych państw;

• przyjmuje pisma adresowane do RM i nadaje im bieg

kieruje pracami RM

• zwołuje, otwiera, ustala porządek obrad RM i prowadzi jej posiedzenia;

• może przewodniczyć w każdym z komitetów RM;

• może wyznaczyć ministrowi zakres spraw, w których działa on z jego upoważnienia;

• może żądać informacji, dokumentów i sprawozdań od ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody;

• może zarządzać przeprowadzenie korespondencyjnego uzgadniania stanowisk członków RM;

• nadaje statut ministerstwu i ustala w nim szczegółową strukturę organizacyjną;

• i inne (Banaszak, PK str. 527)

wydaje rozporządzenia

• tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i wyraźnie wskazującego, że to on ma je wydać

zapewnia wykonanie polityki RM i określa sposoby jej wykonania

koordynuje i kontroluje pracę członków RM

sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym

jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej

Oprócz w/w kompetencji premier posiada również dość szerokie uprawnienia
w zakresie kreowania organów pomocniczych swoich lub RM. Może tworzyć
z inicjatywy własnej lub na wniosek RM: komitety, rady i zespoły.

Ma ponadto kompetencje do powoływania i odwoływania wyższych urzędników państwowych: pełnomocników rządu, sekretarzy i podsekretarzy stanu (na wniosek właściwego ministra).

Kompetencje premiera względem wojewody, który jest przedstawicielem RM
w województwie:

- powoływanie i odwoływanie wojewody (na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej)

- uchylanie w trybie nadzoru ustanawianych przez wojewodę aktów prawa miejscowego,
w tym rozporządzeń porządkowych:

2. obligatoryjnie - gdy są niezgodne z ustawami

3. fakultatywnie - z powodu niezgodności z polityką rządu lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności

• sprawowanie nadzoru nad działalnością wojewody i dokonywanie okresowej oceny jego pracy;

• kierowanie działalnością wojewody poprzez wydawanie zarządzeń i poleceń;

• rozstrzyganie sporów między wojewodami oraz między wojewodą a właściwym ministrem.

Duży wpływ na pozycję ustrojową Prezesa RM ma rola jaką odgrywa on w tworzeniu rządu
i w zmianach w jego składzie oraz składaniu dymisji RM:

• premier proponuje skład RM;

• ma wyłączne prawo występowania do prezydenta z wnioskiem o dokonanie zmian
  w składzie RM;

• jego rezygnacja oznacza jednocześnie dymisję rządu;

• może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie RM wotum zaufania

Charakter polskiego systemu partyjnego.

Typologia partii politycznych w latach dziewięćdziesiątych w ujęciu naukowym, publicystycznym czy retoryce politycznej.

• Według kryterium genetyczno-programowego:

1. partie postpeerelowskie: partie polityczne, które wykazują ciągłość organizacyjno-personalną z ugrupowaniami istniejącymi w PRL np.: Socjaldemokracja Rzeczpospolitej Polskiej, Stronnictwo Demokratyczne, Polskie Stronnictwo Ludowe; niekiedy dokonuje się również wyróżnienia (traktując to jako określenie perjoratywne) tzw. partii postkomunistycznych, czyli wywodzących swój rodowód z dawnej partii komunistycznej PZPR.

2. partie postsolidarnościowe: ugrupowania, które wyłoniły się z ruchu solidarnościowego (zwłaszcza od początku 1990 roku w wyniku tzw. „wojny na górze”, kiedy to zaczęły funkcjonować: Porozumienie Centrum, Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna, Forum Prawicy Demokratycznej i potem Unia Demokratyczna), wykazując następnie tendencje do dalszej dezintegracji, chociaż niekiedy odwołujące się do wspólnego „pnia solidarnościowego”, co znalazło wyraz w kilku koalicjach wyborczych i gabinetowych.

3. partie wywodzące się z postsolidarnościowej opozycji antykomunistycznej: stronnictwa, które na początku lat 90 kontestowały porozumienia „okrągłego stołu” np.: Konfederacji Polski Niepodległej, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Unia Polityki Realnej.

4. partie historyczne: ugrupowania nawiązujące swoimi nazwami i/lub programami do partii istniejących przed okresem „realnego socjalizmu”
   w Polsce (oraz do 1948 roku) np.: PSL, Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Pracy, Konfederacja Polski Niepodległej.

5. partie nowe, będące efektem procesów transformacji systemowej, które powstawały opierając się na nowych podziałach socjopolitycznych
   i dezintegracyjnych oraz integracyjnych działaniach elit politycznych.

• Według kryterium ideologiczno-programowego, które wzbudza szczególnie wiele kontrowersji: odwołując się do funkcjonujących stereotypów można wyróżnić trzy charakterystyczne typy: lewicę, centrum, prawicę, niekiedy również pośrednie: centroprawicę i centrolewicę itp.:

1. lewica np.: Sojusz Lewicy Demokratycznej, Unia Pracy;

2. centrum np.: Polskie Stronnictwo Ludowe, Unia Wolności;

3. prawica np.: Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Ruch Społeczny AWS, Unia Polityki Realnej.

• Według kryterium zasadniczych nurtów ideologicznych (rodzin ideologicznych) zwykle wyróżnia się partie (w części obecnie nie istniejące):

1. komunistyczne np.: Związek Komunistów Polskich „Proletariat”, Komunistyczna Partia Polski (Kazimierza Mijała);

2. lewicowo-liberalne, a wśród nich: lewicowo-socjalistyczne np.: PPS, partie ekologiczne np.: Polska Partia Zielonych, feministyczne np.: Demokratyczna Unia Kobiet;

3. socjaldemokratyczne np.: SdRP, SLD, UP, Krajowa Partia Emerytów i Rencistów, Ruch Ludzi Pracy;

4. liberalne, m.in. Kongres Liberalno-Demokratyczny, Unia Demokratyczna, UW, SD;

5. agrarne ( w tym niektóre według ujęcia tradycyjnego traktowane jako ludowe) m.in. PSL, PSL-Porozumienie Ludowe, PSL (Mikołajczykowskie), PSL „Solidarność”, Przymierze „Samoobrona”, Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie, Partia Ludowo-Demokratyczna, Przymierze dla Polski;

6. chrześciajńsko-demokratyczne np.: Stronnictwo Pracy, Porozumienie Centrum, Partia Chrześcijańskich Demokratów, Stronnictwo Demokracji Polskiej, Porozumienie Polskich Chrześcijańskich Demokratów, Chrześcijańska Demokracja III RP;

7. niepodległościowe, np.: KPN, KPN-Ojczyzna, KPN-Obóz Patriotyczny, Ruch Odbudowy Polski, Ruch Katolicko-Narodowy, Ruch dla Rzeczpospolitej, Ruch Trzeciej Rzeczpospolitej, Ruch Społeczny „Alternatywa”;

8. konserwatywne (w tym konserwatywno-liberalne), m.in. Unia Polityki Realnej, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Partia Konserwatywna, Stronnictwo Konserwatywni-Ludowe, Platforma Obywatelska, Partia Stu, Republikanie, Przymierze Prawicy;

9. narodowe, m.in. Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, Stronnictwo Narodowe „Ojczyzna”, Front Polski, Porozumienie Polskie.

• według kryterium zasadniczych stereotypów doktrynalnych wyróżniamy trzy typy stereotypów (orientacji) i odzwierciedlających je partie polityczne. Możemy je określić mianem:

1. liberalnych (indywidualizm w wymiarze aksjologicznym i socjoekonomicznym). Postawie tej najbliższe były programy takich partii, jak: Unia Demokratyczna, Kongres Liberalno-Demokratyczny a następnie Unia Wolności i w dużej mierze Platforma Obywatelska;

2. konserwatywnych (w różnych wersjach, wynikających m.in. ze stosunku do wartości chrześcijańskich) - indywidualizm w wymiarze socjoekonomicznym i kolektywizm w wymiarze aksjologicznym. Partie, które wyrażają taką orientację to m.in.: Porozumienie Centrum, Konfederacja Polski Niepodległej, Ruch Odbudowy Polski, partie chłopskie, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Ruch Społeczny Akcja Wyborcza „Solidarność” i większość innych podmiotów w ramach AWS lub tych, które powstały po jego dezintegracji np.: Liga Polskich Rodzin, Prawo i Sprawiedliwość;

3. socjaldemokratyczne - kolektywizm w wymiarze socjoekonomicznym, indywidualizm w wymiarze aksjologicznym. Do partii, które reprezentują ten typ postaw, zaliczamy: Sojusz Lewicy Demokratycznej, Unia Pracy, a także populistyczne ugrupowania z ostatnich wyborów np.: Samoobronę.

Platforma Obywatelska: ugrupowanie (początkowo programowo-apartyjne) utworzone w styczniu 2001 roku przez Andrzeja Olechowskiego, Macieja Płażyńskiego i Donalda Tuska z udziałem głównie byłych członków Unii Woności, Ruchu Społecznego AWS i Stronnictw Liberalno Konserwatywno-Ludowego w związku z wyborami parlamentarnymi 2001 roku. Platforma dyskontowała relatywny sukces (II miejsce) A. Olechowskiego, kandydata środowisk liberalnych w wyborach prezydenckich 2000 roku. PO prowadziła kampanię wyborczą pod hasłem „Szansa dla Polski”, eksponując w swoim programie wartości konserwatywno-liberalne, a zwłaszcza popierając wolnorynkowe tendencje w gospodarce i przyśpieszenie integracji europejskiej. Wbrew wcześniejszym prognozom przyznającym nowo powstałem ugrupowaniu ponad 20% poparcia, PO uzyskała zaufanie 12,68% elektoratu i zdobyła 65 mandatów.

Unia Pracy: partia polityczna o orientacji socjaldemokratycznej, utworzona 7 czerwca 1992 roku, przez środowiska „lewicy solidarnościowej” („Solidarności Pracy”, Ruchu Demokratyczno-Społecznego, części Polskiej Partii Socjalistycznej) i byłych członków Polskie Unii Socjaldemokratycznej. Powstanie UP było próbą powołania ugrupowania „ponad podziałami”. W Sejmie I kadencji UP dysponowała 7 mandatami poselskimi.
W wyborach 19 września 1993 roku UP uzyskała poparcie 7,3% wyborców, zdobywając 41 mandatów poselskich oraz dwa mandaty senatorskie. W 1997 roku partia nie wchodząc do parlamentu uległa dezintegracji. Po opuszczeniu szeregów UP m.in. przez byłego przewodniczącego Ryszarda Bugaja nowym liderem w marcu 1998 roku został Marek Pol. W listopadzie 2000 roku UP podpisała porozumienie z SLD w celu powołania koalicji wyborczej. W wyborach 23 września 2001 roku koalicja SLD-UP uzyskała 216 mandatów poselskich i 75 senatorskich. Unia Pracy zdobywając w ramach porozumienia 16 mandatów poselskich powołała własny klub poselski.

Kierunki i zadania polityki gospodarczej RP.

Próby podnoszenia efektywności gospodarki centralnie sterowanej przed 1989 rokiem okazały się bezskuteczne. Planowanie centralne nie służyło rzeczywistej działalności gospodarczej, ale centralnemu podejmowaniu decyzji gospodarczych. W procesie transformacji należało dokonać zmian strukturalnych. Nowym wymogom nie odpowiadała dotychczasowa struktura produkcji. Wymagało to stopniowego zmniejszania udziału przemysłu ciężkiego a także rolnictwa w produkcie krajowym brutto i zwiększeniu roli usług. Wraz z restrukturyzacją przemysłu i jego modernizacją oraz wzrostem udziału handlu zagranicznego w obrotach światowych niezwykle ważne znaczenie miał rozwój infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej oraz szkolenie wykwalifikowanej kadry. Podstawy polityki makroekonomicznej oraz założenia przekształceń systemowych w Polsce zostały określone w „programie Balcerowicza”, który wyznaczał działania pierwszego rządu składającego się z osób, wcześniej należących do „Solidarności”. Zakładał on strategię szybkiego osiągnięcia równowagi gospodarczej, w tym przede wszystkim stłumienia hiperinflacji oraz szybkiego uruchomienia działania mechanizmu rynkowego przy założeniu, że dalsze reformy systemowe będą prowadzone w „drugiej kolejności”, jako że ich realizacja wymaga dłuższej perspektywy czasowej. Doprowadziło to do tak zwanej „terapii szokowej”, która kierowała się doktryną monetarystyczną. Polegała ona na zahamowaniu hiperinflacji i odbudowie zaufania do pieniądza krajowego. Polityka stabilizacyjna obejmowała bowiem budżet państwa, ceny, płace, politykę monetarną i walutową. Równoważeniu budżetu miała służyć większa dyscyplina fiskalna, zakaz zaciągania oprocentowanego kredytu na pokrycie deficytu w banku centralnym oraz istotne ograniczenie licznych poprzednio stosowanych ulg podatkowych. Kierując się zasadami gospodarki rynkowej zliberalizowano ceny. W programie przyjęto założenie, że działania równoważące budżet i liberalizacja cen nie będą prowadziły do inflacji jedynie pod warunkiem „zakotwiczenia” całego układu finansowego, zaś rolę „kotwic” pełniły: twarda polityka budżetowa zarówno po stronie egzekwowania wpływów , jak i od strony oszczędności w zakresie wydatków, restrykcyjna polityka monetarna, oraz jednolity stały kurs walutowy. Przechodzenie do gospodarki rynkowej nie jest możliwe bez prywatyzacji aktywów publicznych, która powinna towarzyszyć deregulacja i liberalizacja. Prywatyzacja na szeroką skalę szczególnie wielkich przedsiębiorstw może być efektywna wtedy, kiedy towarzyszą jej, a nawet ją wyprzedzają rekapitalizacja i restrukturyzacja. W innym przypadku sama zmiana własności państwowej na własność prywatną może być podejmowana jako „wysoce niebezpieczna fikcja”. Na pierwszy plan wraz z prywatyzacją wysuwa się także sprawa restrukturyzacji przemysłu na każdym jego poziomie. Sam przemysł okazał się mało podatny i w niewielkim stopniu przygotowany do zmiany partnerów działania. Wysiłki reformatorów w coraz większym stopniu muszą koncentrować się na polityce przemysłowej, rozwoju technologii, promocji przedsiębiorczości, wspierania inwestycji i generalnej restrukturyzacji przemysłu, w tym również na potrzeby ochrony środowiska i zasobów energetycznych. W początkowym okresie transformacji systemowej szczególną uwagę zwracano na stabilizację makroekonomiczną i na prywatyzację. Mniej uwagi poświęcono natomiast reformą finansowym i bankowości. Lata 1990-1995 pokazały jednak, że banki i instrumenty finansowe mogłyby odegrać większą rolę w przyspieszeniu procesu prywatyzacji. Banki powinny być bowiem motorem dla prywatyzacji i reform systemowych, powinny je ciągnąć do przodu, a nie stać w miejscu i zaledwie popychać od tyłu. Polska należy do grupy krajów o wysokim poziomie ryzyka bankowego.
W kalkulacjach dotyczących wchodzenia na taki rynek banków zachodnich niewątpliwie ten element jest również uwzględniany. Skuteczność restrukturyzacji mógłby znacznie podnieść kapitał zagraniczny. Jego udział do 1994 roku powoli wzrastał, ale nadal był niewystarczający w stosunku do potrzeb. Nowo prywatyzowane przedsiębiorstwa potrzebują jednak inwestora wiodącego, aktywnego, wnoszącego zarazem wiedzę i praktyczne doświadczenie w zakresie zarządzania, zdolnego do zorganizowania dokształcania i przekwalifikowania robotników do wykonywania nowych zawodów w zrestrukturyzowanym przedsiębiorstwie. Niski popyt wewnętrzny, z powodu niskich płac i załamania się handlu z krajami Europy Wschodniej, jeszcze bardziej wskazuje na pilną potrzebę szerszego otwarcia się rynków zachodnich krajów uprzemysłowionych dla towarów z Polski i innych krajów Europy Wschodniej. Powszechny niedostatek kapitału wewnętrznego niezbędnego do procesu restrukturyzacji i prywatyzacji wskazuje na potrzebę napływu kapitału zagranicznego. Może on się przyczynić do wzrostu płac i kreacji nowych miejsce pracy. Wzrastające w Polsce bezrobocie było również wynikiem powolnego sposobu prywatyzacji. Na jego powolne tempo wpływał brak wykształconych instytucji rynkowych, w tym także słaba rola systemu bankowego w procesie prywatyzacji. Ograniczają także istniejąca w Polsce przewaga polityki nad ekonomią.

Rodzina w polityce społecznej RP.

Często powiada się, że człowiek jest nie tylko istotą społeczną, ale również istotą rodzinną. Można więc powiedzieć, iż staje się on istotą społeczną poprzez rodzinę i dzięki rodzinie. Rodzina jest - jak to określił św. Tomasz z Akwinu - „naturalną wspólnotą dnia codziennego”. W sensie socjologicznym rodzina jest jedną z grup społecznych, chociaż odznacza się dużą specyfiką i ma niepowtarzalny charakter. Rodzina to grupa społeczna skupiająca we wspólnym ognisku domowym ludzi połączonych więziami pokrewieństwa, świadczących sobie wzajemną pomoc i opiekę. Państwa, doceniając wielkie znaczenie rodziny, starają się zagwarantować jej możliwie najlepsze warunki rozwoju. Temu celowi służą odpowiednie przepisy konstytucyjne
i ustawowe, a także otaczanie rodziny przez państwo rozmaitymi programami pomocy i wsparcia. Uchwalona 2 kwietnia 1997 roku Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej już w rozdziale I poświęconym zasadniczym dla państwa sprawom dostrzega problem rodziny i małżeństwa. Stanowi mianowicie, że „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczpospolitej Polskiej” (art. 18). W innym zaś miejscu Konstytucja nakazuje państwu uwzględniać w swej polityce społecznej i gospodarczej dobro rodziny, a nadto przyznaje rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza rodzinom wielodzietnym i niepełnym, prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych (art.71 ust.1). Na obecną postać polskiej rodziny składają się przemiany, stanowiące skutek okresu transformacji ustrojowej lat dziewięćdziesiątych. Nastąpiło znaczne rozwarstwienie dochodowe, które pogłębiło istniejące już podziały i spowodowało powstanie nowych. Liczba rodzin utrzymujących się z pracy najemnej znacznie się zmniejszyła. Ich głowy rodziny zostały zwolnione z pracy, bądź założyły własne przedsiębiorstwa. W pierwszym przypadku na ogół zasiliły one szeregi bezrobotnych, a jeśli nie zdobyły innego miejsca pracy w czasie pobierania zasiłku, weszły wraz z rodzinami w sferę ubóstwa utrzymując się z zasiłków społecznych lub często z dorywczej pracy „na czarno”. Polityka popierania rodziny sięga w Polsce tradycjami do 1924 roku, kiedy wprowadzono urlopy i zasiłki macierzyńskie. W okresie po zakończeniu drugiej wojny światowej polityka rodzinna działała jako jeden z instrumentów ustrojowych i była adresowana przede wszystkim do rodzin pracowniczych. Obok rozwoju świadczeń pieniężnych, wobec ogromnego wzrostu zatrudnienia kobiet, położyła ona nacisk na rozwój urządzeń wychowawczych dla dzieci - żłobków i przedszkoli. W okresie transformacji ustrojowej słuszną zasadę respektowania prawa rodziny do wychowania dzieci zinterpretowano w sposób ograniczający odpowiedzialność państwa za wspieranie rodziny w sprawowaniu jej funkcji wychowawczych i edukacyjnych. W rezultacie nastąpiło znaczne ograniczenie liczby żłobków, a także przedszkoli. Równocześnie zmniejszono znacznie wysokość środków przeznaczonych na pomoc społeczną. W polityce rodzinnej okresu transformacji można wyróżnić dwie orientacje. Pierwsza, ogranicza odpowiedzialność instytucji publicznych za wspieranie rodziny i dopatruje się możliwości rozwiązywania związanych z tym problemów w decentralizacji administracji publicznej i w rozwoju sektora usług świadczonych przez organizację pozarządowe i podmioty prywatne. Realizacja założeń tej w znacznej mierze słusznej orientacji przyniosła znaczne spustoszenia w odziedziczonej z okresu poprzedzającego transformację infrastrukturze usług społecznych. Oprócz wymienionych już żłobków i przedszkoli dotyczyło to ośrodków kultury, sportu i rekreacji. Za przeniesieniem znacznej części uprawnień władczych i odpowiedzialności organom samorządu terytorialnego nie poszedł odpowiedni transfer środków finansowych. Druga orientacja znalazła swój wyraz w programie przyjętym przez rząd lewicowy w czerwcu 1997 roku. Inwestycje w młode pokolenie, hasło, które przyświecało także pierwszej orientacji zostało przez drugą odmiennie zinterpretowane. Postulowano w nim zwiększenie wydatków budżetowych państwa na oświatę, w tym na wychowanie przedszkolne, na zdrowie, kulturę i wypoczynek. Program ten miał być realizowany głównie na szczeblu lokalnym przy uwzględnieniu potrzeb obszarów wiejskich oraz ubogich warstw ludności. Koalicja, która objęła rządy pod koniec 1997 roku przystąpiła do pracy nad nowym programem „polityki prorodzinnej”. Jej założeniem było „stworzenie rodzinie warunków do pełnego rozwoju i funkcjonowania poprzez wspomaganie jej we wszystkich fazach rozwoju”. Program ten nosi cechy dokumentu łączącego idee obydwu omówionych wyżej orientacji. Próby realizacji tego programu były jednym z czynników załamania się w latach 2000-2001 finansów publicznych. Pomoc rodzinie odbywa się poprzez działania w sferze moralnej, materialnej i prawnej. W pierwszej sferze chodzi o utrwalenie systemu wartości sprzyjającego dobrobytowi rodziny, przede wszystkim poprzez edukację. Młodzież powinna dostrzec znaczenie altruizmu w systemie ładu społecznego i stosunków międzyludzkich. Do działań w sferze materialnej należy przede wszystkim zwalczanie bezrobocia i ubóstwa we wszystkich jego formach, a także ciągłe doskonalenie form pomocy rodzinie, zarówno publicznych, jak prywatnych. Wśród instrumentów prawnych wspierania instytucji rodziny wymienimy stworzenie prawnych warunków dla adopcji dzieci sierocych, porzuconych lub niepełnosprawnych, przebywających w domach dziecka oraz budowanie racjonalnego systemu osłon socjalnych. W tej pierwszej sprawie zakończono prace legislacyjne zmierzające do znacznego ułatwienia procesu adopcji dzieci wychowujących się poza rodziną biologiczną, a także zastępczą. Sprawą od lat gorąco dyskutowaną jest zasadność krępowania swobody kobiety
w decydowaniu o urodzeniu dziecka. Potępienie używania środków antykoncepcyjnych i wprowadzenie zakazu dokonywania aborcji nie gwarantuje warunków potrzebnych do wychowania dzieci. Głośne w środkach masowego przekazu porzucanie noworodków w bramach domów i w śmietnikach powinno być wzięte pod uwagę w dyskusjach nad tym problemem. Na bezpośrednią państwową politykę rodzinną składa się system transferu dochodów oraz pomocy w sferze wychowania, opieki zdrowotnej, zatrudnienia, mieszkalnictwa
i świadczeń społecznych. Te ostatnie przyjmują postać obowiązkowych świadczeń pieniężnych i w naturze oraz uznaniowych świadczeń z pomocy społecznej. Państwo może też wpływać na sytuację materialną rodziny poprzez system podatkowy i to zarówno w postaci ulg podatkowych, jak i dodatkowych obciążeń podatkowych. Te ostatnie zostały wprowadzone w Polsce w pierwszych latach po zakończeniu drugiej wojny światowej, a następnie zniesione. Obciążały one osoby wolne w wieku zawierania małżeństw i miały stanowić zachętę do wchodzenia w związki małżeńskie. Według stanu prawnego z końca 2001 roku w Polsce działa rozbudowany, ale stopniowo kurczący się państwowy system wsparcia rodziny. Obejmował on zarówno bezpośrednie świadczenia pieniężne, jak i świadczenia w naturze. Podobnie jak inne świadczenia socjalne, zasiłki wspomagające rodziny uległy w okresie transformacji ustrojowej znacznemu ograniczeniu, tak pod względem liczby korzystających z nich rodzin, jak pod względem wysokości poszczególnych zasiłków oraz sumy środków zużytych na nie w wyrazie absolutnym i w stosunku do wartości produktu narodowego brutto. Ze świadczeń socjalnych wypłacanych do końca 2001 roku jako pierwsze wymienię świadczenia dla kobiet w ciąży oraz kobiet wychowujących dzieci zwane zasiłkiem porodowym. Został on skasowany z początkiem 2002 roku przez jedną z ustaw tak zwanych okołobudżetowych i zastąpiony zasiłkiem macierzyńskim z pomocy społecznej, będzie więc przysługiwał jedynie najbiedniejszym. Koalicja rządząca od wyborów z września 2001 roku ujednoliciła kryteria przyznawania zasiłków wychowawczych, rodzinnych, pielęgnacyjnych oraz zasiłków z Funduszu Alimentacyjnego, obniżyła zasiłki chorobowe, wprowadziła zasady przyznawania stałego zasiłku z pomocy społecznej oraz ograniczyła zasięg i wysokość renty socjalnej. Nastąpiła też zmiana zasad waloryzacji wszystkich świadczeń socjalnych. Do wymienionych wyżej instrumentów, głównie finansowych, wspomagających rodzinę, dodać należy sieć żłobków, przedszkoli i poradni, a lokalnie także telefonów zaufania, które razem wzięte odgrywają, lub mogłyby odgrywać znaczną rolę w polepszeniu położenia rodziny i dzieci. W procesie transformacji ustrojowej pominięto, niestety, wiele istotnych aspektów socjalnych i wymuszono zamknięcie wielkiej części infrastruktury służącej sprawom dzieci i rodziny. Sektor prywatny, który miał wstąpić w miejsce likwidowanych placówek nie okazał się tak sprawny, jak zakładano, a ponadto oferuje swe usługi po daleko wyższych cenach, aniżeli miało to miejsce w urządzeniach publicznych.

Dwa punkty widzenia:

• ujęcie socjologiczne- rodzina jest to grupa osób powiązanych ze sobą specyficznymi więzami, więzi te są dwojakie:

1. krwi- pokrewieństwo

2. inne więzi formalne np.: małżeństwo

• ujęcie prawne- rodzina jako instytucja społeczna, różni się od innych instytucji (głownie celami)

Małżeństwo: określenie w Polsce- sformalizowany związek obojga ludzi płci przeciwnych (w świecie jest jednak inaczej)

Klasyfikacja małżeństw:

1. płeć:

1. małżeństwo heteroseksualne- płeć jest przeciwna

2. małżeństwo homoseksualne -partnerzy są tej samej płci

W Unii Europejskiej małżeństwa są zrównane w prawach niezależnie od płci partnerów, Polska będzie musiała po wejściu do UE zweryfikować swoje prawo.

2. z punktu widzenia liczby partnerów:

1. małżeństwa monogamiczne

2. małżeństwa poligamiczne:

• klasyczne- jeden mężczyzn kilka kobiet, tak jest w islamie;

• poliandria- jedna kobieta kilku mężczyzn, nie występuje w żadnym państwie.

3. pochodzenie partnerów:

1. endogeniczne- z tej samej zbiorowości społecznej ,nie występują tu istotne różnice wykształcenia czy klasy społecznej

2. egzogeniczne- z różnych zbiorowości społecznych ,występują tu wyraźne różnice (rozwody występują tu 8- krotne częściej)

4. obyczajowość w zawieraniu małżeństwa:

1. świeckie- ślub cywilny

2. wyznaniowe- ślub kościelny

3. drogą wymiany, zakupu porwania (wśród zbiorowości romskiej), kontraktu (poza plecami osób zainteresowanych), konsensualne (związek dwojga ludzi ,jednak brak formalnego aktu ślubu-najczęściej konkubinat- prawo rozciąga się także na ta formę)

Rodzina to podstawowa grupa społeczna. Wynika to z przyczyn:

• historycznych- najdłużej istniejąca struktura organizacyjna ,jedna z najstarszych form (trudno dziś stwierdzić czy najstarsza, gdyż wcześniej mogło być myślistwo) ,jest grupą uniwersalną czyli była, jest i będzie -występuje we wszystkich formacjach społeczno- politycznych .Alternatywą jest ruch hipisowski, dzieci kwiaty czy też sekty.

Rodzina jest podstawową grupą społeczną ze względu na funkcje jakie spełnia.


W rodzinie można zaobserwować zmiany w ciągu kilkuset lat:

• problem liczebności rodziny- zmniejszenie ilości kobiet;

• funkcja wychowawcza - kiedyś prowadzona głownie w rodzinie, dziś występuje szereg instytucji zajmujących się wychowaniem dzieci;

• zaspokajanie potrzeb materialnych- po przez rodzinne gospodarstwa, dziś istnieje rozdział, wykonywanie pracy poza rodziną w różnych zawodach (problemy poza rodziną);

• kierowanie rodziną- dominuje układ patryjalchalny czyli mężczyzn decyduje
  w rodzinie (głownie chodzi tu o byt materialny), zdarzały się społeczności matryjalchalne. Obecnie dominują układy partnerskie wymuszone aktywnością zawodową kobiet, niekiedy jedynego żywiciela rodziny, pracującego.

Rodziny klasyfikacja -dwa rodzaje rodzin:

1. pochodzenia- z której pochodzimy ,nasi rodzice i rodzeństwo (jedna rodzina
   w całym naszym życiu);

2. prokreacji- sami zakładamy rodzinę czyli współmałżonek i dzieci (wiele rodzin
   w naszym życiu).

Rodziny- liczba pokoleń:

1. małe - wąska- tworzą ją dwa pokolenia czyli rodzice i dzieci;

2. duże- szeroka (wielopokoleniowa) tworzą ją rodzice i dzieci oraz babcia, dziadkowie, wnuczęta itd.

Rodzina:

1. pełna- rodzice plus przynajmniej jedno dziecko;

2. niepełna- rodzic plus przynajmniej jedno dziecko.

Małżeństwo bezdzietne (socjologiczne) nie traktowane jest jako rodzina>

Funkcje rodziny (każdy uważa różne funkcje rodziny):

1. seksualna- stanowi emocjonalną i biologiczną podstawę małżeństwa .Brak powoduje :

• rozpad pożycia;

• rozpad małżeństwa.

Niewłaściwy sposób:

• różnica w potencjałach seksualnych partnerów (może odbywać się poza małżeństwem);

• różnica w zachowaniach i oczekiwaniach seksualnych;

2. prokreacja- dobre wykonywanie funkcji rozrodczej- przychodzenie dzieci na świat. Powoduje:

• wewnętrznie- przedłużenie ciągłości biologicznej rodziny;

• zewnętrzne- płaszczyzna społeczna.

3. wychowawcza- czyli stosunki na polu rodzice- dzieci, wychowywanie dzieci przez rodziców ,celem jest przygotowanie dzieci do życia samodzielnego. Inna płaszczyzna:

• wychowywanie małżonków względem siebie- w przypadku małżeństw egzogenicznych;

• dzieci mogą wychowywać rodziców - problem wykształcenia rodziców i jego poziomu
  w stosunku do dzieci.

4. opiekuńcza- realizowana wobec niesamodzielnych członków rodziny:

• dziecka;

• seniorów- dziadka, babci;

• chorujących;

• niepełnosprawnych.

5. ekonomiczna- zapewnienie rodzinie materialnych podstaw bytu ,realizowana przez pracujących członków rodziny. Dwa zjawiska:

• dochody na jednego członka rodziny;

• jak gospodarujemy naszymi dochodami.

6. ekspresyjno-rekraacyjna: dwie płaszczyzny:

• każdy członek rodziny powinien chcieć i móc spędzać z rodziną jak najwięcej czasu

• ekspresyjna:

1. rodzina jest tym miejscem ,gdzie są zaspakajane niematerialne potrzeby np.: miłości , uznania

2. traktuje się jako schronienie ,azyl dla naszych kłopotów na zewnątrz np.: w pracy

GŁÓWNE PODMIOTY STOSUNKÓW MIEDZYNARODOWYCH

Według I.Poiuk-Rysińskiej uczestników stosunków międzynarodowych można zdefiniować jako „podmioty zdolne do aktywności międzynarodowej, a więc do zmieniania lub amiędzynarodowych można zaliczyć : państwa, narody, organizacje międzynarodowe oraz uczestników transnarodowych.

Państwa

Państwa należą do najważniejszych uczestników i podmiotów międzynarodowych stosunków politycznych. Podstawą ich funkcjonowania są systemy polityczne, w obrębie których funkcjonują oraz normy prawa międzynarodowego. Państwa mają zasadniczy wpływ na dynamikę i rozwój stosunków międzynarodowych. Kreują, regulują i determinują całość stosunków międzynarodowych. Mają nie zmienne prawo do suwerennego działania na arenie międzynarodowej realizując różnorodne formy swej aktywności międzynarodowej, począwszy od zawierania umów po korzystanie ze środków pokojowego załatwiania sporów.

Atrybuty uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych :

• Celowa, świadoma, zorganizowana całość

• Zdolność do samodzielnego działania w skali międzynarodowej

• Zdolność do wywierania wpływu na stosunku międzynarodowe

Atrybuty państwowości, czyli powstanie państwa :

• Wyzwolenie się spod obcego panowania np.: Polska

• Rozpad jakiegoś państwa np.: Austro - Węgry

• Oderwanie się części terytorium od istniejącego już państwa :

• 1901 r. - Panama od Kolumbii

• 1971 r. - Bangladesz od Pakistanu

• 1992 r. - Erytrea od Etiopii

• Połączenia się dwóch lub więcej terytoriów w jedna całość :

• Tanganika + Zanzibar = Tanzania

Powstanie państwa jest procesem historycznym i długotrwałym. Państwo powstaje z woli ludzi zamieszkujących dane terytorium. Państwo, które nie powstaje w demokracji może mieć problemy z akceptacją innych państw i funkcjonowaniem w środowisku międzynarodowym. Państwo może być uznane albo w drodze faktów, albo w drodze faktów przez podpisanie umowy o wymiarze międzynarodowym.

Cechy państwa :

• Najbardziej skomplikowana grupa społeczna i organizacja

• Najbardziej wpływowy, aktywny i dynamiczny uczestnik stosunków międzynarodowych

• Organizacja terytorialne, która ma do dyspozycji określone terytorium

• Organizacja powszechna, która daje wszystkim ludziom znajdującym się na jego terytorium obywatelstwo

• Organizacja absolutna, która reguluje wszystkie dziedziny życia ludzi tam zamieszkujących

• Organizacja suwerenna, która w sposób samowładzy rządzi na swoim terytorium

• Organizacja posiadająca całkowity monopol na przymus

Funkcje państwa :

• Rozjemcy - wchodzi w system prawny i dokonuje rozjemstwa

• Obronna - broni praw

• Inwestycyjna - inwestuje w ludzi

• Biurokratyzacji - państwo strzeże się przed samym sobą

Według zakresu efektywności zdolności do działań międzynarodowych, wszystkie państwa można podzielić na następujące grupy :

• Mocarstwa uniwersalne - zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych np.: USA

• Mocarstwa sektorowe - zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np.: w gospodarce - Japonia

• Mocarstwa regionalne - zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie np.: Francja

• Państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej np.: Polska

Narody

Naród to wielka społeczność związana wspólnotą losów historycznych, kulturą, językiem, niekiedy religią, zamieszkują oni jedni terytorium oraz łączy ich wspólnota życia ekonomicznego. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów, dążenie do poszanowania prestiżu narodowego oraz działanie mające na celu tworzenie i umacnianie własnego państwa. Narody mogą stać się podmiotami stosunków międzynarodowych tylko pod warunkiem dysponowania swą organizacją lub przynajmniej reprezentacją.

Można wyróżnić dwa kierunki procesów narodowotwórczych :

• narodowo-twórcza rola państwa, czyli państwo prowadzi świadomą, celową politykę na rzecz utrzymania jedności narodu

• państwowo-twórcza rola narodu, czyli gdy naród dąży do utworzenia własnego państwa

Narody w stosunkach międzynarodowych mogą uczestniczyć :

• pośrednio - narody, które posiadają własne państwo

• bezpośrednio, czyli państwa, które nie posiadają własnego państwa, ani struktur pośredniczących w stosunkach międzynarodowych

Kwestia narodowa ujawnia się trzema etapami :

• pod koniec XIX wieku, kiedy zaczęły się działania zmierzające do zjednoczenia Niemiec i Włoch

• po I wojnie światowej, na tle różnic narodowościowych, rozpad Austro-Węgier

• po II wojnie światowej, czyli z ruchami dekolonizacyjnymi

Narody w porównaniu z państwami mają ograniczony zakres zdolności do działań międzynarodowych. Mogą one nawiązywać i utrzymywać stosunki z innymi uczestnikami, ale ich ranga jest niższa od stosunków międzypaństwowych. Narody mogą zwierać traktaty międzynarodowe ; mogą uczestniczyć w pracach organizacji międzynarodowych i mogą wchodzić w skład różnych związków państw, ale nie ma zasadach zupełnego członkostwa.

Nacjonalizm - ideologia, gdzie wartością nadrzędną uznawany jest własny naród, a wszelkie działania polityczne są podejmowane i oceniane przez pryzmat dobra i interesów tego narodu. Polityka nacjonalizmu, polega na wyzwalaniu państw

Internacjonalizm - to proces umiędzynaradawiania różnych form życia społecznego państwa. Polityka internacjonalizmu, polega na tym aby wolne narody mogły żyć w zgodzie

Zasada samostanowienia narodów - oznacza, że każdy naród ma prawo do utworzenia własnego państwa

Organizacje międzynarodowe

Organizacja międzynarodowa powstaje wtedy, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływanie wzajemnie oraz uznaje celowość ich powtarzania, zabezpieczania normatywno-organizacyjnego i kontrolowania. Samo powstanie organizacji międzynarodowej zależy od występowania stosunkowo wysokiego stopnia zgodności interesów państw, które mają stać się jej członkami, a warunkiem jej powodzenia jest względnie stały charakter takiej zgodności. Organizacje rządowe - zrzeszają tylko państwa. Organizacje pozarządowe - zrzeszają osoby prawne i fizyczne

Według kryterium zakresu kompetencji przedmiotowych organizacje międzynarodowe dzielą się na :

• Wszechstronne

• ONZ

• Organizacja Państw Amerykańskich

• Organizacja Jedności Afrykańskiej

• Wyspecjalizowane

• FAO

• UNESCO

• Bardzo duża część organizacji pozarządowych

Według kryterium przestrzennego organizacje dzielimy na :

• Uniwersalne np.: ONZ

• Regionalne np.: Wspólnota Europejska

• Mieszane np.: NATO

Według kryterium interesów i potrzeb organizacje można podzielić na :

• Organizacje polityczne np.: Unia Zachodnioeuropejska

• Organizacje gospodarcze np.: Wspólnota Europejska

• Organizacje kulturalne i oświatowe np.: UNESCO

Funkcje organizacji międzynarodowej :

• Stabilizacja zmierzająca do utrzymania i utrwalenia statusu quo politycznego, ekonomicznego lub kulturalnego

• Legalizacja, która sprowadza się do potwierdzenia ważności nowych sytuacji faktycznych w stalunkach międzynarodowych

• Integracja zbliżająca uczestników stosunków międzynarodowych wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspokajania wspólnych potrzeb i interesów

Wśród organizacji pozarządowych można wyróżnić :

• Polityczne - Światowa Unia Chrześcijańsko - Demokratyczna

• Sportowe - Międzynarodowa Federacja Lekkiej Atletyki

• Wyznaniowe - Światowy Kongres Żydów

• Naukowe - Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego

• Kulturalne i oświatowe - Międzynarodowa Federacja Operatorów Filmowych

Uczestnicy transnarodowi

Uczestnicy transnarodowi to osoby, które łączą siły w skali międzynarodowej, po to, aby coś zrobić. Zajmują się sprawami, którymi państwo nie jest w stanie zaspokoić.

Istota i zakres podmiotów transnarodowych :

• Kryzys zaufania do państwa

• Zwątpienie w wartość dobrobytu

• Zakończenie „zimnej wojny” i upadek żelaznej kurtyny

• Rozwój technologii, postęp w edukacji

Uczestnicy transnarodowi nie biorą żadnych środków pieniężnych od państw, starają się nie podporządkowywać żadnemu państwowi. Kapitałem uczestników transnarodowych są pieniądze przeznaczone od zwolenników transnarodowych.

Cele organizacji transnarodowych :

• Przepływ idei i poglądów

• Polityczne

• Ekonomiczne

• Kulturalne

• Wpływ na opinię publiczną

• Socjalne

Typy uczestników transnarodowych :

• Wielkie grupy społeczne z ich organizacjami np.: Palestyńczycy, Kurdowie, Światowy Kryzys Żydów, społeczność Romska

• Małe grupy społeczne wraz z ich organizacjami np.: Światowy Ruch pokojowy, Światowy Ruch Rozbrojeniowy, Masowy Ruch Obrońców Środowiska

• Korporacje transnarodowe - dysponują wielką ilością funduszy, nie mają własnego państwa, ich celem jest powiększenie swoich funduszy, istnieją w wielu państwach, najczęściej słabo rozwiniętych np.: Nike, Reebok, General Motors

• Organizacje pozarządowe - posiadają uczestników pozarządowych i rządowych, cele realizują bardzo skutecznie. Przeprowadzają akcje charytatywne dzięki rozwojowi telekomunikacji

ISTOTA I FUNKCJE PAŃSTWA

Funkcje państwa to całokształt działalności państwa w doniosłych sferach życia politycznego i społecznego lub skutki działalności organów państwa rozpatrywane z określonego punktu widzenia.

Na podstawie kryteriów terytorialnego charakteru państwa i zasięgu skutków działania jego organów wyróżnia się funkcje :

• Zewnętrzne państwa - polegają na zapewnieniu bezpieczeństwa i niezależności w stosunkach z innymi państwami. Sprawując tę funkcję państwa starają się chronić własne terytorium

• Wewnętrzne państwa - realizowana jest poprzez działania zmierzające do utrzymania i umocnienia istniejącego systemu społeczno - gospodarczego, porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego

W skład funkcji wewnętrznych państwa wchodzą :

• Ochronną - gwarantuje bezpieczeństwo obywateli

• Regulacyjna - wpływ poprzez system nakazów i zakazów na zachodzące procesy społeczne

• Kulturowo - wychowawcza - kreuje i upowszechnia poglądy polityczne, filozoficzne i moralne korzystne z punktu widzenia państwa

• Adaptacyjna - państwo zmierza do organizacji swojego aparatu, systemu prawnego i gospodarczego

• Innowacyjna - inicjowanie przez państwo i jego aparat nowych procesów społecznych

• Socjalna - zapewnienie wszystkim obywatelom pracy, godziwego wynagrodzenia, warunków wypoczynku, świadczeń rentowych

• Ekonomiczna - organizowanie życia gospodarczego, określanie zasad podatkowych, kształtu systemu pieniężnego

FORMY PAŃSTWA

Można wymienić kilka kryteriów form państwa :

• Struktura terytorialno-prawna

• Rząd

• Reżim polityczny

Według kryterium struktury terytorialno-prawnej wyróżniamy :

• Państwa unitarne - charakteryzują się jednolitym systemem organów państwowych, jedną władzą najwyższą i jednolitym systemem prawnym. Władza suwerena dotyczy w tym samym zakresie całego państwa

• Państwa związkowe - składa się z wielu państw, które ograniczyły swoją suwerenność na rzecz powołanego przez siebie państwa. W państwie takim występują osobowe systemy organów i prawa. Źródłem złożonej struktury terytorialno-prawnej mogą być różnice narodowe, językowe, historyczne. Można tu wyróżnić :

• Konfederacja - związek państw, które realizuje jedno jasno określone zadanie i którego organy nie są rozbudowane np: Konfederacja Szwajcarska do 1948 roku

• Federacja - państwo związkowe, które realizuje wiele zadań wspólnych dla swoich podmiotów i którego organy są rozbudowane. W typowej federacji władze federalne zajmują się : polityką zagraniczną, polityką obronną, polityką monetarną, emisją wspólnego pieniądza, ochroną handlową, bezpieczeństwem granic zewnętrznych

• Organizacje państw - państwo o wspólnych organach, wspólnych normach prawnych, wspólnym budżecie i przedstawicielstwach dyplomatycznych

• Unie państw :

• Unia Personalna - to związek państw połączonych wspólną głową państw, połączone osobą władcy. Przykładem jest Wielka Brytania

• Unia Realna - związek państw połączonych wspólną głową państw i innymi wspólnymi organami. Przykładem jest Wielka Brytania

Według formy rządów wyróżniamy :

• Monarchie - najwyższa władza należy do osoby sprawującej ją dożywotnio. Rodzaje monarchii można podzielić na :

• Sposób powoływania władcy :

• Elekcyjna - np.: Watykan, Malezja

• Dziedziczna - np.: Wielka Brytania, Monako, Dania

• Okres władzy panującego :

• Konstytucyjna - władza panującego jest ograniczona konstytucją, którą władca sam ustanawia. Przykładem jest Maroko i Suasi

• Absolutna - to taka, w której władza panującego nie jest niczym ograniczona, a jeżeli już to tylko religią. Monarchii absolutnej ubywa. Przykładem jest Arabia Saudyjska, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Watykan

• Parlamentarna - władza panującego jest ograniczona postanowieniami oraz uprawnieniami parlamentu, rządu i sądów

• Republiki - najwyższe organy władzy państwowej, w tym głowa państwa wybierane są na okres określony przez ogół uprawnionych obywateli lub wąskie, z reguły najbogatsze grupy społeczeństwa. Można wyróżnić :

• arystokratyczne - naczelne organy państwa powołane są przez wąskie grupy ludności

• demokratyczne - najwyższe organy państwa powoływane są przez szerokie rzesze obywateli

Według reżimu politycznego wyróżniamy :

• demokratyczny - obywatele mają istotny wpływ na funkcjonowanie państwa, jego politykę i kierunki działania organów państwowych. Odmianą reżimu demokratycznego jest reżim liberalny, w którym władza ogranicza swój zakres działania do spraw niezbędnych

• autokratyczny - skład osobowy, struktura i cele działania aparatu państwowego wyłączone są spod wpływu ogółu obywateli. Możemy tu wyróżnić :

• policyjnego - istnieje ścisła reglamentacja wszystkich sfer życia obywateli

• wojskowy - podstawową rolę w życiu politycznym odgrywa wojsko i organizacje paramilitarne

• totalitarny - organy państwa zmierzają do całkowitej kontroli całości życia obywateli, nie tylko stosunków między ludźmi, ale nawet ich poglądów. Odmiana reżimu totalitarnego jest reżim faszystowski i reżim dyktatury proletariatu. Reżim totalitarny może przejąć formę dyktatury

ISTOTA I TYPY SYSTEMÓW PARTYJNYCH

Według Maurice Duvergera system partyjny to forma i sposób koegzystencji partii politycznych w danym kraju.

Według Giovanniego Sartoriego system partyjny to system interakcji wynikający z konkurencji pomiędzy partiami politycznymi.

Według Jeana Blondela system partyjny to pewna konfiguracja, która w danym kraju powstaje jako skutek wymogów prawnych oraz wzajemnego oddziaływania na siebie partii politycznych.

Jean Blondel typy systemów partyjnych opiera na kryterium ilościowym . Na wpływ systemu partyjnego mają : liczba partii, siła partii, charakterystyka ideowa, charakter poparcia, typ organizacji oraz typ przywództwa.

Jean Blondel wyróżnił cztery systemy partyjne :

1. System dwupartyjny - dwie partie uzyskują około 90% poparcia ; działa w nim wiele partii ; jeśli jedna z nich wygra wybory to zdobywa w parlamencie ponad połowę mandatów, co pozwala na stworzenie większościowego samodzielnego rządu ; w systemie tym nie trzeba tworzyć rządów koalicyjnych np.: Nowa Zelandia

2. System dwu i półpartyjny - legalnie działa wiele partii, ale tylko dwie spośród nich liczą się w walce o władzę, jednak każdej do utworzenia większościowego, samodzielnego rządu brakuje kilka lub kilkadziesiąt mandatów w parlamencie ; najsilniejsza partia uzyskuje 45% poparcia, druga 40% poparcia, natomiast kolejno około 15% poparcia

3. System wielopartyjny z partią dominującą - w systemie tym działa wiele partii, ale żadna nie może zdobyć w wyborach ponad połowę mandatów w parlamencie potrzebnych do utworzenia samodzielnego, większościowego rządu ; system ten prowadzi do utworzenia rządów koalicyjnych ; w systemie tym jedna partia uzyskuje 45% poparcia, natomiast kolejne partie w granicach 15% - 20% poparcia

4. System wielopartyjny bez partii dominującej - w systemie tym działa wiele partii, ale żadna z nich nie zdobywa większości, tylko głosy na każdą partię są rozłożone mniej więcej równo, czyli partie uzyskują około 15% - 20% poparcia

Gordan Smith typy systemów partyjnych opiera na kryterium jakościowym, czyli : wielkości głównych partii oraz stanowiska, jakie partie posiadająca reprezentację parlamentarną zajmują wobec społecznie istotnych kwestii spornych.

Gordon Smith wyróżnia trzy typy systemów partyjnych :

1. System nierównowagi - długotrwała dominacja jednej partii, polegająca na tym, że w długim okresie jedna i ta sama partia zdobywa na tyle znaczące miejsce w parlamencie, że jest zdolna sama utworzyć rząd

2. System rozproszenia - działa w nim znaczna liczba partii, z których żadna nie ma pozycji dominującej, a kilka z nich uzyskuje poparcie wyborcze

3. System równowagi - dwie partie lub też dwa bloki partii politycznych otrzymują podobne poparcie wyborcze

Giovanni Sartori typy systemów partyjnych opiera na kryterium ilościowo - jakościowym

Giovanni Sartori wyróżnia siedem systemów partyjnych :

1. System partii hegemonicznej - legalnie działa kilka partii, ale jedna z nich odgrywa rolę hegemona, a pozostałe partie tę rolę uznają lub godzą się na tą rolę ; nie ma legalnej opozycji

2. System partii predominującej - legalnie działa wiele partii, ale tylko jedna spośród nich cieszy się poparciem, wygrywa wybory i od dłuższego czasu pozostaje u władzy ; działa tu legalna opozycja oraz legalna rotacja u władzy ; opozycję tworzy kilka mniejszych partii, które są ze sobą skłócone

3. System jednej partii - legalnie działa tylko jedna partia, która w sposób nieprzerwany zostaje u władzy ; nie ma legalnej opozycji, ani rotacji u władzy

4. System dwupartyjny - dwie partie są zdolne do konkurowania o absolutną większość mandatów parlamentarnych ; jedna z dwóch partii zdobywa wystarczającą większość parlamentarną, partia ta skłonna jest sama rządzić

5. System ograniczonego pluralizmu - liczy od 3 do 5 partii politycznych

6. System ekstremalnego pluralizmu - liczy od 6 do 8 partii politycznych

7. System zatomizowanego pluralizmu - liczy powyżej 10 partii politycznych

Rola państwa w gospodarce rynkowej

Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa.

Gospodarkę narodową określamy często mianem wielkiego systemu społecznego, chcąc przez to podkreślić, że jest ona pewną całością, składającą się z wielu sprzężonych ze sobą elementów służących wspólnemu celowi zaspakajaniu potrzeb ludzkich, przez produkcję dóbr i usług oraz podział między członków społeczeństwa.

Rozróżniamy trzy podstawowe funkcje w gospodarce:
- funkcja alokacyjna
- funkcja redystrybucyjna
- funkcja stabilizacyjna

Funkcja alokacyjna

Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań sprzyjają­cych optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Jest oczywiste, że pewne dzia­łania państwa mogą w rzeczywistości wpływać negatywnie na alokację zasobów. Zakładamy tu jednak, że państwo zawsze poszukuje rozwiązań pozytywnych. Ogólnie biorąc w gospodarce rynkowej chodzi przede wszystkim o ochronę włas­ności prywatnej oraz o wspomaganie i uzupełnianie, a w pewnych sytuacjach także o korygowanie lub zastępowanie mechanizmu rynkowego. Dominacja własności prywatnej i rynkowego mechanizmu regulowania pro­cesów gospodarczych to dwa główne filary gospodarki rynkowej i zarazem pod­stawowe warunki efektywnego gospodarowania. Dlatego też zasadniczym zada­niem państwa w tej gospodarce jest raczej rozszerzanie prywatnej przedsię­biorczości i rynku, niż ich ograniczanie przez np. zastępowanie własności pry­watnej własnością publiczną i stosowanie administracyjnych (nierynkowych) me­tod regulowania gospodarki. Tego typu działania znajdują uzasadnienie tylko wtedy, gdy prywatna przedsiębiorczość i rynek ewidentnie nie rozwiązują pew­nych problemów.

Do istotnych zadań państwa należy więc m.in.: określanie niezbędnego za­kresu własności publicznej, a w ramach tej formy własności poszukiwanie takich rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na precyzyjne rozgranicze­nie (o ile to możliwe) praw własności do poszczególnych zasobów między różne społeczności, instytucje itd. Chodzi o to, aby te zasoby (obiekty) miały swojego wyrazistego właściciela lub przynajmniej gospodarza, odpowiedzialnego za ich wykorzystanie, gdyż tam gdzie prawa własności nie są określone lub są określone źle, stosunkowo najczęściej dochodzi do marnotrawstwa zasobów. Do istotnych zadań państwa (zwłaszcza w odniesieniu do własności prywatnej) należy też wpro­wadzanie rozwiązań instytucjonalno-prawnych sprzyjających nieustannej wymianie praw własności, która stwarza szansę na to, że zasoby gospodarcze trafiają do tych, którzy potrafią je najlepiej wykorzystać.

Jeśli chodzi o mechanizm rynkowy, to najważniejszym zadaniem państwa jest wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki, w jakich funkcjonują podmioty gospodarcze, do warunków odpowiadających zało­żeniom konkurencji doskonałej. Chodzi w szczególności o usprawnianie systemu obiegu informacji ekonomicznej, zwalczanie struktur i praktyk monopolistycz­nych (ustawodawstwo antymonopolowe i bieżące przeciwdziałanie polityce typu monopolistycznego różnych podmiotów gospodarczych), eliminowanie barier wejścia na rynek itp. Działania tego typu (jeśli są wykonywane dobrze) sprzyjają lepszej alokacji zasobów gospodarczych i maksymalizacji społecznego dobrobytu, gdyż ograniczają skalę błędów w procesie podejmowania decyzji gospodarczych, usprawniają rachunek ekonomiczny oraz utrudniają stosowanie praktyk polegających na niepełnym wykorzystywaniu czynników produkcji przy równoczesnym podnoszeniu cen produktów i usług.

Funkcja stabilizacyjna

Stabilizacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu przez państwo dzia­łań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów, jak: osiągnięcie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wy­eliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej (wahań koniunktu­ralnych) oraz możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa. Spośród nich ce­lem akceptowanym bez zastrzeżeń przez wszystkich ekonomistów jest na dobrą sprawę tylko ograniczanie inflacji. Państwo może osiągać ten cel m.in. przez konse­kwentną (ale też na ogół mało popularną) długookresową politykę ograniczania do­pływu pieniądza do gospodarki oraz hamowania wzrostu dochodów i świadczeń społecznych. Stosunkowo najwięcej kontrowersji wzbudza bieżące regulowanie koniun­ktury. Wynika to m.in. stąd, że oddziaływanie na przebieg koniunktury wymaga bardzo precyzyjnych i zarazem zmiennych w czasie (dostosowywanych do aktualnej sytuacji) posunięć ze strony państwa, których ostateczny wynik jest na ogół niezbyt pewny i które wiążą się ze znacznymi kosztami.

Wyróżnia się zwykle dwa zasadnicze rodzaje polityki makroekonomicz­nej państwa: politykę fiskalną (określaną niekiedy mianem budżetowej) oraz po­litykę monetarną (pieniężną). Polityka fiskalna polega głównie na manipulowa­niu poziomem podatków płaconych przez społeczeństwo i wydatków państwa, natomiast polityka monetarna - na manipulowaniu przez bank centralny (w imieniu państwa) stopą wzrostu podaży pieniądza. Podatki obniżają dochody i ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję indywidualną, a ponadto wpływają na inwestycje, potencjalną produkcję i zatrudnienie. Wydatki państwa wpływają m.in. na wielkość konsumpcji zbiorowej. Zmiany w podaży pieniądza (ilości pie­niądza w obiegu) wpływają z kolei na zmiany stóp procentowych, a pośrednio na inwestycje, budownictwo mieszkaniowe oraz eksport i import.

Funkcja redystrybucyjna

Redystrybucyjna funkcja państwa polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami. Gospodarka rynkowa niejako z natury rze­czy prowadzi do dużych różnic dochodowych (a w efekcie także majątkowych), pre­miując wyższymi dochodami jednostki bardziej przedsiębiorcze i bardziej sprawne. Niwelując różnice dochodowe państwo oddziałuje jednocześnie na strukturę konsum­pcji oraz dostęp do preferowanych społecznie produktów i usług w takich dziedzi­nach życia, jak np. kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, mieszkalnictwo i służba zdrowia. Wzrost znaczenia opiekuńczych funkcji państwa jest związany, z jednej strony, z poziomem rozwoju gospodarczego i aspiracji ludzi w krajach stosunkowo zamożnych, z drugiej zaś strony, z osłabieniem solidarności społecznej i więzi ro­dzinnych, upowszechnieniem się egoizmu i obojętności wobec ludzi zagrożonych ekonomicznie i potrzebujących pomocy.

Głównymi instrumentami realizacji omawianej tu funkcji państwa są: system podatkowy (w tym zwłaszcza tzw. podatek progresywny), wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne oraz systemy różnego typu opłat i cen. Głów­nymi formami pomocy ze strony państwa są różnego typu świadczenia pieniężne (płatności transferowe), w tym świadczenia dofinansowywane przez państwo (np. emerytury i renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych) oraz świadczenia finansowane w całości przez państwo (np. zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla osób niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki miesz­kaniowe), a także świadczenia w naturze, np. świadczenia tego typu w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty.

Ideologia, doktryna, program - istota i zakres pojęć

Myśl polityczna przejawia się w postaci ideologii, doktryny politycznej bądź programu politycznego. Odpowiadając na to pytanie należy wyjść jednak od światopoglądu - który jest całościową wizją rzeczywistości, uporządkowanej według określonych kryteriów, wartości naczelnych, pozwalających określić otaczający nas świat. Jest sposobem patrzenia na prawa rządzące światem.

Częścią całościowej wizji rzeczywistości jest wizja polityki. Całościową wizją polityki jest ideologia.

Ideologia - to usystematyzowany zbiór poglądów i przekonań służących grupom społecznym za podstawę i uzasadnienie ich działalności. Ideologia jest etyczną i intelektualną podstawą działań politycznych podejmowanych przez duże zbiorowości społeczne. Określa główne zasady, które powinny obowiązywać w życiu społecznym, hasłowo - nie wdając się w szczegółowe interpretacje - przedstawia postulowany model państwa i jego instytucji. Ta skrótowość i hasłowość jest dla ideologii typowa. Ma ona bowiem do spełnienia bardzo praktyczne, konkretne zadanie: zmobilizowanie jak najszerszych rzesz do określonych działań politycznych. Ideologia składa się z trzech elementów:

1. wizja rzeczywistości, która odzwierciedla rzeczywistość zastaną

2. system aksjologiczny, który jest podstawą oceniania strukturalizacji i hierarchizacji wizji rzeczywistości zastanej oraz jej transpozycji (zmiany) w wizję rzeczywistości pożądanej

3. dyrektywy praktyczne, które konkretyzują się w postaci doktryny (poziom strategii) oraz programu (poziom taktyki)

D. Bell i R. Aron twierdzili, że ideologia nie ma racji bytu.

Doktryna jest częścią ideologii, zawarte są w niej dyrektywy praktyczne ideologii. Jest nauką, produktem twórczości teoretycznej. Każda doktryna wynika z ideologii . Dotyczy bardzo praktycznych spraw i sposobu ich realizacji. Jest zespołem poglądów teoretycznych. Jest uporządkowanym zbiorem poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa określających przebieg i cel działań wyraźnie określonych w czasie i przestrzeni. A więc doktryna w odróżnieniu od ideologii będzie odnosiła się do konkretnego państwa czy też społeczeństwa. Doktryna zawiera projekt postulowanego porządku społecznego oraz praktyczne wskazania na temat jego realizacji w określonym czasie i przestrzeni. Doktryna czerpie wartości z określonej ideologii.

Jaki jest związek pomiędzy doktryną a ideologią? Mianowicie, można mówić o istnieniu wspólnych, identycznych wręcz wartości, tzw. idei naczelnej. Zadaniem doktryny będzie urzeczywistnienie idei, która jest zawarta w ideologii. Cechą doktryny będzie również to, iż nie koniecznie musi przedstawiać poglądy na całość, czyli na wszystkie elementy politycznego życia społeczeństwa. Ważne jest, aby doktryna posiadała wyraźnie sprecyzowany problem władzy. Z tego też względu w doktrynie politycznej odnajdziemy takie zagadnienia jak problem państwa i prawa, czy opis organizacji politycznego życia danej zbiorowości.

Zatem:

Doktryna jest wizją poszczególnych instytucji, które składają się na władzę, sposób ich działania, jest bardziej opisowa od ideologii, opisujemy a nie oceniamy. Dotyczy poziomu strategii - dłuższy okres czasu i ogólnikowy cel. Pod pojęciem doktryny politycznej rozumie się zbiór uszeregowanych poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa. Porusza ona zagadnienia władzy i ustroju politycznego, ale również wskazuje drogi ich praktycznej realizacji. Uściśleniem doktryny jest program polityczny.

Program jest to propozycja konkretnej zmiany politycznej. Stanowi zbiór najważniejszych celów danej grupy np. partii politycznej (realizacja programu nastąpi dzięki zdobyciu i utrzymaniu władzy). Program dotyczy poziomu taktyki - krótszy okres czasu i bardziej sprecyzowany cel. Program polityczny jest formułowany przez partie i zawiera konkretne rozwiązania dotyczące funkcjonowania instytucji politycznych, życia społeczno-gospodarczego, polityki zagranicznej itd. Program danej partii czerpie inspirację z określonej doktryny, jednak nie jest to zależność prosta i automatyczna. Dzisiejsze partie, dążąc do poszerzania elektoratu, często inspirują się więcej niż jedną doktryną - i z tego punktu widzenia ich programy mają charakter coraz bardziej praktyczny, a mniej ideologiczny.





UWAGA!

Więcej - tzn. o klasyfikacjach ideologii i doktryn - znajdziecie w notatkach z wykładów zyborowiczowych, gdzie są kryteria: A - Funkcji społecznej, B - Bazy społecznej, C - Wewnętrznej struktury (światopogląd), D - Trwałości i zasięgu.

ZASADY PRAWA WYBORCZEGO WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE

Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych, które w istocie przesądzają o ogólnym charakterze wyborów. Zasady te tworzą pewien katalog, który w zależności od tego, czy jest zgodny z przyjętymi standardami demokratycznymi, przesądza o określonym postrzeganiu wyborów.

Katalog prawa wyborczego w systemach demokratycznych zawiera następujące zasady :

• Powszechności

• Równości

• Bezpośredności

• Tajności głosowania

• Wolności wybory większościowe

• Wybory proporcjonalne

W Polsce zasady prawa wyborczego są określane w przepisach rangi konstytucyjnej oraz we właściwych ordynacjach wyborczych :

• Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym

• Wybory do Senatu są powszechne i bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym

• Wybory prezydenckie są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym

• Wybory samorządowe są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym

Zasada powszechności

Określa krąg osób, którym przysługują uprawnienia wyborcze, osoby posiadające czynne i bierne prawo wyborcze. Zasada ta nie może wprowadzać zakazu pozbawienia lub ograniczenia tego prawa. W polskim prawie nie wprowadzono obowiązku uczestnictwa w wyborach i głosowaniu. Uczestnictwo w wyborach jest jedynie uprawnieniem wyborcy.

Pozbawienie praw publicznych według Kodeksu Karnego sąd może orzec tylko w przypadku skazania za zbrodnię zasługującą na szczególne potępienie. Osoby pozbawione wolności mają prawo głosowania i są umieszczane w spisach wyborców obejmujących osoby aktualnie odbywające karę w zakładzie karnym.

Pozbawienie praw wyborczych może być w Polsce orzeczone tylko przez Trybunał Stanu, który może pozbawić prawa wyborczego w całości lub tylko je ograniczyć. Pozbawienia praw publicznych można pozbawić na okres od 2 do 10 lat. Podstawą jest prawomocne orzeczenie wydane po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania. Postępowanie jest dwuinstancyjne, przy czym w I instancji Trybunał orzeka w składzie : prezes i czterech członków, natomiast w II instancji : prezes i sześciu członków.

Zasada równości

Według art.32 Konstytucji RP „wszyscy są równi wobec prawa ; wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne ; nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”

W prawie wyborczym zasada równości powinna być rozpatrywana w dwóch znaczeniach :

• Formalnym - przyznanie każdemu wyborcy do określonego organu jednakowej liczby głosów oraz umożliwienie uczestnictwa w wyborach na takich samych zasadach. Z tą zasada wiążą się wymogi takie jakimi powinni odpowiadać się wszyscy kandydaci ( np.: zebranie określonej liczby podpisów wymaganych do rejestracji kandydata, zasady prowadzenia kampanii wyborczej itp. )

• Materialna - siła głosu każdego wyborcy powinna być równa

Wybory równe powinny odbywać się poprzez zastosowanie jednolitej normy przedstawicielstwa, według której ustala się liczbę przedstawicieli wybieranych w poszczególnych okręgach wyborczych

Zasada bezpośredniości

Polega ona na tym, że wyborcy w drodze głosowania sami, bezpośrednio decydują o składzie danego organu przedstawicielskiego.

Zasada ta składa się z : głosowania osobistego oraz głosowania imiennego.

W wyborach do Sejmu i Parlamentu Europejskiego na karcie do głosowania wyborca głosuje tylko na jedną, określoną listę okręgową, stawiając znak „X” obok nazwiska jednego z kandydatów tej listy.

Istotnym aspektem w tej zasadzie są tzw. listy państwowe ( ogólnopolskie ), które w Polsce funkcjonowały do 1997 roku. W okręgach wielomandatowych jest wybieranych 391 posłów z okręgowych list kandydatów, natomiast 69 posłów jest wybieranych z ogólnopolskich list kandydatów na posłów. Na liście ogólnopolskiej mogą być zgłoszeniu tylko ci kandydaci, którzy zostali zarejestrowaniu na listach okręgowych danego komitetu. Mandaty przypadające danej liście ogólnopolskiej uzyskali kandydaci w kolejności umieszczenia ich nazwisk na liście, z pominięciem tych kandydatów, który uzyskali już mandaty w okręgach wyborczych. O kolejności umieszczania poszczególnych nazwisk na liście decyduje poszczególne gremium partyjne.

Zasada tajności głosowania

Zasada ta odnosi się tylko do jednej z faz procesu wyborczego tzn. do tajności głosowania. Uważana jest za jedną z niezbędnych gwarancji nieskrępowanego wyrażania indywidualnych preferencji wyborczych. W odniesieniu do obywatela ma ona charakter „wolnościowy”. Wyborca sam decyduje, czy i jak zechce z tej zasady skorzystać.

Zasada wyborów proporcjonalnych

System proporcjonalny znajduje zastosowanie jedynie w wielomandatowych okręgach wyborczych.

Zalety zastosowania systemu proporcjonalnego :

• Zapobieganie zbyt dużym deformacjom wyników wyborów

• Zapewnienie odzwierciedlenia w organach przedstawicielskich układu sił politycznych w społeczeństwie

• Umożliwienie przedstawicielowi i jego ugrupowaniu lepszego rozpoznawania potrzeb i interesów całego społeczeństwa, a nie tylko wyborców z jednego okręgu

• Konieczność powstawania rządów koalicyjnych

Wadą tego systemu jest trudność w wyłonieniu większościowej, stabilnej koalicji rządzącej.

Przyjęcie ordynacji proporcjonalnej pociąga za sobą konieczność wyboru określonej metody rozdziału mandatów, czyli atematycznie określonego sposobu przekładania liczby otrzymanych głosów na liczbę otrzymanych mandatów :

• Metoda d'Hondta

• Metoda Sainte - League

• Metoda Hare'a

• Metoda Hare'a - Niemeyera

• Metoda Hagenbacha - Bischoffa

Metoda d'Hondta

Stosowana jest w większości krajów Europy i polega na tym, że ważne głosy oddawane w okręgu na poszczególne listy dzieli się kolejno przez 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, …… aż do momentu, kiedy z otrzymanych w ten sposób ilorazów można uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile jest mandatów do obsadzenia w okręgu. Metoda ta faworyzuje duże ugrupowania.

Przykład :

W okręgu pięcio-mandatowym oddano 100 głosów na 4 partie

W okręgu siedmio-mandatowym oddano 100 głosów na 7 partii

Metoda Sainte- League

Daje największe szanse partiom średniej wielkości. Polega ona na tym, że ważne głosy oddane w okręgu na poszczególne listy dzieli się kolejno przez liczby nieparzyste 1, 3, 5, 7, 9 ….., co pozwala uzyskać większe szanse między uzyskanymi ilorazami.

Przykład :

W okręgu pięcio-mandatowym oddano 100 głosów na 4 partie

W okręgu siedmio-mandatowym oddano 100 głosów na 7 partii

Metoda Hare'a

Ustalanie wyników wyborów zależy od uprzedniego wyliczania tzw. ilorazu wyborczego, czyli określenia liczby głosów niezbędnej do uzyskania mandatu. Iloraz ten jest obliczany przez podzielenie ogólnej liczby ważnie oddanych głosów na wszystkie ugrupowania biorące udział w wyborach przez ogólną liczbę mandatów

Wzór :

Przykład :

Metoda Hare'a - Niemeyera

Polega na tym, że liczbę ważnie oddanych głosów w okręgu na daną listę mnoży się za każdym razem przez liczbę kandydatów obsadzonych w okręgu, a następnie tak uzyskany iloczyn dzieli się przez liczbę oddanych głosów na wszystkie listy okręgowe. Otrzymany w ten sposób iloraz w wartości liczby całkowitej oznacza liczbę mandatów przypadających w okręgu danej liście.

Metoda Hagenbacha-Bischoffa

Polega na skorygowanym obliczaniu ilorazu wyborczego, poprzez dzielenie liczby głosów nie przez rzeczywista liczbę mandatów, ale przez liczbę skorygowaną. Aby uzyskać wynik mandatów, należy najpierw ustalić sumę wszystkich głosów ważnie oddanych w danym okręgu. Następnie tę sumę dzieli się przez liczbę przypadających na dany okręg mandatów powiększoną o 1. iloraz otrzymany w ten sposób należy zaokrąglić do liczby całkowitej, w wyniku czego uzyskuje się tzw. prowizoryczny iloraz wyborczy. Następnie należy podzielić prez niego liczbę głosów oddanych n a poszczególne listy. Otrzymane w ten sposób wyniki w postaci liczb całkowitych określają liczbę mandatów przypadającą dla danej listy. W metodzie tej niewielka liczba mandatów pozostaje nie obsadzona. Dla ich rozdziału liczba głosów oddanych na poszczególne listy dzieli się przez liczbę już uzyskanych przez te listy mandatów powiększoną o 1. najwyższy iloraz decyduje o uzyskaniu mandatu

Metoda największych reszt

Polega ona na tym, że pozostałe do rozdzielenia mandaty są przyznawane tym listom, które kolejno mają największe reszty

Metoda największych średnich

Liczbę głosów oddawanych na poszczególne listy dzieli się przez liczbę wcześniej zdobytych przez te listy mandatów, dodając do każdej listy 1. wolne mandaty są rozdzielone pomiędzy listy według kolejności, w jakiej ułożą się średnie dla każdej z nich.

W Polsce, w wyborach do Sejmu, na deformację wyniku wyborów wpływ mają :

• Wprowadzenie w skali kraju progów wyborczych w wysokości 5/5 dla komitetów wyborczych i 8% dla koalicji komitetów wyborczych

• Przyjęcie zmodyfikowanej metody podziału mandatów Sainte-League, zwiększającej wynik wyborczy partii średniej wielkości

• Dokonywanie podziału mandatów w skali kraju, a nie w skali okręgu wyborczego

Zasada wyborów większościowych

Zasada ta polegała na tym, że mandaty w okręgu wyborczym przypadają tylko zwycięskiemu kandydatowi lub ugrupowaniu politycznemu, który musi zgromadzić określoną prawem wyborczym większość głosów w okręgu.

System większościowy występuje w trzech odmianach :

• System większości względnej - polega na tym, że mandaty zdobywa ten kandydat, który uzyskał największą liczbę ważnie oddanych głosów w danym okręgu wyborczym. Taki system wpływa na stabilizację systemu partyjnego oraz zmniejszenie liczby partii

• System większości bezwzględnej - warunkuje zdobycie mandatu od uzyskania przez kandydata w okręgu wyborczym co najmniej 50% + 1 ważnie oddany głos. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej liczby głosów można przeprowadzić drugą turę z zastosowaniem większości bezwzględnej ( wtedy przechodzi dwóch kandydatów o największej liczbie głosów ) lub większości względnej

• Mieszany system większościowy - polega na dwóch turach głosowania. W I turze, aby uzyskach mandat, należy uzyskać większość bezwzględną głosów, a na danego kandydata musi głosować co najmniej 25% ogólnej liczby wyborców zarejestrowanych w okręgu. Do II tury dopuszczeni są wszyscy kandydaci, którzy w I turze uzyskali co najmniej 12,5% poparcia.

Protekcjonizm w handlu międzynarodowym.

W polityce handlu zagranicznego poszczególnych krajów - uczestników międzynarodowej wymiany towarów , usług i kapitału - można wyodrębnić dwa przeciwstawne nurty: Politykę wolnego handlu; Politykę protekcjonizmu.

Polityka wolnego handlu polega na braku ze strony państwa stosowania jakichkolwiek barier ograniczających dostęp zagranicznych towarów i przedsiębiorstw do rynku krajowego, oraz rezygnacji ze środków wspierania własnego eksportu. W warunkach wolnego handlu towarzyszy przekonanie, że w warunkach pełnej konkurencji na wszystkich rynkach możliwe jest optymalne wykorzystanie czynników produkcji i osiągnięcie maksymalnej korzyści z zagranicznej wymiany handlowej.

Protekcjonizm według „Słownika handlu zagranicznego” to „koncepcja zagranicznej polityki ekonomicznej państwa opierająca się na przekonaniu, że w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych nie ma zgodności interesów różnych krajów, a nieograniczona swoboda działania sił rynkowych może działać na niekorzyść niektórych krajów słabo rozwiniętych. W tej sytuacji zgodnie z zasadami protekcjonizmu koniecznie jest stosowanie takich środków polityki handlowej, które umożliwiają wyrównanie konkurencji między towarami krajowymi - droższymi i tańszymi towarami zagranicznymi oraz środków przyczyniających się do podniesienia konkurencyjności towarów krajowych na rynkach obcych.(...) W krańcowych przypadkach protekcjonizm prowadzi do autarkii, która oznacza politykę gospodarczą państwa polegającą na dążeniu danego kraju do osiągnięcia możliwie pełnej samowystarczalności gospodarczej. Konsekwencją zastosowania autarkii jest ograniczenie do minimum importu i zakupywanie za granicą takich towarów, których dany kraj nie jest w stanie wytworzyć.(...)

Protekcjonizm gospodarczy XIX i XX wieku to polityka ochrony produkcji krajowej lub rynku narodowego przed konkurencją zagraniczną za pomocą różnego rodzaju środków administracyjnych oraz stymulowaniu rodzimych producentów i eksporterów poprzez stosowanie dopłat, ulg podatkowych, gwarancji kredytowych .

Polityka wolnego handlu oraz polityka protekcjonizmu to dwa skrajne modele polityki wymiany gospodarczej z zagranicą. W rzeczywistości mamy do czynienia zarówno z elementami protekcjonizmu, jak i liberalizmu. W różnych państwach i w różnych okresach wzrastał udział jednych bądź drugich elementów.

Protekcjonizm w MSG polega na wykorzystywaniu przez Państwo środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągnięcia celów tej polityki. Jest on pochodną polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce.
Do pozytywnych stron protekcjonizmu można zaliczyć: ochronę bilansu płatniczego przed nierównowagą, ochronę rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzimej działaniem konkurencji zagranicznej, ochronę nowych gałęzi przemysłu, przeciwdziałanie bezrobociu.
Protekcjonizm rodzi również wiele skutków negatywnych zwłaszcza, gdy jest stosowany w długim okresie. Należą do nich: utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji, osłabianie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i postępem technicznym, tendencje do ograniczania zakresu otwartości gospodarki wobec zagranicy.
Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych.
Całkowita liberalizacja oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze) oraz brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i przedsiębiorstw zagranicznych.
Jej przeciwieństwem jest polityka protekcjonizmu, która polega na wzroście utrudnień w dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania eksportu.
Skrajnym przypadkiem takiej polityki jest autarkia, a więc całkowite zamknięcie gospodarki na kontakty gospodarcze ze światem. W całym okresie powojennym ścierały się oba kierunki polityki handlowej, a więc dążenia i konkretne działania zmierzające do wzrostu otwartości rynków narodowych wobec gospodarki światowej oraz do zwiększenia stopnia ochrony rynków narodowych.
Oba te kierunki występowały z różną intensywnością w poszczególnych krajach i w różnych okresach. Potwierdzały one przy tym ogólną prawidłowość, występującą w okresach poprzednich, że liberalizacją były zainteresowane te kraje, których gospodarki miały dużą zdolność konkurencyjną w skali międzynarodowej.
Za protekcjonizmem opowiadały się natomiast kraje słabsze wykazujące mniejszą zdolność do konkurowania na rynkach międzynarodowych. Również w poszczególnych krajach za liberalizacją opowiadali się ci producenci, którzy nie mieli trudności ze sprzedaniem swoich towarów za granicą i nie obawiali się konkurencji ze strony produktów importowanych.
Za protekcją zaś opowiadali się słabsi producenci, nie mogący sprostać konkurencji zagranicznej.
Politykę silnej ochrony własnych gospodarek prowadziły kraje rozwijające się, nie mogące sprostać konkurencji silniejszych partnerów.

Współczesne argumenty na rzecz protekcjonizmu ukształtowały się w ciągu ostatnich lat. Tak jak większość poglądów ekonomicznych dotyczących handlu międzynarodowego, koncepcje leżące u podstaw tych argumentów powstały w wyniku postępującej internacjonalizacji gospodarowania, globalizacji produkcji i związanego z nim wzrostu współzależności międzynarodowej. Cechą charakterystyczną nowych argumentów na rzecz protekcjonizmu jest także to, że wychodzą one w znacznej części z alternatywnych (nowych) teorii handlu międzynarodowego. Różni je to od argumentów tradycyjnych, które przyjmowały za podstawą klasyczną i neoklasyczną teorię handlu międzynarodowego. Ważną cechą tej koncepcji jest również to, że zakłada się w nich istnienie niedoskonałej konkurencji. Przyjmuje się zatem za regułę to, co w dotychczas prezentowanych argumentach na rzecz protekcjonizmu było wyjątkiem. Badaniem współczesnych argumentów na rzecz protekcjonizmu zajmowali się między innymi J. Bander i B. Spencer oraz P. R. Krugman. Efektem ich prac jest kilkanaście koncepcji uzasadniających zastosowanie środków protekcjonistycznych. Najbardziej znane z nich to: strategiczna polityka handlowa oraz polityka przemysłowa.

Strategiczna polityka handlowa jest koncepcją wyjaśniającą w jakich warunkach dany kraj może, kosztem partnera, uzyskać korzyści przez wprowadzenie subsydiów. Strategiczna polityka handlowa wychodzi, tak jak wszystkie nowe koncepcje uzasadniające protekcjonizm, od założenia istnienia niedoskonałej konkurencji. Zakłada się zatem dążenie przedsiębiorstw działających na rynku międzynarodowym do uzyskania zysków monopolowych. Może to nastąpić tylko kosztem strat poniesionych przez partnera zagranicznego. Inną cechą strategicznej polityki handlowej wyraźnie wskazującą na odrzucenie założenia o doskonałej konkurencji, jest uwzględnienie możliwości uzyskania przez przedsiębiorstwa działające zarówno w kraju, jak i za granicą wsparcia ze strony państwa. W koncepcji strategicznej polityki handlowej przyjmuje się też występowanie międzynarodowej współzależności ekonomicznej, to jest wzajemną zależność nie tylko procesów, ale również decyzji podejmowanych prze przedmioty zlokalizowane w różnych krajach. Znajduje to odbicie w sposobie prezentacji tej koncepcji, przy którym używa się niektórych pojęć z teorii gier.

Nasuwa się pytanie w jaki sposób wprowadzenie subsydium wpłynie na dobrobyt krajów stosujących ten środek wspierania własnego przemysłu. Dla gospodarki pojedynczego kraju jak i gospodarki światowej stosowanie tego środka protekcjonistycznego było niekorzystne. Jednakże straty netto kraju decydującego się na subsydiowanie produkcji eksportowej były niższe niż w przypadku wprowadzenia cła.

Przedstawione korzyści ze stosowania strategicznej polityki handlowej sprawiają, że rządy wielu krajów stają wobec pokusy stosowania tego rodzaju subsydiów. Rodzi to jednak niebezpieczeństwo „wojny subsydiowej”, w której poszczególne rządy będą chciały zapewnić nowoczesnej gałęzi przemysłu możliwość zbytu w skali gwarantującej osiąganie wszystkich wymienionych tu korzyści. O realności takiej groźby świadczą ciągnące się kilkanaście lat spory między Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską dotyczące wsparcia dla przemysłu lotniczego.

Polityka przemysłowa jest polityką państwa zmierzającą do rozwoju gałęzi i branż przemysłu uznawanych za nowoczesne. Dążąc do osiągnięcia tego celu, państwo stosuje różne środki: subsydia, ulgi podatkowe, subsydiowanie prac badawczych i rozwojowych, tanie kredyty, gwarancje kredytowe oraz odstępstwa od stosowania niektórych przepisów antymonopolowych.

U podstaw prowadzenia polityki przemysłowej leżą dwie koncepcje teoretyczne: przedstawiona wyżej strategiczna polityka handlowa i koncepcja dynamicznej przewagi komparatywnej. Pierwsza z nich wyjaśnia zasadność stosowania subsydiów w niektórych sytuacjach. Druga natomiast stara się stworzyć teoretyczne podstawy ingerencji państwa w kształtowanie struktury produkcji.

Głównym założeniem koncepcji dynamicznej przewagi komparatywnej jest to, że państwo nie musi akceptować w swej polityce ekonomicznej kierunków specjalizacji wynikających z istniejących relacji kosztów produkcji. Ich akceptacja byłaby traktowaniem teorii komparatywnych kosztów produkcji w sposób bierny. Państwo powinno natomiast traktować teorię kosztów komparatywnych w sposób dynamiczny. Pierwszym krajem stosującym politykę przemysłowa była Japonia. Kraj ten zaczął prowadzić aktywną politykę kształtowania struktury swojego przemysłu po drugiej wojnie światowej. Dokonują wyboru gałęzi przemysłu (przemysł stalowy, samochodowy, elektroniczny), które chciano rozwijać, posługiwano się kryterium ich nowoczesności, a nie zapotrzebowania na czynniki produkcji dostępne w Japonii w tamtym okresie (siła robocza). Trudno jednoznacznie ocenić efekty japońskiej polityki przemysłowej. Japonia stała się głównym eksporterem stali i statków i nieco później samochodów i elektroniki użytkowej. Olbrzymi eksport tych wyrobów był przyczyną powstania ogromnych nadwyżek bilansu handlowego tego kraju w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Sukces Japonii znalazł także naśladowców w innych krajach uprzemysłowionych. Również zdecydowaną politykę wspierania nowoczesnych gałęzi przemysłu wprowadziła Francja. Wspierany był przede wszystkim przemysł lotniczy, energetyka atomowa, telekomunikacja i technologia komputerowa. Współfinansowano prace badawcze, udzielano kredytów oraz prowadzono politykę zakupów państwowych. Mimo spektakularnych sukcesów (Mirage, Airbus) w większości dziedzin nie udało się zmniejszyć dystansu, jaki na polu zaawansowania technologicznego przemysłu dzieli ją od Stanów Zjednoczonych czy nawet Japonii.

Podsumowując należy podkreślić, że trudno jednoznacznie stwierdzić, że polityka przemysłowa jest czynnikiem pozwalającym osiągnąć szybszą dynamikę rozwoju gałęzi uznawanych za nowoczesną. Cechą negatywną tej koncepcji jest zakładanie dysponowania przez państwo wiedzą wystarczającą do wyboru gałęzi przemysłu, które mają otrzymać wsparcie.

Cechą wyróżniającą tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu jest ich oparcie na klasycznych teoriach handlu międzynarodowego. Ekonomiści wyróżniają cztery główne argumenty opowiadające się za stosowaniem polityki protekcjonizmu:

argument ochrony nowych gałęzi przemysłu,

argument ochrony zatrudnienia,

argument niedoskonałości rynku,

argument poprawy bilansu płatniczego.

Argument ochrony nowych gałęzi przemysłu - jest to jeden z najważniejszych argumentów dla protekcjonistów. Jak sama nazwa wskazuje zapewnia ochronę nowo powstającym przemysłom. Również w przeszłości używały go obecne kraje wysoko rozwinięte będące wtedy na niższym poziomie rozwoju (np. w XIX wieku Niemcy w stosunku do Anglii i Francji). Istnieje ekonomiczne uzasadnienie stosowania tego typu protekcjonizmu, a mianowicie to, że nowo powstające przemysły cechują się: małą skalą produkcji, która nie odzwierciedla zdolności produkcyjnych, niskimi kwalifikacjami zasobów wykorzystywanych do produkcji, słabą infrastrukturą i niedorozwojem gałęzi współpracujących z nowym przemysłem. Argument ten łączy się z chęcią dokonania zmiany struktury gospodarczej kraju, uznawanej za nieefektywną z powodu zbyt płytkich i zbyt wąskich przewag komparatywnych. W skrajnym przypadku niewłaściwa struktura, wymagająca przekształcenia, może mieć postać tak zwanej monokultury. Wtedy o dochodach z eksportu decyduje w zasadzie tylko jeden towar, np. kawa lub kakao. W produkcji takiego towaru kraj może mieć wysoką przewagę komparatywną wobec rynku światowego, to jednak może ona ulegać zachwianiu w okresach dekoniunktury.

Wiele kontrargumentów wysuwanych przez rzeczników wolnego handlu ma moc naukową, płynącą z pewnych założeń metodologicznych nie zawsze dostrzeganych i ocenianych przez przeciętnego odbiorcę. Podstawowy schemat rozumowania krytyków protekcjonizmu opiera się na stwierdzeniu, że należy trzymać się ściśle zasady przewag komparatywnych. Jeśli dany kraj ma przewagę w produkcji kawy, to niechaj zakłada nowe plantacje tej rośliny i nie przeznacza funduszu inwestycyjnego na rozwój gałęzi, które rozwinęły się już gdzie indziej i mogą stanowić źródło zaopatrzenia - tańsze niż produkcja własna. Jeżeli natomiast własna produkcja rozwija się w gałęziach mających komparatywną przewagę, to zbędna jest ich ochrona. Przewaga ta oznacza pozycję konkurencyjną wobec zagranicy. Według krytyków protekcjonizmu, określenie struktury gospodarki terminem nieefektywna jest zabiegiem chybionym, jeśli owa struktura została utworzona na podstawie sygnałów rynkowych. To właśnie mechanizm rynkowy, a nie państwo ma kształtować strukturę gospodarki. Zwolennicy wolnego handlu mówią, że rola państwa z góry skazana jest na niepowodzenie, gdyż państwo nie dysponuje i nie może dysponować jednoznacznymi kryteriami doboru gałęzi, które miałyby być tworzone z udziałem państwa lub wspierane prze państwo w drodze protekcji.

Argument ochrony zatrudnienia- argument ten należy do ważniejszych uzasadnień polityki protekcyjnej, gdyż w kraju, którego rynek nie jest chroniony w dziedzinach zagrożonych nadmierną konkurencją zagraniczną, może dochodzić do szeroko zakrojonych bankructw, dotyczących nawet całych gałęzi produkcji. Rośnie wtedy bezrobocie, mogące zachwiać wewnętrzną równowagę społeczno - polityczną oraz spowodować poważny kryzys gospodarki. Zwolennicy wolnego handlu krytykują jednak ten argument, twierdząc, że ograniczenia importu zachęcają producentów krajowych do zwiększania produkcji towarów, które konkurują z importem. Towarzyszy temu wzrost zatrudnienia, ale jest to jednocześnie polityka zubożenia sąsiada. Spadek importu w wyniku zastosowania protekcji oznacza zmniejszenie produkcji w kraju eksportującym, a wiec i spadek zatrudnienia wraz z dalszymi jego konsekwencjami. Często zwolennicy ochrony gospodarki nie zauważają zjawiska, które można nazwać nadmiernym protekcjonizmem, podczas, gdy rzecznicy wolnego handlu nie są skłonni dostrzec zjawiska nadmiernej konkurencji. Bez zauważenia obu tych zjawisk spór w sprawie powyższego nie może być rozstrzygnięty. Jeżeli kraj zechce skorzystać z podwyższenia ochrony gospodarki, jako z wyłącznego lub głównego środka walki z bezrobociem, broniąc się przed importem, a wspierając własny eksport w stopniu powodującym nadmierną konkurencją na rynku partnera to niewątpliwie będzie działał zgodnie z założeniem przyjętym przez przeciwników protekcjonizmu.

Argument niedoskonałości rynku polega na stwierdzeniu, że z powodu ograniczonej przenośności czynników produkcji między dziedzinami wytwarzania, a także z powodu trudności w przestawianiu aparatu wytwórczego na inne wyroby w ramach danej dziedziny, mogą powstawać zakłócenia w funkcjonowaniu rynku. W celu zapobiegania im oraz usuwania ich skutków niezbędna jest działalność państwa, sięgająca również w sferę regulacji powiązań gospodarki kraju z zagranicą. Szczególną odmianą niedoskonałości rynku jest zjawisko zakłócenia rynku wywołane nadmierną konkurencją zagraniczną. Argument niedoskonałości rynku, zwłaszcza w związku z trudnościami w przedstawianiu aparatu wytwórczego, sformułował A. Smith. Zalecając stopniową liberalizację handlu zagranicznego A. Smith w gruncie rzeczy korygował swoje założenia doskonałej przenośności pracy i kapitału. Krytycy omawianego argumentu, często właśnie powołują się na liberalizm A. Smitha zapominając o założonych przez niego warunkach, w jakich teoria liberalizmu jest prawdziwa. Tymczasem sam twórca tej teorii, gdy tylko nawiązał do konkretnej praktyki, dostrzegł rozdźwięk między założeniami a rzeczywistością i wyciągnął z tego wniosek o niezbędności regulowania przez państwo stopnia otwarcia gospodarki wobec zagranicy. Praktyka jednak nie spełnia jego oczekiwań i w tej sytuacji można zachować pogląd o słuszności argument w sprawie potrzeby zapobiegania niedoskonałości rynku, szczególnie z powodu ograniczonej przenośności kapitału i pracy zarówno w skali międzynarodowej, jak też nawet wewnątrz kraju.

Argument poprawy bilansu płatniczego- w istniejących warunkach gospodarki światowej każde państwo musi dbać o równowagę zewnętrzną swojej gospodarki. W przypadku utraty płynności finansowej to jest zdolności państwa do bieżącego regulowania jego zobowiązań wobec zagranicy, mogą powstać poważne konsekwencje, nie tylko zresztą dla państwa dotkniętego nierównowagą, lecz i jego partnerów. Dbałość o równowagę bilansu płatniczego wymaga utrzymywania odpowiednich rezerw dewizowych. Jeżeli jednak powstaje groźba ich wyczerpania, to może zaistnieć konieczność ograniczenia importu, a wspierania eksportu to jest poprawy salda handlu zagranicznego za pomocą różnych sposobów, w tym zwiększonej ochrony rynku wewnętrznego. Krytycy tego argumentu powołują się na podobieństwo takich działań do merkantylizmu i na tej podstawie odrzucają go jako oparty na wstecznej doktrynie. Krytyka opiera się na założeniu, że rzeczywistym pragnieniem państwa mającego trudności płatnicze nie jest pokonanie tych trudności, lecz zapewnienie sobie zupełnie innej pozycji wobec świata zewnętrznego, a mianowicie wierzyciela zamiast dłużnika.

Takie przypuszczenie może się rodzić z niedoceniania faktu, że aby wyjść ze zobowiązań finansowych państwa wobec zagranicy, które przeważają nad jego należnościami w warunkach niedostatku rezerw dewizowych, niezbędne jest osiągnięcie dodatniego salda albo w tzw. Rachunku obrotów bieżących, a głównie handlu zagranicznego, albo w rachunku obrotów kapitałowych. Należy zwrócić uwagę, że nie każde saldo dodatnie musi oznaczać realizację dążeń takich, jakie przyświecały merkantylistom. W praktyce zresztą krajowi mającemu załamaną równowagę zbyt trudno byłoby wspiąć się na pozycję wierzyciela. Może on jedynie dążyć do uzyskania pozycji dłużnika, który odbudował swoją zdolność do obsługi zadłużenia zagranicznego.

Ocena protekcjonizmu nie może być jednoznaczna, gdyż wywołuje on zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Chociaż ogólnie polityka wolnego handlu prowadzi do zwiększania poziomu dobrobytu, to czasem istnieją podstawy teoretyczne do takiego stwierdzenia - polityka protekcjonizmu może zwiększyć dobrobyt kraju. Mamy tutaj na myśli poziom życia całego społeczeństwa, a nie tylko jego wąskich grup. Ponadto inaczej należy patrzeć na protekcjonizm z punktu widzenia całej gospodarki światowej (przynosi negatywne skutki), niż z punktu widzenia poszczególnych krajów (w niektórych przypadkach umiejętne stosowanie tej polityki może przynieść lepsze efekty niż polityka wolnego handlu). Również inaczej należy podejść do protekcjonizmu w krótkim i długim okresie (większa akceptacja dla ewentualnych praktyk protekcjonistycznych w krótkim okresie). Oceniając protekcjonizm istotne jest także to czy ma on charakter selektywny, czy globalny, a także jaki jest jego poziom. Jeżeli protekcjonizm musi być stosowany to można jedynie zaakceptować politykę selektywnego i umiarkowanego protekcjonizmu.

Rola mediów w życiu społeczno-politycznym

media zaangażowane są w produkcję, reprodukcję i dystrybucję wiedzy w najszerszym znaczeniu zbiorów symboli, które mają odwołania znaczeniowe do doświadczeń świata społecznego; wiedza także pozwala na nadanie sensu doświadczeniom, kształtują naszą percepcję rzeczywistości, pozwala na przechowywanie i rozwój społecznego rozumienia

Media masowe różnią się od innych instytucji związanych z wiedzą:

* pełnią funkcję generalnego "nosiciela" wiedzy wszelkiego rodzaju - występują więc w imieniu innych instytucji

* operują w sferze publicznej, dostępnej zasadniczo wszystkim członkom społeczeństwa na bazie otwartości, dobrowolności, bez warunków i niskim kosztem

* zasadniczo stosunki pomiędzy nadawcą i odbiorcą są zrównoważone i równe

* media docierają do większej ilości ludzi niż inne instytucje i na dłużej, "przebijając" wczesne wpływy szkoły, rodziców, religii, etc.

Kontury środowiska społecznego (środowisko złożone z informacji, idei, wierzeń, etc. - Gerbner), które zamieszkujemy, znane nam są dzięki mediom; media mogą współtworzyć i zbierać jego oderwane elementy; środowisko społeczne jest tym bardziej wspólne im więcej źródeł mamy wspólnych i środowiska społ.; warunkiem wstępnym zorganizowanego życia społecznego jest pewien stopień wspólnego postrzegania rzeczywistości, a media przyczyniają się do tego bardziej niż inne instytucje poprzez codzienną i stałą obecność w naszym życiu; definiowanie rzeczywistości - dać wyobrażenie nt. priorytetów i selekcjonować kwestie i problemy

Media pełnią mediacyjną/pośredniczącą rolę pomiędzy doświadczeniem społecznym a osobistym doświadczeniem

To pośrednictwo przejawiać się może w różny sposób, a media bywają:

a) oknem na doświadczenie, poszerzającym naszą perspektywę, pozwalającym zobaczyć, co się dzieje w otaczającym nas świecie

b) interpretatorem wyjaśniającym i nadającym sens wydarzeniom, które w przeciwnym wypadku byłyby fragmentaryczne czy nie poskładane

c) platformą (areną) dla informacji i opinii

d) drogowskazem aktywnie wyznaczającym drogę, będącym przewodnikiem czy instruktorem

e) filtrem selekcjonującym części doświadczeń na bardziej interesujące i warte uwagi i takie, które są mniej ważne

f) lustrem odbijającym wyobrażenia społeczeństwa o samym sobie, zwykle odpowiadającym temu, jak ludzie chcą zobaczyć społeczeństwo, czasami z tym za co chce się ukarać

g) kurtyną skrywającą prawdę w służbie propagandy

Funkcje mediów w społeczeństwie:

Informowanie

- dostarczanie informacji o wydarzeniach i uwarunkowaniach w społeczeństwie i na świecie

- wskazywanie stosunków władzy

- ułatwianie/przybliżanie innowacji, adaptacji i postępu

Korelacja/kojarzenie

- wyjaśnianie, interpretowanie i komentowanie znaczenia zdarzeń i informacji

- dostarczanie poparcia dla ustanowionych autorytetów/władz i norm

- socjalizacja

- koordynacja osobnych działań

- budowanie konsensusu

- ustanawianie porządku priorytetów

Kontynuacja

- wyrażanie dominującej kultury i odnotowywanie struktur oraz nowych kulturowych postępów/dokonań

- tworzenie i organizowanie wspólnoty wartości

Rozrywka

- zapewnianie rozrywki, zabawy, różnorodności, relaksu/odpoczynku

- redukowanie napięć społecznych

Mobilizacja

- prowadzenie kampanii na rzecz obiektów społecznych w sferze polityki, wojny, rozwoju ekonomicznego, pracy, czasami religii

nie można ustalić żadnych rankingów czy porządku tych funkcji lub częstotliwości ich występowania; funkcje te (czy jak niektórzy chcą - cele) zachodzą na siebie, współwystępują, etc.

Funkcje mediów dla jednostki -> indywidualistyczne teorie funkcjonalne znajdują swoje rozwinięcie w badaniach nad użytkowaniem i gratyfikacją; 50 lat -> próba odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie korzystają z mediów w ogóle, z wybranych w szczególności; typologia:

Informowanie

- dowiadywanie się o wydarzeniach i uwarunkowaniach w najbliższym otoczeniu, społeczeństwie i świecie

- poszukiwanie rady w praktycznych dziedzinach czy wyborach opinii i decyzji

- zaspokajanie ciekawości i zainteresowań

- uczenie się

- osiąganie bezpieczeństwa poprzez wiedzę

Tworzenie tożsamości osobistej

- poszukiwanie wzmocnienia dla wartości osobistych

- poszukiwanie modeli zachowań

- identyfikowanie się z wartościami innych (w mediach)

Integracja i interakcja społeczna

- empatia społeczna, wgląd w warunki funkcjonowania innych

- identyfikowanie się z innymi i osiąganie poczucia przynależności

- szukanie bazy do rozmowy i społecznej interakcji

- substytut towarzystwa

- pomoc w wypełnianiu ról społecznych

- umożliwienie powiązania jednostki z rodziną, przyjaciółmi i społeczeństwem

Rozrywka

- ucieczka bądź oderwanie od problemów

- relaks/odpoczynek

- odczuwanie wewnętrznej radości kulturalnej czy estetycznej

- wypełnianie czasu

-emocjonalna ulga

- dojrzewanie seksualne




1

ŚWIATOPOGLĄD

IDEOLOGIA

DOKTRYNA

PROGRAM

---