MIĘDZYNARODOWA KARTA CHARAKTERYSTYKI ZAGROŻEŃ ZAWODOWYCH

STRAŻAK

Kto to jest strażak? Strażak jest osobą wykonującą czynności ratowniczo-gaśnicze podczas różnego rodzaju zdarzeń, głównie podczas pożarów w celu ratowania życia, zabezpieczenia obiektów, minimalizacji szkód materialnych. Jakie zagrożenia wiążą się z wykonywaniem tego zawodu? Strażacy zazwyczaj pracują w szkodliwych i gwałtownie zmieniających się warunkach w narażeniu na różnorodne czynniki ryzyka: zawalające się konstrukcje, spadający gruz, gazy, toksyczne pyły, atmosfera uboga w tlen i in. Niebezpieczeństwo pracy zwiększa fakt, że strażacy często nie są świadomi wszystkich zagrożeń, szczególnie gdy są wzywani do przypadków innych niż pożary, takich jak wypadki komunikacyjne, katastrofy przemysłowe, trzęsienia ziemi, powodzie, katastrofy ekologiczne. Strażacy często wykonują czynności związane z dużym wysiłkiem fizycznym np. dźwiganie ciężkich przedmiotów w wysokiej temperaturze otoczenia a wszystko to przy obciążeniu odzieżą ochronną. Może to być przyczyną wyczerpania organizmu, urazów z przeciążenia, chorób układu krążenia. Strażacy pracują pod ciągłą groźbą niebezpieczeństwa, przez wiele godzin, często w systemie pracy dyżurowej co stanowi źródło stresu i problemów osobistych i rodzinnych. Tragiczne zdarzenia związane z akcjami ratowniczymi mogą wywoływać stres pourazowy. Czynniki środowiska pracy związane z wykonywanym zawodem oraz ich możliwe skutki dla zdrowia Czynniki mogące powodować wypadki Niskie stężenie tlenu w powietrzu - możliwość uduszenia   Gorące powierzchnie, powietrze, gazy - możliwość poparzeń skóry i dróg oddechowych Szkło, metal i inne ostre przedmioty - możliwość urazów w wyniku ukłucia, przecięcia, przekłucia Spadające elementy  konstrukcji (fragmenty sufitów, murów), gruz - możliwość urazów w wyniku uderzenia, przygniecenia Nieruchome, wystające elementy konstrukcji zwłaszcza przy złej widoczności spowodowanej dymem - możliwość urazów w wyniku uderzenia Wypadki komunikacyjne podczas jazdy do akcji - możliwość urazów   Prąd elektryczny - możliwość porażenia w przypadku  wadliwie działającego sprzętu elektrycznego   Ulatniające się z uszkodzonej instalacji gazowej gazy - możliwość poparzeń i urazów na skutek pożaru i eksplozji   Substancje chemiczne powstające podczas pożaru - możliwość ostrego zatrucia Śliska, nierówna nawierzchnia oraz drabiny, schody, dachy, zapadające się stropy - możliwość urazów w wyniku potknięcia, poślizgnięcia i upadku Czynniki fizyczne Nadmierny hałas podczas akcji gaśniczych - możliwość uszkodzenia słuchu   Wysoka temperatura panująca podczas pożaru - możliwość wystąpienia dyskomfortu cieplnego, przegrzania organizmu i/lub poparzeń Niska temperatura podczas prowadzenia akcji ratowniczych w okresie zimowym, szczególnie podczas akcji ratownictwa wodnego - możliwość odmrożeń, zapalenia oskrzeli i płuc Czynniki chemiczne i pyły Niedobór tlenu oraz obecność tlenku węgla i innych produktów spalania w powietrzu, którym oddycha strażak [patrz: uwaga 1] - możliwość niedotlenienia i śmierci na skutek uduszenia   Różne związki chemiczne, na które strażak może być narażony podczas katastrof chemicznych - możliwość ostrych zatruć, poparzeń, zapaleń skóry   Gazy ulatniające się z nieszczelnych zbiorników i instalacji technologicznych objętych pożarem - możliwość ostrych zatruć   Środki pianotwórcze i inne materiały np. dezynfekcyjne  - możliwość skórnych zmian uczuleniowych   Czynniki biologiczne Każdy możliwy czynnik biologiczny wywołujący choroby zakaźne, którego źródłem mogą być ratowane osoby lub zwierzęta   Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy Odpowiedzialność za bezpieczeństwo i zdrowie ludzi ratowanych a także współpracowników, świadomość zagrożenia własnego zdrowia i życia a także wydarzenia, których świadkiem jest strażak, zwłaszcza gdy dochodzi do śmierci osób ratowanych - możliwość stresu pourazowego   Praca wykonywana w trybie dyżurowym (praca nocna) - możliwość stresu psychicznego, zaburzeń rytmu biologicznego, obniżonej zdolności do pracy fizycznej     Nadmierny wysiłek fizyczny (dźwiganie ciężarów, w tym osób poszkodowanych, dóbr materialnych, sprzętu gaśniczo-ratowniczego, jak również ciężkiej odzieży ochronnej z aparatem tlenowym) - możliwość dolegliwości bólowych wynikających z przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i ogólnego zmęczenia Działania profilaktyczne Należy zawsze stosować się do zasad przekazanych podczas treningów lub zawartych w instrukcjach określonych dla konkretnych zdarzeń i używać odpowiednich środków ochrony indywidualnej (rękawice odporne na temperaturę, czynniki chemiczne i cięcie., hełmy, gogle, ochronniki słuchu, maski, aparaty oddechowe). Należy sprawdzić drabinę przed wejściem na nią. Nigdy nie należy wchodzić na niestabilnie ustawioną drabinę lub drabinę o śliskich szczeblach. Należy stosować bezpieczne metody podnoszenia i przenoszenia ciężkich lub nieporęcznych ładunków oraz stosować urządzenia mechaniczne ułatwiające podnoszenie i przenoszenie. Informacje szczegółowe Synonimy Ratownik, funkcjonariusz pożarnictwa, pożarnik, pracownik ochrony przeciwpożarowej. Definicja i/lub opis zawodu Podstawowym celem pracy strażaka jest wykonywanie czynności ratowniczo-gaśniczych podczas różnego rodzaju zdarzeń wymagających interwencji: pożarów, katastrof budowlanych i chemicznych, wypadków komunikacyjnych i innych sytuacji niosących zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Do podstawowych obowiązków strażaka należy organizowanie, kierowanie oraz prowadzenie bezpośrednich działań ratowniczych w celu ochrony życia, zdrowia i mienia, a także likwidacje źródła  powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia (katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne, wypadki drogowe, lotnicze itp). Zawody pokrewne Żołnierz wojskowej ochrony przeciwpożarowej, pracownicy zakładowych jednostek straży pożarnej lub zakładowych służb ratowniczych, członkowie Ochotniczych Straży Pożarnych, członkowie terenowych służb ratowniczych. Wykonywane czynności Ewakuacja osób zagrożonych z  wysokich budynków oraz zwierząt z drzew i przewodów, konserwowanie wyposażenia osobistego i technicznego jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz usuwanie prostych usterek, kontrola przestrzegania przepisów przeciwpożarowych, kształcenie kadr dla potrzeb własnych i innych jednostek ochrony  przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności, lokalizacja i likwidacja zagrożeń chemicznych i ekologicznych, prowadzenie działań ratowniczo-gaśniczych w czasie pożarów, prowadzenie działań ratowniczo-gaśniczych w obrębie dróg publicznych podczas kolizji drogowych i katastrof lotniczych, prowadzenie działań ratowniczych na akwenach wodnych i pod wodą, prowadzenie działań ratowniczych podczas katastrof budowlanych, ratowanie ludzi i  mienia podczas miejscowych zagrożeń, ratowanie poszkodowanych z wykopów,  studni oraz jaskiń (ratownictwo wysokościowe), rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych, sprawdzanie, współdziałanie z innymi służbami podczas działań w czasie klęsk żywiołowych (powódź), wstępne ustalenie przyczyn oraz okoliczności powstania i rozprzestrzeniania się pożaru, wykonywanie pomocniczych i specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze (policja, pogotowie ratunkowe, straż miejska i wojskowe służby techniczne). Podstawowy stosowany sprzęt Samochody gaśnicze, samochody specjalne (drabiny mechaniczne, podnośniki, hydrauliczne, cysterny chemiczne), przyczepy, sprzęt pływający (kutry, łodzie, transportery, pontony), piły do drewna, piły do stali i betonu, piły łańcuchowe, nożyce do cięcia blachy, sprzęt do podawania wody i piany (pompy szlamowe, pływające i głębinowe, pompy o dużej wydolności, działka wodno pianowe, prądnice i wytwornice i agregaty piany lekkiej, generatory piany, węże tłoczne i ssące, zbiorniki wodne, kurtyny wodne, armatura do podawania wody i piany (rozdzielacze, zbieracze, ssaki ssące), sprzęt do ochrony dróg oddechowych (aparaty powietrzne, nadciśnieniowe i podciśnieniowe, aparaty tlenowe, maski nadciśnieniowe, podciśnieniowe i ewakuacyjne), sprzęt ratownictwa chemicznego (ekologiczne zestawy 1-szej pomocy, ubrania gazoszczelne), sprzęt ratownictwa wysokościowego (skokochrony, osprzęt alpinistyczny, liny ratownicze, szelki ratownicze i ewakuacyjne), sprzęt burzący (młoty, łomy, siekiery), narzędzia hydrauliczne (rozpieracze, nożyce, łączniki rur, otwieracze drzwi, rozpieracze kolumnowe, podnośniki, pompy hydrauliczne), sprzęt pneumatyczny, sprzęt do poszukiwania ludzi w zawałach (kamery telewizyjne, młoty udarowe), sprzęt pomiarowy i wykrywający (eksplozymetry, wykrywacze  gazów, rurki wskaźnikowe, lokalizatory ognia i temperatury), drabiny pożarnicze (aluminiowe, sznurowe), zestawy pierwszej pomocy medycznej, deski ratownicze, nosze, namioty pneumatyczne, agregaty oświetleniowe, prądotwórcze, do odymiania wentylatory, sprzęt ochrony indywidualnej (specjalna odzież, obuwie, rękawice, hełmy). Miejsca/obszary, gdzie zawód występuje powszechnie Państwowe (Zakładowe, Ochotnicze) Jednostki Straży Pożarnej. Uwagi Substancje chemiczne wydzielające się w czasie pożaru: tlenek węgla, cyjanowodór, tlenki azotu, dwutlenek siarki, fosgen, chlorowodór, amoniak, formaldehyd, acetaldehyd, akroleina, benzaldehyd, metyloetyloketon, fenol i jego pochodne, akrylonitryl, dwutlenek węgla, węglowodory aromatyczne - benzen, toluen, etylobenzen, ksyleny, trimetylobenzen, tetrametylobenzen, styren, kumen, dietylobenzeny, węglowodory alifatyczne (etan, oktan, nonan, metylononan, tetradekan), chlorowcopochodne (dichlorometan, dichloroetan, chloroform, chloroetan, tetrachloroetylen, dichlorofluorometan). Środowisko pracy strażaka pomiędzy akcjami ratowniczymi stanowi jednostka straży pożarnej i różni się ono w zasadniczy sposób od warunków pracy w czasie akcji, które zależą od rodzaju zagrożenia. Zawód strażaka jest zawodem o bardzo wysokim ryzyku zawodowym. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe mogą być przyczyną niepełnosprawności a nawet śmierci. Piśmiennictwo Rozporządzenie MPiPS z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (t.j. Dz. U. 2003 nr 169 poz. 1650). Rozporządzenie MZiOS z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. (Dz. U. nr 69, poz. 332). Rozporządzenie MPiPS z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. nr 26, poz. 313), wraz z późniejszymi zmianami. (Dz. U. Nr 82, poz. 930 - obowiązuje od 1 stycznia 2002 r.). Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. 2004 nr 265 poz. 2644) Informator - "Środki ochrony indywidualnej". INFOCHRON. Warszawa. CIOP 2000.

---