1.SYSTEM CHRZEŚCIJAŃSKI -Rozwijające się przez 2000 lat wychowanie chrześcijańskie jest podstawą tradycji wychowania europejskiego. Jego korzenie sięgają do religii głoszonej przez Chrystusa. Owe prawdy przekazane przez kolegium apostołów Kościołowi ujęte zostały w symbol apostolski Credo (wierzą) i usystematyzowane w postaci dogmatów wiary. Najważniejszy z nich to nauka o istnieniu i życiu Boga trójosobowego. Z dogmatu trynitarnego wynikają inne dogmaty stanowiące podstawę wychowania chrześcijańskiego:
- dogmat stworzenia - wieczny Bóg nieograniczoną mocą w imię swojej miłości i mądrości stworzył aniołów, świat i człowieka, którego uczynił na swój obraz oraz obdarzył duszą, rozumem i dobrą wolą, aczkolwiek pierwszy człowiek zgrzeszył i tym samym utracił łaskę Bożą; - dogmat odkupienia - Syn Boży zstąpił na ziemię jako człowiek w celu odkupienia ludzkości. Złożył swe doskonałe ciało na ofiarę krzyżową, czym pojednał człowieka z Bogiem; - dogmat uświęcenia - zmartwychwstały Chrystus zesłał Ducha Świętego na Kościół, który działa uświęcająco przez łaskę czyli pomoc Bożą;
Inne dogmaty np. o zmartwychwstaniu i życiu wiecznym stanowią solidny powód na to by nasze życie moralnie było zgodne z szablonem chrześcijańskim pozostawionym przez Chrystusa. Tak więc wychowanie chrześcijańskie ma charakter teocentryczny, chrystocentryczny i eklezjocentryczny. Podstawą jest łaska Boża wysłużona przez Chrystusa a udzielona przez Ducha Świętego. Jej celem jest dopuszczenie człowieka do życia nadprzyrodzonego. Pius XI ujął wychowanie chrześcijańskie jako współdziałanie człowieka z łaską tak aby mógł on stać się wzorowym chrześcijaninem podążającym za Chrystusem.
Dogmat o grzechu pierworodnym wskazuje iż człowiek ma podzieloną naturę. Osłabiony rozum ma większe skłonności do złego natomiast dzięki łasce Chrystusa człowiek może się udoskonalić, wewnętrznie odrodzić.
1. podstawę światopoglądową tworzy religia objawiona przez Jezusa 2 .człowiek w pełni podporządkowany Bogu i wierze 3 .w systemie tym wszyscy ludzie są równi ,każdy może pójść do „nieba ”pod warunkiem że żyje dobrze wg wiary, podporządkowuje się w pełni religii 4 .wychowanie chrześcijańskie zakładało ,że każdy człowiek powinien żyć w miłości do Boga i bliźniego 5. podkreśla wielką godność i wartość każdego człowieka jako osoby ,czyli istoty rozumnej i wolnej 6. każdy człowiek miał żyć zgodnie z religią i naśladować Jezusa
Religijne cele wychowania chrześcijańskiego oraz proces rozwoju człowieka pochodzą z filozofii arystotelesowsko-tomistycznej a obecnie szczególne znaczenie mają zasady Świętego Tomasza z Akwinu uwzględniające współczesny dorobek np. filozofii egzystencjalizmu. Egilson mówił o dualizmie czyli poglądzie o istnieniu pierwiastka w biernej materii będącej czystą możnością oraz czynnej czyli duszy, która w jakiś sposób kształtuje materię. Pogląd ten prowadzi do hilemorfizmu głoszącego, że każdy byt pochodny zależny składa się z organicznie powiązanej materii z formą, więc cała rzeczywistość tworzy pluralizm bytów ustopniowanych hierarchicznie. Z założeń filozoficznych tomizmu najważniejsze to:
odkrywanie cech istotnych dla tworzenia pojęć co wyjaśnia proces nauczania w konieczny dla rozwijania rozumu człowieka.
odróżnienie dwóch porządków: istoty rzeczy (ideał do którego urzeczywistnienia rzecz zdąża) i ich istnienia ( stan rzeczywistego istnienia, rzecz w procesie rozwojowym przechodzi aż do osiągnięcia w pełni swej natury jako celu).
W tomiźmie podstawą tego stosunku egzystencji do esencji jest teza, że rzeczywistość jest dynamiczna w procesie stawania się (swojej realizacji).
Święty Tomasz z Akwinu określił proces wychowania jako dzieło natury, która dąży do wydania na świat potomstwa oraz do jego rozwoju i postępu aż do stanu doskonałego człowieczeństwa (stan cnoty). W procesie rozwoju cielesnego i postępu duchowego współgrają ze sobą:
przyczyny materialne (podłoże cielesnoduchowe);
przyczyny formalne nadające treść wychowawczą rozwojowi fizycznemu, umysłowemu, społecznemu, moralnemu i duchowemu;
przyczyny celowe wytyczające kierunek rozwoju;
przyczyny sprawcze (wychowawca przyczynia się do rozwoju wychowanka);
przyczyny wzorcze (stawianie dobrych przykładów wzorów pomagające w naśladowaniu Chrystusa i Boga);
Każdy współczesny system wychowania stoi przed takimi samymi problemami wychowawczymi epoki, których rozwiązanie wyczerpują:
ideał nowego człowieka;
określenie jego osoby;
moralności;
ludzkości;
Owe idee kierownicze występują w wychowaniu chrześcijańskim w postaci chrystocentryzmu (moralizm, personalizm i humanizm chrześcijański.)
Urobienie doskonałego chrześcijanina naśladującego Chrystusa wymaga nastawienia całej swej orientacji w działaniu wychowawczym ku Chrystusowi we wszystkich elementach składowych religii chrześcijańskiej (wierzenia, praktyki kulturowe, moralność, przynależność do Kościoła.
Moralizm chrześcijański wynika z nauki Chrystusa, który żąda dobrych uczynków będących podstawą do zbawienia. Na podstawie teologii moralnej pochodzącej z pisma świętego rozwinęła się w tonizmie etyka normatywna jako nauka filozoficzna o moralnym postępowaniu człowieka. Głosi, że istnieje cel ostateczny życia ludzkiemu, któremu podporządkowane są cele doczesne życia i kultury. Etyka katolicka wymaga moralnie dobrych czynów, które wynikają z całej natury człowieka, ale realizują się w dążeniu woli do dobra pod kierownictwem rozumu. Czyn moralnie dobry jest więc - rozumny i świadomy, dobrowolny, zgodny z prawem moralnym oraz prawem naturalnym (głos sumienia). Świadome i dobrowolne naruszenie dekalogu jest grzechem i krokiem ku odwróceniu się od Boga. Współczesny moralizm Chrześcijański wymaga od wiernych ciągłego doskonalenia się moralnego przez usprawnianie władz duchowych rozumu i woli oraz władz zmysłowych, pożądania oraz i popędliwości do łatwego i przyjemnego spełnienia uczynków moralnie dobrych. Tworzy to 4 cnoty kardynalne : Roztropność; Sprawiedliwość; Umiarkowanie; Męstwo.
Personalizm opiera się na stosunku Chrystusa do człowieka. Polega na podkreślaniu godności i wartości każdego człowieka jako osoby, czyli z natury istoty rozumnej i wolnej. Boecjusz w VI w przeniósł termin „osoba” na człowieka i określił osobę jako „indywidualną substancję rozumną”. Definicja ta mówi iż człowiek jest złożonością duszy i ciała, ciało daję cechy indywidualne ale istotą osoby jest dusza z jej rozumnością.
Natomiast Emanuel Mounier głosił, że osoba posiada 3 wymiary: w dół (wcielenie w organizm ludzki), w górę (powołanie duchowe), w wszerz (zaangażowanie w życie społeczne).
J. Maritain stwierdził iż człowiek w rozwoju może obrać 2 drogi: może stać się wybitną indywidualnością bądź będzie dążyć do rozwoju prawdziwej osobowości na drodze lepszego poznania bytu, miłości do poznanej prawdy, dobra, piękna, miłości Boga aż do zjednoczenia z Bogiem w Trójcy Św. Wg Maritaina człowiek ma naturę rozumną i społeczną jednocześnie a w związku z tym w społeczności ma swoje prawa jak i obowiązki i nie może być traktowany jako środek do osiągnięcia celów. Podstawowe prawa człowieka zebrane przez Kościół :
- Prawo do życia i środków na poziomie godnym człowieka; - Prawo do korzystania z wartości moralnych i kulturalnych; - Prawo do oddawania czci Bogu prywatnie i publicznie zgodnie z wymaganiami prawego sumienia; - Prawo do wolnego wyboru stanu i do swobody życia rodzinnego - Prawo do odpowiedzialnej pracy zarobkowej -Prawa obywatelskie.
Humanizm chrześcijański jest Wcielenia i Krzyża, jest humanizmem miłości i ofiary ogólnoludzkiej, obejmujących wszystkich, a najbardziej potrzebujących, nędznych i upośledzonych przez los. Podsumowując ideologia wychowania chrześcijańskiego wprowadza w kształtowaniu i rozwijaniu ludzi ducha Chrystusowego, miłość dobra w powiązaniu ze wstrętem do zła, szacunek dla człowieka oraz apostolską aktywność wraz z czynnym miłosierdziem i współczuciem dla ludzkich potrzeb. Przeobraża naturalnie egoistycznego człowieka i rozwija najlepsze strony jego istoty wewnętrznej.
Doktrynę wychowawczą Kościoła nakreślił Pius XI. Zwraca ona uwagę na to iż wychowanie jest dziełem społecznym. Człowiek wychowuje się w 3 społecznościach (rodzina, społeczeństwo, Kościół) i pomaga to we wszechstronnym rozwoju pod względem fizycznym, umysłowym i duchowym.
Rodzina ma prawa naturalne. Ich obowiązki w związku z daniem życia dziecku obejmują nie tylko jego pielęgnację ale także rozwój fizyczny, odpowiednie wykształcenie coraz przygotowanie religijne i moralne.
Państwo ma prawa wychowawcze wobec obywateli , które polegają na obowiązku pomocy rodzinom wielodzietnym jaki i zastąpienia rodziny w razie takiej konieczności. Ma także prawo wymagać od obywateli pewnej kultury i poziomu wykształcenia, patriotyzmu oraz prawo do własnej polityki kulturalno-oświatowej. Natomiast Kościół ma prawa nadprzyrodzone do wychowania swoich wiernych :
Misja nauczycielska;
Misja zbawienia dusz;
Wg Piusa XI każda omówiona wyżej władza ma swój teren działania i określone obowiązki ale dla dobra wychowanków powinny harmonijnie ze sobą współdziałać.
Obecnie chrześcijańskie wychowanie dopasowuje się do współczesnych problemów, cywilizacji technicznej czy kultury masowej. Z tego właśnie powodu model 3 instytucji został rozbudowany o instytucję jaką jest szkoła. W soborowej deklaracji uzyskała ona centralne miejsce i w której wysiłkach uczestniczą rodziny, nauczyciele oraz różne organizacje społeczne.
Jej głównym zadaniem jest pomoc rodzicom w realizacji zadań wychowawczych np., kształcenie umysłowe młodzieży, wychowanie moralne czy kulturalne. Zaś szkoła Katolicka ma cele kulturalne i dąży do nauki skutecznego pomnażania dobra ogólnego oraz przygotowuje do służby apostolskiej w atmosferze ewangelicznego ducha wolności i miłości
2.SYSTEM LIBERALNY - wychowanie rodzi się na przełomie XIX i XXw - początki realizacji systemu była reforma szkoły pod głośną nazwą „szkoły nowej” lub „nowego wychowania” - była to reakcja przeciwko dotychczasowej, przestarzałej szkoły herbartowskiej XIXw . Podstawę szkoły starej stanowi nauczanie przez podawanie masy wiadomości do wykucia na pamięć. - nowa szkoła oparta była na aktywności i samodzielności dziecka - ukształtowało się wychowanie przez sztukę koniec XIXw - celem wychowania było zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka - poszanowanie indywidualności - zaprowadzenie samoopanowania i samorządu jako postaw karności - zastąpienie współzawodnictwa między uczniami współpracą indywidualności na usługach zbiorowości - wspólne nauczanie i wychowanie obu płci - swoboda dziecka - odrzucenie wszelkich kar fizycznych i psychicznych - zaspokajanie potrzeb i zainteresowań dziecka - rozwijanie dzieci od wewnątrz - umożliwianie spontanicznego wyrażania siebie
3.SYSTEM SOCJALISTYCZNY - wychowanie przez pracę - utwierdzenie komunistycznej moralności - wszechstronny i harmonijny rozwój osobowości - rzetelna praca dla dobra społeczeństwa „kto nie pracuje ten nie je” - troska każdego dla dobra społeczeństwa i pomnażanie społecznego dobrobytu - wzajemna pomoc - szacunek międzyludzki - uczciwość, szczerość czystość moralna prostota i skromność w życiu społecznym i osobistym
STRUKTURA PROCESU WYCHOWANIA - BIOS - podstawowa siła działająca w wychowaniu pęd życiowy do naturalnego ,psychicznego rozwoju organizmu. (to z czym przychodzimy na świat) (gr.bios -życie) Na siłę biosu danej jednostki składają się : -uwarunkowanie genetyczne, dziedziczenie biologiczne ,dziedziczenie dyspozycji (talent ,uzdolnienia,upośledzenia ,zwyrodnienia) Odbywa się niezależnie od naszej woli i stanowi fundamentalną siłę dynamiczną całego procesu wychowania.
TEORIA WARSTWICOWA ROZWOJU CZŁOWIEKA - czynniki wewnętrzne (geniczne) zróżnicowane rodzajowo ,spontanicznie dochodzą do głosu we właściwym dla siebie czasie i ustalonej kolejności tworzą różne podłoża wychowania .Rozwój tego podłoża (wzrost potrzeb )wraz z wpływami wychowawczymi tworzy warstwy wychowania ,które kolejno na siebie zachodzą .Tak więc ukształtowana wcześniejsza warstwa ,stanowi fundament ,na którym może się rozwijać kolejno następna warstwa wyższa ,aż do ujawnienie się wszystkich podłóż rozwojowych .W rozwoju człowieka mamy pięć odrębnych warstwic wychowania ,okresy rozwojowe przebiegają w granicach siedmioleci: - warstwa biologiczna (niemowlęctwo i dzieciństwo) - warstwa psychologiczna (dojrzałość szkolna) - warstwa socjologiczna (dorastanie) - warstwa kulturogeniczna (dojrzewanie) - warstwa czysto duchowa - światopoglądowa (dorosłość) BIOLOGICZNA - tworząca nasz organizm ,warstwa ta formułuje się od przyjścia na świat dziecka ,czasie całego okresu przedszkolnego .Dotyczy rozwoju biologicznego naszego organizmu i przemian jakie w nim zachodzą .Jednostka dojrzewa biologicznie odpowiedzialnie zakłada rodzinę i ją powiększa. PSYCHOLOGICZNA - rozwój warstwy psychologicznej rozpoczyna się około 7- roku życia (wiek szkolny)zainteresowania wychowanka skierują się zewnątrz ku przyrodzie i technice Na rozwór psychiki wpływa m In. przeżycia ,doświadczenia, obserwacje .Dojrzała psychika przekształca się w mądrość człowieka. SOCJOLOGICZNA - wiąże się z procesem dojrzewania płciowego w wyniku rozwoju tej warstwy kształtuje się osoba społeczna wychowanka po przez szukanie kontaktów z rówieśnikami i zrozumienie współżycia z innymi w rodzinie ,szkole, organizacjach młodzieżowych KULTUROGENICZNA - wyrabia twórcę ,kulturalnego człowieka w zależności od rozbudowanych zainteresowań kulturalnych i uzdolnień rozpoczyna się pogoń za wrażeniem estetycznym .Wychowanek rozwija się na tej drodze jako twórca kultury choćby w skromnym zakresie .Czynnikami zewnętrznymi koniecznymi dla rozwoju tej warstwy są dzieła literackie ,muzyczne ,zabytki muzea ,teatry dojrzałość kulturalna włącza ja do tradycji historycznej i kulturalnej własnego narodu ,typu myślenia ,kultury ogólnoludzkiej przeszłej i współczesnej DUCHOWA/ŚWIATOPOGLĄDOWA - poszukiwanie prawdy i dobra ,odpowiedzialność przekonania religijne ,duże znaczenie w rozwoju tej warstwy mają szczęśliwe i nieszczęśliwe wypadki ,odkrywanie świata nadprzyrodzonego
Cztery linie rozwoju to : - naturalny wzrost - społeczne przekazywanie kultury - historyczny proces wprowadzania do świata wartości - duchowy proces powstawania moralno-religijnego życia Odrębne warstwy w wychowaniu - jednostka ludzka istnieje razem w czterech płaszczyzny bytu : - psychofizyczna (jako organizm) - społeczna (jako jednostka) - kulturalna (jako członek) - moralna (jako osobowość) FORMY ŻYCIOWE I ICH TEORIE WARSTWICOWE WYCHOWANIA - 1.zabawa dziecka 2.rodzaje zainteresowań - dociekanie (naturalne i samorzutne, nabyte i wywołane) 3.praca a warstwa socjologiczna 4.twórczość w warstwie kulturogenicznej 5.głębsze przeżycia światopoglądowe w warstwie światopoglądowej typy światopoglądu: - pozytywistyczne - liberalny - socjalistyczny - chrześcijański - pospolity materializm życiowy STRUKTUTY ROZWOJOWE CZŁOWIEKA : - temperament - indywidualność - charakter - osobowość - struktura światopoglądowa
ETOS - społecznie unormowane zwyczaje i obyczaje życia danego społeczeństwa i poziomu moralnego ,a także działania wychowawców w formie opieki w zależności od czasu i miejsca cały życiowy nurt życia społecznego ,którym niesiona jest jednostka w jej rozwojowym procesie. Rodzaje środowisk : - środowisko obiektywne - zespół warunków i rzeczy ,osób stanowiących tło życiowe wychowanka ,nie zawsze wywierających wpływ na jego rozwój - środowisko życiowe - elementy otoczenia działające dynamicznie na daną jednostkę i wywołujące zmiany w wychowaniu. Rodzaje środowisk w środowisku życiowym: - środowisko wychowawcze - całokształt rzeczywistych wpływów na jednostkę działających w sposób nieświadomy i niezamierzony - środowisko pedagogiczne - świadomie i celowo kierując rozwojem wychowanka ku wartościowym wzorom i do wzniosłego szlachetnego ideału człowieka Rodzaje środowiska wpływające na wychowanka: - środowisko naturalne ,społeczne, kulturowe Zadania wychowania : - organizowanie i pokierowanie treścią świadomości ,dążeniem woli do dobra ,stref uczuć postawami popędowymi podświadomości Działania środowisk : świadome, celowe, zamierzone i bezpośrednie dotyczy kształtowania treści świadomości i dążeń rozumnej woli pochodzi od środowiska pedagogicznego agosu oraz środowiska kulturowego - nieświadome i niezamierzone - wywiera wpływ na dążenie woli nie zawsze poddane kierownictwu rozumu i świadomości oraz na usposobienie i nastroje uczuciowe kształtowane jest ono przez środowisko wychowawcze etosu - bezwiedne ale bezpośrednie - często nie przewidziane przez wychowawców obejmuje nastroje i przeżycia emocjonalne ,postawy drążeniowe podświadomości jest dziełem wpływu całego środowiska życiowego biosu łącznie ze środowiskiem naturalnym - duchowe-czułe na zmiany losu i podatne na tajemnicze działanie łaski ,wynika z nieświadomych ,ideowych dążeń agosu i kultury Instytucja zasadnicza - warstwy biologicznej - rodzina - warstwy psychologicznej - szkoła podstawowa, średnia lub wyższa ,kształcenie kursy różnego rodzaju - warstwy socjologiczna - samorząd szkolny. harcerstwo ,organizacje młodzieżowe ,zakład pracy ,partie polityczne - warstwa kulturotwórcza - własne instytucje szkoły muzyczne ,plastyczne - warstwa duchowa - kościół ,zakon SYTUACJA WYCHOWAWCZA - zespół bodźców ,czynników i wpływów wywołujących rozwój człowieka poprzez działanie instytucji wychowawczych Skuteczność w wychowaniu - sytuacja wewnętrzna ,stan rozwoju wychowanka - sytuacja zewnętrzna - czyli etosu działającego przez instytucje wychowujące ,zawiera określone elementy środowiska społeczno-wychowawczego danego kręgu etosu ,a więc instytucje wychowujące ,ustalone skutki środowiska życiowo-naturalnego ,w którym rozwija się bios wychowanka Rodzaj wychowania tworzy : - sytuacja pedagogiczna (tworzy cel wychowawczy) , społeczna (asymiluje ustala tradycję ,ceremonie zwyczaje) , kulturalna (pobudza zainteresowania), życiowa (warunkuje przebieg rozwoju pod wpływem przyrody , środowiska naturalnego)
AGOS - (prowadzenie) oznacz prowadzenie jednostki ,siła która określa prowadzenie wychowanka przy udziale wychowawców . Oddziaływanie wychowania może realizować rodzic, wychowawca ,szkoła ,zakład pracy . Zadaniem wychowawców jest kierowanie wychowanka w taki sposób aby go przystosować do życia, środowiska, w którym będzie żył. Wychowawcy mają wprowadzić wychowanka do wyższej kultury ,zbliżyć go do ideału doskonalić we wszechstronnym rozwoju ,ta siła to właśnie agos. Agos stanowi pomoc wychowawcza w procesie całkowitego i wszechstronnego rozwoju człowieka który przejawia coraz wyższe potrzeby aby przez nich właśnie zaspokojenie wychowanek doskonalił się dochodzić do pełni swojego człowieczeństwa i duchowości. Wychowanie to także zamierzone urabianie wychowanka przez działanie wychowawców , czyli trzeciej siły agosu. Pedagogika społeczna jest pośrednim działaniem wychowawczym agosu ,który przez doskonalenie społecznych instytucji wychowujących przygotowuje sobie warunki do skutecznego oddziaływania bezpośrednio na wychowanków. Pośrednie działania wychowawców stanowi zakres tzw. wielkiego wychowania ,czyli makroedukacji (makros-długi, wielki),które stwarza odpowiednie warunki do efektywniejszego przeprowadzenia istotnego czyli małego wychowania ,mikroedukacji (mikros-mały ,krótki),wpływającego na wnętrze psychoruchowe wychowanka.
Zadania wychowawców - wpływ na poprawę zdrowia populacji - działanie na bios rodziców przez zwalczanie alkoholizmu ,nikotynizmu, narkomanii , chorób społecznych, by zapobiegać zjawiskom niedorozwoju i upośledzenia umysłowego dzieci ,które maja uczyć i wychowywać. - przeciwdziałanie szkodliwym czynnikom życia społecznego w dziedzinie ustrojowo -ekonomicznej (nędza, wyzysk)jak i dziedzinie techniczno- gospodarczej (zacofana produkcja mało wydajna praca)
WYCHOWANIE NOWOCZESNE - zaczyna się od przygotowania dobrych warunków eugenicznych (eu- dobrze,genos-urodzony)biosu i poprawienia warunków życiowych etosu (dożywianie dzieci w szkole)co w zakresie wielkiego wychowania wymaga socjotechniki wychowawczej, organizowania zespołowych akcji społecznych.
WYCHOWANIE TRADYCYJNE - działanie wychowawcze od wewnątrz na rozwój psychiki i duchowości wychowanka przy pomocy techniki psychologiczno -personalistycznej , wymagającej znajomości cech indywidualnych ,diagnostyki pedagogicznej ,wówczas staje się prawidłowe i owocujące. Zadanie agosu stanowi pomoc wychowawczą w procesie całkowitego i wszechstronnego rozwoju człowieka ,który przejawia wyższe potrzeby ,aby przez ich właściwe zaspokajanie wychowanek doskonalił się progresywnie ,dochodząc do pełni swego człowieczeństwa i duchowości. Potrzeby stałe -biologiczne ,psychiczne, społeczne, kulturowe, duchowe - opieka wychowawców nad biosem wychowanka ,a więc nad życiem i zdrowiem organizmu (funkcja sanare)- nauczanie - ochrona wychowawcza nad działaniem etosu , czyli życia społecznego środowiska (funkcja educare) - wychowanie - opieka nad duchowością wychowanka i skierowanie jej do ideału przez funkcję educare - kształcenie - wtajemniczenie i przygotowanie wychowanka do spotkania z losem (funkcja intiare) Potrzeby rozwojowe - (aktywność własna) rola wychowawców polega na kierowaniu zarówno początkowo zabawą i dociekaniem jak i następnie pracą i twórczością czy przeżyciami światopoglądowymi wychowanków aby następnie przez poradnictwo psychologiczne jak również kierownictwo duchowe wydobywać i utożsamiać pierwiastki duchowości : - kierowanie zabawą (dąży do tworzenia dziecięcych ideałów jak i kształtowania wartości) - kierowanie dociekaniem ( dąży do rozwoju rozumności wychowanka) - kierowanie pracą i twórczością (dąży do rozwoju woli ,zdolności wolnego wyboru , brania odpowiedzialności moralnej kształtuje talenty i uzdolnienia pod kątem dobra ludzi) - kierowanie przeżyciami światopoglądowymi(dąży do wtajemniczenia w losy ludzkie i doskonałości religijno-moralne dostosowane odpowiednio do wieku) 1.Dziecko -uświadomienie treści wiary 2.Wiek szkolny - wartości kulturalne 3.Dorosłość - zrozumienie sensu życia ,losu, szczęścia ,śmieci, wieczności
DZIEDZINY WYCHOWANIA - seksualne, moralne, umysłowe, estetyczne, patriotyczne
1.WYCHOWANIE MORALNE - proces polegający na kształtowaniu w jednostce takich postaw ,zachowania ,wartości, norm, które są uznawane i uważane za słuszne w danym środowisku społecznym. Dzięki wychowaniu moralnemu jednostka nie tylko przyswaja określone normy moralne ,ale także nabywa umiejętności działania wg tych norm. Przedmiotem wychowania moralnego SA wszelkie przekazywane zasady i normy zachowań ,które w sposób trwały wpływają na moralne zachowanie człowieka w różnych sytuacjach społecznych. Jest to pewien rodzaj dojrzałości każdej osoby. Jedna z najważniejszych dziedzin praktyki edukacyjnej ,od którego zależy funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie ,odwołuj się ono do sfery intelektualnej wychowanka ,jego emocji i woli. Źródła moralności są różne mogą pochodzić od Boga ,lub być wytworem życia społecznego. Postawy moralne są kształtowane w procesie wychowania, jest to proces wychowania i rozwijania w jednostce cech ułatwiających jej współżycie z innymi osobami ,kształtowanie postaw mających na celu dobro innych ludzi. STRUKTURA MORALNOŚCI - normy,oceny,sankcje,wzory
CELE WYCHOWANIA MORALNEGO - ukształtowanie pozytywnych postaw społeczno-moralnych jednostki - rozbudzanie pożądanych postaw i zachowań - kształtowanie poglądów dot. pewnych spraw moralnych - wzbudzanie uczuć moralnych poprzez oddziaływanie na jednostkę ,wyzwalanie w jednostce spontanicznych uczuć - wzbudzanie przekonań moralnych FAZY ROZWOJU MORALNEGO WG HESSENA 1. faza anomii moralnej - przypada na pierwszy okres dzieciństwa ,kiedy jednostka nie jest świadoma swego istnienia ,jakichkolwiek unormowań w życiu społecznym ,jednostka nie świadomie funkcjonuje w społeczeństwie 2.faza heteronomii - rozpoczyna się gdy dziecko osiąga świadomość istnienia , uświadamia sobie swoją odrębność od innych, dziecko podporządkowuje się normom moralnym istniejącym w danym społeczeństwie ,wchodzi w ,świat wartości zastanych , podmiotem moralności jest społeczeństwo 3.faza autonomii moralnej - jednostka zaczyna w pełni świadomie respektować poznane normy moralne i traktuje je jako rezultat własnych przekonań ,a nie wynik obawy przed karą ze strony społeczeństwa ,zaczyna żyć zgodnie z własnym sumieniem ,bierze odpowiedzialność za siebie
4.faza socjonomi przed autonomią dodaje ją Muszyński - występuje w średnim wieku szkolnym ,kiedy bezwzględnie akceptuje normy obowiązujące w danym środowisku ,narzuca wartości innym członkom grupy, którzy chcą być akceptowani przez liderów realizują je w swoim funkcjonowaniu
2.WYCHOWANIE ESTETYCZNE - odnosi się do kształcenia pełnej integralnej osobowości , nie tylko w sferze wrażliwości estetycznej ,obejmuje także oddziaływanie na sfery intelektualną, moralno-społeczną ,jest to także rozwijanie wyobraźni i pobudzanie dyspozycji twórczych. Obejmuje swym zasięgiem wielostronny rozwój ,czyli oddziałuje nie tylko na sferę emocji , lecz także intelektu i moralności nazywane bywa wychowaniem przez sztukę. Termin ten wprowadził Schiller w swojej pracy „Listy o estetycznym wychowaniu człowieka” Rozwinęło się w XIX w to proces rozwijania kultury estetycznej jednostki po przez rozwijanie wrażliwości dzieci na wartości estetyczne tkwiące w sztuce i naturze wyrabiania smaku estetycznego ,otaczanie się pięknem oraz wyrażanie go we własnej działalności artystycznej. Czasami stosuje się zamienne nazwę „wychowanie przez sztukę” ,gdzie działalność artystyczną i dzieła sztuki traktuje się jako narzędzia rozwoju człowieka. Wychowawca wykorzystuje wartość sztuki w celu wzbogacania osobowości dziecka ,kontakt ze sztuką i jej działaniem może spowodować zmiany w zachowaniu człowieka. Wychowanie estetyczne jest wychowaniem przez plastykę, muzykę, literaturę,film,teatr,muzea TRZY KIERUNKI DZIAŁANIA W WYCHOWANIU ESTETYCZNYM - -zetknięcie uczucia z dziełem sztuki - uprawianie sztuki - próby własnej twórczości
CELE WYCHOWANIA ESTETYCZNEGO - zapewnienie dzieciom i młodzieży w miarę wysokiego poziomu kultury estetycznej ,czyli przyswajanie wiedzy o rzeczach pięknych dokonywanie właściwego ich wyboru - uwrażliwienie piękno i sztukę - kształtowanie człowieka integralnego TATARKIEWICZ WYRÓZNIŁ TRZY ZNACZENIA SŁOWA „SZTUKA” - 1.sztuką nazywa się rzadko występujące w populacji dyspozycje człowieka do wykonywania czegoś wzbudzającego ogólny podziw w społeczeństwie ,wyjątkowe zdolności człowieka (umiejętność) 2.sztuką nazywa się samą czynność prowadzącą do powstania dzieła (czynność) 3.sztuka nazywa się całokształt wytworów działalności artystycznej - zbiór dzieł sztuki (wytwór tej czynności) WYCHOWAWCZE WARTOŚCI SZTUKI - kontakt człowieka z dziełem wyrywa go z codziennych problemów ,trosk - sztuka dostarcza wzorów właściwego postępowania w życiu ,a także umożliwia wyładowanie energii - sztuka umożliwia wyzwolenie się negatywnych przeżyć FUNKCJE SZTUKI - POZNAWCZA - sztuka jako źródło wiedzy o człowieku ,kulturze, naturze,(na podstawie dzieł dowiadujemy się historii ,o twórcy - historia) - KSZTAŁTUJĄCA - kształtuje intelekt ,pogłębia wrażliwość emocjonalna ,wzbogaca psychikę - LUDYCZNA - kiedy pozwala spędzić przyjemnie czas lub podejmowanie działalności artystycznej ,gdy ta czynność sprawia przyjemność(blisko z człowiekiem) - AFIRMATYWNA - sztuka afirmuje człowieka ,jako wytwór ludzi genialnych ,pozwala innym ludziom wejść w świat wyobraźni ,wiara w człowieka i jego uzdolnienia (wyższość człowieka) - TERAPEUTYCZNA - sztuka jako środek leczniczy (ukazuje świat ludzkich marzeń ,ludzie przenoszą się tam na chwilę zapominając o codzienności) - KOMPENSACYJNA - oderwanie psychiczne poprzez sztukę ,utożsamiają się z bohaterami , niedostatki życia codziennego - MORALNA - artysta bierze odpowiedzialność moralną za to co przedstawia ,sztuka zmusza człowieka do wyboru pewnych wartości eksponowanych w dziele ,oraz kształtuje jego wrażliwość moralną - ESTETYCZNA - obcując z dziełami człowiek kształtuje swój smak estetyczny ,tworzenie piękna i otaczanie się nim - SPOŁECZNA - integruje narów wokół wartości ,oraz jednoczy ludzi podczas wspólnej pracy - KATARYSTYCZNA OCZYSZCZAJĄCA - sztuka pomaga usunąć z psychiki nagromadzone w codzienności napięcie (muzyka, film) - MORALNA - artysta bierze odpowiedzialność moralną za to co przedstawia ,sztuka zmusza człowieka do wyboru pewnych wartości eksponowanych w dziele ,oraz kształtuje jego wrażliwość moralną METODA KSZTAŁTOWANIA NORM I WARTOŚCI - grupowa - jest skuteczna ,gdy wychowawca jest członkiem ,lub przywódcą grupy ,ma on wtedy wpływ na tworzenie reguł współżycia społecznego w tej grupie ,czy zachowania jej członków. Normy i wartości grupy kształtują się na bazie między innym w moralnych danej kultury lecz mają one swoisty charakter ,wychowawca powiększa ofertę wartości. METODA RESTRUKTUROWANIA RELACJI INTERPERSONALNYCH - wychowawca chcąc rozpoznać układ pozycji zajmowanych przez dzieci w grupie musi odkryć rzeczywiste powiązania między nimi znajdując prawdziwy układ relacji interpersonalnych ,wychowawca może realizować swoje cele poprzez restrukturyzowanie powiązań między uczniami ,dokonuje tego poprzez manipulowanie statusami ,co jest bardzo skomplikowane ,a niewłaściwe podejście może przynieść odmienne skutki od zamierzonych METODA KREOWANIA PRZYWÓDCTWA GRUPOWEGO - wymaga ona od wychowawcy niezwykłego doświadczenia ,oferowanie grupie niechcianego przez nich przywódcy może spowodować konflikt w grupie ,prowadzący nawet do rozłamu grupy ,przywódca formalny grupy powinien być osobą przywódcy nieformalnego ,rzeczywistego lidera. Celem metod grupowych jest modyfikacja postaw wychowanka lub całej grupy.
3.WYCHOWANIE UMYSŁOWE - głównym założeniem jest to że niemożna kształtować osobowości człowieka bez ukształtowania intelektu ,czyli niemożna odrywać nauczania od wychowania. Wychowanie umysłowe odbywa się poprzez przekazywanie wiedzy i kształtowanie umiejętności ,nauczyciel odgrywa tu bardzo ważną rolę , oddziałuje na uczniów treściami dydaktycznymi ,swoja postawą do wiedzy i do pracy zawodowej. Nauczyciel powinien wybierać z tych treści i analizować je indywidualnie. Idea wychowania umysłowego oparta jest na tezie takiej, że w praktyce nie da się oddzielić procesu nauczania od wychowania. Obie te dziedziny praktyki ludzkiej wzajemnie się przenikają. J. F. Herbart (1937) podkreślając ten związek wprowadził do literatury naukowej nowy termin „nauczanie wychowujące''. W przekonaniu tego autora problematyka wychowawcza wiąże się z takimi zagadnieniami podejmowanymi na gruncie dydaktyki, jak: racjonalna organizacja pracy uczniów, wartości zawarte w treściach nauczania, kształtowanie postaw, przekonań i motywów postępowania, a także rozwijania osobowości uczniów w toku nauki szkolnej.
CELE WYCHOWANIA UMYSŁOWEGO - wg Okonia - rozwój sfery intelektualnej człowieka wychowanie umysłowe ma prowadzić do: - kierowania własną aktywnością praktyczna i poznawczą - koordynowania tej działalności CELE WYCHOWANIA UMYSŁOWEGO wg Muszyńskiego - kształtowanie naukowego poglądu na świat opartego na badaniach empirycznych - kształtowanie zdolności poznawczych - rozwój motywacji do dążenia i poszukiwania informacji - pogłębianie wrażliwości intelektualnej - kształtowanie kultury umysłowej
B. Suchodolski proponuje w miejsce wychowania umysłowego wstawić wychowanie i kształcenie przez naukę. Ten rodzaj wychowania oprócz swoich tradycyjnych funkcji powinien spełniać również rolę wychowania społeczno- moralnego, kształtującego takie postawy jak umiłowanie prawdy czy zdyscyplinowanie.
Celem wychowania umysłowego jest zatem przekazanie młodemu pokoleniu podstawowej wiedzy w postaci najważniejszych praw, zjawisk i faktów z nauk przyrodniczych , ścisłych oraz z dziedzin z życia społecznego i kulturowego, co umożliwia właściwą orientację w rzeczywistości oraz przygotowuje do funkcjonowania w różnych warunkach; całokształt zdobytej wiedzy wraz z przekonaniami składają się na światopogląd człowieka; wychowanie umysłowe wiąże się nie tylko ze zdobywaniem wiedzy, lecz również z nabywaniem umiejętności i kształtowanie zdolności poznawczych.
Tak więc, naczelnym celem wychowania jest ukształtowanie osobowości wolnej, która kieruje się własną wolą, dokonywać będzie wyboru zgodnych z normalnymi zasadami oraz będzie funkcjonować w środowisku, którego jest częścią.
4.WYCHOWANIE ZDROWOTNE I FIZYCZNE - kształtowanie pozytywnych postaw wobec ciała i aktywnej troski o swój rozwój ,sprawność i zdrowie ,umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Pojęcie zdrowia możemy rozpatrywać w trzech aspektach : - zdrowie fizyczne - stan organizmu - zdrowie psychiczne - harmonia wewnętrzna człowieka - zdrowie społeczne - prawidłowe relacje jednostki i społeczeństwa
TREŚCI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO ZAWIERAJĄ SIĘ W TRZECH KRĘGACH - najwęższy - wychowanie fizyczne jako przedmiot nauczania ,(nauka ćwiczeń, gier sportowych, ruchowych, ćwiczeń korekcyjnych) - pośredni - zajęci i prace mające na celu zabiegi zdrowotno -wychowawcze, realizowane przez nauczycieli wspieranych przez szkolną służbę zdrowia (ćwiczenia śródlekcyjne, przerwy, rozwijanie zainteresowań kultura fizyczną ,postaciami sławnych sportowców, ideą olimpijską) - najszerszy - zajęcia realizowane na zajęciach pozalekcyjnych lub pozaszkonych (kluby sportowe ,szkoły sportowe) Przez rozwijanie aktywności ruchowej zwiększa się sprawność umysłowa Wychowanie prozdrowotne powinno przebiegać tak aby każdy wychowanek : - rozumiał, że jest odpowiedzialny za zdrowie swoje i innych - doskonalił je i chronił ,zapobiegał chorobom - był świadomy co człowiekowi pomaga a co szkodzi - wiedział kiedy i jak korzystać ze służby zdrowia ,a kiedy radzić sobie samemu W procesie wychowania zdrowotnego ważną rolę odgrywa środowisko wychowujące zarazem w domu jak i w szkole CELE WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO - dostarczanie dzieciom odpowiedniej wiedzy o zdrowiu i kształtowaniu ich poprawnych postaw zdrowotnych ,wyrabianie nawyków , przyzwyczajeń sprzyjających zdrowiu - podnoszenie sprawności fizycznej - stymulacja rozwoju fizycznego oraz kształtowanie postaw związanych z osobistą troską o stan fizyczny organizmu ,sprawność fizyczną ,urodę i zdrowie
5.WYCHOWANIE PATRIOTYCZNE - przygotowanie wychowanków do służby własnemu narodowi ,polega na kształtowaniu przywiązania i miłości do kraju ojczystego ,jego przeszłości i teraźniejszości ,kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za jego rozwój ,miejsce wśród innych krajów ,uświadomienie wychowankom ich obowiązków wobec własnego kraju Wychowanie patriotyczne łączy się z procesem wdrażania w kulturę . Kultura to wyraz współmyślenia i współdziałania ludzi ,jest przede wszystkim dobrem wspólnym narodu i podporą jego życia duchowego. Wychowanie patriotyczne oznacz kształtowanie cnót obywatelskich czyli zachowań w których pojawia się troska o Ojczyznę ,realizuje się konkretnie poprzez poczucie odpowiedzialności za rozwój ,wśród cnót wymienić należy ofiarność ,wierność ,praca i pracowitość ,gościnność ,poczucie dumy narodowej oraz szacunek do symboli ojczystych, wychowanie do dobra wspólnego CELE WYCHOWANIA PATRIOTYCZNEGO - kształtowanie postawy patriotycznej(miłość do ojczyzny) - kształcenie solidarności z własnym narodem ,postępowanie dla wspólnego dobra - pogłębiane świadomości ekologicznej - przekazywanie wiedzy o ojczyźnie (historia , kultura, geografia)
6.WYCHOWANIE SEKSUALNE - (prorodzinne) dostarczanie wychowankom niezbędnych , odpowiednich informacji o seksie ,kształtowanie pożądanych postaw wobec życia płciowego
ROŻNE ODMIANY WYCHOWANIA SEKSUALNEGO - wychowanie populacyjne - wychowanie do więzi międzyludzkiej i komunikacji - wychowanie seksualne - przygotowanie do małżeństwa i życia rodzinnego Dla właściwego wychowania seksualnego ważny jest klimat uczuciowy ,jaki panuje w rodzinie, jakość więzi między rodzicami zabezpiecza prawidłowy rozwój uczuciowy dziecka. Matka i ojciec powinni być przykładem ,szkoła nie powinna zastępować wychowania rodzinnego tylko je wspomagać.