7.10.2009

Demokracja - nie da się zdefiniować, zakłada wybór, nie ma nic lepszego

Definicja formalna - definicja ustrojowa

Definicja materialna - definicja społeczna

Demokracja polityczna - obejmuje definicję ustrojową i społeczną - uwzględnia treść demokracji (materialna), pojmowanie demokracji - dla kogo jest demokracja?

1.Materialne urzeczywistnienie pewnych wartości określanych mianem dobra wspólnego

2. formalne urzeczywistnienie demokracji, nie kto, dla kogo, ale w jaki sposób > procedury i instytucje demokratyczne

Materialno-formalna koncepcja demokracji - kto i dla kogo, w jaki sposób

Arystoteles - lud dzierży władzę - def. Materialna, kto?> lud

Monteskiusz - lud nie jest w stanie rządzić sam

G.Sartori:

Demokracja to tożsamość rządzonego i rządzącego, podmiotu i przedmiotu władzy, panowanie narodu nad narodem (tego samego)

14.10.2009

Konstytucja RP art.2 i 4; art. 2 - formalna koncepcja demokracji; „naród sprawuje władzę”

Józef Schumpeter „Kapitalizm, socjalizm, demokracja”> demokracja jest metodą polityczną, jest to pewien typ rozwiązania instytucjonalnego; demokratyzm rządzenia - obywatele mają możliwość zaakceptowania lub odrzucenia grupy polityków, demokracja jest procedurą, można wypracować kompromis. Jednostki uzyskują moc decydowania, mają być stworzone „zasady uczciwej gry”- np. pełna informacja, bezpieczeństwo, równe szanse. Możliwość aktywnego udziału wyborców, można kontrolować postępowanie wybranych, nieuchronność koncentracji władzy w rękach polityków

Robert Dahl - amerykański politolog i socjolog; jest tzw. stan idealny demokracji, który nigdy i nigdzie nie został osiągnięty. Jest to wizja polityczna pożądanego sytemu. Stworzył system poliarchii - skrytykował system woli większości, który wyrażał wolę powszechną, krytykował teorie elit. Zarzucił Schumpeterowi swoisty minimalizm, żądał gwarancji instytucjonalnych np. szczególne znaczenie miały liberalne wolności i prawa polityczne jednostki. Jednostki mają prawo do indywidualnych preferencji.

Proceduralne minimum, które musi spełniać demokracja. Nowoczesna demokracja wymaga:

1. Wybieranych przedstawicieli, którzy wyłonieni przez obywateli sprawują kontrole nad politycznymi decyzjami rządu. Konstytucja gwarantuje politykom pochodzenie z wyboru. Władza dana jest na czas określony.

2. Urzędy obieralne obsadzane są ramach regularnych i uczciwych wyborów, w których niedopuszczalny jest przymus. Wybory muszą być równe i jawne.

3. Wszyscy dorośli obywatele mogą brać udział w wyborach. Inkluzyjne obywatelstwo zapewniające, iż żaden dorosły człowiek stale mieszkający w danym kraju i poddany jego prawu nie będzie pozbawiony uprawnień, które mają inni i które są niezbędne do funkcjonowania instytucji politycznych.

4. Praktycznie wszyscy dorośli obywatele mogą kandydować na urzędy.

5. Wolność słowa. Obywatele maja prawo wypowiadać się w szeroko rozwijanych kwestiach politycznych (krytykować ideologię, ład społ.-gosp., ustrój, przedstawicieli, rząd) bez groźby poniesienia za to kary.

6. Obywatele mają prawo szukania alternatywnych źródeł informacji, które faktycznie istnieją i są chronione przez prawo. Dostęp do niezależnych i różnorodnych źródeł, które nie znajdują się pod kontrolą rządu, ani żadnej pojedynczej grupy politycznej usiłującej wywrzeć wpływ na polityczne przekonania i postawy obywateli.

7. Obywatele mają prawo do tworzenia niezależnych od rządu organizacji, stowarzyszeń włączając w to partie polityczne i grupy interesu. Obywatele chcąc działać i realizować swoje prawa w ramach demokratycznych instytucji politycznych mogą korzystać z wolności stowarzyszania się.

Najważniejszą rolę odgrywają procedury polityczne. Uzupełniają je kryteria:

-rzeczywiste uczestnictwo

-równe prawo głosu

-„oświecone rozumienie”

-nadzór nad podejmowanymi zadaniami

-inkluzje dorosłych

Demokracja realistyczna - koncepcja Dahla, która wiązała się nie z przymusem, ale możliwością. Rozróżnienie między stanem idealnym (demokracją) zakładającym istnienie rządów opartych na uwzględnieniu w każdym czasie preferencji wszystkich członków społeczeństwa a poliarchią - stanem faktycznym oznaczającym względnie ścisłą zgodność działań rządzących z opiniami i życzeniami relatywnie dużej liczby obywateli w możliwie dużym przedziale czasu.

Sformułowanie i wyjaśnienie treści gwarancji instytucjonalnych i kryteriów, które pozwalają na odróżnienie systemów demokratycznych i niedemokratycznych oraz na porównaniu i różnicowaniu systemów zaliczanych do grupy poliarchii.

John H. Hallowell „Moralne podstawy demokracji” > nie ma zamkniętej definicji demokracji. Najlepiej można ją określić poprzez zespół instytucji , z których wszystkie mają zasadnicze znaczenie dla ich funkcjonowania, a żadna z nich nie określa ich swoiście. Ważne polityczne swobody obywatelskie, prawa obywatelskie, istnienie rywalizacji partii politycznych, instytucje parlamentarne, wolne wybory, konstytucje. Idea demokracji wyklucza wznoszenie arbitralnych przeszkód uczestnictwa ludzi w tych polit. Nie ma takich instytucji politycznych, którym nie groziłoby wynaturzenie.

Arend Lijphart „Demokracja w społeczeństwach sfragmentaryzowanych” > analizował demokrację poprzez uwzględnienie preferencji większości obywateli, badał przede wszystkim dojrzałe i stabilne systemy polityczne. Wyróżniał 4 modele demokracji. Zwraca uwagę, że dla społeczeństw jednorodnych właściwy jest demokratyczny model większościowy. Dla społeczeństw pluralistycznych, w których występują subkultury sfragmentaryzowane (istnienie grup wzajemnie się izolujących) - model konsensualny (uzgodnieniowy).

Giovanni Sartori > nie próbuje sformułować jednolitej pozytywnej definicji demokracji, jedynie określa co demokracją nie jest - tyrania, absolutyzm, dyktatura, despotyzm, autorytaryzm, totalitaryzm. Demokracja jest nieautokracją. Nie ma demokracji bezpośredniej.

MATERIALNO-FORMALNE UJĘCIE DEMOKRACJI

Demokracja to rządy ludu sprawowane wg określonych instytucji i procedur. Należy ją rozpatrywać - jak i społeczeństwo - polityczną treść i polityczną formę.

Rządy ludu przez lud i dla ludu - Abraham Lincoln

J. Haman > rządy ludu to system sprawowania władzy, podejmowanie decyzji i egzekwowania. Wymogi bardziej szczegółowych kryteria…ów - decyzje powinny być realizowane przez władzę państwową i powinny być znane zasady egzekwowania podjętych decyzji. Środki temu służące muszą spełniać wymogi demokracji. Jest to system rządów, w którym decyzje polityczne są decyzjami ludu (bezpośrednio lub pośrednio). Mamy elity polityczne, formalnie urzędników. Demokratyczny rząd powinien działać w interesie całego ludu, a nie jego części. Należy respektować prawa mniejszości. Decyzje większości nie mogą łamać praw mniejszości. Rządy mają być efektywne. Wspólną cechą demokracji jest ogół członków społeczeństwa mających status obywateli (osoby pełnoletnie), który posiada równe prawo uczestnictwa bezpośredniego lub pośredniego w procesach decyzyjnych w państwie. Jest minimum kwalifikujące daną formę jako demokratyczną.

Satori - demokracja wymaga definicji zarówno normatywnej, jak i opisowej (wymaga empirycznych badań - ile demokracji)

Jerzy Kuciński > demokracja polityczna - forma sprawowania władzy w państwie, w którym wola dorosłych obywateli stanowi najwyższy imperatyw polityczny (nakaz, źródło władzy), zaś obywatele na równych prawach sprawują władzę we własnym sumieniu wykorzystując w tym celu7 instytucje i procedury demokracji przedstawicielskiej i/lub bezpośredniej.

W ustroju muszą istnieć gwarancje demokratyczności:

1. materialna - istnieje, gdy organy państwowe realizują cele i zadania wytyczone lub przynajmniej aprobowane przez większość społeczeństwa.

2. formalna - gdy w państwie istnieją instytucje i procedury zabezpieczające obywatelom wpływ na działalność organów państwowych, zapewniające udział obywateli w kreacji tych organów, jak też możliwość kontroli, a nawet korygowania ich bieżących działań.

We wszystkich epokach historii rozwoju ludzkości występują trwałe elementy idei demokratycznej, do których należały zasady:

-równości

-większości

-wolności

Termin „demokratia” powstał w starożytnej Grecji, reformy Klejstenesa i Solona. Mowa pogrzebowa Peryklesa spisana przez Tukidydesa. Najważniejsze decyzje podejmowało zgromadzenie ludowe, które było utożsamiane z państwem.

Zasady demokracji ateńskiej:

1. wolność - polegała na aktywności, dynamiczne dążenie do sławy i zaszczytu, eliminacja prywatności; główny filar demokracji, wolność znaczyła tyle, że w granicach prawa każdy może robić to co chce i mówić to co chce; szczególne znaczenie wolności słowa - na zgromadzeniu ludowym każdemu przysługuje prawo do zabierania głosu, za treść wystąpienia nikogo nie można karać

2. równość - zasada równości praw (isonomia), oznaczała równość głosu i udziału we władzy, równość traktowania przed sądem, na agorze, w urzędzie podatkowym; preferowała talent i cnoty, a nie urodzenie, kryterium miała być przydatność dla służby publicznej; nie gwarantowała równości majątkowej, ale wydawała się pochwalać pomniejszenie dysproporcji dochodów; gwarancją równego dostępu do urzędów miało być losowanie, jako sposób nieodbierający szansy ubogim; urzędnicza życzliwość ludowi, potrzeba starannego kontrolowania funkcjonariuszy

3. praworządność - dobrowolne, ale konieczne podporządkowanie się prawu, obywatele są twórcami prawa, zmieniają je kiedy przestaje im służyć, ale póki obowiązuje - musi być przestrzegane; prawo to „pan” demokratycznego ładu; naturalna konsekwencja demokratycznych kanonów wolności i równości wobec prawa; harmonizuje z poczuciem moralności społecznej i zrozumieniem ducha tolerancji

Demokracja ateńska - demokracja bezpośrednia/partycypacyjna (uczestnicząca) > państwo nieduże terytorialnie, mało obywateli, jednolite kulturowo i obyczajowo, to ludzie stanowili polis, państwo opiera się na obywatelach, a nie na do pewnego stopnia autonomicznym aparacie urzędniczym i zależnościach prawno-rynkowych;

Zgromadzenie ludowe - zbierało się do 50 razy rocznie, Rada Pięciuset - stale urzędujące ciało, mające dozór nad władzą wykonawczą, 50 urzędników spało na agorze, żeby obywatel w każdej chwili miał bezpośredni dostęp.

Obywatel bierny= obywatel bezużyteczny, mógł stracić prawa obywatelskie i status obywatela Aten

Brak podziałów frakcyjnych, demos jest politycznie zgodne, procedura ostracyzmu, prawa dotyczące demagogów.

Od cnót i umiejętności obywateli zależało dobro państwa.

pisma Platona, Arystotelesa - krytykują demokrację ateńską.

28.10.2009

Wg Peryklesa:

Wolność - możliwość aktywnego udziału w życiu politycznym

Równość - odnosi się do równości wobec prawa i równego dostępu do urzędów

Praworządność - konieczne acz dobrowolne poddanie się prawu

Akcentowano znaczenie sposobu demokratycznego rządzenia

Eklezja (zgromadzenie) - jedyne źródło władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

Jednostka całkowicie podporządkowana prawu i państwu.

Arystoteles:

Demokracja to zły ustrój. Przeciwstawiał Politem, gdzie większość współrządzi wszystkim. Żeby politea była stabilna musi być jak największa liczba średniozamożnych. Należy kierować się umiarem.

H. Olszewski > polis stanowiła symbol integracji doktryny z polityką.

ŚREDNIOWIECZE:

W tym okresie powstaje:

-ogólnokrajowy parlament

-samorządy lokalne

-idea, która wskazuje na republikanizm, demokracja jest zła

-suwerenność ludu

Teoria suwerenności ludu:

-Marsyliusz z Padwy

-nominalizm przywiązywał wagę do bytów rzeczywistych

-negacja wartości nauk średniowiecza

-państwo jest strukturą ziemską i tworem ludzi

-cel państwa jest jeden - godzić skłóconych i zabezpieczać pokój

-nie ma celu zbawienia

-ogół rozpoznaje lepiej co dobre a nie jednostka, jest to antyindywidualistczna koncepcja

-państwo ma być monolityczne, silne i sprawne, trzeba uważać, żeby to nie przerodziło się w tyranię, należy podporządkować aparat władzy prawu, wyłącznym prawodawcą jest lud

-lud woli słuchać swoich praw nawet jeśli jest gorsze

-prawo to nakaz państwa związany z sankcją

-lud to wspólnota komuny miejskiej, wszyscy wolni mężczyźni

-lud deleguje kompetencje na jakiś organ albo dopuszczony jest udział ekspertów w tworzeniu prawa

Upublicznienie:

-wykształcenie reprezentacji

-konieczność przełamania partkularnyc umów feudalnych np. anarchii lennej

-król poszukiwał sojusznika do ugruntowania swojej władzy

-teoria organiczna państwa

-zapotrzebowanie królewskie na dofinansowanie państwa

-na czele parlament

-„król jest cesarzem w swoim królestwie”

Koncepcja konsyliaryzmu

Wzorce:

*zgromadzenie plemienne (germańskie i słowiańskie) stanowiły tzw. demokrację wojenną:

*państwa-miasta płn. Włoch tzw. komuny

*gminy helweckie (w Szwajcarii)

*upublicznienie państwa - wiązało się z upublicznieniem reprezentacji, państwem publiczno-prawnym

*idea Marsyliusza z Padwy „Obrońca pokoju”

Struktura plemienna:

-radzili wszyscy

-te zgromadzenia były bardzo ważnym elementem

-członkowie to mężczyźni zdolni do noszenia broni

-na czas wojny wybierano księcia

-wyższa organizacja ludów

-zabierali głos najbardziej doświadczeni

Państwa-miasta Włoskie:

-kształtują się w X wieku

-podesta, który pochodził z wyboru, konsylium - radę, komisja - zgromadzenie

-rozwinięta samorządowość

-istniała milicja - zapewniała dostęp do urzędów, faktyczny udział w polityce, była siłą militarną komuny

-członkowstwo było otwarte

4.11.2009

Gminy helweckie w Szwajcarii.

-odmienna struktura niż w całej Europie

-mieszkańcy osiedlali się w kolonijnych miejscowościach

-związek podmiotów, które miały podejmować najważniejsze decyzje tzw. konfederacje

- od 1648 Szwajcaria niepodległa, od 1815 uznanie neutralności, poł. XIX wieku utworzenie konfederacji

-najliczniejsza grupa to wolni chłopi, którzy gromadzili się na laus gemein - zgromadzenia wolnych mężczyzn zdolnych do noszenia broni, nie było na nich równości wszystkich członków gminy

-gminne kantony tworzyły komisje

-mogły się zbierać całe kantony

-były również rady miejskie wybierane przez zgromadzenia miejskie

-w Genewie odbył się pierwszy plebiscyt

-rozstrzyganie najważniejszych spraw w referendum

- system półbezpośrerdni

Demokracja szlachecka w Polsce

-wiązała się z kształtowaniem specyficznej struktury ustrojowej

-przywilej - uprawnienie pochodzące od władzy publicznej nadane określonej grupie społecznej, mogą być lokalne i generalne

-monarchia stanowa

-przywileje - niezależność finansowa, nietykalność osobista

- przywileje cerekwicko-nieszawskie > o podatkach i wojnie maja decydować sejmiki ziemskie

-1493 początek sejmu - król, rada, przedstawiciele Ziem, 3 stany sejmujące - król, senat, izba poselska

-konstytucja Nihil Novi - nic nowego> nic o nas bez nas, każdą decyzję podejmuje król, senat, posłowie

-ustrój mieszany > król -monarchia, senat - arystokracja, sejm - demokracja

-konflikt między zwolennikami siły królewskiej a szlachtą

-1537 wojna kokosza

- ruch egzekucyjny żądał usprawnienia państwa - zreformowania administracji i sądownictwa, przestrzegania zasad obradowania sejmu; ruch uważał szlachtę za najważniejszy element, żądał równości wobec prawa; „szlachta jest złotym środkiem” - tama na tyranię oraz tama na chamstwo, podkreślano znaczenie wolności

-pojawiła się reformacja, szlachta uznawała się za predestynowanych

- Jakub Przyłuski, Mikołaj Senicki, Rafał Leszczyński - formuła ideologiczna demokracji szlacheckiej zabarwionej wiarą katolicką, która gwarantowała wolność

-Stanisław Orzechowski - „Policja Królestwa Polskiego” > polska kwitnie wolnością dzięki tradycji chrztu; cała szlachta jest wolna i równa, wolność to suma przywilejów oraz niemożność ingerencji króla, władzy publicznej z wyjątkiem dokładnie opisanych przez prawo sytuacji, równość wobec prawa oraz możliwość dostępu do urzędów, polega na możliwości udziału we władzy; tolerancja religijna

-konfederacja warszawska - pokój między wyznaniami

-brak stałego wojska

-znaczący udział sejmików

-konflikty rozstrzyga król, a potem papież

18.11.2009

-tolerancja religijna, ruch egzekucyjny, konfederacja warszawska

-związek z nauką Arystotelesa

-pokój między innymi w wierze

-rozwój przywilejów - zakaz ingerencji urzędnika królewskiego, szlachta przejmowała kontrolę nad podatkami i wojskiem

-wolność to suma przywilejów otrzymywanych za zasługi przodków

-wolność funkcjonuje wtedy gdy nie zmienia się ustrój

-równość - wszyscy równi, wszyscy uczestniczą w sejmie, wybierają króla, każdy szlachcic mógł być królem

-katolicyzm był gwarancją wolności

ANGLIA

-koncepcja powstawania państwa > umowa - teoria kontraktualna

-szkoła prawa natury - prawa natury są niezmienne jak prawa fizyki, dlatego musimy ich słuchać

Tomasz Hobbes > opisał stan natury w „Lewiatanie”

-człowiek w stanie wojny jest wolny (w stanie natury jest zły)

- Hobbes uzasadniał istnienie silnej władzy monarchicznej tym, że ludzie są z natury egoistami.

-wojna wszystkich ze wszystkimi to naturalne

-ludzie zaczęli się zastanawiać co zrobić, żeby życie nie było tak straszne i krótkie, skutkowało to umową, że ludzie zrzekną się nieograniczonego poczucia wolności, wyrzekną się siły wobec siebie i siłę tę dadzą suwerenowi; człowiek traci wolność polityczną, ale zyskuje spokój i równowagę; najlepszym władcą jest monarcha absolutny; suweren ma moc nas wszystkich

-nie ma stanu pośredniego, bo albo jest stan wolny albo absolutyzm

John Locke > „2 traktaty o rządzie”, „Listy o tolerancji”

-człowiek narodzony to „tabula rasa”, dopiero życie „zapisuje” tego człowieka

-stan natury to stan szczęśliwy, ludzie są sobie życzliwi, człowiek żył dzięki owocom swojej pracy, własność jest prawem natury

-państwa - gwarant i strażnik praw natury

-postulował podzielić władzę, kryterium władzy - cenzus społeczny, majątkowy

-suwerenność można zbyć

- teoria klasycznego republikanizmu z czasem została przekształcona w teorie nowoczesnych demokracji^. Niektóre fragmenty głównego dzieła Locke'a na ten temat, Dwóch traktatów o rządzie są w całości cytowane w Deklaracji Niepodległości i Konstytucji USA, tworząc ich filozoficzną podstawę.

-Locke wspierał ideę trójpodziału władzy

- ludzie zazwyczaj kierują się interesem własnym - ale jednocześnie zauważał, że czasami jednak zdolni są do zachowań altruistycznych, wynikających z poczucia wspólnoty i że proporcje działań czysto interesownych do altruistycznych zależy od siły poczucia wspólnotowości. Siła poczucia wspólnotowości zależy zaś od stopnia utożsamiania się ze wspólnotą.

-poczucie wspólnotowości jest silnie zależne od rzeczywistego wpływu na rządy sprawowane wewnątrz wspólnoty

25.11.2009

Karol Monteskiusz

-trójpodział władzy

-z myśli oświeconej wynika demokracja

-źródła antyczne źródłem demokracji

-„duch praw” polega na stosunkach jakie prawa mają z różnymi rzeczami, nie ma uniwersalnego modelu odnoszącego się do dobrego modelu państwa

-prawa w różnych państwach różnie wyglądają - determinizm geograficzny

-kryteria dla ustroju

*zasada, którą kieruje się dana władza jest różna i należy od różnych czynników:

• despotia, w której zasadą rządzenia jest strach,

• monarchia, w której rządy odwołują się do honoru,

• republika, która może mieć ustrój demokratyczny (oparta jest wtedy na cnocie) albo arystokratyczny (oparta wtedy na umiarkowaniu warstw rządzących).

*istotą demokracji jest równość, co jest niemożliwe, demokracja możliwa jest tylko w bardzo małym państwie

*istotą republiki są rządy wielu, możliwa jest w państwach mniejszych

*wolność polega na czynieniu tego, co się powinno

*istotą tyranii jest wola rządzącego, zasadą jest strach

*monarchia polega na przestrzeganiu praw dla honoru, dlatego to jedynie słuszny ustrój dla Francji

-władzę należy podzielić, ma istnieć system wzajemnych hamulców > elementy charakterystyczne:

*społeczny podział władzy

*funkcjonalno-organizacyjny podział

*równowaga i wzajemne hamowanie się władz

-model demokracji przedstawicielskiej

-najważniejsza władza wykonawcza (pochodziła z dziedziczenia) i ustawodawcza

Koncepcja Jeana Jacquesa Rousseau

-koncepcja suwerenności ludu - radykalne myśli demokratyczne

1.państwo powstało z umowy -„Umowa społeczna”, „Uwagi o rządzie Polski”

2.własność powoduje podział społeczny, bogaci wykorzystują biednych - bogaci oszukali biednych i powstała despocja

3.należy stworzyć pewną formułę stosunków społecznych, w której człowiek oddając się całkowicie społeczności byłby tak samo wolny jak w stanie natury; słuchając wszystkich słuchałby tak samo samego siebie, byłby równy

4.istota umowy społecznej - suwerenność ludu i wola powszechna

5.suwerenność ludu jest niepodzielna i niezbywalna, przejawia się ona w woli powszechnej, wola powszechna to abstrakcyjne założenie, są 2 podstawowe uprawnienia : *lud stanowi prawo niezbędne dla społeczeństwa *lud powołuje i kontroluje rząd

6.władza jest niezbywalna

7.wyrazem woli powszechnej powinna być wola większości

8.najbardziej słuszna forma to demokracja bezpośrednia (zgromadzenie suwerena w 1 miejscu i zbieżność woli większości z wolą powszechną)

9.upowszechnienie własności

10.odpowiednie wychowanie

11.idealny wzorzec to … społeczeństwo o strukturze agrarnej

12.nie powinno być partii politycznych, bo wypaczają one wolę powszechną

13.powinna być religia państwowa

14.prawo oporu - zawsze można obalić zły rząd

2.12.2009

Zdobycze oświecenia.

Źródłem władzy państwowej w demokracji jest naród suwerenny. Lud to zbiorowy podmiot suwerenności, który wybiera swoich przedstawicieli. Reprezentują oni lud, bo lud nie jest w stanie sam wykonywać władzy. Wzięła górę kwestia reprezentowania. Istnieje konieczność oddania władzy w geście posiadających poszczególne przymioty reprezentantom suwerena. Jeśli władza nie pochodzi z narodu lub nie reprezentuje jego interesu traci zaufanie suwerena. Naród ma prawo i obowiązek w każdej chwili taką władzę obalić.

Zadania władzy państwowej:

-ochrona istniejącego porządku społecznego, wolności i praw jednostki; państwo ma ograniczone pole działalności, nie mogło przekroczyć pewnych granic

-przyznanie jednostce zasadniczych praw, człowiekowi przysługują pewne prawa, zwłaszcza osobiste, należne z samego tytułu natury ludzkiej; wynikają z natury, są odwieczne, nieodłączne, nietykalne, pierwotne względem prawa pozytywnego, prawo pozytywne nie może być z nimi sprzeczne

-funkcja państwa - stanie na straży praw i wolności (naturalnych i stanowionych)

-pierwotne prawa jednostki rodziły obowiązki państwa

-nieodłącznym składnikiem demokracji jest wolność, która wyparła równość z pierwszego miejsca w światopoglądzie demokratycznym, wolność głównie w rozumieniu negatywnym - prawo wyznacza granice działań, ingerencji państwa; w życiu publicznym obywatel sam decyduje czy chce czy nie chce uczestniczyć w sprawach państwa> do wolności odnosiła się możliwość działania lub niedziałania

-równość jako składnik demokracji upatrywano w prawie naturalnym, idea równości odgrywała rolę drugorzędną i formalną

-podział władzy

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

-wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi wobec prawa

-katalog prawa natury >zadaniem państwa jest ich ochrona:

*wolność

*własność

*bezpieczeństwo

*prawo oporu przeciw uciskowi

-równość wobec prawa a nie polityczna

-różnice społeczne mogą wynikać tylko z przydatności dla społeczeństwa

Jakobini:

-równość praktyczna

-wolność to konieczność aktywnego działania

Duży wpływ na demokrację miał liberalizm. Benjamin Constant (twórca podwalin demokracji liberalnej) > porównuje wolność starożytnych a współczesnych.

Co nie jest zakazane jest dozwolone.

1. jak pogodzić koncepcję równości i autonomii jednostki z koncepcją … istnienia władzy politycznej?

2. jak jednostka, która przypisuje sobie równe i absolutne prawa, może podporządkować się władzy politycznej nie rezygnując z tych roszczeń? Wiązało się to z procesem upowszechnienia praw wyborczych - demokratyzacja (Alexis de Tocqueville - proces demokratyzacji jest nieunikniony)

3. jakiej władzy może się jednostka podporządkować? Może się podporządkować wyłącznie władzy prawa, bo tylko prawo może narzucać ograniczenia

Państwo daje gwarancje rozwoju liberalizmu - konieczność istnienia władzy

John Stuart Mill

-konieczność działań interwencyjnych państwa

-wprowadzenie ustroju opartego na suwerenności społeczeństwa i równości obywatelskiej jego wolnych członków

-wolność jednostki jest środkiem do osiągnięcia innych celów

-choć pewne granice są nieprzekraczalne to jest potrzebny inny cenzus niż majątkowy (powoduje chciwość)

-należy wprowadzić cenzus wykształcenia

9.12.2009

Alexis de Tocqueville:

-demokracja jest nieunikniona

-wszyscy mają wolność

-zagwarantowanie równości

-obsesyjne strzeżenie równości - zaczynają rządzić przeciętności, podstawowe wolności zostają zastąpione, wyizolowanie i samotność jednostki, zaczyna panować opinia publiczna

Na podobne niebezpieczeństwo wskazuje John Stuart Mill.

Liberałowie:demokratyzacja

Wiek XIX- instytucje nie wystarczały; Hitler ---- wybory + plebiscyt = doszedł do władzy (dziś:Wenezuela)

Alexis de Tocqueville: nieuchronność D - zagwarantowanie sobie podstawowych instytucji

Obserwując system---”każdy może być prezydentem”

- wszyscy mają WOLNOŚĆ, potem zaczęto walczyć o RÓWNOŚĆ: to zniechęcało do działania, bo o co walczyć? Efektem tego zaczęła rządzić PRZECIĘTNOŚĆ (obsesyjne strzeżenie równości, zaczyna rządzić przeciętność). Zaczyna panować opinia publiczna: szarość, przeciętność. Nie ważne jakie wartości powinny być przestrzegane, ale kto co powiedział (kampania wyborcza).

John Stuart Mill zwraca uwagę na kwestie odnoszące się do niebezpieczeństwa. Cenzus wykształcenia; klasa średnia, która ma rządzić powinna być najbardziej moralna.

Tocqueville: możliwość stowarzyszania i aktywnego działania, wytworzenie obok państwa pewnych trwałych więzi społecznych- solidarność.

1)Cenzus wykształcenia.

Mill- powinna rządzić grupa najbardziej bezinteresowna; inteligencja- posiadaja średni majątek i są wykształceni. Upowszechnienie kształcenia pozwoliło upowszechnić ten cenzus.

2) Obniżanie cenzusu majątkowego

1848r. powszechne prawo wyborcze we Francji, 1875- system III Rep. Francuskiej, 1945r.- cenzus płci.

Sufrażystki.

1928 i 1948 - Wielka Brytania

II etap powodowany industrializacją wpływa na stworzenie partii masowych.

Charakterystycznym elementem, który wpłynął na D jest zakończenie I wojny światowej. Młode, odrodzone państwa najczęściej przyjmują model liberalno-demokratyczny. Republika demokratyczna stała się wzorem.

Poglądy: Hans Kelsen „O istocie i wartości D” 1920r.

Istoty D upatrywał się w udziale wszystkich obywateli w wykonywaniu władzy w państwie, a nie rozstrzyganiu o treści społecznej konkretnego ustroju państwowego. Odrzucał pogląd komunistów. Zadaniem D nie jest urzeczywistnienie zasady równości społecznej i ideału sprawiedliwości społecznej.

Nieodzowną cechą D jest możliwość wyboru między różnymi i równouprawnionymi racjami ideowymi i politycznymi. Dlatego niezbędne równouprawnienie w walce politycznej mniejszości i równości, przede wszystkim poprzez zapewnienie tych samych, niewzruszalnych praw jednostkom wchodzącym w skład mniejszości i większości.

Te prawa to: WOLNOŚĆ i RÓWNOŚĆ(przynajmniej instytucjonalna)

FALE DEMOKRATYZACJI:

Odnosiły się do wprowadzenia instytucji formalnych, z rozszerzeniem materialnym: kto uczestniczy, jak to rozumiemy.

Samuel Huntington opisał w „Trzecia fala D”; rozwinął Charles Tin „D”

Huntington fale D:

1)od końca XVIII w. Z narodzinami USA i trwała do zakończenia I w.ś. = 20 państw dem.

2) lata: 1945-1960 wiąże się z wprowadzeniem D w państwach pokonanych: Włochy, Japonia, Francja , Niemcy; następuje też proces dekolonizacji

1962r-39 demokratycznych państw

3) lata 1974- 1989 koniec autorytarnych rządów w Europie (Grecja, Portugalia, Hiszpania), demokratyzacja Ameryki Łacińskiej, dem. Azji (Tajwan)

ok. 1989r.- 50 państw demokratycznych

16.12.2009

4) „Fala demokratyzacji w 1989r.” - „jesień ludów”

-ruchy ekologiczne

-rewolucja informatyczna

Robert Dahl

-poliarchia, naród ma prawo do własnego modelu demokracji, główne spory dotyczące istoty, formy oraz metod uczestnictwa w demokracji, określenie kryteriów procesu demokratycznego

-rzeczywiste uczestnictwo - zapewnia przedstawienie poglądów obywateli przed podjęciem decyzji

-równe prawo głosu - każdy ma 1 głos (równość materialna) oraz każdy ma rzeczywistą równość głosów

-oświecone rozumienie - zapewnia obywatelom równe i rzeczywiste możliwości poinformowania się o różnych decyzjach i ich prawdopodobnych konsekwencjach

-nadzór nad podejmowanymi zadaniami - obywatele decydują jakie zadania, w jakiej formie będą podejmowane oraz mają możliwość, wg swego uznania, zmiany swojej decyzji

-inkluzja dorosłych - wszyscy mieszkający na danym terytorium będą dysponować prawami obywatelskimi wynikającymi z ww punktów

Prof. Jamroz (jamróz)

-źródłem władzy publicznej jest samo społeczeństwo

-zapewniony prymat wolności jednostki

-istnieje pluralistyczna konkurencja w społeczeństwie

-przestrzegane są zasady równości

1. zwierzchnia władza obywateli - upodmiotowienie polityczne, rozstrzyganie o porządku demokratycznym oraz o procesach mających zapewnić nadrzędność społeczeństwa wobec władzy państwowej należy do społeczeństwa

2. przedstawicielski sposób sprawowania władzy niezbędny w dużych organizmach państwowych

3.kazdy obywatel ma możliwość równego, rzeczywistego uczestnictwa w głosowaniu

4.psrawowanie rządów przez większość

5. rząd nie rozstrzyga problemów z zakresu praw mniejszości

6. zasada demokratycznego rządu, który zabiega o rzeczywistą zgodę społeczną na politykę

7. postulowanie odróżnienia męża stanu od polityki, mąż stanu różni się od polityka umiejętność odpowiadania interesom większości obywateli, kształtuje opinię publiczną, nie kieruje się chwilą

8. pluralizm polityczny - wielorakie zróżnicowania są pożądane, szeroki, równy dostęp do informacji

9. system konkurencji i rywalizacji

10. powszechna równość wobec prawa

11. istnienie elity przywódczej/politycznej nie stanowi ograniczenia równości wobec prawa, przedstawiciele tej elity wywodzą się z otwartej rywalizacji przywódczej

12. etyczność polityków i obywateli - postępowanie zgodnie z normami kulturalnymi i etycznymi, etyczność polityka polega na wyłącznej odpowiedzialności osobistej jaką ponosi on za własne czyny

(Komisja Nolana) zasady życia publicznego:1. bezinteresowność 2. rzetelność 3. obiektywizm 4. odpowiedzialność 5. otwartość 6. uczciwość 7. przywództwo

Podstawowe warunki dla demokracji wg Dahl'a:

-kontrola nad wojskiem i policją sprawowana przez władzę cywilną

-brak silnej zagranicznej kontroli wrogich demokracji

-demokratyczne przekonania w kulturze

Sprzyjające warunki dla demokracji:

-nowoczesna gospodarka rynkowa i nowoczesne społeczeństwo> sprzyjają instytucjom demokratycznym i ugruntowują podstawowe wolności

-słabe tendencje do pluralizmu wielokulturowego

-zamożność i wykształcenie społeczeństwa

6.01.2010

Komponenty demokracji:

- przynosi pożytki w sferze wartości (pożytki aksjologiczne):

*upowszechnienie wolności

*demokracja zapewnia większy zakres wolności i dla obywateli

*zabezpieczenie wolności

-pożytki o charakterze politycznym - widoczne na zewnątrz i wewnątrz

*gwarantowanie przez demokrację obywatelom wielu podstawowych praw tj. prawo do uczestnictwa, głosowania, informacji, wyrażania poglądów

*tworzenie możliwości decydowania przez obywateli o swoich sprawach

*kształtowanie wśród obywateli zainteresowania sprawami publicznymi i tym rozumienia demokratycznych instytucji i demokratycznych procedur

*przyczynienie się do rozwoju pokojowych stosunków między państwami demokratycznymi

-pożytki o charakterze gospodarczo-społecznym

*państwa demokratyczne są bardziej zamożne

*demokracja sprzyja rozwojowi człowieka, dialogowi, uczy akceptacji dla innych poglądów, edukuje

-pożytki o charakterze moralno-kulturowym

*tworzenie warunków dla moralnej odpowiedzialności za swoje działania

*uczestnictwo w demokratycznych instytucjach i procedurach kształtuje świadomość obywatelską, wzorce pożądanych zachowań czyli kulturę polityczną

Słabości demokracji:

1. o charakterze politycznym:

-obniżenie poziomu uczestnictwa

-spadek poziomu uczestnictwa obywateli w partiach politycznych

-spadek zaufania do instytucji politycznych

-spadek poziomu satysfakcji z funkcjonowania ustroju demokratycznego

-brak zabezpieczenia przed podejmowaniem decyzji nierozsądnych a czasem bezsensownych

-niebezpieczeństwo zjawisk degenerujących tj. korupcja, nepotyzm

-generowanie przez demokrację zjawisk niepożądanych np. zakłamanie polityków, egoizm grupowy

2. o charakterze ekonomiczno-społecznym i kulturowym:

-problem nadmiernych roszczeń społeczeństwa

-zwiększająca się ingerencja w życie obywateli różnych pozapolitycznych instytucji i osób, które w nieformalny sposób kierują życiem obywateli np. baki, agencje reklamowe

-zagrożenie tradycyjnych wartości kulturowych

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE

Wypełnia ono ramy demokratycznego państwa prawa. Art.2 Konstytucji. Jest to pewna całość i więź kultury politycznej, która dzięki wytworzonym relacjom osiąga lub jest w stanie osiągnąć szerokie wpływy i zrealizować postanowione sobie zadania.

Adam Ferguson

Społeczeństwo obywatelskie, inaczej cywilne, ma znacznie dalej idące wpływy niż aparat państwa . społeczeństwo obywatelskie może działać w ramach państwa, obok lub poza państwem. Cechą tego społeczeństwa jest umiejętność stowarzyszania i działania w grupie.

Elementy społeczeństwa obywatelskiego:

-stworzenie warunków działania przez płaszczyznę polityczną, pracowniczą, terytorialną

-pluralizm - zakłada istnienie różnych grup, interesów oraz umiejętność pogodzenia ich oraz dialog

Zasady współczesnej rozwiniętej demokracji:

1. zasada zwierzchniej władzy narodu (suwerenność ludu) - naczelna zasada demokracji, władza należy do społeczeństwa, społeczna postawa demokracji politycznej, suwerenność społeczeństwa obywatelskiego; władza państwowa to podmiot suwerenności; jedynie w rękach ludu może znajdować się uprawnienie do stanowienia prawa, wola ludu to nadrzędny motyw działania państwa; suwerenność jest niezbywalna, niepodzielna, daje możliwość oporu; pojęcie ludu > nie chodzi o etniczną przynależność, tylko o więź jednostki z państwem, to nie tylko suma obywateli, ale również system form organizacyjnych i ich działań

elementy suwerenności narodu:

*realizacja przez władzę państwową dobra powszechnego

*bezpośredni udział obywateli w podejmowaniu władczych decyzji o charakterze publicznym

*reprezentacja powołana do sprawowania władzy w imieniu narodu, w demokratycznym państwie władza rządzi dla narodu, a nie narodem.

*kwestia legalności

2. zasada pluralizmu politycznego

3. zasada rządów prawa

4. zasada podziału władzy

5. zasada wolności jednostki - 2 rozumienia: 1. negatywny - co nie jest zakazane jest dozwolone, ograniczenia mają wyraźnie wynikać z przepisów prawa i znajdować uzasadnienie w porządku konstytucyjnym

2 domniemania:

1. domniemanie wolności działania jednostki wobec innych jednostek żyjących w tym samym społeczeństwie

2.domniemanie wolności działania jednostki wobec władzy publicznej (państwo i samorządy) będące logiczną konsekwencją zasady suwerenności narodu, a stanowiąca jądro zagadnienia wolności politycznej

6. zasada równych praw politycznych

13.01.2010

Równość - 3 aspekty:

1. równość szans - kwestia stworzenia dla każdego sytuacji równego dostępu do dóbr systemu politycznego

2. równość wobec prawa - zasada jednakowego traktowania interesów każdego; nakaz jednakowego traktowania jednostek przez organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa

3. równość ekonomiczna - stworzenie takich samych warunków dla osób w gorszej sytuacji

równość formalna - każdemu przysługuje taki sam głos, każdy głos „waży tyle samo”

Prawa polityczne jednostek są uregulowane prawnie w jednakowy sposób - równość w sferze praw politycznych, jednostki mają zapewnioną politycznie jednakową możliwość korzystania z tych praw

Władza państwowa powinna być głównym gwarantem równości!

Ograniczenia kwestii wolnościowych i równościowych:

-celem ograniczenia musi być zabezpieczenie ważnego interesu publicznego kosztem niezasługujących na pełną ochronę interesów indywidualnych

-ograniczenia nie mogą prowadzić do „wyzucia” z równości pewnych grup społecznych czy politycznych

-ograniczenia równości mogą być dokonane jedynie droga uchwalenia przez reprezentantów narodu zasiadających w parlamencie aktu prawnego rangi ustawowej

Zasada większości:

Jest ona zasadą proceduralną. Dopuszcza do głosu duże zbiorowości, jest zgodna z zasadą suwerenności narodu. Pokojowo rozstrzyga konflikty społeczna.

Metody zasady większości:

*większość względna (zwykła) - więcej osób za niż przeciw, głosy wstrzymujące nie są brane pod uwagę

*większość bezwzględna (absolutna) - więcej niż połowa osób za niż przeciw i wstrzymujących

*większość kwalifikowana - ustalona liczbowo, ułamkowo lub procentowo; liczba osób za (przewyższająca liczbę bezwzględną)

3 płaszczyzny w relacjach mniejszości z większością:

1. ustrojowa - mniejszości muszą mieć prawo do opozycji, przeciwstawiania się, możliwość występowania na forum publicznym, wyrażania poglądu

2. pluralizm polityczny (2 płaszczyzny):

*respektowania odmienności, niejednolitości ludzi, którzy są różni, gdyż źródłem ich zróżnicowania jest zarówno sama natura człowieka, jak i społeczne warunki jego bytowania

*pluralizm wyraża się w aprobowaniu faktycznej różnorodności, co jest źródłem poszanowania godności każdej osoby

Pluralizm

-zasada pluralizmu- istnienie wielości partii konkurujących ze sobą w walce o władzę

-zapewnienie legalności i swobody działania opozycji politycznych

Wartości wyznaczające granice pluralizmu:

*religijne

*patriotyczne

*kulturowe

*moralne

*ekonomiczne

*polityczne

Ważna jest wolna konkurencja, akceptacja porażki, konsensus - porozumienie w celu ochrony wspólnego dobra powszechnego.

3 sfery konsensusu:

-podstawowy - zgoda na podstawowe wartości

-proceduralny - zgoda na pewne reguły gry, rozwiązywanie konfliktów społecznych

-kwestia rozstrzygania sporów przez dyskusję

Jest to taki porozumienie kiedy strony z czegoś rezygnują i idą na ustępstwa.

Praworządność - dobrowolne, ale konieczne poddanie się prawu.

Rządy prawa - stan przestrzegania prawa przez organy władzy publicznej, adresowane do sprawujących rządy w procesie stanowienia i stosowania prawa.

Formalna koncepcja praworządności - tworzy się państwo, w którym prawo jest przestrzegane przez organy władzy publicznej, treść prawa jest obojętna, a przestrzeganie prawa poprzez władzę publiczną jest wartością samoistną, bo obywatele mają poczucie prawości i przewidywalności decyzji podejmowanych przez władzę

Materialna koncepcja praworządności - nie można sprowadzać tego pojęcia tylko do aspektu formalnego, ważne jest by władza przestrzegała prawa, ale to nie jest wystarczające; ważne jest jakie prawo powinno być - państwo, w którym prawo wypełnia ważne postulaty aksjologiczne odnoszące się do treści i formy prawa, powinno odpowiadać interesom większości obywateli, a zarazem ogólnoludzkim standardom moralnym wynikającym z prawa natury; powinno być równe dla wszystkich i gwarantujące podstawowe prawa i wolności jednostki

1. tylko praworządność stwarza szansę przestrzegania praw i wolności jednostki

2. tylko wówczas gdy państwo przestrzega prawa obywatele mogą być pewni trwałości zasad wedle których będzie się układać życie społeczne

3. im skrupulatniej prawo będzie przestrzegane przez organy władzy publicznej tym większa szansa będzie na przestrzeganie prawa przez podmioty pozapaństwowe, zwłaszcza przez obywateli

Koncepcja państwa prawa - możliwość kontroli administracji przez niezawisłe sądownictwo (związanie organów prawem)

Materialna koncepcja państwa prawnego:

-dostęp do publicznego przekazu i wyrażania poglądów

-pluralizm polityczny

20.01.2010

Państwo prawne wg Kucińskiego:

- oznacza możliwość kontroli nad organami państwa przez niezawisłe sądy, zasada związania organów państwowych normami prawnymi

-formalna koncepcja państwa prawnego - zobowiązanie wszystkich, łącznie z organami prawa do postępowania zgodnie z prawem oraz funkcjonowania organów państwowych

-materialna koncepcja państwa prawnego - rozszerza się o zakres przymiotnika „demokratyczne państwo prawne”; nie odnosi się tylko do przestrzegania zasad proceduralnych, ale również zabezpieczenia tradycyjnych fundamentalnych i indywidualnych wartości prawnonaturalnych, a także wartości przestrzeganych w szerszym wymiarze społecznym nakazującym uwzględnienie interesu społecznego jako całości

Zasada subsydiarności - 2 grupy:

1. zasady stanowiące niezbędne elementy składowe państwa demokratycznego związane z koncepcją materialnego państwa prawnego w ten sposób, że służą realizacji jego założenia np. suwerenności narodu, podział władzy, konstytucyjna gwarancja wolności i praw jednostki

2. zasady odnoszące się do państwa prawnego, a wiec ustanowione po to, aby wcielać w życie formalne i materialne elementy koncepcji takiego państwa np. zasada prymatu ustawy, konstytucjonalizm, zasada niezawisłości sądów, zasada zakazu retroakcji, zasada legalizmu

Zasada podziału władzy:

- podmiotowy podział- określone organy mają ściśle określony zakres kompetencji, żaden organ nie może mieć przewagi nad innymi, władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza

-przedmiotowy podział - dzielono funkcje, które wykonywał ten sam organ

-władza ustawodawcza - wzajemne hamulce

-władza wykonawcza - głowa państwa, rząd, odpowiedzialność parlamentarna, kontrasygnata, veto głowy państwa

Instytucje odnoszące się do funkcjonowania demokracji:

1. instytucje związane z demokracją pośrednią - wybory

wybory:

*tajne

*powszechne

*bezpośrednie

*równe

Forma wyborów:

*większościowe - okręg 1 mandatowy (wybory do senatu)

*proporcjonalne - mają oddać rzeczywistość polityczną, ma uwzględniać prawa opozycji, mogą być progi wyborcze (wybory do sejmu)

Demokracja pośrednia - kadencyjność (także głowy państwa)

2. instytucje związane z demokracją bezpośrednią - głosowanie rozproszonego suwerena, ważna elektronika

nie występuje w czystej postaci

*gmina - dominuje samorządność, suweren w 1 miejscu podejmuje najważniejsze decyzje

*referendum - głosowanie nad daną sprawą przez suwerena, naród bezpośrednio rozstrzyga dana sprawę; głosuje rozproszony suweren: referendum ogólnopolskie, lokalne, wojewódzkie; referendum opiniodawcze lub wiążące

*plebiscyt - odnosi się do prawa międzynarodowego, ludność decyduje o swojej przynależności państwowej

*obywatelska inicjatywa ustawodawcza - obywatele wnoszą projekt ustawy do parlamentu

*recall - instytucja odwołania z urzędu danego urzędnika, reprezentanta

*veto ludowe

3. system demokracji mieszanej - Polska, Niemcy; demokracja półbezpośrednia - Szwajcaria

12

---