antyk, Szkoła, przydatne w szkole


  1. Mit jest to opowieść wyrażająca wierzenia danej społeczności. Wyraża on wyobrażenia dotyczące

początku świata, przeznaczeniu, pochodzeniu bogów i człowieka, naturze. Stara się wytłumaczyć to, co jest niezrozumiałe lub trudne do wyjaśnienia. Mity są składnikiem kultury prawie wszystkich ludów pierwotnych. Bohaterami mitów są najczęściej bogowie, demony lub herosi, obdarzeni nadprzyrodzonymi własnościami i siłą. Mit powstał jako opowieść ustna, przekazywana z pokolenia na pokolenie. Dlatego bardzo często powstawały różne warianty tej samej opowieści. Mit nie jest gatunkiem literackim, ale stworzył podstawy do powstania innych gatunków, takich jak epos (pisemny zapis mitycznego przekazu), czy tragedia (która wykształciła się z obrzędów religijnych, mających swe uzasadnienie w mitach).

Ze względu na treść mity dzielimy na:

Wyraz "mit" pochodzi od greckiego "muthos" (mówić). Mitologia po grecku brzmi: "mythologia".
Mit nazywa emocje - najczęściej zbiorowe: np. lęk, niepokój, podniecenie, radość. To co niejasne, chwiejne, nieokreślone otrzymuje wyraz i kształt. Przy tym wyraz ten zostaje przekształcony w barwną fabułę i uzyskuje motywację przyczynową w postaci bogów uosabiających siły natury czy oblicza duszy człowieka. Przybliża legendarnych bohaterów, bogów jako istoty bliskie i podobne człowiekowi. Dzięki mitycznym formom myślenia wszelkie problemy wiążące się z zagadnieniami niezrozumiałymi zostają wyjaśnione i przybliżone zwykłemu śmiertelnikowi.

Mity stanowią składnik kultury ludów pierwotnych. (Jednak najpiękniejszy w formie i treści zbiór mitów powstał w Starożytnej Grecji.) Pełniły funkcje poznawcze, światopoglądowe - jako podstawa wierzeń religijnych i sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów. Mit w pojęci czysto religijnym to przypowieść lub opowieść sakralna w wierzeniach (nierzadko wyjaśnia istotę oraz przyczynowość sakrum - najwyższej świętości), zawierająca elementy kosmologii, eschatologii w szeroko pojętym tego słowa znaczeniu oraz antropologii - rozpatrywanej nie jako część biologii - lecz z bardziej psychologiczno - filozoficznego punktu widzenia. Czas stanowi element powrotny, nie płynie ciągle lecz koliście. Święty czas, święta przestrzeń.

Mity mają ukryte znaczenia. Ich struktura dzieli się na dwie warstwy: dosłowną (treść anekdoty, opowiedzianej historii) oraz ukrytą, zawierającą uniwersalne przesłanie. Taką "równoległość" zawartych w utworze treści nazywamy "paralelą".

Wynika stąd jasno, że kultura i religia grecka są ściśle powiązane z mitologią.

  1. Wątki mityczne

  1. motyw jabłka

  2. motyw olbrzyma o niezwykłej sile

  3. motyw przebiegłego bohatera

    1. Frazeologizmy

Związki frazeologiczne stałe to takie związki, których szyk wyrazów i ich forma gramatyczna nie mogą ulec zmianie. Nie wolno też tych związków przekształcać przez zmianę wyrazu bądź dodanie wyrazu.

  1. Archetypy mityczne

Nauka traktuje te archetypy jako pierwowzory, czyli pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności.

Z mitów wywodzą się stałe obrazy i motywy literackie, tzw. miejsca wspólne. Taki powtarzający się element nazywamy toposem. Przykładem toposu zaczerpniętego z mitów jest Amor przeszywający serce strzałą, Arkadia, czy "złoty wiek".

  1. Ważniejsi bogowie greccy

  1. Homer - autor "Iliady" i "Odysei". Jego ojczyzną była Azja Mniejsza. Prawdopodobnie żył na przełomie IX i VIII w. p.n.e. Pochodził z Chios.
    - Epos (epopeja) - wielki poemat epicki opiewający potęgę bohaterów, opowiadający o losach społeczeństw w przełomowej dla niego chwili. Akcja eposu dzieje się zwykle na dwóch płaszczyznach. Zwykle utwór wierszowany, którego cechuje duża liczba epizodów tworzących tło społeczno - obyczajowe epoki, oraz podniosły, uroczysty styl bogaty w ozdobne inwokacje, epitety, porównania.

Przykłady epopeji: "Odyseja", "Iliada", "Eneida" (czyli wędrówka Eneasza), "Pan Tadeusz".

- Aojdos - poeta wędrowny, wędrujący po starożytnej Grecji.

- Unitarysta - człowiek wierzący w istnienie Homera.

- Retartacja - opóźnienie, chwilowe powstrzymanie akcji, mające na celu utrzymanie czytelnika w napięciu.

Iliada - przedstawia fragment 10-letnich zmagań Greków pod Troją. Artyzm Homera polega na umiejętności ukazywania w skondensowanej formie dziejowego starcia dwóch potęg starożytnych. Akcja eposu rozpoczyna się w dziesiątym roku wojny i toczy przez około miesiąc. Punktem wyjścia akcji jest spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę, który prowadzi do poważnych konsekwencji: zagniewany heros odstępuje wojska greckie powodując znaczne straty i dopiero po śmierci przyjaciela - Patroklosa bohater powraca na plac boju. Stacza zwycięski pojedynek z Hektorem, wspomagany przez Atenę. Achilles początkowo bezcześci zwłoki, ale wzruszony błaganiem króla Troji - Priama, wydaje ciało Trojanom. Uroczystości pogrzebowe na cześć Hektora zamykają opowieść.

Opowieść o próbach zdobycia Ilionu ujęta została w 24 księgach. Otwiera ją inwokacja do Muzy, zamyka finał opisu pogrzebu Hektora. Ważny wątek eposu stanowią interwencje bogów w toczącą się walkę, ich narady oraz spory. Jednak nawet bogowie nie mogą zmienić wyroków Fatum.

Ideał wojownika achajskiego:
1. potężna budowa fizyczna (piękno ludzkiego ciała - kanon)
2. roztropność, racjonalizm, konkretność
3. honorowy, odważny w boju
4. spryt ( cecha bardzo ceniona - Odyseusz)
5. patriotyzm

Wojownicy: Achilles, Hektor, Agamemnon, Diomedes, Ajas Telamonida, Ajas - syn Ojneusa, Idomeneus, Meryjon, Eurypylos, Toas Andrajmonida, Odyseusz

Odyseja - Ukazuje dzieje wędrówki Odyseusza, powracającego z wojny trojańskiej do rodzimej Itaki. W pierwszych czterech pieśniach poeta przedstawia walkę żony Odysa, Penelopy z zalotnikami, współczucie bogów, którzy postanawiają zakończyć tułaczkę bohatera i przysposobić jego syna, Telemacha do wielkich czynów. Kolejne 20 pieśni maluje dzieje powrotu Odysa, jego wspomnienia z podróży, przybycie na Itakę, powrót do domu w przebraniu i krwawą zemstę zgotowaną rozzuchwalonym zalotnikom. Na zakończenie bohater i jego syn godzą się ze swym ludem, wspierani przez bogów.

"Odyseja" to pierwszy w historii romans, opowiadający o rozstaniu i spotkaniu po latach kochających się małżonków.

Dramat antyczny - rodzaj lteracki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjnych. Rozwinął się około V w. p.n.e.

  1. Koncepcja tragizmu

hibris,ate (pycha, zaślepienie)-hamatia (omyłka tragiczna) - pathos (czyn tragiczny) - katastrophe (katastrofa) - gnosis (wiedza)- katharsis (oczyszczenie)

Teatr grecki wiąże się ściśle ze świętami ku czci Dionizosa. Teatr opatrzony jest trzema normami: Zasadą odpowiedniości (jedności) stylu, zasadą trzech jedności (czasu, miejsca, akcji) oraz zasadą dekorum (obowiązek pisania tragedii stylem wysokim).

  1. Funkcje dramatu:

  1. Cechy tragedii antycznej:

  1. Funkcje chóru:

Przykładem dramatu jest "Antygona" Sofoklesa.
Sofokles - (496 - 406r. p.n.e.) - grecki poeta tragik, należący do twórców tragedii złotego wieku. Oprócz twórczości teatralnej podejmował się obowiązków publicznych.

Antygona Tragedia nawiązująca do mitu rodu Labdakidów, z którego wywodzi się główna bohaterka, córka Edypa. Po śmierci ojca, któremu wedle mitu towarzyszyła na dobrowolnym wygnaniu, po powrocie do Teb, staje w konflikcie z jego władcą, Kreonem. Jej bracia (Eteokles i Polinikes) giną w walce o Teby, przy czym Polinikes umiera jako zdrajca. Ten fakt sprawia, że Kreon wydaje zakaz pogrzebania jego zwłok. Antygona nie może przystać na tę arbitralną decyzję, sprzeczną z prawem boskim. Konflikt racji Antygony i Kreona wyznacza oś akcji dramatu. Jej punktem kulminacyjnym jest ostra wymiana zdań pomiędzy przeciwnikami ideowymi. Antygona świadomie decyduje się na czyn, który narusza zakaz króla Teb, narażając się na represje surowego władcy. Tragedia została zbudowana w/g obowiązujących kanonów (3 zasady). W prologu poeta wprowadza w temat sporu (dialog Antygony z Ismeną). Parados (wejście chóru) to pieśni radości po zakończeniu wojny. Kolejne episodia ukazują narastający konflikt. Antygona zostaje schwytana, a władca postanawia wymierzyć jej najwyższą karę. Bohaterka zostaje wtrącona do skalnego lochu w okolicach Teb. Przed strasznym wyrokiem i pychą ostrzega Kreona wróżbita Terezjasz. Zapowiada on śmierć Hajmona. Chór potwierdza wróżby. Przerażony władca odwołuje rozkazy, a chór śpiewa pieśń pochwalną na cześć Dionizosa. Jest jednak za późno. Wkrótce następuje katastrofa. Antygona popełnia samobójstwo, podobnie postępuje Hajmon i Eurydyka - żona Kreona. Władca Teb pozostaje samotny i rozmyśla o rychłej śmierci.

Tragiczny konflikt nie mógł mieć innego rozwiązania, skoro na szali znalazły się wartości, których nie sposób pogodzić. Tragedia Sofoklesa jest zatem wezwaniem do umiaru, powstrzymywania namiętności i do umiejętności demokratycznej mediacji - czym jest odwołanie się Kreona do rady chóru w zwrotnym momencie akcji. I choć wedle tej rady nie można postąpić, Sofokles sugeruje, że gdyby Kreon nie uprawiał tyranii - nie doszłoby do katastrofy.

  1. Przedstawicielami liryki rzymskiej są przede wszystkim:

Najbardziej znaczącą częścią dorobku poety są jego "Pieśni" obejmujące 4 księgi. Pierwsze trzy tworzyły pierwotnie ich zbiór, uzupełniony po latach czwartą księgą. "Pieśni" - nazwane później "Odami" - cechuje wielka różnorodność tematyki - oprócz utworów o charakterze religijnym, adresowanym do bogów, pisał pieśni miłosne, filozoficzne, biesiadne, polityczne, moralistyczne, dedykacyjne, a nawet autotematyczne. Nowatorstwo poety polegało na mistrzostwie formalnym, powiązanym z typowo rzymskim wzorcem patriotycznym i etycznym. Rzymskie pieśni polityczne, erotyczne i filozoficzne biorą początek od dzieła Horacego. Jego ody przesycone są przekonaniem o nieuchronności śmierci, o wartości - pełnego umiaru, rozumnego życia Głosił potrzebę odrodzenia moralnego, przywiązania do rodziny, przeciwstawiał się żądzy bogactwa, sławiąc człowieka cnotliwego i mężnego, oddanego swej ojczyźnie. W "Pieśniach" zawarty został także program poetycki Horacego, akceptujący wychowawczą rolę poety, związek z tradycją grecką, a także furor poeticus (entuzjazm twórcy) - niezbędny składnik twórczości. Do tego programu odwoływali się twórcy polsko - łacińscy i poeci renesansowi: Jan Kochanowski i Szymon Szymonowic.

1. Quid dedicatum Apollinem (oda 31, ks 1). Pieśń dedykowana Apollinowi, bogowi szczególnie adorowanemu przez Augusta. Odę rozpoczyna pytanie retoryczne: "O co poeta prosi Apollina", po czym następuje wyliczenie rozmaitych dóbr, których nie pożąda poeta. Nie prosi zatem o "bogactwa(..)tłustej Sardynii", ani o "...trzody(...) skwarnej Kalabrii", ani złota, ani :słoniwej kości. Jedyną prośbą jest pragnienie poprzestania na tym, co już posiada, na zażywaniu skromnego szczęścia w zdrowiu i oczekiwaniu na łagodną starość. Pieśń Horacego wyraża ideał życia pełnego umiaru, statecznego, bez wybujałych pragnień, na miarę rozsądku, a przy tym pełnego wewnętrznego spokoju i optymizmu. Do tego ideału będzie nawiązywał wprost w swoich "Pieśniach" Jan Kochanowski.

2. EXEGI MONUMENTUM (o30, ks3). Ostatnia pieśń zbioru złożonego z trzech ksiąg, w której Horacy wyraża przekonanie o nieśmiertelności swego dzieła. Wzywa więc Melpomenę, aby obdarowała go delfickim wieńcem należnym wielkim poetom. W tej właśnie pieśni znalazły się najsłynniejsze słowa Horacego: non omnis moriar (nie wszystek umrę). Oda będąca wyrazem mocy i świadomości rangi artystycznej ukończonego dzieła stanie się w przyszłości wzorem dla innych poetów , świadomych swego wybitnego talentu i mocy. Horacy swymi pieśniami stworzył model inspirujący = wzorzec poezji, w której rozmaitość ludzkiego doświadczenia spaja światpopogląd poety - mędrca.

się z dwunastu ksiąg. Części I-VI stanowią odwzorowanie "Odysei". Ukazują wędrówki Eneasza, który po klęsce Troi usiłuje założyć wygnańcom trojańskim nową ojczyznę (Lacjum). Księgi VII - XII odzwierciedlają fabułę "Iliady", ukazują wojnę o Lacjum, obleganą przez wojska Eneasza, jak kiedyś Troja, a sam Eneasz jest głównym bohaterem "Iliady" jak Achilles w Iliadzie.

W "Eneidzie" realizował Wergiliusz aspiracje epoki Oktawiana Augusta. Stworzył narodową epikę opiewającą męstwo protoplastów Rzymu. Bogowie Wergiliusza respektują normy moralności ludzkiej, podczas, gdy Olimp Homera żył w sprzeczności z zasadami etyki. Inny jest także wymiar bohaterstwa postaci: jest ono podporządkowane idei patriotycznej, ukazane w klimacie cierpienia.

Wergiliusz jest także twórcą jednych z najbardziej znanych sielanek (utworów z życia pasterzy, rolników, rybaków; mają one zazwyczaj charakter lirycznego monologu, zwykle poprzedzonego czy przeplatanego opisem lub dialogiem; przedstawiona jest w nich wizja świata miłego, pogodnego, wesołego): "Bukolik" (sielanek z życia pasterzy od gr. bukolós = pasterz) i "Georgik" (poemat o rolnictwie).

Augusta, już po zakończeniu wojen domowych. Szybko zdobył sławę i popularność (ulubieniec, dusza towarzystwa, ceniono jego dowcip i wytworność).

Pisał miłosne elegie, wierszowane podręczniki kosmetyki i flirtu ("Sztuka kochania"). Jednak największym jego dziełem stała się poetycka wersja mitologii greckiej oraz rzymskiej ("Przemiany", czyli "Metamorfozy"). Zmarł na wygnaniu w Tomi (dzisiaj Konstanca w Rumunii, nad Morzem Czarnym). Tam też stworzył elegie o losie wygnańca ("Żale").

Mówiąc o kulturze antycznej, bardzo często mamy na myśli kulturę starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu.

W rozwoju kultury greckiej możemy wyróżnić 4 okresy:

Literaturę grecką możemy także podzielić wg. kryterium dominującego w danym czasie gatunku. To jest: wiek epiki (VII w. p.n.e.), epoka liryki (VII - VI w. p.n.e.), wiek dramatu (V w. p.n.e.) oraz epigramatu (IIIw. p.n.e.). Całej greckiej literaturze patronuje Homer.

Zawiązek literatury rzymskiej stanowiły w poezji pieśni (religijne, robocze, obrzędowe, bohaterskie), formuły modlitw, przepisy prawne oraz mowy. W dramacie wystąpiły farsy (atellany). Początek literatury rzymskiej dało wystawienie w Rzymie tragedii i komedii greckich w łacińskich przeróbkach Liwiusza Andronikusa (też jego epika i liryka). Dużą rolę odegrała twórczość Cycerona (wymowa, historiografia, pamiętnikarstwo, filozofia spopularyzowana przez niego (stoicyzm) oraz Lukrecjusza (epikureizm)). Od III w. , czyli od upadku piśmiennictwa powstała i rozwijała się literatura chrześcijańska (działali apologeci: św. Augustyn, św. Hieronim (autor Wulgaty). Wśród poetów można wyróżnić : św. Ambrożego i Prudencjusza (zwanego Horacym chrześcijańskim).

  1. Antyk, to podstawowe źródło, z której wyrosła i na bazie której rozwija się cała cywilizacja (kultura, literatura, sztuka świata zachodniego). Sposoby nawiązań do kultury antycznej są różne, od odwołań do mitów, motywów, wątków, postaci literackich po osoby konkretne oraz kanony i założenia sztuki klasycznej (Renesans, Oświecenie).

To właśnie z kultury grecko-rzymskiej pochodzą utrwalone już kanony piękna, fundamenty estetyki, filozofii, nauki, liryki, wreszcie demokracji i wolności człowieka.

Mitologia jest inspiracją twórczą dla wielu pisarzy, poetów. Na tej płaszczyźnie stanowi niewyczerpalne źródło mitów i motywów.

Jeżeli chodzi o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to kultura grecka jest bardzo uboga : agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy są nośnikami stałych i niezmiennych wartości moralnych :
-bunt - Prometeusz
-wierność Penelopy
-tyrtejskie poświęcenie w walce
-patriotyzm - Enean
-heroizm - trojańscy chłopcy

Postacie te są sprowadzone niestety do jednego wymiaru - są archetypami uczuć i postaw. Mitologiczne postacie żyją w nowej świadomości w takim wymiarze jaki wytworzyła literatura staropolska, europejska czy współczesna .

  1. Pojęcia:

Topos - stały, powtarzający się obraz lub motyw literacki. Przykładem toposu mitycznego jest Arkadia, Amor przeszywający serce strzałą. W Biblii jest to wypędzenie z Raju, posłannictwo i męka Chrystusa. Motyw Sądu Ostatecznego wykorzystuje Zb. Herbert ("U wrót doliny" - analogia do segregacji w obozie).

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miała oddziaływać na reakcje i emocję odbiorców. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowały u Greków oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taką funkcję przypisywał tragedii, która wzbudzała w widzu "litość i trwogę".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiązywalny konflikt między siłami wyższymi: losem, prawami historii, normami społecznymi a własnym działaniem bohatera. Bohater jest pozbawiony możliwości dokonania pomyślnego wyboru. Działania jego prowadzą do kata-strofy. Staje się on jednocześnie ofiarą i winowajcą. W "Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje się zobowiązana do pogrzebania zwłok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna prawom boskim. Jako obywatelka państwa, musi być posłuszna władcy, który zabronił pogrzebów dla zdrajców ojczyzny. Nad rodem Labdakidów i Antygoną (córką kazirodczego związku) była także złożona klątwa bogów. Antygona prezentowała racje serca, nie widziała możliwości rozwiązania konfliktu, popełniła samobójstwo.

przyjemnością, przeciwstawił je nieszczęściu, powstającemu w wyniku doznawania cierpienia; wiedząc, że życie jest krótkie, Epikur uważał, że należy z niego korzystać, póki trwa (carpe diem); drogą do szczęścia, a raczej środkami do jego osiągnięcia, stanowiły cnota i rozum; Epikur nie negował istnienia bogów, ale twierdził, że nie mogą one w żaden sposób ingerować w życie ludzi, tak więc człowiek uwolniony od przesądów religijnych, powinien realizować swe szczęście na ziemi prowadząc życie mądre, sprawiedliwe i cnotliwe, to przyczyniało się do szczęścia ogółu; wszystko więc opierało się na używaniu życia i koncentracji na dobrach doczesnych, ale ważny również umiar, gdyż zbyt usilne uganianie się za przyjemnością może jednak wywołać cierpienie;

polega na ścisłym dążeniu do przyjemności, która jest źródłem rozwoju człowieka; jednocześnie należy zachować wolność umysłu i nie ulegać pragnieniom i złudzeniom;

niezależność (dlatego izolacja, żeby inni nie mieli na nas wpływu) także od pragnień i emocji; ponieważ człowiek nie ma wpływu na wiele zjawisk zewnętrznych, powinien się od nich uniezależnić przez ścisłe panowanie nad sobą i swoimi uczuciami oraz nie kierować się w życiu uczuciami, tylko rozumem; dobra doczesne nie dają szczęścia, dlatego człowiek nie powinien się do nich przywiązywać;

od oceniania i wypowiadania się; w antyku polega głównie na wątpieniu w rzeczywistość świata zewnętrznego przy jednoczesnej wierze w świat duchowy i istnienie Boga; jest też sceptycyzm nowożytny, polegający na wierze tylko w rzeczywistość zmysłową i jednoczesnej niewierze w Boga;

ARKADIA - (wg starożytnych greków) górski, lesisty kraj na środkowym Peloponezie, zamieszkały przez ubogich pasterzy i dzikie zwierzęta. Kraina prostoty i szczęśliwości (w istocie zacofana i prymitywna). Wielką karierę zrobił mit arkadyjski, który po raz pierwszy pojawił się w IV eklodze Wergiliusza w postaci poetyckiego obrazu wyidealizowanej krainy spokoju, ładu i wiecznej wiosny. Jej mieszkańcy - pasterze żyją w pełnej harmonii z naturą.

EPOS: Jest to jeden z gatunków epickich, wykształconych w starożytności. Utwór ten jest z reguły wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia on losy legendarnych lub mitycznych bohaterów na tle wydarzeń ważnych dla danej społeczności. Na plan pierwszy wysuwa się fabuła. Charakterystyczny dla eposu jest jego podniosły i patetyczny styl. Epos wyróżnia się także obecnością inwokacji, rozpoczynającej utwór, obiektywnością narratora (jedynie w rozpoczęciu jest on subiektywny), szczegółowym i realistycznym opisem zdarzeń i bohaterów, licznymi porównaniami homeryckimi, epizodycznością akcji oraz rozgrywaniem wydarzeń na dwóch płaszczyznach - ludzkiej i boskiej.
TRAGEDIA: Jest to gatunek dramatyczny, powstały w starożytnej Grecji. Obejmuje on utwory, w których motorem akcji jest konflikt pomiędzy dążeniami jednostki wybitnej, a siłami wyższymi. W tragedią nierozerwalnie wiąże się pojęcie tragizmu, czyli pozostawienia bohaterowi dwóch równorzędnych rozwiązań, które i tak nieuchronnie prowadzą do nieszczęśliwego zakończenia.

HYMN: To uroczysta pieśń pochwalna, opiewająca np. czyjąś sławę lub czyn patriotyczy. Może to być także patetyczny utwór liryczny, o treści patriotycznej lub religijnej. Utwór ten nacechowany był najczęściej patetyzmem i wzniosłością.

PIEŚŃ: Utwór liryczny, silnie związany z muzyką. Tematyka pieśni obracać się może wokół zagadnień takich jak przemijalność, krótkotrwałość życia, cnota, rozum, patriotyzm, nieśmiertelność poezji czy afirmacja życia, natury, świata i miłości. Poglądy filozoficzne stanowią najczęściej tematykę pieśni refleksyjnych.

TREN: Jest to pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, napisana na cześć zmarłego, rozpamiętująca jego chwalebne czyny, zasługi, zalety. Tren jest gatunkiem należącym do poezji żałobnej.

  1. Mity:

Mit o Dedalu i Ikarze.

Dedal - ateński budowniczy, rzeźbiarz i mechanik; obciążony zbrodnią uszedł na Kretę. Dedal był wielkim wynalazcą, w związku z tym król Krety - Minos, nie chciał go wypuścić poza granice swego kraju. Dedal postanowił odlecieć wraz ze swoim synem Ikarem, przy użyciu skrzydeł własnej konstrukcji. Przd lotem Dedal ostrzegł Ikara, aby utrzymywał odpowiednią wysokość (zbyt nisko - pióra nasiąkną wilgocią, zbyt wysoko - słońce rozpuści wosk, którym były przyklejone pióra). Jednak Ikar zachwycony pięknem i swobodą lotu, zapomniał o przestrogach ojca. Wzbił się wysoko, a słońce rozpuściło wosk.

Mit ten jest odzwierciedleniem życia codziennego ludzi zafascynowanych różnymi zjawiskami, które mylnie oceniamy jako coś wspaniałego, a one prowadzą nas do zguby.

Mit o Edypie.

Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Jako niemowlę zostawiono go w górach, ale litościwi pasterze zanieśli dziecko do władców Koryntu, którzy zostali jego przybranymi rodzicami. Gdy wyrocznia przpowiedziała mu, że zabije swojego ojca, a za żonę pojmie swoją matkę, opuścił Korynt chcąc zmienić swoje przeznaczenie. Nie zdając sobie z tego sprawy podążał do swego rodzinnego miasta - Teb. Podczas podróży spotkał człowieka podróżującego ze skromnym orszakiem. Pokłócił się z nim, i chcąc go uderzyć kijem, zabił go. Nie wiedział że to był jego rodzony ojciec - Lajos. Gdy dotarł do Teb, spotkał Sfinksa (Sfinks - w sztuce starożytnego Egiptu, wyobrażenie leżącego lwa z ludzką głową.).

Rozwiązał zagadkę zadawaną przez niego przechodniom ("Co to jest: Rano chodzi na czterech, w południe na dwóch, wieczorem na trzech? Człowiek), tym samym uwolnił od niego miasto. W nagrodę poślubił królową miasta - swoją rodzoną matkę, o czym również nie wiedział. Gdy dowiedział się o tym, wykłuł sobie oczy i skazał siebie na wygnanie. Jokasta popełniła samobójstwo.

Mit ten można uznać za prawdę o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzył określenie kompleks Edypa, w odniesieniu do dorastających ludzi. Ogólnie rzecz biorąc chodzi o to, że każdy ma w sobie coś z Edypa. Dorastając "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym systemem wartości, przełamujemy dotychczasowe autorytety. Następnie będąc na "spalonej ziemi" budujemy nowy, własny system wartości, stajemy się innymi ludźmi. Tą przemianę symbolizuje wykłucie sobie oczy przez Edypa.

Mit o Promteuszu.

Jest to chyba najbardziej znany z mitów. Opowiada on o tym, jak ulubieniec Ateny zemścił się na samym Zeusie za zesłanie na ziemię nędzy, chorób i smutku, których źródłem była beczka - posag pięknej Pandory, żony niemądrego Epimeteusza.

Otóż Prometeusz zabił wołu i poćwiartowanego złożył do dwóch worków. W jednym znajdowało się najprzedniejsze mięso nakryte skórą, w drugim kości, na których widniały płaty słoniny. Poproszony o dokonanie wyboru Zeus, wskazał łakomie na drugi worek i od tej pory ta część zwierzęcia poświęcana była bogom.

Ośmieszony władca Olimpu straszliwie ukarał śmiałka. Prometeusza przykuto do skały Kaukazu i codziennie przylatywał do niego wygłodniały sęp, aby wyszarpywać mu ciągle odrastającą wątrobę.

Mit wojny trojańskiej

Początek tej historii zaczyna się na weselu Peleusa i Tetydy , na której bogini niezgody Eris rzuciła złote jabłko z napisem dla najpiękniejszej. Między boginiami zawrzało. Najgłośniej krzyczały Atena, Hara i Afrodyta . Na sędzie tego sporu Zeus wyznaczył Parysa. Parys był synem Priama , Króla Troi. Wróżbici wyjaśnili małżonce króla , że syn którego urodzi stanie się przyczyną zagłady świata. I oddała go pasterzom aby go porzucili. Każda z bogiń zaoferował propozycję jeżeli to jej przyzna złote jabłko. Parys wybrał ofertę Afrodyty , która zaoferowała mu najpiękniejsza kobietę na ziemi Helenę. Nie długo po tym w Troi odbyły się igrzyska , które ów Parys wygrał . Jednak po kilku dniach odkryto jego pochodzenie. Jednak rodzina królewska zapomniała o klątwie i przyjęli go z powrotem. Teraz mógł wykonać swój plan . Dobrał sobie świtę i popłyną na Spartę . W Troi przyjęto go bardzo mili , a król Agamemnon nie mógł odżałować że wzywają go ważne sprawy. Lecz porosił Parysa żeby ten czuł się jak u siebie w domu . Jednak tej nocy porwał mu żonę Helenę i odjechał z nią do Troi. To porwani było przyczyną wojny między Troją a Spartą. Dowódcami głównymi byli Agamemon ,Król Argos i Myken ,brat Menalosa. Brakowało tylko jednego wojownika Achillesa. Od niego zależało czy Troja zostanie zdobyta . Jednak wystąpiła nowa przeszkoda. Cisza morska . Zagniewana Bogini Artemida domagała się ofiary z córki Agamemnona . Gdy składano ofiarę zeszła z nieba bogini ze swoja łanią . Kazała złożyć ofiarę z łani , a dziewczynę zabrała ze sobą. Wróżbita Kalchas wywróżył ; dziewięć lat wojować będą , a dopiero w dziesiątym roku zwyciężą Trojan. Przybywszy do brzegów Troi , Wodzowie achajscy wysłali Odyseusza i Menalosa , z żądaniem wydania Heleny. Jednak oni odmówili. Działania wojenne postępowały dość szybko. Troja broniła się bardzo dzielnie . Głównym miejscem starcia była równina nad Skamandrem. Każda z armii miała swój dzień chwały. Niekiedy odbywały turnieje rycerzy .Wygrany zabierał zbroję pokonanego i odchodził w triumfie. W pojedynkę najbardziej najstraszliwszy był Achilles którego w dzieciństwie matka kąpała w rzece Styks i uczyniło jego działo odporne na broń. Lecz zanurzają syna trzymała go za piętę i tylko w to miejsce można go było zranić .Bał go się nawet Hektor, najtęższy z trojanów. W dziesiątym roku wojny w obozie greckim wybuchła zaraza . Dusze wojowników tłoczyły się do bram Hadesu. Któregoś dnia Hektor śmiałym atakiem przeszedł rów i wdarł się na ziemię przeciwnika. Przestraszeni Grecy uciekali w popłochu . Najdroższy przyjaciel Achillesa błagał go aby mu pozwolił wyjść z wojskiem na pomoc rodakom . Syn Peleusa pozwolił mu. Dał mu swoją zbroje której nikt na świecie nie posiadał. Tym razem trojanie uciekali w popłochu widząc znajomy rynsztunek . Dopiero Hektor go powalił , go swoim ciężkim mieczem i zdjął z niego zbroję . Lecz w tej chwili wyszedł Achilles. Posypał głowę popiołem, tarzał się po ziemi i płakał. Z głębi morza wyszła doń matka i przyniosła nową zbroję. Rozszalały Achilles ruszył do walki , trupami ścieli pole i gnał ku murom .Lecz na drogę zagrodziła mu rzeka Skamander . Gdy był już w locie złapał go bożek rzeki. Lecz w tym starciu Pomógł mu na rozkaz Hery Hefajstos bóg ognia .Dzięki czemu Achilles mógł przejść na równinę. Jednak na równinie pozostał tylko Hektor , Lecz zadrżał gdy ujrzał Achillesa z bliska. Po krótkim starciu ugodził Achilles przeciwnika tam ,gdzie kość łączy szyje i ramiona. Był to cios śmiertelny. Pod osłoną nocy król Priam przyjechał wykupić ciało syna. Wzruszony Achilles oddał mu je. Achilles niedługo przeżył Hektora. Zabił go Parys który ugodził go w najczulszy punkt. Na znak żałoby żołnierze obcięli sobie włosy. Zbroja Achillesa przypadła Odyseuszowi. W niedługim czasie zginą też Parys. W zamku Trojan stał posąg palladion Posąg bogini Ateny , który miał taką sił , że dopóki znajdował się w Troi miasto było nie do zdobycia. Po drodze natknęli się na Helenę , która przeprowadziła ich tajemniczymi korytarzami. Gdy lud Troi dowiedział się o zniknięciu posągu lud troi poddał się . W kilka dni później Grecy odpłynęli zostawiając na plaży wielkiego konia .Trojanie wprowadzili konia do środka . W brzuchu drewnianego zwierzęcia siedziało dwunastu żołnierzy. Gdy zapadła noc ,Wyszli i otworzyli bramę miasta . Zaczęła się wielka rzeż .Żaden z mieszkańców Troi ni przeżył. A Hellena wróciła do swojego ukochanego. Prawie wszyscy wodzowie w kilka dni po zburzeni Troi wróciło do swoich rodzin. Jednak od kilku lat nie nadchodziły żadne wiadomości Agamemnonie. Powszechnie uważano że poległ w walce. Królowa Klitajmestra żona Agamemnona uważała się za wdowę i ożeniła się z Ajgisotisem . Jednak jakie było ich zdziwienie gdy przybył jej mąż. Agmemnon był zmęczony. Ledwo wszedł do wanny , wpadli Ajgistos i Klitajmestera i siekierami porąbali bezbronnego .Tym czasem na obczyźnie chował się mściciel :syn Agamemnona , Orestes . w pałacu mykeńskim dorastała jego siostra Elektra .Orestes przybył .Elektra wpuściła go do zamku . Znów polała się krew :Orates zabił matkę i Ajgista. Drugi wielkich wodzów Menelaos nie wiedział o tym , co przytrafiło się w Mykenach. Przez siedem lat tułał się po morzu.Gdy wrócił do Sparty , stary zamek przodków przyozdobił że lśnił jak błysk słońca. Szczęśliwy król żył długo u boku Heleny. Jednak po śmierci Menalosa rodzina wypędziła Helenę z zamku. Wygnana królowa schroniła się u swojej dawnej przyjaciółki Polikso na wyspie Rodos. Lecz ta nienawidziła Heleny , ponieważ jej mąż zginą w walce pod Troją .Kiedy Helena się kąpała wysłała swoje służce przebrane za Erynie które powiesiły ją na drzewie. Wiele lat później mieszkańcy Rodos zaczęli oddawać jej cześć boską a drzewo uważali za święte.

BIBLIA

    1. "Biblia" inaczej pismo "Starego i Nowego Testamentu", to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i

chrześcijaństwa.

Jest to najbardziej znana księga na świecie. Tłumaczona na około 1200 języków i narzeczy funkcjonuje na Ziemi od ponad 3000 tysięcy lat. Doniosłość "Biblii" rozważamy w trzech płaszczyznach. Nie tylko w płaszczyźnie religijnej, ale również w moralnej i kulturalnej.

Niezwykłość "Biblii" polega na tym, że przekazuje ona tylko jeden system filozoficzno-moralny ( dla wyznawców- jedno spójne i konsekwentne orędzie Boże) wypowiedziane w różnym czasie, przez różnych ludzi, w różnych formach. "Biblia" jest księgą nad księgami, gdyż nie jest jednolitą, pojedynczą księgą, lecz zbiorem pism, bardzo urozmaiconych pod względem gatunkowym. Nazwy tych gatunków nie są nam obce, znamy je z różnych przekazów literackich powstałych w różnych epokach np.

  1. "Biblia" jest też arcydziełem literatury światowej, ale jest ono szczególne z wielu względów:

  1. "Biblia" jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno-moralnej ( przykazania biblijnego

dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich nie zależnie od wyznania i światopoglądu), potem w sferze kulturowej ( "Pismo święte" jest natchnieniem pisarzy, myślicieli i artystów; inspiracją dla literatury, malarstwa, muzyki i rzeźby). "Biblia" stała się niewyczerpalnym skarbcem wzorców osobowych i postaw, a także fabuł i anegdot, wątków i motywów, symboliki i metaforyki, frazeologii i stylistyki. W naszej pamięci mamy zachowane liczne obrazy i wersety biblijne. Prowadzi to do tego, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które po przez literaturę wchodzą w skład języka potocznego ( np. " Sodoma i Gomora", " trąby jerychońskie", " hiobowe wieści", " salomonowa mądrość", itp.). Szczególną rolę odegrało "Pismo święte" w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. W tym samym czasie bowiem Europa stanowiła jednolitą wspólnotę kulturową, w której "Biblia" była niepodważalnym autorytetem.

Inspiracje i nawiązania biblijne nie ograniczają się tylko do początków piśmiennictwa polskiego. Cała nasz literatura jest głęboko zakorzeniona w tradycjach chrześcijańskich- od "Bogurodzicy" do pisarzy i poetów nam współczesnych. "Pismo święte" to dobro powszechne. Jest to kulturowe dziedzictwo literatury ogólnoświatowej wszechczasów. Wystarczy w tym miejscu przypomnieć tylko niektóre tytuły arcydzieł jak np. "Pamiętniki Adama i Ewy"- Marka Twaina, "Józef i jego bracia"- Tomasza Manna, czy też "Zmartwychwstanie"- Lwa Tołstoja. Kolejnym fenomenem "Biblii" jest jej trójjęzyczność.

"Stary Testament" został napisany w języku hebrajskim, niektóre zaś fragmenty napisano w językach : aramejskim, greckim. Teksty Nowego Testamentu powstały w języku greckim, z wyjątkiem "Ewangelii wg. Św. Mateusza" napisanej prawdopodobnie po aramejsku. O "Biblii" mówi się nie kiedy zwyczajnie, jak o innych wielkich zdobyczach ludzkości, że jest arcydziełem literatury powszechnej. O głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu- język i styl biblijny jest nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą i alegorią, a jednocześnie cechuje go niezwykła prostota i jasność. To również sprawia, że Pismo święte bez wahania można nazwać "księgą nad księgami". "Biblie" możemy czytać też jako księgę spraw człowieczych, która po przeczytaniu skłania nas do zadawania sobie pytań o naszą godność i sens ludzkiej egzystencji. W kulturze jednak księga ta funkcjonuje jako zbiór ksiąg "Starego i Nowego Testamentu", które są pełne bożych tajemnic.

W licznych nawiązaniach do "Biblii", pisarze wszystkich epok i o różnych światopoglądach nigdy nie wygasa pamięć o sakralnym charakterze tekstów biblijnych. Aby sobie to uświadomić, wystarczy porównać obecność w kulturze odniesień do literatury antycznej i do "księgi nad księgami". Jeżeli postacie mitologiczne takie jak: Zeus, Herkules, Syzyf, Ikar czy Prometeusz istnieją obecnie w literaturze jako znaki pewnych idei humanistycznych lub estetycznych, to postacie biblijne np. Jezusa, Abrahama, Dawida, Łazarza, Judasza, nigdy nie tracą łączności z Księgą: zawsze wskazują na Sacrum, wartości religijne lub etyczne nawet wtedy, jeżeli zostały użyte w trakcie polemiki lub w celu bluźnierczym.

Symbol religijny wskazuje zawsze na pewną hierarchię wartości (np. moralnych, duchowych, spośród których wartością podstawową i najważniejszą jest świętość).

Dlatego w prezentacji "Biblii" jako tekstu, czynionej w obliczu edukacji literackiej, nie można ograniczać się tylko do wymiaru literackiego "Pisma świętego", gdyż symbolika biblijna pozbawiona religijnych znaczeń, nie jest odpowiednia wobec biblijnych odniesień w utworach literackich. Pismo święte tak przedstawiane i poznawane, nie spełniałoby swojej podstawowej funkcji czyli kontekstu literatury i sztuki.

Wyrażając zdanie " Biblia jest arcydziełem literatury powszechnej" wyrażamy więc tylko nie pełną prawdę.

Co sprawia. że "Pismo święte" zajmuje tak niezwykłe miejsce w dziejach i kulturze ludzkości?
W pierwszym rzędzie świętość "Pisma" uznawana przez judaizm i liczne wyznania literackie: wiara w objawione Słowo Boże; w wypadku postawy laickiej- uznanie głębi humanistycznej refleksji i uznanie wartości moralnych zawartych w księgach biblijnych.

"Biblia" jest przede wszystkim "Księgą"- księgą ludzkiego losu, księgą mądrości, księgą sakralną, świętą. I w tym znaczeniu stosowany jest w literaturze i kulturze symbol księgi.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Aparat Golgiego, Szkoła, przydatne w szkole
Bioróżnorodność, Szkoła, przydatne w szkole
char3, Szkoła, przydatne w szkole
Choroby dziedziczne, Szkoła, przydatne w szkole
Budowa i funkcje układu odpornościowego człowieka, Szkoła, przydatne w szkole
materiał do nauki, Szkoła, przydatne w szkole
Budowa układu pokarmowego, Szkoła, przydatne w szkole
Budowa i funkcje serca, Szkoła, przydatne w szkole
Bodziec i reakcja, Szkoła, przydatne w szkole
do pracy na ustny, Szkoła, przydatne w szkole
ustny, Szkoła, przydatne w szkole
Choroby układu immunologicznego, Szkoła, przydatne w szkole
Choroby układu krwionośnego, Szkoła, przydatne w szkole
referay-z-bioli-o-ciazy-czlowieka, Szkoła, przydatne w szkole
plan wypowiedzi, Szkoła, przydatne w szkole
Budowa i czynności oka, Szkoła, przydatne w szkole
char6, Szkoła, przydatne w szkole
Budowa i funkcje skóry, Szkoła, przydatne w szkole

więcej podobnych podstron