Aktywność zabawowa i jej znaczenie dla rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym

1.1. Klasyfikacja i rodzaje zabaw

Klasyfikacją zabaw zajmowało się wielu autorów. Liczni psychologowie zbierali obserwacje zabaw dzieci w tym wieku, a w celu uporządkowania tych materiałów wyodrębnili różne ich rodzaje w zależności od występujących w nich cech charakterystycznych. Nie ma jednak pełnej zgodności w ujęciu tego problemu przez różnych psychologów. Każdy z nich bowiem wyodrębnia inne rodzaje zabaw, określając je innymi terminami. Na przykład Edward Clapared, przedstawiciel teorii funkcji zastępczej przyjął za podstawę podziału zabaw - zdolności i funkcje psychiczne, jakie rozwijają się podczas zabawy.

Wyodrębnił na tej zasadzie :
• zabawy sensacyjne ( uczuciowe), które ćwiczą przede wszystkim zmysły dziecka, jego wrażenia i spostrzeżenia,
• zabawy motoryczne, kształtujące jego ruchy,
• zabawy psychologiczne rozwijające umysł, uczucia i wolę.

Charlotte Bühler (1893 - 1974) podzieliła zabawy według towarzyszących im przeżyć psychicznych. Zgodnie z teorią przyjemności funkcjonalnej wyróżniła dwie grupy zabaw:
1. te, podczas których uwaga dziecka nastawiona jest przede wszystkim na wykonywaną czynność,
2. te, podczas których dziecko skupia uwagę na wyniku tej czynności - na jej chwilowym lub bardziej trwałym wytworze, na własnym „dziele”, jakie powstało w rezultacie zabawy.
Do pierwszej grupy zaliczyła autorka:
• właściwe zabawy funkcjonalne, takie jak: manipulowanie różnymi przedmiotami, pluskanie się w wodzie, gaworzenie, bazgroty, nakręcanie bąków lub innych mechanicznych zabawek, przenoszenie różnych rzeczy z miejsca na miejsce i wiele innych tego typu czynności,
• zabawy fikcyjne, w których dziecko używa przedmiotów
w specjalnej funkcji i często przybiera określoną rolę,
• zabawy receptywne, takie jak: oglądanie obrazków
w książce, przyglądanie się czynnościom dorosłych czy też słuchanie wierszyków, bajek, opowiadań itp.
Do drugiej grupy należą zabawy konstrukcyjne, ujmowane przez Charlotte Bühler bardzo szeroko, jako te czynności zabawowe, w wyniku których powstaje określony wytwór
( budowla, rysunek tematyczny, babka z piasku i inne ).
Stefan Szuman wprowadza między innymi zabawy spostrzegawczo - manipulacyjne, tematyczno - umysłowe zbiorowe i zabawy w role, które z czasem zastąpiono terminem zabaw twórczych lub inaczej jeszcze - tematycznych.

Przy podziale zabaw stosuje się także kryteria formalne, wyróżniając na przykład zabawy swobodne - podejmowane z własnej inicjatywy dziecka, całkowicie samodzielne i zabawy kierowane przez matkę, starsze rodzeństwo lub nauczycielkę w przedszkolu.
Zależnie od liczby dzieci biorących udział w zabawie wyodrębniamy zabawy indywidualne
( samotne) oraz grupowe; zależnie zaś od stopnia spójności gry zabawowej i poziomu uspołecznienia dzieci w zabawie - zabawy równoległe ( paralelne), gdy dzieci bawią się obok siebie, lecz nie z sobą, zabawy zbiorowe, gdy dzieci bawią się wspólnie, lecz nie dzielą między siebie ról i funkcji oraz zabawy zespołowe - podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywódcą i wykonawcami poszczególnych zadań.

Jeśli z kolei podzielimy zabawy według ich przebiegu, czyli struktury czynności składających się na daną zabawę w określonym czasie i przestrzeni - możemy wyróżnić zabawy o różnym stopniu uporządkowania czynności składowych: od chaotycznych
i otwartych ( bez wyraźnego początku i końca ) do planowych i zamkniętych.
W przebiegu zabawy planowej wyraźnie zaznaczają się czynności przygotowawcze, np.: gromadzenie zabawek, przygotowanie miejsca zabawy, zgromadzenie innych akcesoriów, jakie będą w niej potrzebne i właściwe czynności zabawowe, np.: jazda pociągiem, budowanie garażu oraz czynności końcowe, np.; pokazanie budowli kolegom lub nauczycielce, rozwiązanie grupy zabawowej, sprzątanie zabawek.
Przy klasyfikacji zabaw dzieci przedszkolnych przyjmuje się w polskiej psychologii rozwojowej i wychowawczej propozycję P. A. Rudika, który wyróżnił cztery grupy zabawowe:
• zabawy twórcze albo zabawy w role,
• zabawy konstrukcyjne,
• zabawy dydaktyczne,
• zabawy ruchowe.
Trzeba jednak pamiętać, że istnieje wiele zabaw mieszanych, np.: zabawy tematyczne
z elementami zabawy konstrukcyjnej albo zabawy ruchowe z elementami zabawy tematycznej.
Zabawy sprawiają dzieciom wiele radości: stwarzają okazję do różnorodnych działań. Odpowiednio wplecione w tok codziennych zajęć, mogą pomóc w osiągnięciu wielu celów kształcących i wychowawczych. Są one doskonałym czynnikiem pobudzającym rozwój zdolności poznawczych dziecka, wyzwalają jego twórczą aktywność, sprzyjają rozwojowi wyobraźni, ćwiczą pamięć, uwagę, spostrzegawczość, wzbogacają słownik.
Zabawa to pewne zajęcia, które nie mają żadnych istotnych celów poza nimi samymi ( choć czasami może być inaczej ), podejmowane są zazwyczaj dobrowolnie i bezinteresownie, bez motywacji materialnych i przebiegają według przyjętych przez daną grupę reguł postępowania.
Prezentowany przez różnych autorów podział zabaw wskazuje, że można go przeprowadzać w różnoraki sposób. Można klasyfikować zabawy pod względem treści
i formy, można dokonywać ich podziału z uwagi na liczbę dzieci biorących w nich udział,
a więc podzielić je na zabawy indywidualne i zbiorowe. Można je też rozpatrywać
w zależności od wieku dziecka i środowiska. Należy więc przyjąć, że podział zabaw krystalizował się w toku praktyki wychowawczej. W toku tej praktyki zmieniał się
i doskonalił. Nie jest on więc, ani sztywny, ani ostateczny.
Żadnej klasyfikacji nie można traktować zbyt sztywno, ze względu na szybki rozwój różnorodnych form czynności dziecka i obecność wielu form przejściowych i pośrednich, które trudno byłoby przyporządkować do zabawy określonego rodzaju.
Najczęściej powtarzające się rodzaje zabaw , często o innej nazwie, to:
a) zabawy manipulacyjne
b) zabawy konstrukcyjne
c) zabawy tematyczne
d) zabawy ruchowe
e) zabawy dydaktyczne

Oto ich krótka charakterystyka:
a) Zabawy manipulacyjne
W rozwoju dziecka zabawy manipulacyjne występują najwcześniej. Można je zaobserwować gdy dziecko osiągnie sprawność chwytania tj. w 4 i 5 miesiącu życia. Chwytanie przedmiotów w pierwszej fazie ma charakter mimowolny, nieświadomy. Dzięki tym kontaktom z otaczającymi je przedmiotami następuje przejście do czynności dowolnych, zamierzonych. Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy są okresami największego rozwoju zabaw manipulacyjnych.
W toku zabawy manipulacyjnej dziecko wykrywa znaczenie społeczne przedmiotów służących do zaspokajania potrzeb ludzkich i stosowania ich zgodnie z przeznaczeniem.
W zabawach tych dziecko kieruje się własnym zainteresowaniem, uczy się samorzutnie
i samodzielnie. Każda zabawa manipulacyjna zaczyna się od spostrzeżenia zmysłowego, po którym następuje przejaw aktywności. Towarzyszy jej zaciekawienie tym, co dziecko otacza i uczucie zadowolenia z pokonywania trudności, zdobywania nowych doświadczeń w toku manipulowania różnymi przedmiotami.

b) Zabawy konstrukcyjne
„Przedszkolak lubi myśleć”
L. S. Wygotski
Do zabaw konstrukcyjnych w ich najszerszym znaczeniu zalicza się te wszystkie czynności zabawowe, w których wyniku powstaje określony wytwór, niezależnie od tego:
- czy ten wytwór zostaje sporządzony z danego rodzaju materiału, tylko rękami dziecka, jak np. budowla z klocków, ludzik z plasteliny, czy też zostaje uformowany za pomocą odpowiednich narzędzi, np. babka z piasku ( wiaderko, łopatka ), rysunek
(ołówek, kredki ) itp.
- czy dziecko konstruuje swój wytwór z wyobraźni czy też sporządza go według określonego wzoru i modelu.
Zabawy konstrukcyjne nie tylko kształcą precyzję ruchów, myślenie i wyobraźnię dziecka, lecz rozwijają również jego uwagę, wytrwałość, systematyczność i umiejętność pokonywania przeszkód. Aby te wszystkie właściwości psychiczne mogły się u dziecka rozwinąć, trzeba oczywiście zwracać uwagę na to, jak się ono bawi i jak realizuje cel, który na początku sobie postawiło. Należy zachęcać dziecko do doprowadzenia zaczętej budowli do końca i do wykazania w czasie jej wykonywania jak największej inicjatywy i pomysłowości. Dziecko powinno umieć cieszyć się własnym dziełem oraz uczyć się krytycznie je oceniać.
Obserwowanie zachowania dziecka w czasie zabaw konstrukcyjnych dostarczyć może bogatego materiału na temat indywidualnych cech jego charakteru i osobowości. Jedne dzieci są np. ambitne, gwałtowne i niecierpliwe, zrażają się najdrobniejszym niepowodzeniem i z pasją niszczą nieudaną budowlę, inne są spokojne i względnie wytrwałe, ale wykazują zbyt mało pomysłowości i inicjatywy, posługują się stale tymi samymi, wypróbowanymi schematami, których nie usiłują ulepszyć ani udoskonalić.


c) Zabawy tematyczne

„Silna wrodzona potrzeba fikcji
i fantastycznego przekształcania rzeczywistego świata,
tęsknota dziecka do tego, aby być kimś,
aby czynnie uczestniczyć w wielkiej, fantastycznej przygodzie,
stanowi wdzięczne pole do kształtowania
wrażliwości estetycznej, moralnej i społecznej”

Janina Awgulowa

Zabawy tematyczne są określane w psychologii i pedagogice różnymi terminami: zabawy w role, naśladowcze, twórcze, fikcyjne, iluzyjne, odtwórcze.
Wszystkie teorie i poglądy o zabawach najczęściej brały pod uwagę w swej analizie te właśnie zabawy, jako najbardziej charakterystyczne dla działalności zabawowej dziecka. Większość wymienionych opinii o zabawie odnosi się też do tej postaci zabawy, jako formy szczególnie bogato rozwiniętej i stanowiącej niejako główną domenę świata dziecięcego w okresie przedszkolnym.
Są one swoistą formą działalności, w której dziecko w postaci zabawowej wprowadza w czyn to, co zaobserwowało, poznało, przeżyło, czego się dowiedziało i doświadczyło.
Według Władysława Dynera: „Zabawy tematyczne dzieci to taki rodzaj działalności, w której one w sposób ludyczny odtwarzają rzeczywistość otaczającego je świata, a w szczególności działania ludzi dorosłych, ich życie i stosunki społeczne”.
Źródłem zabaw tematycznych są zdarzenia zaobserwowane i przeżyte przez dziecko,
a odtwarzanie dokonuje się za pomocą działań dziecka, w których ono naśladuje czynności dorosłych i przybiera ich role na siebie.
Stefan Szuman wypowiada się: „Nazywamy je tematycznymi, ponieważ są zabawami na jakiś temat. (...) Istotą tych zabaw jest odtwarzanie w postaci zabawowej (ludycznej) najróżniejszych czynności, sytuacji, faktów i zdarzeń zaobserwowanych w życiu”.
Elizabeth Hurlock określa je jako formę zabawy czynnej, w której dzieci w swoim zachowaniu i w mowie traktują przedmioty lub sytuacje tak, jakby miały one cechy inne od rzeczywiście posiadanych.
Ten rodzaj zabawy może mieć charakter twórczy lub odtwórczy. W odtwórczej zabawie tematycznej dzieci odtwarzają to, co obserwowały w rzeczywistości. Natomiast w zabawie twórczej wykorzystują sytuacje z życia, rozmowy, ubierając je w nowe różnorodne formy.
Początkiem zabawy tematycznej w rozwoju ontogenetycznym jest zabawa naśladowcza, polegająca na powtarzaniu czynności stosunkowo prostej, znanej z własnego doświadczenia, a przenoszonej przez dziecko na inne przedmioty. Naśladowanie nie może odbywać się w sferze rzeczywistej, bo dziecko nie posiada ku temu realnych możliwości i zdaje sobie z tego sprawę.
„ Zabawy te mają charakter przeobrażający rzeczywistość, mają postać jak gdyby przedstawienia różnych scen, odtwarzających na niby zdarzenia prawdziwe, co dzieje się za pośrednictwem jakby aktorów występujących w rolach. Fikcyjny charakter działań wyraża dziecko za pomocą ruchów, gestów, mimiki naśladującej dorosłych za pomocą tekstu mówionego, dostosowanego do odtwarzanej roli, za pomocą przedmiotów, które wtedy posiadają specjalną zabawową funkcję jako zabawki lub przedmioty zastępcze i rekwizyty potrzebne do odegrania roli lub wykonania określonych warunkami zabawy czynności.”
Zabawy naśladowcze, spontanicznie podejmowane przez dziecko, rozpoczynają się często przypadkowo. Pewien bodziec pobudza dziecko do działania np.: zobaczyło łyżeczkę i zaczyna nią karmić wszystkie swoje zabawki. Mają one charakter zabaw samotnych, dziecko tylko czasami informuje otoczenie o swoim działaniu. Zabawom tym często towarzyszy mowa egocentryczna.
Zabawy naśladowcze z biegiem czasu są wzbogacane przez dziecko w nowe treści, trwają coraz dłużej, przekształcając się powoli w zabawy tematyczne. Zabawy tematyczne, zwane iluzyjnymi, to zabawy w których dziecko sobie i innym osobom lub przedmiotom nadaje pewne role. Nabywa dalszą wiedzę o funkcjach przedmiotów, uczy się pełnienia różnych ról społecznych i zasad współżycia w grupie.
Zabawy tematyczne rozwijają się, wzbogacają i komplikują wraz z rozwojem dziecka
i najpełniejszy kształt przyjmują u starszych dzieci przedszkolnych. One też wyraźnie zdają sobie sprawę z umownego charakteru tych zabaw, których powodzenie zależy od wspólnego i zgodnego uznania warunków zabawy przez ich uczestników. Zabawy te są prawdziwą rekapitulacją zdarzeń poznanych i przeżytych, są też swoistą nauką życia na płaszczyźnie realnie przeżywanych stosunków społecznych, umożliwiają dziecku zbliżenie do rzeczywistości w sposób dostępny, zajmujący, łatwy, i osobisty.
Treść zabaw tematycznych uwarunkowana jest doświadczeniami i wiedzą dzieci biorących udział w zabawie. Dziecko uczestniczy w życiu rodziny, pomaga w pracach domowych, bywa u lekarza, u fryzjera itd. Zebrane doświadczenia i przeżyte emocje dostarczają dziecku tematów do zabaw.
Główną treścią zabaw w początkowym okresie wieku przedszkolnego są sprawy życia codziennego. Dzieci bawią się „w dom”, „w rodziców”, „w przedszkole”.
Pod koniec wieku przedszkolnego zabawy stają się bardziej różnorodne. Dzieci naśladują nie tylko to, co zaobserwowały w rzeczywistości, ale także zdarzenia oglądane np. w programach telewizyjnych, filmach itp.

d) Zabawy dydaktyczne
Rodzaje i formy zabaw dydaktycznych są bardzo różnorodne. Podstawową i wspólną ich cechą jest to, że nie są one wynikiem swobodnej twórczości dzieci, lecz są formą aktywności przygotowaną przez nauczyciela i proponowaną dziecku. To nauczyciel ją tworzy, konstruuje i podsuwa dziecku, pragnąc je zainteresować, pobudzić jego wyobraźnię.
Nauczyciel ma obowiązek wytworzyć atmosferę sprzyjającą podejmowaniu twórczości zabawowej, pogłębianiu zainteresowań, rozwojowi myślenia, umiejętności komunikowania się i współdziałania oraz wyrażania siebie i swoich przeżyć.
Ponieważ w procesie rozwiązywania zadania postawionego przed dzieckiem, najbardziej czynny jest umysł dziecka, zabawy określane są jako dydaktyczne, nauczające. Mogą być stosowane w pracy indywidualnej, z małym zespołem dzieci lub z całą grupą.
Do zabaw dydaktycznych należą gry dydaktyczne, które charakteryzują się tym, że w dążeniu do wygranej występuje element współzawodnictwa oraz obowiązują określone reguły. Na próbę wystawiane są zdolności uczestników, ich wytrwałość, odwaga, wytrzymałość, szybka orientacja, spostrzegawczość.
Wymagają też często od dzieci posiadania pewnego zasobu pojęć np.: gry matematyczne, przyrodnicze. Przy zabawie dydaktycznej osiągnięcie celu nie nazywa się wygraną. Dobre rozwiązanie zadania sprawia dziecku zadowolenie.
Zabawy i gry dydaktyczne można dzielić według pewnych zasad klasyfikacji. Zofia Bogdanowicz przyjęła dwie takie zasady i stworzyła dwa rodzaje podziałów. W pierwszym podziale kryterium doboru stanowi materiał, który stosujemy w zabawach i grach dydaktycznych.
Uwzględniamy tu cztery rodzaje zabaw w zależności od materiału:
- zabawy typu czarodziejski woreczek, zgadnij czego brakuje;
- układanki, łamigłówki, zagadki obrazkowe, gry planszowe, itp.;
- zabawy słowne - zagadki, niedokończone rymy i inne.

W drugim podziale zabaw i gier dydaktycznych kryterium stanowi cel występujący w zabawie, a mianowicie:
- określanie cech przedmiotów i ich położenia;
- utrwalanie pojęć matematycznych;
- utrwalanie wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym;
- ćwiczenie poprawnej wymowy;
Zabaw tych dzieci uczą się od dorosłych. Gdy polubią i zrozumieją zasady tych gier i zabaw, same chętnie je podejmują. Obok wyuczonych gier i zabaw dydaktycznych dzieci spontanicznie podejmują pewne czynności, które mają charakter zabaw dydaktycznych i same dla siebie ustalają reguły zabawy.
Cechą ich jest pomysłowość i spontaniczność, dziecko samo tworzy reguły postępowania.

e) Zabawy ruchowe
Zabawy ruchowe są formą działalności charakterystyczną dla wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego, najbardziej odpowiadają potrzebom dziecka, wynikającym z właściwości rozwoju. Oparte na formach ruchu, jak: chód, skok, rzut, pełzanie itp., przyczyniają się do podnoszenia ogólnej sprawności fizycznej i rozwoju psychomotorycznego dziecka.
Zabawy ruchowe:
- wprowadzają radosny nastrój, stanowią atrakcję i rozrywkę, przyczyniają się do dobrego samopoczucia, dają dziecku pełną swobodę oraz możliwość zaspokajania naturalnej potrzeby ruchu,
- wyrabiają sprawność fizyczną, korzystnie wpływają na kształtowanie takich cech motoryki, jak: szybkość, siła, zwinność, wytrzymałość, poszerzają i doskonalą praktyczne umiejętności, które mają zastosowanie w codziennym życiu,
- rozwijają samodzielność, zaradność, odwagę,
- wyzwalają inicjatywę i pomysłowość, pobudzają wyobraźnię i ambicję, napawają wiarą w siebie i często są źródłem zdrowego optymizmu,
- przygotowują do społecznego współdziałania i współżycia, uczą przystosowania się do czynności wykonywanych przez cały zespół rówieśników i działania na jego korzyść,
- stwarzają okazje do kształtowania dodatnich cech charakteru, jak opanowanie, zdyscyplinowanie, wytrwałość, dokładność, uczciwość, odpowiedzialność, koleżeńskość itp.,
- rozwijają umysł, wzbogacają wiedzę dziecka, utrwalają szereg pojęć,
- rozwijają spostrzegawczość, orientację w przestrzeni, umiejętność oceny odległości i kierunku, poznawanie stosunków liczbowych, barw, kształtów, sygnałów itp.,
- podnoszą stan zdrowotny, wydolność i odporność organizmu,
- stwarzają najlepsze warunki do czynnego odpoczynku, ze względu na różnorodność ruchów oraz możliwość organizowania i prowadzenia zajęć na wolnym powietrzu w ciągu całego roku.
Program uwzględnia dla wszystkich grup wiekowych następujące rodzaje zabaw ruchowych:
- zabawy orientacyjno - porządkowe,
- zabawy ze śpiewem,
- zabawy z elementami równowagi,
- zabawy na czworakach,
- zabawy bieżne,
- zabawy z elementami rzutu, celowania, toczenia, noszenia,
- zabawy z elementami wspinania się,
- zabawy z elementami skoku i podskoku,
- zabawy na śniegu i lodzie,
- zabawy w wodzie.


1.2. Cechy zabawy

W literaturze zajmującej się problemem zabawy istnieje mnogość stanowisk, teorii, koncepcji, pojęć i ujęć. Niemniej jednak można wskazać na pewien zespół cech, które pozwalają na odróżnienie zabawy od innych form aktywności człowieka, takich jak nauka czy praca.
Są to cechy następujące:

1. Zabawa to aktywność swobodna, podejmowana zawsze spontanicznie,
z własnej woli, pobudzana motywem „chcę”, często wbrew aktualnym oczekiwaniom otoczenia, aktywność podejmowana nagle - z punktu widzenia otoczenia, ale w istocie po długim okresie „dojrzewania” do niej. Jeżeli przynaglamy niejako dziecko mówiąc - „baw się”, to nie możemy już nazywać tej zabawy swobodną i spontaniczną, chyba że polecona przez nauczyciela zabawa zainteresuje dzieci. Program nauczyciela musi stać się wówczas programem dziecka.
2. Dobrowolna - zabawa nie może być narzuconym zadaniem, dziecko musi chcieć w niej uczestniczyć.
3. Przyjemna, bezinteresowna - dziecko w zabawie powinno osiągać przyjemność przez sam przebieg czynności, niezależnie od tego, czy ta czynność ma w konsekwencji jakiś uświadomiony, czy nieuświadomiony cel. Zabawa powinna być czynnością przyjemną dla samego procesu działania, podczas gdy praca jako czynność wykonywana niezależnie od implikowanej przyjemności jest ukierunkowana na sam rezultat, wynik, cel działania. Jeżeli praca jest niemiła, występuje przy jej wykonywaniu czynnik woli i przymusu wewnętrznego lub zewnętrznego. Wszelka zabawa jest natomiast czynnością wolną, gdyż uczestniczy się w niej nie dla jakiegoś pożytku.
• W prawdziwej zabawie dziecko przeżywa wiele różnorodnych i bardzo silnych emocji, nie jest to tylko radość, pogoda i wesołość, które to emocje tak często kojarzą się dorosłym z zabawą. Dziecko samo sobie stwarza sytuacje wywołujące te emocje, samo napędza sobie stracha, wymyśla różne przeszkody i niebezpieczeństwa, a wszystko po to, by znaleźć swoje własne miejsce między bezpieczeństwem
i niebezpieczeństwem, by samemu odnaleźć równowagę, odzyskać spokój, czyli zapanować nad sytuacją - jednocześnie dla niego realną i na niby.
• Czynności zabawowe podlegają regułom. Są to reguły, które zespół zabawowy może dowolnie ustalać, zmieniać. Choć reguły te
i prawidła są wyrazem twórczości dziecka, nie mają jednak one charakteru dowolnego czy przypadkowego. Biorąc na siebie rolę matki, nauczycielki, lekarza czy kolejarza, dziecko podporządkowuje się prawidłom postępowania tych osób, jeżeli zaś wykracza poza te prawidła jest natychmiast korygowane przez rówieśników biorących udział
w zabawie. Prawidła są tu więc czynnikiem ograniczającym swobodę dziecka w zabawie, ale ograniczającym z własnego przyzwolenia i z racji przyporządkowania się sytuacji fikcyjnej.
4. Fikcyjna - fikcyjność właśnie odróżnia zabawę od pracy
• fikcyjność czasu - dziecko przenosi się w czasie (np. jest dzień - noc ),
• fikcyjność miejsca - nadawanie fikcji miejscu, w którym przebywa dziecko
( podłoga to jezioro, krzesła - tramwaj ),
• fikcyjność roli - obserwując działalność dorosłych i przeżywając własne potrzeby działa jak oni, natrafia na przeszkody nie do pokonania. Tworzy sobie wówczas własną rzeczywistość, własny świat „na niby”, aby w tym świecie przeżywać to, co przeżywają dorośli i działać jak oni.
Każdy człowiek rodzi się z potrzebą władzy, w ujęciu dziecka tylko dorosły posiada taką władzę, dlatego też dziecko tak często bawi się w „dorosłość”. Najbardziej atrakcyjną rolą dla dziecka jest rola dorosłego, jeżeli jednak dziecko podejmuje rolę dziecka, to nigdy nie chce być w tym samym wieku co w rzeczywistości.
Rola przechodzi przez swoje stadia rozwojowe w zabawie.
- naśladowanie czynności nie jest pełną rolą ani stuprocentową zabawą, to po prostu naśladowanie pewnych czynności, np. jeżdżenie samochodem, kołysanie lalki,
- wykonywanie pewnych czynności w porównaniu z obiektem naśladowanej roli. Dziecko mówi np.: Karmię lalkę jak mama, jeżdżę samochodem jak tata,
- pełne przejęcie pełnionej roli przez dziecko. Jest to zarówno przejęcie cech danej roli, jak też jej czynności ( dziecko mówi i porusza się jak mama, buczy jak samochód, porusza się i mówi jak tata ). To już nie tylko zewnętrzna otoczka roli, ale jej pełnia. Im częściej dziecko spotkało się z daną rolą, im więcej wie na ten temat, tym rola ta będzie pełniejsza. Z uwagi na rozwój roli dzieciom młodszym można ją szybko zmienić, oferując im coś bardziej atrakcyjnego: nie buntują się, bo nie jest to pełna rola. Odwrotnie jest u dzieci starszych: im starsze tym trudniej jest zmienić im rolę.

• fikcyjność przestrzeni - zmienia się fikcyjnie przestrzeń (np.dzieci są albo
w kosmosie, albo w wodzie).


1.3. Funkcje zabawy i jej znaczenie w życiu dziecka

„O zabawie dzieci w wieku przedszkolnym można powiedzieć, iż nosi na sobie piętno zewnętrznych wpływów społecznych, ale jednocześnie jest przejawem osobowości danego dziecka jako całości, jego stosunku do świata społecznego, do przyrody i do samego siebie. Jako dominująca w wieku od dwu do sześciu lat forma aktywności dziecka - zewnętrzna i wewnętrzna - nadaje ona specyficzną barwę całemu temu okresowi”.
Okres ten ma szczególne znaczenie dla rozwoju człowieka, gdyż formułują się podstawowe funkcje psychiczne i biologiczne, a rozwój mowy następuje w bardzo szybkim tempie. Dziecko swój podstawowy zasób słownictwa zawdzięcza temu okresowi. Nie jest to jedynie zasługą zabawy. Wpływ ma również środowisko rodzinne, rówieśnicze, przedszkole.
U małego dziecka zabawa staje się najważniejszą postacią aktywności. Wiek dziecka do sześciu lat jest okresem zabaw funkcjonalnych, zabaw konstrukcyjnych, tematycznych, ruchowych. Elementy występujące w tych zabawach trudno od siebie oddzielić, występują one niemal w każdej zabawie.
„Zabawę trzeba rozumieć jako manifestację całej osobowości dziecka, wchodzącego w złożone kontakty ze swoim otoczeniem rzeczowym i ludzkim”
E. Claparede przyznaje zabawie dwie funkcje: zastępczą, w której dziecko podejmuje czynności zabawowe naśladujące zachowanie i pracę dorosłych, a zabawa zastępuje dziecku rzeczywiste działanie; drugą funkcją zabawy jest przygotowanie do przyszłej pracy. Zabawa rozwija spostrzegawczość, sprawność fizyczną, uczy współdziałania, co pomaga podjęciu pracy w przyszłości. Równocześnie można kompensować dziecku to, czego mu brak w rzeczywistości. Jest ona konieczna do prawidłowego rozwoju dziecka i przygotowania go do życia w społeczeństwie.
E. Hurlock wyróżnia szereg funkcji, które pełni zabawa w życiu dziecka:
• Funkcja kształcąca - dziecko kształci zmysły, sprawność motoryczną, wyobraźnię, uwagę, spostrzeżenia. Wzbogaca swoją wiedzę o świecie, o samym sobie, poznaje swoje możliwości i uczy się je oceniać i wykorzystywać. Lepiej posługuje się mową, którą ciągle wzbogaca o nowe terminy.
• Funkcja wychowawcza - dziecko uczy się zachowania w różnych sytuacjach, w różnych miejscach, uczy się przestrzegania ustalonych norm, reguł, umów, a także tolerancji dla innych. Uczy się szanować „wytwory zabaw” swoich kolegów.
• Funkcja terapeutyczna - korekcyjna - dziecko w zabawie ma możliwość uwolnienia od napięć, emocji. Uczy się wyrażać swoje uczucia, rozwiązywać problemy. Może w zabawie realizować rzeczy niemożliwe, czy zakazane w normalnym, codziennym życiu, może złościć się, tupać, krzyczeć i w ten sposób wyładować stłumione napięcia i emocje.
• Funkcja projekcyjna - w zabawie dziecko wchodzi w różne sytuacje, wykazuje różne zadania, pełni różne role. Nauczyciel lub dorosły obserwując dziecko może lepiej poznać, zrozumieć a także zauważyć jego mocne czy słabe strony, odkryć jego trudności, kłopoty, a przede wszystkim jego możliwości.
Zabawa zaspokaja wiele życzeń i potrzeb dziecka, jest naturalną, wewnętrzną potrzebą i tym samym używając dziś modnego określenia - jest niezbywalnym prawem, które świat dorosłych powinien uznać, docenić i uszanować.
Dziecko w wieku przedszkolnym jest najbardziej wrażliwe i podatne na zewnętrzne bodźce i wpływy otoczenia. W tym okresie rozwija się ono najintensywniej fizycznie i psychicznie, a także społecznie. Warunki życia oraz sposób i zakres oddziaływania na dziecko w wieku przedszkolnym mają decydujący wpływ na kształtowanie się jego charakteru i postaw.
Dziecko powinno rozwijać się w warunkach zapewniających mu wszechstronny, harmonijny rozwój, w pogodnej, radosnej atmosferze, sprzyjającej twórczej aktywności zabawowej, ruchowej, słownej, muzycznej.
W zabawie dzieci wypowiadają się najpełniej, spontanicznie i naturalnie, ona daje im radość i cenne przeżycia. Dzieci gromadzą doświadczenia i poznają otoczenie. Można powiedzieć, iż zabawa jest jednocześnie uczeniem się. Uczenie to zależy od warunków środowiska społecznego - obejmuje sposoby zachowania się ludzi oraz mało uchwytne zjawiska jak: wyodrębnianie się charakterów, przekonań, wierzeń, światopoglądów i skłonności. „Dziecko staje się mimowolnym spadkobiercą tych zdobyczy i osiągnięć do jakich wzniosło się jego najbliższe otoczenie”
Duży wpływ na dziecko wywiera rodzina. Rodzice, rodzeństwo, domownicy oraz przedmioty otoczenia domowego są pierwszymi obiektami zainteresowań dziecka. Później interesują się ich działalnością, sytuacjami jakie powstają pomiędzy członkami rodziny, różnymi sposobami zachowań. Znajduje to odbicie w zabawie. Doświadczenia zdobyte w zabawach przygotowują dzieci do roli społecznej: członka rodziny i członka grupy rówieśniczej. W grupie nawiązują pierwsze przyjaźnie, uczą się współdziałania, zgodnej zabawy.
„Dziecko pozbawione zabawy, zwłaszcza zabawy z innymi dziećmi lub zamiast nich z dorosłymi staje się samolubne, egocentryczne i tyranizuje otoczenie. Poprzez zabawę z innymi dziećmi uczy się dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkować się grupie. Bawiąc się z innymi dziećmi, dziecko uczy się oceniać stosunki społeczne, poznawać je i rozwiązywać problemy wywołane przez te stosunki”.
Zabawy stają się dla dziecka pierwszą szkołą wychowania społecznego i moralnego. Wprawdzie dziecko już w domu dowiaduje się co jest dobre, a co złe, jednak zmuszanie go do przyjęcia norm moralnych nigdzie nie jest stawiane tak surowo, jak w zabawie grupowej. Dziecko wie, że musi być rzetelne, uczciwe, prawdomówne, być dobrym kompanem, jeśli chce aby jego udział w zabawie był zaakceptowany przez grupę. Dlatego w zabawie uczy się poznawać normy szybciej i dokładniej.
Zabawa pozwala dziecku działać i być aktywnym w jej toku. Za jej pośrednictwem aktualizuje i kształci rozmaite funkcje psychiczne, zdobywa coraz rozleglejsze wiadomości o świecie i ludziach, ich zawodach, obyczajach, przyrodzie, zwierzętach, roślinach, itp., oraz doskonali umiejętność potrzebną do rozwijania celowej, skutecznej w nim działalności. „Wiadomości docierają do dziecka mimochodem, ale włączając się w akcję zabawową stają się elementem przeżycia. Zabawa sprzyja systematyzacji tych wiadomości, ułatwia tworzenie swoistych, bo zależnych od organizowanej zabawy struktur. Różna jest ich trwałość. Sięga od ulotnego poznania, gdy zaledwie nazwa przedmiotu przy nowym spotkaniu staje się nieobca, aż do dokładnego opanowania wyobrażeń przedmiotów, które ongiś pojawiły się w zabawie, czy do pełnej reprodukcji wiadomości z ewentualną umiejętnością ich zastosowania w jakimś praktycznym działaniu”.
W toku zabaw tematycznych dzieci zdobywają więcej wiadomości. Sprzyja temu bogactwo ról, jakie przyjmują dzieci na siebie. Odtwarzają je z dużym przejęciem uczuciowym. Stają się one środkiem do poznania i rozumienia postawy innej osoby. „Zabawy tematyczne są łatwą, poglądową, dostępną i zajmującą nauką o świecie i życiu człowieka. Wyraża w nich dziecko chęć ich poznania i usilne dążenia by w nich brać czynny udział i zająć miejsce obok człowieka dorosłego, którego bierze sobie za wzór”.
Uświadamiają one dzieciom stale ich niedostatki znajomości świata i sprzyjają dążeniu do bliższego poznania przez działanie. W zabawie tej dziecko kształtuje swoje zdolności umysłowe - spostrzeganie, pamięć, mowę, myślenie, wyobraźnię. Sprzyja ona kształtowaniu uczuć. Zaangażowanie uczuciowe w tych zabawach pomaga w kształtowaniu niektórych cech charakteru jak: wytrwałość, cierpliwość, życzliwość dla innych, chęć niesienia pomocy. Upowszechniają się sądy jak należy postępować w życiu. Zabawy tematyczne stają się szkołą wychowania uczuć, zwłaszcza uczuć moralnych. Otoczone opieką dzieci mogą budzić sympatię dla partnerów zabaw i dla innych ludzi, mogą wywoływać uczucie radości z ich dzieła, z własnych osiągnięć.
Dziecko uczy się w zabawie wysuwać motywy działania na wzór ludzi dorosłych, kształtuje wysiłki woli, uczy się sensu ludzkiego życia. Dziecko wrasta w stosunki ludzkie, kształtuje moralne nawyki i normy odnoszenia się do innych dzieci, do dorosłych, rodziców, wychowawców. Na podłożu odgrywanych w zabawie stosunków społecznych budzą się pierwsze chęci i motywy kształtowania własnego postępowania.
Zabawa tematyczna pozwala wrastać w społeczeństwo w sposób czynny przez działanie zabawowe, a normy postępowania społecznego stają się dla dziecka coraz bardziej wewnętrzne i osobiste. Dzięki nim dzieci uczą się roli ludzi odpowiedzialnych za swoje czyny i za losy innych osób. Zaczynają dostrzegać swoje własne miejsce w otoczeniu społecznym, kształtują własny system wartości, własny stosunek do pracy, do wszelkiego dobra i zła, do piękna i brzydoty. Z chwilą, gdy dziecko po raz pierwszy mówi o sobie „ja” przechodzi już pierwsze stadium wyrobienia społecznego. Przyczyną tego potwierdzenia siebie jest wg J. Chateau płynąca z zabawy radość. Granie roli osób starszych i reagowanie podobnie jak oni sprzyja stopniowemu wczuwaniu się w rolę graną - dzięki udziałowi fantazji i intuicji - tym samym sprzyja wrastaniu w środowisko społeczne. Dzieci gromadzą spostrzeżenia w umyśle, by w pewnym czasie, już z pamięci i wyobraźni, odtwarzać te sytuacje w zabawie. W czasie gromadzenia treści do zabawy udział biorą niemal wszystkie funkcje poznawcze, jak spostrzegawczość, uwaga, pamięć, wyobraźnia, myślenie.
Duże znaczenie odgrywa wyobraźnia dzięki której dziecko odtwarza przeżycia i doświadczenia oraz tworzy nowe treści, łącząc różne znane wyobrażenia w sposób swobodny i odpowiadający potrzebom kontynuowanej zabawy. Rozwija się w dziecku pomysłowość, zaradność, inicjatywa.
W toku zabaw konstrukcyjnych dzieci zdobywają wiadomości o różnorodnych materiałach, ich własnościach, o narzędziach pracy, sposobach posługiwania się nimi, uczą się zasad i sposobów konstrukcji, opanowują sprawność techniczną.
W zespołowych zabawach konstrukcyjnych dziecko podporządkowuje się wyznaczonym i pożądanym społecznie sposobom postępowania, odczuwa radość wspólnego tworzenia.
W dążeniu do skończenia zaplanowanej budowy pokonuje trudności, ćwiczy wytrwałość, uczy się sensu ludzkiej pracy, czynności w zabawie traktuje poważnie. Istotny dla uspołecznienia dzieci jest fakt zgodnego i wspólnego korzystania z materiału konstrukcyjnego.
Potrzeba praktycznego działania bardzo mocno przejawia się u dzieci w wieku przedszkolnym. Sprzyja to nawiązywaniu kontaktu z przedmiotami otoczenia, stopniowemu opanowaniu tych przedmiotów, wytwarzaniu własnych dzieł, zaspokajaniu wrodzonej potrzeby działania.
Zabawy konstrukcyjne stwarzają szansę każdemu dziecku wykazania się własnymi możliwościami przystosowania środowiska do własnych potrzeb i uzyskania nad nim władzy. W. Okoń twierdzi, iż o dzieciach w wieku przedszkolnym mówi się, że „myślą rękami”. Praktyczna czynność z reguły wyprzedza u nich namysł. Dopiero gdy zostanie wielokrotnie powtórzona interioryzuje się stając się składnikiem myślenia i działania praktycznego.
W ten sposób zabawa konstrukcyjna jako stały element dziecięcej praktyki wywiera wpływ na rozwój umysłowy. Kojarzy ona w sobie proces analizy, który pojawia się w momencie spostrzegania akcesoriów zabawowych z procesem syntezy, której wyrazem jest stworzone „dzieło”.
Jednocześnie ta zabawa - praca rozwija inne operacje umysłowe jak: porównywanie, sprawdzanie, kształtuje wyobraźnię, postawy twórcze, uczy współżycia i współdziałania, przysposabiając dzieci do życia społecznego, szczególnie przez to, że staje się prototypem przyszłej pracy.
Zabawa jest częścią życia dziecka. Główną cechą dobrej zabawy rozwijającej osobowość dziecka jest jej twórczy charakter. Dziecko powinno mieć swobodę w działalności zabawowej. Dzięki temu ma większe pole do rozwoju aktywności, pomysłowości, fantazji, a także zaradności, sprawności organizacyjnej i odpowiedzialności. Ma możliwość bogatszego i radośniejszego przeżycia samej treści zabawowej. Zwykle to, co przez siebie wymyślone i realizowane z własnej inicjatywy i chęci - daje większą radość, jest mocniej przeżywane, wkłada się w to więcej wysiłku zarówno emocjonalnego, jak i intelektualnego.
Dziecko w wieku przedszkolnym jest najbardziej wrażliwe i podatne na zewnętrzne bodźce i wpływy otoczenia. W tym okresie rozwija się ono najintensywniej fizycznie i psychicznie, a także społecznie. Warunki życia oraz sposób i zakres oddziaływania na dziecko w wieku przedszkolnym mają decydujący wpływ na kształtowanie się jego charakteru i postaw.
Dziecko powinno rozwijać się w warunkach zapewniających mu wszechstronny, harmonijny rozwój, w pogodnej, radosnej atmosferze, sprzyjającej twórczej aktywności zabawowej, ruchowej, słownej, muzycznej.
W zabawie dzieci wypowiadają się najpełniej, spontanicznie i naturalnie, ona daje im radość i cenne przeżycia. Dzieci gromadzą doświadczenia i poznają otoczenie. Można powiedzieć, iż zabawa jest jednocześnie uczeniem się. Uczenie to zależy od warunków środowiska społecznego - obejmuje sposoby zachowania się ludzi oraz mało uchwytne zjawiska jak: wyodrębnianie się charakterów, przekonań, wierzeń, światopoglądów i skłonności. „Dziecko staje się mimowolnym spadkobiercą tych zdobyczy i osiągnięć do jakich wzniosło się jego najbliższe otoczenie”
Duży wpływ na dziecko wywiera rodzina. Rodzice, rodzeństwo, domownicy oraz przedmioty otoczenia domowego są pierwszymi obiektami zainteresowań dziecka. Później interesują się ich działalnością, sytuacjami jakie powstają pomiędzy członkami rodziny, różnymi sposobami zachowań. Znajduje to odbicie w zabawie. Doświadczenia zdobyte w zabawach przygotowują dzieci do roli społecznej: członka rodziny i członka grupy rówieśniczej. W grupie nawiązują pierwsze przyjaźnie, uczą się współdziałania, zgodnej zabawy.
„Dziecko pozbawione zabawy, zwłaszcza zabawy z innymi dziećmi lub zamiast nich z dorosłymi staje się samolubne, egocentryczne i tyranizuje otoczenie. Poprzez zabawę z innymi dziećmi uczy się dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkować się grupie. Bawiąc się z innymi dziećmi, dziecko uczy się oceniać stosunki społeczne, poznawać je i rozwiązywać problemy wywołane przez te stosunki”.
Zabawy stają się dla dziecka pierwszą szkołą wychowania społecznego i moralnego. Wprawdzie dziecko już w domu dowiaduje się co jest dobre, a co złe, jednak zmuszanie go do przyjęcia norm moralnych nigdzie nie jest stawiane tak surowo, jak w zabawie grupowej. Dziecko wie, że musi być rzetelne, uczciwe, prawdomówne, być dobrym kompanem, jeśli chce aby jego udział w zabawie był zaakceptowany przez grupę. Dlatego w zabawie uczy się poznawać normy szybciej i dokładniej.
Zabawa pozwala dziecku działać i być aktywnym w jej toku. Za jej pośrednictwem aktualizuje i kształci rozmaite funkcje psychiczne, zdobywa coraz rozleglejsze wiadomości o świecie i ludziach, ich zawodach, obyczajach, przyrodzie, zwierzętach, roślinach, itp., oraz doskonali umiejętność potrzebną do rozwijania celowej, skutecznej w nim działalności. „Wiadomości docierają do dziecka mimochodem, ale włączając się w akcję zabawową stają się elementem przeżycia. Zabawa sprzyja systematyzacji tych wiadomości, ułatwia tworzenie swoistych, bo zależnych od organizowanej zabawy struktur. Różna jest ich trwałość. Sięga od ulotnego poznania, gdy zaledwie nazwa przedmiotu przy nowym spotkaniu staje się nieobca, aż do dokładnego opanowania wyobrażeń przedmiotów, które ongiś pojawiły się w zabawie, czy do pełnej reprodukcji wiadomości z ewentualną umiejętnością ich zastosowania w jakimś praktycznym działaniu”.
W toku zabaw tematycznych dzieci zdobywają więcej wiadomości. Sprzyja temu bogactwo ról, jakie przyjmują dzieci na siebie. Odtwarzają je z dużym przejęciem uczuciowym. Stają się one środkiem do poznania i rozumienia postawy innej osoby. „Zabawy tematyczne są łatwą, poglądową, dostępną i zajmującą nauką o świecie i życiu człowieka. Wyraża w nich dziecko chęć ich poznania i usilne dążenia by w nich brać czynny udział i zająć miejsce obok człowieka dorosłego, którego bierze sobie za wzór”.
Uświadamiają one dzieciom stale ich niedostatki znajomości świata i sprzyjają dążeniu do bliższego poznania przez działanie. W zabawie tej dziecko kształtuje swoje zdolności umysłowe - spostrzeganie, pamięć, mowę, myślenie, wyobraźnię. Sprzyja ona kształtowaniu uczuć. Zaangażowanie uczuciowe w tych zabawach pomaga w kształtowaniu niektórych cech charakteru jak: wytrwałość, cierpliwość, życzliwość dla innych, chęć niesienia pomocy. Upowszechniają się sądy jak należy postępować w życiu. Zabawy tematyczne stają się szkołą wychowania uczuć, zwłaszcza uczuć moralnych. Otoczone opieką dzieci mogą budzić sympatię dla partnerów zabaw i dla innych ludzi, mogą wywoływać uczucie radości z ich dzieła, z własnych osiągnięć.
Dziecko uczy się w zabawie wysuwać motywy działania na wzór ludzi dorosłych, kształtuje wysiłki woli, uczy się sensu ludzkiego życia. Dziecko wrasta w stosunki ludzkie, kształtuje moralne nawyki i normy odnoszenia się do innych dzieci, do dorosłych, rodziców, wychowawców. Na podłożu odgrywanych w zabawie stosunków społecznych budzą się pierwsze chęci i motywy kształtowania własnego postępowania.
Zabawa tematyczna pozwala wrastać w społeczeństwo w sposób czynny przez działanie zabawowe, a normy postępowania społecznego stają się dla dziecka coraz bardziej wewnętrzne i osobiste. Dzięki nim dzieci uczą się roli ludzi odpowiedzialnych za swoje czyny i za losy innych osób. Zaczynają dostrzegać swoje własne miejsce w otoczeniu społecznym, kształtują własny system wartości, własny stosunek do pracy, do wszelkiego dobra i zła, do piękna i brzydoty. Z chwilą, gdy dziecko po raz pierwszy mówi o sobie „ja” przechodzi już pierwsze stadium wyrobienia społecznego. Przyczyną tego potwierdzenia siebie jest wg J. Chateau płynąca z zabawy radość. Granie roli osób starszych i reagowanie podobnie jak oni sprzyja stopniowemu wczuwaniu się w rolę graną - dzięki udziałowi fantazji i intuicji - tym samym sprzyja wrastaniu w środowisko społeczne. Dzieci gromadzą spostrzeżenia w umyśle, by w pewnym czasie, już z pamięci i wyobraźni, odtwarzać te sytuacje w zabawie. W czasie gromadzenia treści do zabawy udział biorą niemal wszystkie funkcje poznawcze, jak spostrzegawczość, uwaga, pamięć, wyobraźnia, myślenie.
Duże znaczenie odgrywa wyobraźnia dzięki której dziecko odtwarza przeżycia i doświadczenia oraz tworzy nowe treści, łącząc różne znane wyobrażenia w sposób swobodny i odpowiadający potrzebom kontynuowanej zabawy. Rozwija się w dziecku pomysłowość, zaradność, inicjatywa.
W toku zabaw konstrukcyjnych dzieci zdobywają wiadomości o różnorodnych materiałach, ich własnościach, o narzędziach pracy, sposobach posługiwania się nimi, uczą się zasad i sposobów konstrukcji, opanowują sprawność techniczną.
W zespołowych zabawach konstrukcyjnych dziecko podporządkowuje się wyznaczonym i pożądanym społecznie sposobom postępowania, odczuwa radość wspólnego tworzenia. W dążeniu do skończenia zaplanowanej budowy pokonuje trudności, ćwiczy wytrwałość, uczy się sensu ludzkiej pracy, czynności w zabawie traktuje poważnie. Istotny dla uspołecznienia dzieci jest fakt zgodnego i wspólnego korzystania z materiału konstrukcyjnego.
Potrzeba praktycznego działania bardzo mocno przejawia się u dzieci w wieku przedszkolnym. Sprzyja to nawiązywaniu kontaktu z przedmiotami otoczenia, stopniowemu opanowaniu tych przedmiotów, wytwarzaniu własnych dzieł, zaspokajaniu wrodzonej potrzeby działania.
Zabawy konstrukcyjne stwarzają szansę każdemu dziecku wykazania się własnymi możliwościami przystosowania środowiska do własnych potrzeb i uzyskania nad nim władzy. W. Okoń twierdzi, iż o dzieciach w wieku przedszkolnym mówi się, że „myślą rękami”. Praktyczna czynność z reguły wyprzedza u nich namysł. Dopiero gdy zostanie wielokrotnie powtórzona interioryzuje się stając się składnikiem myślenia i działania praktycznego.
W ten sposób zabawa konstrukcyjna jako stały element dziecięcej praktyki wywiera wpływ na rozwój umysłowy. Kojarzy ona w sobie proces analizy, który pojawia się w momencie spostrzegania akcesoriów zabawowych z procesem syntezy, której wyrazem jest stworzone „dzieło”.
Jednocześnie ta zabawa - praca rozwija inne operacje umysłowe jak: porównywanie, sprawdzanie, kształtuje wyobraźnię, postawy twórcze, uczy współżycia i współdziałania, przysposabiając dzieci do życia społecznego, szczególnie przez to, że staje się prototypem przyszłej pracy.
Zabawa jest częścią życia dziecka. Główną cechą dobrej zabawy rozwijającej osobowość dziecka jest jej twórczy charakter. Dziecko powinno mieć swobodę w działalności zabawowej. Dzięki temu ma większe pole do rozwoju aktywności, pomysłowości, fantazji, a także zaradności, sprawności organizacyjnej i odpowiedzialności. Ma możliwość bogatszego i radośniejszego przeżycia samej treści zabawowej. Zwykle to, co przez siebie wymyślone i realizowane z własnej inicjatywy i chęci - daje większą radość, jest mocniej przeżywane, wkłada się w to więcej wysiłku zarówno emocjonalnego, jak i intelektualnego.

---