Marta Bogdanowicz Małgorzata Barańska Ewa Jakacka

METODA DOBREGO STARTU

OD PIOSENKI DO LITERKI

część l

ĆWICZENIA

WSTĘP

1. Dla kogo przygotowano ćwiczenia i pomoce dydaktyczne do programu przedsta­
wionego w książce Metoda Dobrego Startu. Od piosenki do literki - część /?

Ćwiczenia oraz pomoce dydaktyczne do programu przedstawionego w książce Metoda Dobrego Startu. Od piosenki do literki - część /., zebrane w teczce, przygotowano z myślą o dzieciach, które przystępują do nauki czytania i pisania. Aby nabywanie tych umiejętności przynosiło oczekiwane efekty, w odpowiednim stopniu powinny rozwinąć się funkcje leżące u podstaw tych czynności: językowe, spostrzeżeniowe (wzrokowe, słuchowe, dotykowe i kinestetyczne) i motoryczne. Niezbędne jest także właściwe ich współdziałanie. Zależy to nie tylko od wieku dzieci, lecz także od występowania - lub braku - zaburzeń rozwoju. Pomoce dydaktyczne umieszczone w teczce umożliwiają rozwijanie niektórych z wyżej wymienionych funkcji: ćwiczą percepcję wzrokową, sprawność grafomotoryczną, koordynację wzrokowo-ruchową. Doskonalą także umiejętność rozpoznawania liter oraz kształtnego i prawidłowego ich pisania. Dzięki temu mogą być wykorzystywane - zarówno przez nauczycieli (nie tylko tych, którzy pracują Metodą Dobrego Startu), jak i rodziców - do pracy z dziećmi:

• 6-, 7-letnimi, których rozwój przebiega prawidłowo;

• 6-, 10-letnimi, u których występują parcjalne i fragmentaryczne deficyty rozwojowe;

• ó-, 10-letnimi z lekkim upośledzeniem umysłowym;

• ó-, 10-letnimi i starszymi, u których występują inne zaburzenia rozwojowe: autyzm, upośledzenie umysłowe
  w stopniu głębszym, zaburzenia sprzężone.

Prezentowane pomoce mogą zatem być przydatne podczas prowadzenia zajęć:

• w klasie 0;

• w klasie pierwszej (także integracyjnej);

• w zespole korekcyjno-kompensacyjnym (w przedszkolu i szkole);

• w szkole specjalnej;

• w specjalistycznych ośrodkach szkolno-wychowawczych i terapeutycznych;

• o charakterze nauczania indywidualnego.

2. Jak korzystać z niniejszego zestawu pomocy?

W teczce znajduje się:

- 47 kart z literami pisanymi - małymi i wielkimi

Karty służą do analizowania budowy liter (kształtu elementów tworzących literę, ich liczby, położenia na płaszczyźnie, ułożenia elementów litery względem siebie) oraz do prezentacji sposobu pisania (kierunek i ko­lejność ruchów). Litery na kartach warto wzbogacić materiałami o różnej fakturze, np. plasteliną, skrawkami papieru (różnorodne faktury i barwy dostarczą dzieciom wielu wrażeń wzrokowych i kinestetyczno--ruchowych). Uwypuklą one kształt ćwiczonych wzorów oraz nadadzą im kolor, dzięki czemu będą przydatne na etapie uczenia się polisensorycznego (wielozmysłowego).

- 48 obrazków, których integralną częścią są litery

Znajdujące się w teczce obrazki z literami można wykorzystać jako nagrody dla dzieci, wręczane im na zakończenie zajęć. Dzieci mogą je kolorować, wklejać do zeszytu lub wykorzystać w inny sposób.

- 48 kart ćwiczeń

Każda z kart ćwiczeń dotyczy jednej litery pisanej - małej lub wielkiej. Przyjęty w publikacji Metoda Dobrego Startu. Od piosenki do literki - część L porządek, zgodnie z którym są wprowadzane litery, odpowiada podręcznikowi dla klasy O pt. Wielka podróż sześciolatka (numer dopuszczenia MENiS: 236/04), autorstwa M. Barańskiej i E.Jakackiej.

3. Charakterystyka kart ćwiczeń

Karty ćwiczeń opracowano tak, aby kolejne zadania sprzyjały rozwojowi określonych funkcji. Jako pierwsze zamieszczono ćwiczenia usprawniające percepcję wzrokową i grafomotorykę na materiale nieliterowym. Są to zadania polegające między innymi na: wyszukiwaniu różnic między obrazkami, wskazywaniu identycznych obrazków, ustalaniu kolejności rysunków w historyjce obrazkowej, rysowaniu linii krzywych po śladzie, kolorowaniu.

Ćwiczenia, które zgodnie z przyjętym porządkiem zamieszczono jako drugie, umożliwiają doskonalenie percepcji wzrokowej na materiale literowym, na przykład przez wyszukiwanie litery - jako elementu obrazka - wśród innych kształtów, wśród podobnych liter lub linii i pisanie jej po śladzie.

W każdej karcie ćwiczeń zadanie trzecie służy utrwalaniu umiejętności pisania litery. Podczas jego wykonywania dziecko kreśli literę na niewielkiej, ograniczonej płaszczyźnie. Niekiedy dodatkowo zapoznaje się z zasadą ortograficzną dotyczącą pisowni imion, odczytuje wyrazy lub krótkie zdania.

Ćwiczenie czwarte ma na celu kształtowanie umiejętności pisania litery w powiększonej liniaturze.

Wykonując zadania na karcie ćwiczeń, dzieci używają trzech różnych narzędzi graficznych: kredki, ołówka i mazaka. Zabieg ten ma na celu przygotowanie ręki do trudnej czynności pisania. Każde z tych narzędzi wymaga bowiem innego napięci mięśni dłoni, związanego z odmienną siłą nacisku, potrzebną do pozostawienia śladu na papierze.

Podczas opracowywania kart ćwiczeń kierowano się dość powszechnie stosowaną w nauczaniu, umowną zasadą, zgodnie z którą litery odpowiadające samogłoskom wyróżnia się kolorem czerwonym, natomiast odpowiadające spółgłoskom - kolorem niebieskim.

4. Jakimi ćwiczeniami należy poprzedzić wykonywanie zadań na karcie ćwiczeń?

Nauczyciel (lub rodzic) pracujący MDS odnajdzie w podręczniku Metoda Dobrego Startu. Od piosenki do literki - część /. szczegółowe scenariusze zajęć umożliwiające opracowanie liter małych i wielkich, których dotyczą karty ćwiczeń umieszczone w teczce. Użytkownicy niniejszego zestawu pomocy dydaktycznych (korzystający podczas zajęć z dziećmi z kart ćwiczeń oraz z kart z literami i obrazków), którzy nie znają Metody Dobrego Startu, mogą poprzedzić uzupełnianie przez dzieci kart ćwiczeń czynnościami przygotowującymi do pisania, uporządkowanymi według stopnia trudności, takimi jak:

• prezentacja i omówienie litery (dzieci odpowiadają na pytania: do czego litera jest podobna, jaką inną
  literę przypomina, z jakich elementów się składa, ile ich jest, jak są one ułożone na płaszczyźnie);

• wyklejenie litery na przykład plasteliną, skrawkami kolorowego papieru, bibuły (każde dziecko otrzymuje
  kartę z literą, którą wzbogaca wybranym materiałem);

• pokaz sposobu pisania litery i jednoczesne omawianie tej czynności (w którym miejscu należy zacząć
  kreślić literę, w jakim kierunku prowadzić dłoń; w jakiej kolejności powinno się pisać poszczególne elementy
  litery);

• uczenie się polisensoryczne (dzieci wodzą palcem po wzorze na przykład wyklejonym plasteliną);

• pisanie litery palcem na tacce z kaszą, na stole, w powietrzu;

• pisanie litery na dużych powierzchniach, potem stopniowo na coraz mniejszych (dzieci odtwarzają literę
  różnymi technikami);

• pokaz pisania litery w liniaturze (ze zwróceniem uwagi na umiejscowienie poszczególnych elementów
  litery w liniaturze).

Po zakończeniu ćwiczeń należy wspólnie z dziećmi omówić efekt ich pracy, kładąc nacisk na indywidualne osiągnięcia. Dzieci powinny podjąć próbę dokonania samooceny i wskazać te litery, które - ich zdaniem - napisały najlepiej. Mogą także zdecydować, którą ze swoich prac umieszczą na wystawie. Jako nagrodę za wysiłek i starania - niekoniecznie za efekt - można wręczyć uczestnikom zajęć po obrazku z literą.

5. Jak korzystać z zestawu pomocy Metoda Dobrego Startu. Od piosenki do literki
- część J. Ćwiczenia w pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych?

Na rozwój dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi bardzo korzystnie oddziałuje uczenie się polisensoryczne. Litera spostrzegana wielozmysłowo (wzrok, dotyk, kinestezja) jest znacznie lepiej zapamiętywana, dlatego warto podczas zajęć posługiwać się wzorami wyklejonymi materiałami o różnej fakturze (gładkim, szorstkim, śliskim) i umieszczonymi na kolorowych tłach. Uczenie wielozmysłowe można dodatkowo wzbogacić o doznania termiczne (np. rysowanie wzoru na zimnym lub ciepłym podłożu, w zimnej lub ciepłej wodzie, w pojemniku ze śniegiem).

Odtwarzanie liter niekiedy sprawia dzieciom wiele problemów, dlatego można zrezygnować z pisania palcem w powietrzu i na stole (podłodze). Bardzo dobrą pomocą są szablony - sztywne kartki z wyciętym kształtem litery. Nakłada się je na powierzchnię, na której ćwiczy się pisanie, np. na tackę z kaszą lub kartkę (do przygotowania szablonów pomocne będą karty z literami umieszczone w teczce). Odtwarzając literę w szablonie, dzieci nie tylko zapamiętują jej kształt, kierunek ruchu ręki podczas pisania, ale także mają okazję osiągnąć sukces: po zdjęciu szablonu na kartce pozostaje efekt pracy, który motywuje do podejmowania kolejnych prób pisania.

Podczas zajęć do odtwarzania litery należy wybierać takie techniki, które nie sprawią dzieciom większych trudności, będą dla nich interesujące. Może to być pisanie po śladzie, łączenie kropek wyznaczających kształt litery. Nauczyciel może dokonać koniecznych zmian w kartach ćwiczeń w celu dostosowania ich do indywidualnych możliwości dziecka. Niekiedy podczas prób pisania prowadzący zajęcia powinien wspomóc dziecko, prowadząc jego dłoń.

6. Zgodność programu MDS przedstawionego w publikacji Odpiosenki do literki z podstawą
programową wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół oraz z programem wychowania przedszkolnego Dobry start - wielka podróż

W podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w po­szczególnych typach szkół (Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r., Dz. U. z 2001 r. Nr 61, póz. 625 z uwzględnieniem poprawek wprowadzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu rozporządzeniem z 26 lutego 2002 r., Dz. U. z 2002 r. Nr 51, póz. 458 oraz poprawek wprowadzonych rozporządzeniem z 6 listopada 2003 r., Dz. U. z 2003 r. Nr 210, póz. 2041) napisano:

Edukacja w szkole podstawowej, wspomagajqc rozwój dziecka jako osoby i wprowadzajqc je w życie społeczne, powinna przede wszystkim:

• prowadzić dziecko do nabywania i rozwijania umiejętności wypowiadania się, czytania i pisania (...),
  posługiwania się prostymi narzędziami i kształtowania nawyków społecznego współżycia;

• stwarzać warunki do rozwoju wyobraźni i ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej;

• uwzględniać indywidualne potrzeby dziecka i troszczyć się o zapewnienie mu równych szans.

W ustępie dotyczącym kształcenia zintegrowanego w klasach l - III określono cele edukacyjne, zadania szkoły oraz wyszczególniono treści nauczania. Oto niektóre z nich:

Wśród celów edukacyjnych wymieniono: wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia, w tym szczególnie umiejętności służqcych zdobywaniu wiedzy (czytania, pisania i liczenia j (...j Za jedno z zadań szkoły uznano: rozpoznanie poziomu sprawności warunkującego opanowanie przez uczniów podstawowych umiejętności: czytania, pisania i liczenia; odpowiednio do tego prowadzenie ćwiczeń usprawniających.

W treściach edukacyjnych wskazano między innymi:

• dom rodzinny - dziecko jako członek rodziny,

• szkoła - dziecko jako uczeń, kolega, przyjaciel,

• przyroda w otoczeniu dziecka,

• pisanie liter (...),

• stosunki przestrzenne (...).

Zestaw pomocy do publikacji Metoda Dobrego Startu. Od piosenki do literki - część !., w której uwzględniono wyżej wymienione treści nauczania oraz założenia programu wychowania przedszkolnego dla klasy O Dobry start - wielka podróż (numer dopuszczenia MENiS: DKOS-5002-23/04), autorstwa M. Bogdanowicz, M. Barańskiej, A. Czerkas-Polit, D. Ellwardt, E. Jakackiej, K. Sirak-Stopińskiej i B. Zachodny, umożliwia praktyczną realizację zadań postawionych przed szkołą.

Publikacja Metoda Dobrego Startu. Od piosenki do literki - część /. i prezentowany tu zestaw pomocy wraz z podręcznikiem dla klasy O Wielka podróż sześciolatka oraz czteroczęściowym przewodnikiem dla nauczycieli Plan wielkiej podróży sześciolatka stanowią bardzo dobrą, spójną i przemyślaną propozycję dydaktyczną i profilaktyczno-terapeutyczną.

Opis zestawu Metoda Dobrego Startu. Od Piosenki do literki

Nr karty ćwiczeń	Litera	Tytuł piosenki	Scenariusz w podręczniku na stronie	Ścieżki na płytach CD*
								Płyta A	Płyta B	Płyta C
1	o	OSA	18	1-3
2	O	DZIADEK OPTYMISTA	20	4-6
3	t	TELEFON	22	7-9
4	T	TUBA 1 TRĄBKA	24	10-12
5	a	ALE DAMA!	26	13-15
ó	A	KOŁYSANKA DLA ALI	28	16-18
7	m	MOTYLEK	30	19-21
8	M	MAMA MARTY	32	22-24
9	i	INDYK	34	25-27
10	1	IZABELKA	36	28-30
11	1	LODY LUCYNKI ,	38	31-33
12	L	LATAWCE	40	34-36
13	k	KOMARY	42	37-39
14	K	KRÓLEWSKI SPACER	44	40-42
15	u	ULEWA	46	43-45
16	U	ULKA 1 ULA	48	46-48
17	d	DYNIA	50		1-3
18	D	DINOZAURY W MOIM DOMU	52		4-6
19	D	DUCHY?	54		7-9
20	e	ESKI-FLORESKI	56		10-12
21	E	ELE-MELE	58		13-15
22	s	SMOK	60		16-18
23	S	MODELE STEFANA	62		19-21
24	n	NOC	64		22-24

* Każda piosenka została nagrana w trzech wersjach: wokalno-instrumentalnej (służy poznaniu całego utworu, ułatwia jego zapamiętanie), wokalnej (wybrany fragment zaproponowany do ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych, będący podpowiedzią dla nauczyciela) i instrumentalnej (ułatwiający naukę melodii; przy­gotowany z myślą o końcowej części zajęć, w której dzieci na przykład odpoczywają).

Nr karty ćwiczeń	Litera	Tytuł piosenki	Scenariusz w podręczniku na stronie	Ścieżki na płytach CD
								Płyta A	Płyta B	Płyta C
25	N	NUTY	66		25-27
26	y	PIOSENKA-ZAGADKA	68		28-30
27	r	RAKI	70		31-33
28	R	RYBKI	72		34-36
29	b	BOBRY	74		37-39
30	B	BAŁWAN Kl	76		40-42
31	w	WĘDRÓWKA WIELBŁĄDÓW	78		43-45
32	W	WUJEK WALENTY	80		46-48
33	z	ZADANIE LITERY Z	82			1-3
34	Z	ZEBRY	84			4-6
35	P	PAPUGA	86			7-9
36	P	SPACER PAWŁA	88			10-12
37	ł	ŁAPKI	90			13-15
38	t	NA ŁÓDCE	92			16-18
39	c	COŚ	94			19-21
40	C	CUDACZEK	96			22-24
41	g	GADZIE POGADUSZKI	98			25-27
42	G	GÓRAL GRZEGORZ	100			28-30
43	f	FOKI	102			31-33
44	F	PAN FABIAN	104			34-36
45	i	SPOTKANIE Z JEŻEM	106			37-39
46	j	PORANEK JANKA	108			40-42
47	h	HECA	110			43-45
48	H	HUMOREK HANKI	112			46-48

---