25. Wartości cenione przez współczesną młodzież
Większość ludzi ceni jakieś wartości. Myślę, że i współczesna młodzież wyznaje pewne idee.
Wartości to standarty naszych myśli, postaw, zachowań. Określają, kim jesteśmy, jak żyjemy i jak traktujemy innych ludzi. Kształtują człowieka od wewnątrz. Są to normy oraz zasady postępowania, które umożliwiają rozwój i chronią przed krzywdzeniem siebie i innych.
Wartości, jakie wyznaje dzisiejsza młodzież, można znaleźć w muzyce hip-hopowej, tak bardzo popularnej wśród nastolatków. Mówi ona o zachowywaniu godności, której nie można kupić ani sprzedać. Podkreśla wartość pieniądza - nie jest on najważniejszy. Wskazuje również, iż szacunek wobec siebie i innych, przyjaźń oraz miłość to rzeczy, o które należy zabiegać. Wspomina też o pokoju, ułatwiającemu lepsze życie na ziemi.
Niestety, łatwo zauważyć też złe wartości cenione przez młodych ludzi. Powszechna jest nienawiść, o której również można usłyszeć w piosenkach.
Inną, niezbyt wzniosłą wartością są marihuana, narkotyki i alkohol. Wiele nastolatków o nie usilnie zabiega. Jeśli sięgają po takie używki, to coś o sobie mówiąc. Ale nie to, że są fajni i na topie, lecz po prostu im się nudzi. Pokazują, że czują się niedowartościowani i w ich życiu brakuje tak ważnych rzeczy jak przyjaźń czy miłość w rodzinie.
Jak widać, współczesna młodzież ceni wiele wartości. Niestety, niektóre z nich są złe. Na szczęście, pośród całego chłamu można znaleźć naprawdę wzniosłe idee, takie jak przyjaźń i pokój.
26. Współczesne autorytety (kryzys?)
W dzisiejszych czasach obserwujemy zjawisko coraz bardziej gwałtownego osłabienia lub nawet upadku autorytetów. Nawet tych, które uznane były za odwieczne i nienaruszalne, np. Kościoła, państwa, rodziny. Czy oznacza to, że w warunkach demokracji osiągnięcie i utrzymanie autorytetu jest niemożliwe?
W ciągu wieków pojęcie autorytetu uległo społecznym i historycznym przemianom. Terminu tego zaczęto używać dla określenia prestiżu, powagi, wpływu, znaczenia i woli podporządkowania się władzy. W potocznym użyciu słowo autorytet ma powszechnie uznawane znaczenie. Na plan pierwszy wysuwa się przekonanie, że mieć autorytet to znaczy posiadać uznanie, szacunek, władzę nad wychowankiem. W literaturze pedagogicznej używa się m.in. takich określeń, jak autorytet wyzwalający i ujarzmiający oraz autorytet wewnętrzny i zewnętrzny.
Mówiąc o autorytecie wyzwalającym ma się na myśli jego inspirujący
i konstruktywny wpływ na postępowanie osób, których uznaniem się cieszy.
Autorytet- coś niezwykle potrzebnego w dzisiejszym świecie. Współczesne życie staje się z dnia na dzień coraz trudniejsze. W mediach coraz częściej słyszy się o napadach, kradzieżach, zabójstwach. Wśród młodzieży szerzy się agresja, brakuje jej autorytetów, rodzice, zapracowani, nie zdają sobie sprawy z tego, jak istotna jest każda chwila spędzona z dziećmi. Ludzie, zmagając się z trudami codziennego życia, stają się coraz bardziej obojętni, nieprzyjaźni i pozbawieni optymizmu. Do tego przestali dawać, coraz więcej biorąc i żądając od życia.
Uważam, że to właśnie w dzisiejszych czasach, bardziej niż kiedykolwiek, autorytety osobowe są niezwykle potrzebne. Mają one bardzo duży wpływ na życie każdego człowieka. Pomagają odnaleźć wartości dotąd zapomniane, determinują do osiągnięcia wyznaczonych, życiowych celów i pogłębiają wiarę we własne możliwości.
Mówi się, że każdy z nas ma swojego idola, autorytet, który jest dla nas wzorem. Taką osobę pragniemy naśladować, ponieważ imponuje nam pod pewnym względem (np. sport, polityka itd.). XXI wiek jest wiekiem wygasających autorytetów. Autorytet, albo się ma, albo nie. Znamy ludzi, którzy od zawsze wiedzą, czego chcą i takich, którzy nie mają o tym pojęcia. W naszych czasach trudno znaleźć sobie idola, dlatego też zwlekamy z decyzją do momentu, w którym autorytet nie jest nam już potrzebny. Obecnie trudno znaleźć kogoś, kto przyzna, że jego idolem jest rodzic. Bo to banalne, albo nieprawdopodobne. W końcu rodzice są zazwyczaj zwykłymi ludźmi, którzy nie osiągnęli w życiu nic wielkiego, jak np. pojawienie się na okładce znanego czasopisma. Błahym powodem do naśladowania jest to, że rodzice mogą być zadowoleni z życia, jakie wiodą, że nie potrzebują sławy i że do szczęścia
wystarcza im kochająca rodzina.
1.Współczesne teorie wychowania autorytarnego oraz antyautorytarnego, ze wskazaniem na różnice w określaniu: celu, zadań, istoty zmian edukacyjnych, istoty oddziaływań pedagogicznych, metod, środków i form wychowania.
PEDAGOGIKA AUTORYTARNA
To inaczej ped. behawiorystyczna, czyli konserwatywna. Celem wychowania jest rozwój wychowanka, dąży się do tego, by wychowanek adaptował się do zastanych warunków życia. Kształtuje się tu tożsamość konwencjonalną wychowanka, kształtuje się człowieka do pełnienia jakiejś roli. Zadania wychowawcze to kształtowanie wychowanka wg ideałów osobowych, nienaruszalnych. Urabia się określone cechy. Pedagodzy autorytarni starają się ulepszyć świat, ale wg z góry ustalonych definicji. Zmiany edukacyjne przebiegają bardzo wolno i z wielkim trudem. Istotą oddziaływań pedagogicznych jest podporządkowanie się wychowanka woli wychowawcy i zasadom wychowawczym pod groźbą obowiązujących kar (sankcji negatywnych) lub ze względu na stworzone pokusy uzyskania nagród (sankcji pozytywnych). Pedagogika autorytarna narzuca jednolity sposób myślenia, zachowania i odczuwania. Ideałem jest jednostka bierna, która bez zastrzeżeń przyjmuje panujące reguły, nie dopuszcza się idei równości.
PEDAGOGIKA ANTYAUTORYTARNA
Celem wychowania jest rozwój wychowanka, na uwadze ma się samorealizację, samowychowanie, kształtuje się tożsamość postkonwencjonalną. Tu na pierwszym planie jest tożsamość podmiotu. Zadania wychowawcze to promowanie szeroko pojetej zmiany społecznej, zmiany człowieka. Tu nastawiamy się na kreację, transformację. Wspieramy rozwój wychowanka. Tu można mówić o rewizji definicji, często się mówi, że definicje straciły na wartości, próbuje się tworzyć nowe definicje. Uwydatnia w swoich przesłankach rolę swobody i indywidualność dziecka i jego wychowawców. Przedstawiciele zabiegają o wolną osobowość człowieka w wolnym społeczeństwie. Pedagogika antyautorytarna nawołuje do wolności i poszanowania godności dziecka, mówi o potrzebie zreformowania szkół, systemów wychowawczych wychowania w środowisku rodzinnym. Szkoła powinna przystosować się do uczniów, a nie odwrotnie. Walczy z wychowaniem instrumentalnym, adaptacyjnym, wzmacnia władze ludzi przeciw wszelkim formom przemocy. Dziecko jest dobre z natury, jest deformowane przez rodziców i społeczeństwo, w wychowaniu potrzebna jest wolność, możność bycia sobą, samourzeczywistnienia.
Edukacja jako przedmiot współczesnej pedagogiki. Proszę omówić podstawowe pojęcia edukacji jakimi są wychowanie, kształcenie, nauczanie, uczenie się.
Edukację można określić jako ogół wpływów na jednostkę lub grupę osób, sprzyjające takiemu rozwojowi, aby w jak najwyższym stopniu osoby te stały się członkami wspólnoty społecznej. Edukacja to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym stanom rowojowym, to ogół procesów sprzyjających rozwojowi.
Wychowanie to oddziaływanie o charakterze interakcyjnym, mające na celu kształtowanie dyspozycji osobowościowych wychowanka (którym może być człowiek w każdym wieku) przez wychowawcę (który jest osobą do tego przygotowaną). Kryteria wychowania: intencjonalność, celowość, świadomość, ukierunkowanie w kierunku pożądanym społecznie, organizacja i planowanie, interakcyjność.
Kształcenie to zarówno proces nauczania jak i uczenia się, czyli całość poczynań umożliwiających jednostce uzyskanie wiedzy o przyrodzie, kulturze, społeczeństwie, a także osiągnięcie wszechstronnego rozwoju osobowości, rozwijanie uzdolnień, zainteresowań, ogólnej sprawności umysłowej i fizycznej. W procesie kształcenia człowieka wyrabiają się odpowiednie do celów kształcenia postawy i przekonania. Kształcenie może odbywać się w instytucjach jak i przybierać formę samokształcenia. Wynikiem kształcenia jest wykształcenie.
Można wyodrębnić:
Kształcenie ogólne - umożliwia zdobywanie wiedzy i sprawności potrzebnych niezależnie od pełnionej roli społecznej.
Kształcenie zawężone - zapewnia zdobycie kwalifikacji w określonej specjalności.
Wyróżniamy trzy poziomy kształcenia: podstawowy(elementarny), średni i wyższy.
Nauczanie jest częścią wychowania. Są to: wiedza, inteligencja, umiejętności, sprawność, nawyki; które składają się na dyspozycje instrumentalne. Jest to wspomaganie naturalnych zainteresowań ucznia, jego dążeń do poszukiwania wiedzy oraz doskonalenia umiejętności, kierowanie procesem uczenia się. Nauczanie jest procesem możliwym pod warunkiem, że oba podmioty w nim uczestniczące - nauczyciel i uczeń (uczniowie), w równym stopniu zainteresowane są osiągnięciem wyznaczonych wzajemnie zadań programowych. W rozwoju nauczania w Polsce szczególną rolę odegrała Komisja Edukacji Narodowej.
Uczenie się to proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowania się i działania lub następuje modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych. Wskutek uczenia się opanowany zostaje cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, przekonań. Terminu uczenie się używa się zarówno w znaczeniu wąskim - dla określenia świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności, jak i w znaczeniu szerokim - dla określenia zarówno uczenia się zamierzonego, jak i nie zamierzonego (mimowolnego). Zależnie od przyjętych sposobów i technik wyróżnia się:
uczenie się pamięciowe (mechaniczne)
uczenie się przez zrozumienie (wgląd)
uczenie się sensoryczne (spostrzeżeniowe, percepcyjne)
uczenie się metodą prób i błędów (porażek i sukcesów)
uczenie się przez naśladownictwo
uczenie się przez przeżywanie.
Proszę omówić problem nauczania - uczenia się uwzględniając: style nauczania, cele kształcenia, strategie nauczania, oraz planowanie pracy z uczniami.
Nauczanie to planowa oraz systematyczna praca szkolna z uczniami zmierzająca do zdobywania przez nich nowych doświadczeń i wiedzy. Nauczanie polega na systematycznej pracy nauczyciela z uczniami, której celem jest wywołanie i utrwalenie zmian w zakresie ich wiedzy, dyspozycji, postępowania oraz osobowości za pomocą uczenia się oraz opanowania wiedzy i przeżywania radości ze swojej działalności praktycznej. Innymi słowy, nauczanie to organizowanie procesu uczenia się oraz kierowanie nim wśród uczniów. Proces uczenia się zawarty jest w procesie nauczania; uczyć można się zawsze oraz wszędzie, a spontaniczne kształcenie jest świadome i instytucjonalne.
Cele kształcenia według Wincentego Okonia stanowią to, do czego dąży się w procesie kształcenia; są to świadome i założone efekty, które zamierza się osiągnąć w procesie kształcenia. Stanowią je komunikaty, które wyrażają zamiary nauczyciela oraz to, jakie zmiany mają zachodzić w uczniach; są to niejako mapy drogowe, umożliwiające nauczycielowi i uczniom orientować się gdzie zmierzają i w jakim punkcie drogi się znajdują.
Cele posiadają następujące cechy:
dostrzegalność
konkretność
logiczność
osiągalność
precyzyjność
realność
rzeczowość
twórczość
wykonalność
Cele posiadają następujące funkcje:
funkcja koordynująca (punkt odniesienia)
funkcja motywująca
funkcja organizacyjna (całe działanie)
funkcja regulacyjna
funkcja ukierunkowująca
funkcja zapewniająca trwałe wartości
Według kryterium stopnia konkretyzacji wyróżnia się następujące rodzaje celów:
cele ogólne - ich adresatem jest nauczyciel, jego zamysł i strategia działania; cele te określają, co ma osiągną nauczyciel, ukierunkowują to, co podczas planowanej lekcji będzie doskonalone, kształtowane, rozwijane, poznawane, zdobywane, ćwiczone i przezywane przez uczniów
cele szczegółowe (czyli operacyjne) ich adresatem jest uczeń; są one węższe, sprecyzowane i skonkretyzowane, określają konkretne zachowania ucznia
Treść celów kształcenia określają:
plany nauczania - dotyczą konkretnych szkół i obejmują dany zakres przedmiotów wraz z liczbą ich godzin w poszczególnych klasach oraz rozkład na poszczególne lata nauki
program nauczania- zawiera podstawy programowe; opisuje kolejność przyswajanego przez ucznia materiału nauczania
Style nauczania:
Kierowniczy ( zamknięty)- przypisuje nauczycielowi rolę aktywnego szefa, którego obowiązkiem jest doprowadzić do nauczenia się tego a tego. W tym celu ma on zrobić najlepszy użytek ze swoich umiejętności i metod. Dla tego stylu szczególnie istotne są starannie opracowane materiały programowe oraz badania nad efektywnością nauczania. Nauczyciel w trakcie pracy uczniów służy wskazówkami, koryguje błędy, chwali dobre pomysły uczniów.
Terapeutyczny- w podejściu terapeutycznym nauczyciel charakteryzuje się empatią. Wspomaga rozwój osobniczy indywidualnych uczniów. Ułatwia im osiąganie wyższych szczebli samorealizacji, zrozumienia siebie i akceptacji. Celem nauczania w przypadku stylu terapeutycznego jest wyposażenie ucznia w potencjał umożliwiający mu stanie się autentyczną jednostką ludzką, osobą zdolną z własnej chęci ponosić odpowiedzialność za swój rozwój, zdolną do samookreślenia poprzez świadomie dokonywane wybory. Przyjmuje natomiast odpowiedzialność za pomaganie uczniowi w dokonywaniu wyborów, jaką wiedzę poznać, za pomoc w procesie uczenia się jej i posługiwaniu się nią tak, by służyło to kształtowaniu się tożsamości ucznia .
Wyzwalający- wyzwalający styl nauczania wysuwa materiał na pierwsze miejsce . Nauczanie tym stylem wydaje się w dużym stopniu wyznaczone przez zręczność , z jaką nauczyciel posługuje się technikami dydaktycznymi. Przedmiot nauczania staje się żywy, gdyż uczniowie sami zbierają materiały, snują domysły, stawiają hipotezy, krytycznie analizują materiały, żeby przekonać się, czy zawierają dostateczne dowody na rzecz początkowych luźnych koncepcji. Budują własną kompetencję w świadomości możliwych różnic interpretacji i sposobów myślenia.
Planowanie pracy z uczniami
Przygotowując cele pracy z uczniami należy sprawdzić, czy są one zgodne ze statutem szkoły i szkolnym programem wychowawczym. Kiedy wiadomo, jaki ma być kierunek działań, kolejnym krokiem powinno być zastanowienie się, jak można osiągnąć wybrany cel i pokierować zmianami. Proponuję następujące działanie:
Opracowywanie celów pracy powinno zakończyć się stworzeniem listy kompetencji (cech osobowościowych, postaw, wiedzy i umiejętności), jakie powinni posiadać uczniowie klasy i które chcielibyśmy kształtować w najbliższym czasie.
Następnie warto zastanowić się, w jaki sposób te kompetencje powinny przekładać się na konkretne zachowania uczniów.
Kolejny krok to przeanalizowanie, jakie działania powinniśmy podjąć, aby te zachowania miały szansę pojawić się w naszej klasie, jak możemy motywować uczniów do podejmowania określonych działań.
Cel, który chcemy osiągnąć, musi być pozytywny. Zakładane cele powinny brzmieć: chcę, aby moi uczniowie uczciwie zasługiwali na swoje oceny, aby przychodzili punktualnie do szkoły, aby chodzili na wszystkie lekcje. Cel musi być także konkretny, to znaczy mieć przełożenie na konkretne zachowania, działania. Jeśli wychowawca planuje np., że jego uczniowie będą dobrymi obywatelami, powinien umieć określić, co takiego mają robić po skończeniu szkoły, żeby mógł stwierdzić, że ten cel został osiągnięty. Planowany cel powinien być też rozłożony w czasie. Jeśli planowane są jakieś duże zmiany np. w postawach czy zachowaniach uczniów, warto rozłożyć je na mniejsze etapy i spróbować określić, po jakim czasie można spodziewać się efektów działań.
Przygotowując propozycje dla klasy, koniecznie trzeba uwzględnić możliwości i zainteresowania uczniów. Uwzględniając w planach specyficzne umiejętności podopiecznych, pozwalamy im zaistnieć na forum klasy i bardziej się zaangażować. Warto poznać dokładnie mocne strony uczniów, również te niezwiązane z nauką w szkole. Analizując przygotowany plan działań wychowawczych warto sprawdzić, czy w jakimś zakresie można liczyć na innych pracowników szkoły. Należy pomyśleć o: pedagogu i psychologu szkolnym, bibliotekarce, szkolnej pielęgniarce, lekarzu, być może informatyku itd. Jeżeli nauczyciel ma już opracowane cele swojej pracy, przeprowadził z uczniami diagnozę sytuacji w klasie oraz wie, jak swoje ustalenia przełożyć na konkretne działania, przemyślał, z czyjej pomocy może skorzystać, powinien spróbować stworzyć harmonogram swoich działań. Taki plan powinien uwzględniać wszelkie działania podejmowane przez wychowawcę i klasę, czyli zawierać:
tematy godzin wychowawczych,
wyjścia klasy ze szkoły,
wycieczki,
spotkania z rodzicami,
spotkania z zaproszonymi gośćmi,
spotkania z klasą po lekcjach,
udział klasy w ogólnoszkolnych uroczystościach,
zieloną szkołę.
Ważne jest aby okresowo przeprowadzać ocenę skuteczności swoich działań.
43. Starzenie się społeczeństw jako problem społeczny (wyjaśnienie pojęć :starość, proces starzenia się, środowisko życia ludzi w wieku podeszłym, system wspomagania i zabezpieczenia starości - rola i zadania instytucji wspomagających)
Starość - stan będący efektem starzenia się, ostatni okres życia u ludzi. Starość ma przede wszystkim wymiar biologiczny (fizjologiczny), lecz także poznawczy, emocjonalny i społeczny. Pojęcie starości w znaczeniu medycznym to ogół zmian zachodzących w ciele człowieka w wieku podeszłym, czyli po 65 roku życia. Kobiety wchodzą w okres starości już w pięćdziesiątym roku życia, a mężczyźni dopiero w sześćdziesiątym. W okresie starości ustaje intensywne odbudowywanie komórek, organizm jest mniej odporny na choroby, a układ nerwowy jest mniej aktywny.
Proces starzenia się - to zmniejszenie zdolności do odpowiedzi na stres środowiskowy, które pojawia się w organizmach wraz z upływem czasu, naturalne i nieodwracalne nagromadzenie się uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przerastające zdolności organizmu do samonaprawy. Starzenie się powoduje utratę równowagi wewnętrznej organizmu, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób. Prowadzi do upośledzenia funkcjonowania komórek, tkanek, narządów i układów, zwiększa podatność na choroby, prowadzi do śmierci. Nauka zajmująca się starzeniem to gerontologia. Charakterystyczne objawy starzenia:
utrata masy mięśni i kości,
pogorszenie ostrości wzroku i słuchu,
wydłużony czas reakcji
W obecnych czasach istnieje marginalizacja osób starszych, jako zbiorowości, czego przykładem może być stopniowe eliminowanie ich z aktywnego życia zawodowego i społecznego w momencie przekraczania granicy wieku emerytalnego.
Osoby starsze boją się nie tylko chorób i niepełnosprawności, ale także osamotnienia i nietolerancji, gdyż w dzisiejszych czasach panuje „kult młodości”.
Rola i zadania instytucji wspomagających (zależy od rodzaju instytucji) - dążenie do jak największej samodzielności podopiecznych; ich aktywizacja w podejmowaniu działań zmierzających do poprawy, jakości własnego życia; zapewnienie opiekuńczego otoczenia i wsparcia emocjonalnego;
Prowadzone są różne zajęcia terapeutyczne (indywidualne, grupowe) dostosowane do potrzeb i możliwości mieszkańców, a niezbędne dla utrzymania ich w maksymalnej sprawności (psychoterapia, usprawnianie ruchem, zabiegi fizjoterapeutyczne, terapia zajęciowa, rekreacja, bibliotekarstwo); zapewniają wsparcie w zakresie całodobowej opieki pielęgniarskiej, zabezpieczenia potrzeb socjalno - bytowych i opieki duszpasterskiej; stworzenie warunków do przyjemnego spędzania czasu wolnego, do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu (w tym przede wszystkim potrzeby kontaktów towarzyskich, wypoczynku, rozrywki, aktywności oraz potrzeb kulturalno-oświatowych), do kontynuacji lub budzenia zainteresowań; mają sprzyjać nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów towarzyskich, tworzeniu więzi społecznych, a w efekcie przeciwdziałać uczuciu pustki, nudy i osamotnienia.
44. Problemy wychowawcze współczesnej szkoły (wymuszenia, narkotyki, przemoc, prostytucja, system profilaktyki i prewencji).
Przemoc - często powodowana przez oglądanie programów telewizyjnych o takich treściach, grami komputerowymi, czy też jest wynoszona z domu
Narkotyki - najczęściej zaczyna się od popalania trawki, z czasem przechodzi się na twardsze narkotyki i na większe dawki
Prostytucja - sprzedaż usług seksualnych (głównie: odbywanie stosunków płciowych) za pieniądze lub inne korzyści, wśród młodzieży szkolnej uprawiana dla korzyści materialnych po to, aby mogli kupić sobie upragnione rzeczy, dzięki którym będą lubiani, doceniani, szanowani przez rówieśników
Wymuszenie - sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie lub dla kogo innego
Wymuszenia, przemoc - stosowana do osiągnięcia korzyści materialnych np. napady, kradzieże; w szkołach, osobom, które ją stosują, daje poczucie władzy, szacunku innych uczniów
Narkotyki - zażywane często, dlatego, aby nie odstawać od towarzystwa, aby nie zostać wyśmianym; dają poczucie rozluźnienia, zapomnienia o problemach wieku młodzieńczego lub też sięgają po mnie, aby nauczyć się na jakiś przedmiot, z którego jest dużo materiału, często stosowane na imprezach dla lepszej zabawy
Profilaktyka i prewencja ze strony szkoły: współpraca grona pedagogicznego oraz personelu pomocniczego np. woźny; stawianie jasnych wymagań regulaminowych i ich egzekwowanie, aktywne promowanie pozytywnych postaci i wzorców zachowań, współpraca z rodzicami i różnymi instytucjami pomocowymi, organizowanie lekcji uświadamiających (na te tematy).
Niepełnosprawność jako kwestia społeczna (definicja, rodzaje, przyczyny, system kształcenia osób niepełnosprawnych, zatrudnienie, postawy społeczne, bariery)
Sukcesywny wzrost liczby osób niepełnosprawnych wyznacza coraz większą rangę temu zjawisku wśród innych kwestii i problemów społecznych. Wraz z rosnącym poziomem rozwoju cywilizacyjnego, zwiększeniu ulega liczba ludzi, którzy na skutek wrodzonych wad organicznych oraz urazów i przebytych chorób, nie są w stanie samodzielnie rozwiązywać swoich problemów życiowych.
Skala występowania tego zjawiska, a także indywidualne oraz społeczne jego konsekwencje stawiają przed społecznością w której żyją niepełnosprawni obowiązek podejmowania działań minimalizujących ryzyko powstawania tego zjawiska oraz łagodzących jego skutki.
Niepełnosprawność jako problem społeczny, a także trudności
z jakimi zmagają się osoby niepełnosprawne są istotnym przedmiotem polityki społecznej realizowanej w skali kraju.
W rozumieniu ustawy o pomocy społecznej niepełnosprawność oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie bądź uniemożliwienie samodzielnej egzystencji. Tymczasem w dobie obecnej niepełnosprawność jest również rozumiana jako wynik barier społecznych, ekonomicznych oraz fizycznych, jakie jednostka napotyka w środowisku zamieszkania. W związku z tym polityka społeczna powinna promować aktywne działania na wszystkich szczeblach życia społecznego oraz aktywnie wspierać wszelkie działania na rzecz równouprawnienia osób niepełnosprawnych, a także przeciwdziałać ich dyskryminacji i tworzyć mechanizmy wyrównujące szanse życiowe oraz warunki do korzystania z przysługujących im praw.
Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności
orzekają niepełnosprawność osób dorosłych dla celów pozarentowych i przyznają im stopień niepełnosprawności. Od 1.01.2002 r. orzekają również niepełnosprawność dzieci. Obowiązują trzy stopnie niepełnosprawności:
znaczny,
umiarkowany,
lekki.
Rodzaje niepełnosprawności oznaczane są według ustalonych kodów:
KODY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI |
|
Kod / symbol |
Schorzenia przyporządkowane kodowi |
01-U |
upośledzenie umysłowe |
02-P |
choroby psychiczne |
03-L |
zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu |
04-O |
choroby narządu wzroku |
05-R |
upośledzenie narządu ruchu |
06-E |
epilepsja |
07-S |
choroby układu oddechowego i krążenia |
08-T |
choroby układu pokarmowego |
09-M |
choroby układu moczowo - płciowego |
10-N |
choroby neurologiczne |
11-I |
inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego |
Przyczyny niepełnosprawności w orzeczeniach wydanych przez zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności oznacza się według następujących symboli:
01-U upośledzenie umysłowe
02-P choroby psychiczne
03-L zaburzenia głosu, mowy, choroby słuchu
04-O choroby narządu wzroku
05-R upośledzenia narządu ruchu
06-E epilepsja
07-S choroby układu oddechowego i krążenia
08-T choroby układu pokarmowego
09-M choroby układu moczowo- płciowego
10-N choroby neurologiczne
11-I inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego
12-C całościowe zaburzenia rozwojowe
Tendencje w dziedzinie kształcenia niepełnosprawnych
W nowoczesnych, demokratycznych państwach życie ludzi niepełnosprawnych dalekie jest już od bierności i odseparowania od życia społecznego, staje się życiem pełnym różnych form aktywności i uczestnictwa. W dziedzinie kształcenia i wychowania uwidacznia się to w coraz szerszym odchodzeniu od, mających swe początki w końcu XVIII wieku, segregacyjnych form kształcenia niepełnosprawnych i wprowadzaniu form integracyjnych.
Integracja szkolna dzieci i młodzieży niepełnosprawnych polega na uczęszczaniu przez nich do zwykłych szkół i placówek oświatowych, przy zapewnieniu odpowiednich warunków i pomocy w zaspokajaniu ich edukacyjnych potrzeb. Bardzo silnie problem integracji szkolnej został postawiony w latach siedemdziesiątych. W owym czasie w dwóch krajach: we Włoszech i Stanach Zjednoczonych uchwalono specjalne ustawy dotyczące integracji szkolnej.
W latach dziewięćdziesiątych zagadnienie kształcenia niepełnosprawnych, a szerzej - ich specjalnych potrzeb edukacyjnych stały się na świecie przedmiotem spotkań i debat, w których brali udział przedstawiciele rządów, organizacji międzynarodowych, organizacji pozarządowych oraz instytucji charytatywnych. Jednym z postulatów było wprowadzenie tej problematyki do rozważań dotyczących całego systemu szkolnictwa. Wytyczne opracowywane na takich spotkaniach dotyczyły wielu kwestii. Mówi się na nich o rozpowszechnianiu badań i informacji, polityce oświatowej państw, zasadach organizacji szkolnictwa, charakterze programów szkolnych, kształceniu i rekrutacji kadry nauczycielskiej, systemie instytucji spełniających wobec szkół rolę wspierającą merytorycznie, kadrowo i organizacyjnie oraz roli społeczności i władz lokalnych. Zapewnienie realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych jest problemem polityki oświatowej państwa i przedmiotem działania rządowych agend oświatowych, ale doświadczenia państw, w których widać postępy w tej dziedzinie pokazują, że konieczna jest współpraca różnych podmiotów: szkoły, władz i społeczności lokalnych, rodziców i instytucji pozarządowych. Rozwiązania dotyczące kształcenia niepełnosprawnych - zakresy kształcenia segregacyjnego i integracyjnego - bardzo różnią się w poszczególnych krajach. W szeregu krajów funkcjonują systemy szkół specjalnych dla osób o określonym upośledzeniu. Upowszechnienie kształcenia integracyjnego wiąże się z wykorzystaniem potencjału istniejących już szkół segregacyjnych. Szkoły specjalne mogą stanowić ważne pole doświadczeń i wiedzy o pracy z dzieckiem niepełnosprawnym dla szkół integracyjnych. Szczególnie ważne jest pozyskanie dla modelu integracyjnego i wykorzystanie kadr szkolnictwa segregacyjnego. Nauczyciele tych instytucji mają doświadczenie i wiedzę o tym jak wcześnie obserwować i identyfikować dzieci niepełnosprawne. Z drugiej strony jest oczywiste, że stosunkowo niewielka część dzieci niepełnosprawnych, z upośledzeniem bardzo ciężkim czy sprzężonym, musi uczyć się i rozwijać swoje możliwości w placówkach specjalistycznych. W czasie debat nad realizacją specjalnych potrzeb edukacyjnych wskazuje się, że inwestowanie w istniejące szkoły specjalne powinno być dostosowane do ich nowej rozszerzonej roli polegającej na zapewnianiu profesjonalnego wsparcia szkołom ogólnodostępnym.
W Polsce funkcjonuje system segregacyjnego szkolnictwa specjalnego, zaś próby tworzenia integracyjnej edukacji sięgają lat sześćdziesiątych, kiedy to w ustawie o rozwoju systemu oświaty i wychowania wprowadzono nowe formy kształcenia dzieci i młodzieży niepełnosprawnej (oddziały specjalne przy przedszkolach, klasy specjalne w szkołach podstawowych, nauczanie zindywidualizowane) zaś w latach siedemdziesiątych tzw. nauczanie zintegrowane. W latach dziewięćdziesiątych stworzono podstawy prawne dla tworzenia różnych form kształcenia niepełnosprawnych. Podkreśla się, że podstawową zasadą w organizacji systemu kształcenia niepełnosprawnych powinna być wielość i różnorodność form kształcenia. Nowoczesny system kształcenia niepełnosprawnych musi obejmować instytucje zapewniające wczesną diagnozę niepełnosprawności oraz specyficznych potrzeb edukacyjnych dziecka i poradnictwo dla nauczycieli i rodziców. Na system składają się szkoły specjalne, szkoły masowe realizujące kształcenie integracyjne oraz kształcenie indywidualne poza szkołą.
Na wzbogacenie form kształcenia niepełnosprawnych wpływa coraz większy dorobek pedagogiki specjalnej i wnioski płynące z praktyki i doświadczeń edukacyjnych w wielu krajach. U podstaw współczesnego myślenia o edukacji niepełnosprawnych tkwią następujące tezy:
1. Efektywność edukacji osób niepełnosprawnych najbardziej wiąże się z ich potrzebami psychicznym i społecznymi, a nie z rodzajem i stopniem upośledzenia.
2. Sprawność psychiczna, społeczna i fizyczna uczniów jest tak zróżnicowana, że rozgraniczenie między pełno- i niepełnosprawnością staje się przynajmniej dla 1/3 populacji w wieku szkolnym niemożliwe. Trudności, jakie napotykamy w kształceniu niepełnosprawnych są często zwielokrotnieniem podobnych trudności, z którymi borykają się uczniowie pełnosprawni.
3. Istota edukacji specjalnej sprowadza się do indywidualnego traktowania w procesie nauczania osób niepełnosprawnych, z uwzględnieniem ich właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych oraz stworzenia warunków ich rozwoju. Rodzaj i stopień upośledzenia jest jednym z czynników warunkujących efekty nauczania.
Realizacja idei nowoczesnego systemu kształcenia niepełnosprawnych oznacza długotrwały proces obejmujący zmiany nie tylko organizacyjne, ale w dużej mierze związane ze świadomością społeczną i kształtowaniem postaw wobec niepełnosprawności. Mentalne bariery integracji w różnym stopniu dotyczą różnych typów niepełnosprawności, ale generalnie społeczeństwo ma niewielką wiedzę na temat egzystencji niepełnosprawnych. W tym względzie istotną rolę muszą odgrywać między innymi publiczne media i ludzie kształtujący lokalną i rządową politykę oświatową.
Zatrudnienie:
Małe firmy i średnie przedsiębiorstwa często, mimo świetnego pomysłu na działalność, borykają się z brakiem środków finansowych. Powody mogą być różne. Dodatkowo, wiele z nich dotyka szalejący na świecie kryzys ekonomiczny. Sposoby radzenia sobie z trudną sytuacją finansową mogą być różne.
Najczęściej właściciele małych firm i przedsiębiorstw sięgają po dotacji z UE na tworzenie miejsc pracy, ale nie jest to jedyna droga, gdyż możliwości pomocy dla niedużych firm jest dużo więcej. Jednym z nich jest tworzenie specjalnych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych.
Wiele się teraz mówi o aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, o wyrównywaniu szans i stwarzaniu niepełnosprawnym warunków do normalnego, godnego życia w społeczeństwie.
Liczne spoty reklamowe namawiają pracodawców do tworzenia miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Wiele firm decyduje się na zatrudnianie osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności, gdyż niesie to ze sobą nie tylko pozytywne skutki dla samych zatrudnianych, ale także dla właścicieli firm i przedsiębiorstw.
Niepełnosprawni, jako osoby uprzywilejowane, chronione są przez prawo pracy w sposób szczególny. Przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, pracodawca może liczyć na szereg udogodnień, które dotyczą zarówno finansowania stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej, jak również obowiązkowych opłat związanych z tworzeniem stanowisk pracy dla osób z grupą inwalidzką.
Korzyści z zatrudniania osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo wiążą się nie tylko z uzyskaniem dobrych pracowników i dodatkowych dopłat, a także z możliwością pomocy osobom, które w sposób szczególny zasługują na naszą uwagę, ale także z pewnymi ograniczeniami związanymi z pracą osoby niepełnosprawnej, które dotyczą przede wszystkim czasu pracy i urlopu. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych regulowane jest przez szereg przepisów regulujących prawa osób z orzeczeniem o niepełnoprawności, które każdy pracodawca zobowiązany jest przestrzegać.
Każdy właściciel firmy i przedsiębiorstwa, który zdecyduje się na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej, musi pamiętać, że przy przyjmowaniu do pracy osoby z orzeczonym stopniem niepełnosprawności, nie chodzi wyłącznie o dobro pracodawcy, ale przede wszystkim, o społeczną rehabilitację osób upośledzonych fizycznie lub psychicznie.
Postawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych:
Bariery społeczne utrudniają osobom niepełnosprawnym osiąganie możliwych dla nich celów i uczestniczenie w życiu codziennym i społecznym na równi z ludźmi sprawnymi. Możemy wyróżnić dwie kategorie barier: funkcjonowanie społeczeństwa oraz stosunki pomiędzy osobami zdrowymi i niesprawnych (A. Hulek, za: Zmaczyńska- Witek, 1997). W powstawaniu barier należy uwzględnić funkcjonowanie stereotypów, które zawierają złą ocenę możliwości osób niepełnosprawnych. B. Zmaczyńska- Witek (1997) ujmuje bariery społeczne w dwie kategorie, które oddziałują na siebie:
czynniki kształtujące negatywny stosunek do osoby niepełnosprawnej oraz
negatywne postawy i stereotypy.
Wśród czynników identyfikowanych przez autorów Zmaczyńska- Witek wymienia: społeczne normy i standardy, które nie są spełniane przez osoby niepełnosprawne; mechanizmy przyczyniające się do tworzenia nierealistycznych oczekiwań wobec osób niepełnosprawnych, traktowanie niepełnosprawności jako kary za grzechy, wzbudzony lęk podczas spotkania z osobami niesprawnymi, awersja estetyczna tworząca się przy obserwacji widocznych zniekształceń ciała, lęk przed staniem się niepełnosprawnym, zaliczanie tych osób do grupy o niższym statusie społecznym oraz przypominanie sobie o śmierci.
Zauważa się związek między zmiennymi charakteryzującymi niepełnosprawność z negatywnymi postawami wobec osoby. W stosunku do osób, które są ograniczone funkcjonalnie, ciężej niesprawne, bardziej zauważalnie, bardziej "oszpecone", mają mniejsze rokowania oraz istnieje możliwość zakażenia, występują częściej postawy negatywne. Zauważono również, że niektóre czynniki demograficzne sprzyjają negatywnym postawą, są to: płeć, wiek, status społeczno- ekonomiczny, wykształcenie, miejsce zamieszkania. Częściej pozytywny stosunek do niepełnosprawnych wykazują: kobiety, starsze dzieci, osoby dorosłe, osoby o wyższym statusie społecznym, materialnym, wyższym poziomie wykształcenia oraz osoby zamieszkujące wsie i małe miasteczka. Inną grupą czynników decydujących o negatywnym stosunku są cech osobowościowe. Zwraca się również uwagę na takie czynniki jak, ilość i jakość kontaktów z osobami niepełnosprawnymi.
Kontekst historyczny tworzenia barier społecznych należy określić w związku z prowadzoną polityką społeczną przez państwa socjalistyczne. Społeczeństwo było w tamtych czasach pozbawione wiedzy na temat potrzeb osób niepełnosprawnych. Innym był rozwijany na całym świecie naukowy pogląd (do lat 60) o potrzebie tworzenia specjalnych instytucji dla osób niepełnosprawnych, które zapewniałyby im opiekę oraz rehabilitację. Niewątpliwie takie postawy miały związek z dominującymi w danym społeczeństwie wartościami. W krajach zachodnich była to wolność, praca, konsumpcjonizm. W bloku państw socjalistycznych były to wartości związane z ideologią i przekonaniem o jej doskonałości, która miała przejawiać się tym, że w społeczeństwie nie ma osób niepełnosprawnych. Dwa typy wartości całkowicie odmienne doprowadziły do powstania i utrwalania się barier fizycznych. Innym czynnikiem to postawa wynikająca z braku poczucia odpowiedzialności oraz nastawienie na przeżywanie przyjemności i unikanie przykrości. W takiej sytuacji trudno o powstanie osobistych relacji z osobami niepełnosprawnymi. Taka postawa dotyczy nie tylko omawianej kategorii osób, wobec problemu barier stają bezrobotni, bezdomni itp.
Badania na temat świadomości społecznej w latach 1973- 1995 wskazują, że źródła wrogich postaw w stosunku do osób niepełnosprawnych tkwią w niewiedzy na temat niepełnej sprawności (Stramińska- Mietlińska, 1997; Ostrowska, 1997). Szczególnie widoczną postawą w zakresie segregacji osób niepełnosprawnych jest sfera pracy oraz szkoły. W badaniach (1993) 30,2% badanych osób opowiedziało się za segregacją w miejscu pracy i 38,4% badanych w miejscu nauki. Niepokoi także fakt, że 1/3 osób badanych w 1993 r. nie zgodziłaby się nieść pomoc osobom upośledzonym i chorym psychicznie, podczas gdy w stosunku do innych grup niepełnosprawnych liczba ta nie przekroczyła 16% (Ostrowska, 1996). Brak kontaktu z osobami niepełnosprawnymi prowadzi do braku wiedzy na temat ich potrzeb. Wynikające z braku wiedzy i uprzedzeń stereotypy sprzyjają zjawisku dyskryminacji (Kowalik, 1999; Kirsten, 1997).
Wnioski
Likwidacja stereotypów i dyskryminacji powinna polegać na integracji w szkole, pracy oraz miejscach publicznych. Niestety ostatnie lata nie przynoszą zadawalających efektów, aby zmienić obecną sytuację potrzeba dużych zmian legislacyjnych w wyniku, których powstałby nowy system kształcenia i zatrudniania osób niepełnosprawnych. Reforma taka jest potrzebna osobom niepełnosprawnym, a także całemu społeczeństwu. Tylko przez kształcenie osób niepełnosprawnych, zatrudnianie ich na otwartym rynku pracy osoby sprawne będą mogły z nimi zawierać znajomości i przyjaźnie. Taki sam proces zmian powinien być realizowany w domu pomocy społecznej.
Hulek A. (red.), Spójny system służb socjalnych dla inwalidów i innych osób niepełnosprawnych: materiały z konferencji, Warszawa 28 wrzenia 1990 r., Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Warszawa, 1991.
Zmaczyńska-Witek B., Bariery społeczne wobec ludzi niepełnosprawnych: przegląd problematyki, Praca Socjalna, nr 2 s. 11-32, 1997
Strmiska-Mietlińska A., Niepełnosprawność w świadomości społecznej, Polityka Społeczna, nr 10, s. 14-17, 1997.
Ostrowska A., Niepełnosprawni w społeczeństwie: postawy społeczeństwa polskiego wobec ludzi niepełnosprawnych : (raport z badań), IS PAN, Warszawa, 1997.
Kowalik S. Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Interart, Warszawa 1999.
Kirsten J., Stereotypy i uprzedzenia dotyczące osób niepełnosprawnych, Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej, nr 4, s. 9-19, 1997.
Bariery:
Jednostkowy - jednostka powinna własnymi siłami przezwyciężyć bariery na drodze. Od jednostki zależy czy będzie usprawniać swoje ciało. Od jednostki zależy jakie miejsce jest w społeczeństwie.
Społeczny - patrzy się jak społeczeństwo przygotowuje się do likwidacji barier. Likwiduje je wspólnie.
Bariery uczestnictwa Szanse integracji
OSOBA NIEPEŁNOSPRAWNA
Ograniczenie funkcjonowania Lokalizacja społeczna
RODZINA
Potencjał opiekuńczy Wzory pomagania
INSTYTUCJE
Prawo, Infrastruktura Systemy pomocy
SPOŁECZEŃSTWO
Postawy wobec niepełnosprawnych Uczestnictwo w życiu społecznym
-> Czynniki partycypacji społecznej:
1)Poziom Indywidualny, 2)Poziom rodziny i gospodarstwa, 3)Poziom instytucjonalno - organizacyjny, 4)Poziom społeczny, 5)Poziom indywidualny - wtórny.
ad. 1) Warunki poprzedzające wystąpienia kalectwa, sytuacja życiowa i status społeczny jednostki przed nabyciem niepełnosprawności. Charakterystyka niepełnej sprawności, stopień, rodzaj posiadanych ograniczeń i jej przemiany od zaistnienia niepełnosprawności.
ad. 2) Sytuacja rodzinna, relacje w rodzinie. Charakterystyka gospodarcza domowego - materialne warunki życia.
ad. 3) Sytuacja prawna i gwarancje prawne dla osób niepełnosprawnych. Rola i dostępność instytucji i organizacji powołanych do wspomagania osób niepełnosprawnych. Relacje niepełnosprawnych z instytucjami.
ad. 4) Kontakty społeczne, udział w życiu społecznym osób niepełnosprawnych. Postawy społeczeństwa w stosunku do ludzi niepełnosprawnych.
ad. 5) Stosunek do własnej sytuacji życiowej. Pokonywanie barier versus automarginalizacja.
-> Skale marginalizacji:
1) Ograniczenie samoobsługi; 2) Uwięzienie w mieszkaniu; 3) Korzystanie ze sprzętu ortopedycznego; 4) Bariery architektoniczne; 5) Obowiązki domowe; 6) Odczuwanie bólu; 7) Samopoczucie psychiczne; 8) Kontakty towarzyskie; 9) Zagrożenie biedą; 10) Rehabilitacja medyczna; 11) Dostęp do lekarzy specjalisty; 12) Rehabilitacja zawodowa; 13) Wyjazdy do sanatorium; 14) Potencjał rodzinny: umiejętności, gotowość wspomagania, ilość czasu; 15) Posiadane cele życiowe; 16) Uczestnictwo w życiu publicznym.
-> Bariery rehabilitacji:
Psychologiczne - trudności w akceptowaniu własnej sytuacji związanej z niepełną sprawnością, silne emocje utrudniają realistyczne spojrzenie na sytuację oraz blokują, uniemożliwiają podejmowanie działań niezbędnych.
Społeczne - negatywne reakcje środowiska: niechęć, wrogość, obojętność, stereotypowe nastawienie. Ograniczają kontaktu i izolują.
Prawne - system prawny który nie stymuluje rehabilitacji. Dotyczy przyznawanie grupy inwalidzkiej, opóźnia podejmowanie procesu usprawniania. Ograniczenia prawne dotyczące zatrudniania.
Architektoniczne - wszelkie utrudnienia w przestrzeni społecznej oraz rozwiązania utrudniające korzystanie ze sprzętu rehabilitacyjnego i wózków inwalidzkich.
Bezdomność jako problem społeczny (pojęcie, rodzaje bezdomności, przyczyny, koncepcje przeciwdziałania bezdomności, system pomocy dla bezdomnych w Polsce - sektor państwowy i pozarządowy oraz warunki efektywności ich działań)
Bezdomność - w ujęciu socjologicznym to problem społeczny (zjawisko społeczne), charakteryzujący się brakiem miejsca stałego zamieszkania (brakiem domu).
Bezdomność w ujęciu psychologicznym[1] to kryzysowy stan egzystencji osoby nie posiadającej faktycznego miejsca zamieszkania, pozbawionej środków niezbędnych do zaspokojenia elementarnych potrzeb, trwale wykorzenionej ze środowiska w wyniku rozpadu więzi społecznych i akceptującej swoją rolę społeczną. Jako stan ewidentnej i trwałej deprywacji potrzeb mieszkaniowych, w sytuacji, gdy dotknięta bezdomnością osoba nie jest w stanie jej zapobiec, wiąże się z poważnym upośledzeniem psychicznego i społecznego funkcjonowania człowieka.
Natura bezdomności wyklucza zamkniętą i jednoznaczną klasyfikację jej przyczyn, ponieważ doprowadza do niej cały zespół nakładających się na siebie sił sprawczych, zespół postaw, zachowań determinowanych predyspozycjami osobowościowymi, którym sprzyjają sytuacje społeczne i sposób funkcjonowania służb socjalnych[2].
Przypisy:
Pojęcie bezdomności:
Termin bezdomny upowszechnił się w polskim słownictwie na przełomie XVIII/XIX w i był kojarzony z ofiarami wojen i powstań. Przeszedł następnie do polskiego języka prawa i oznaczał osoby, które utraciły zamieszkanie.
Nie ma jednej uznanej definicji bezdomności. Określa się m.in. bezdomność jako sytuację osób, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniałoby minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne[3]. Bezdomność jest określana również jako względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nieposiadającego własnego mieszkania.
Istnieje również definicja prawna zawarta w "Ustawie o pomocy społecznej", zgodnie z którą, za osobę bezdomną uważa się osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych, a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania.
Tego typu definicje jednak trudno odnosić do sytuacji bezdomności, bowiem za bezdomnych w takim rozumieniu uznawać należałoby także mieszkańców krajów Trzeciego Świata nie ewidencjonowanych lub zamieszkujących slumsy na obrzeżach wielkich metropolii. Z tego względu przy definiowaniu bezdomności należy uwzględnić upośledzenie społeczne wynikające z braku posiadania odpowiedniego standardu mieszkalnego typowe dla społeczeństw przemysłowych. Z drugiej strony osoby bezdomne starają się często zagospodarowywać przestrzeń publiczną np. dworców kolejowych w celu wytworzenia poczucia własnego miejsca. Definiuje się zatem osoby bezdomne poprzez nieprzystosowanie społeczne, pozbawienie środków do życia oraz przynależność do grup, np. osób z zaburzeniami psychicznymi, po długotrwałym pobycie w zakładzie karnym, uzależnionych.
Bezdomność jest również zjawiskiem społecznym, niepoddającym się opisowi w kategoriach czysto prawniczych. Ani formalne prawo do zamieszkania w danym lokalu ani brak tego prawa nie przesądzają bowiem kwestii bezdomności. Możliwe są sytuacje, gdy konflikty rodzinne uniemożliwiają faktyczne współzamieszkiwanie w lokalu, w którym jest się zameldowanym, lub też zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych pomimo braku zameldowania i formalnego prawa do zamieszkiwania w danym lokalu.
Brak domu uniemożliwia normalny rozwój człowieka, wpływa negatywnie na stan zdrowia psychicznego i fizycznego, uniemożliwia rozwijanie aspiracji kulturowych, regenerację sił i wypoczynek. Deprywacji zatem podlegają nie tylko szeroko rozumiane potrzeby mieszkaniowe, ale właściwie wszystkie poziomy potrzeb, począwszy od najbardziej podstawowych potrzeb fizjologicznych, skończywszy zaś na potrzebie samorealizacji.
Przypis:
3. ↑ A. Przymeński (2001), Bezdomność jako kwestia społeczna w Polsce współczesnej, Prace Habilitacyjne 1, Poznań, wyd. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu.
Rodzaje bezdomności
- z wyboru
- z konieczności
- JAWNA - akceptacja braku mieszkania i tułaczki (sensu - stricto)
- UTAJONA - mieszkanie w miejscach do tego nieprzystosowanych (sensu -largo)
Przyczyny bezdomności
Stan ten jest uwarunkowany wieloczynnikowo, między innymi poprzez zmniejszoną zdolność do samodzielnego życia i radzenia sobie, poddania się wymaganiom społeczeństwa, niewielką odporność na sytuacje trudne, czy marginalizację społeczną. Według Teresy Sołtysiak, badaczki zjawiska, jest to wypadkowa splotów determinant i okoliczności egzystencjalno-losowych, jednostek uwikłanych w mikro- i makrospołeczne warunki życia.
Klasyfikacja przyczyn bezdomności wg podziału Eugeniusza Moczuka
Wyróżnia on przyczyny wynikające:
z sytuacji społeczno-ekonomicznej kraju, w tym wzrostu bezrobocia, postępującej likwidacji hoteli robotniczych, braku miejsc w szpitalach, zakładach opiekuńczych, domach pomocy społecznej, braku opieki nad wychowankami domów dziecka po ukończeniu 18 lat, braku ośrodków dla nosicieli wirusa HIV,
z sytuacji prawnej, polegającej na możliwości wyeksmitowania lokatora "donikąd" za zaległości w opłatach czynszowych,
z przyczyn związanych z patologiami, w tym z powodu alkoholizmu, przestępczości, odrzucenia lub braku opieki ze strony najbliższych, rozwodu lub trwałego rozpadu więzi formalnych lub nieformalnych, prostytucji kobiet, przemocy w rodzinie,
z przyczyn natury socjopsychologicznej, w tym świadomego wyboru innego sposobu życia, odrzucenia obowiązującego systemu wartości,
przyczyn osobowościowych, w tym poczucia niższości, osamotnienia, wstydu, przekonania o złej naturze świata i ludzi.
Wśród przyczyn leżących po stronie samych bezdomnych E. Moczuk wymienia:
czynniki związane z zakłóconym procesem socjalizacji w grupach pierwotnych, w tym złego przygotowania do samodzielnego życia, brakiem możliwości samodzielnego mieszkania, niemożnością zamieszkania z najbliższymi po rozwodach, separacjach, powrotach z więzienia,
przyczyny związane z nieumiejętnością przystosowania się do sytuacji społeczno-ekonomicznej, w tym poddawanie się przedmiotowemu traktowaniu przez pracodawców, brakiem możliwości zatrudnienia się za godziwą płacę,
przyczyny związane z nieprzystosowaniem się do sytuacji obyczajowo-kulturowej, w tym traktowanie współmałżonków jako własności, rozwody, niełożenie na rodzinę,
przyczyny związane z piciem i nadużywaniem alkoholu.
Powody bezdomności według materiałów rządowych
rozpad rodziny,
eksmisja,
powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania,
brak stałych dochodów,
przemoc w rodzinie,
brak tolerancji społecznej,
likwidacja hoteli pracowniczych,
opuszczenie domu dziecka,
powrót ze szpitala psychiatrycznego.
Przyczyny według organizacji pozarządowych
Z informacji posiadanych przez organizacje pozarządowe wynika, iż wśród populacji osób bezdomnych wyraźnej zmianie ulega przekrój zawodowy i społeczny. Do placówek dla bezdomnych coraz częściej zgłaszają się osoby posiadające wykształcenie średnie i wyższe. Obniżeniu ulega wiek bezdomnych, w szczególności samotnych matek z dziećmi oraz narkomanów i nosicieli wirusa HIV.
Jako współwystępujące z bezdomnością wymieniane są najczęściej: alkoholizm, przestępczość, narkomanię, dezintegrację rodziny, choroby psychiczne, obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego, przemoc w rodzinie, prostytucję, żebractwo, zespół nabytej bezradności, kalectwo i zaniedbane leczenie różnorodnych schorzeń. Trzeba zaznaczyć, że rzadko jedna przyczyna wyjaśnia sytuację osoby bezdomnej, przyczyny przeplatają się i wzajemnie warunkują.
Podejście psychologiczne
W literaturze[4] o orientacji psychologicznej wspomina się o osobowościowym syndromie bezdomności oraz niemożności poradzenia sobie z trudną sytuacją życiową, która powoduje, że osoby bezdomne, utraciły wolę, umiejętność i motywację do konstruktywnego pomysłu na dalsze życie, są niezdolne do kierowania własnym losem. Syndrom osobowościowy to także skutek bezdomności, przyjęcie filozofii życiowej, charakterystycznego sposobu postępowania bezdomnego, czyli zaakceptowanie w sobie specyficznej osobowości bezdomnego[5].
Przypisy:
4. ↑ Jagodzińska E. (2001), O przyczynach bezdomności w Polsce - wybrane zagadnienia, Warszawa, wyd. Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym, s. 2
5. ↑ Stankiewicz L. (2002), Zrozumieć bezdomność (aspekty polityki społecznej), Olsztyn, wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego
Koncepcje przeciwdziałania bezdomności
Przeciwdziałanie bezdomności jest przede wszystkim zadaniem gminnych ośrodków pomocy społecznej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, zapewnienie bezdomnym dachu nad głową jest "zadaniem własnym" samorządów lokalnych. Administracja rządowa ogranicza się do dotowania organizacji charytatywnych, prowadzących noclegownie i schroniska. Kwoty te zresztą z roku na rok maleją.
- działalność instytucji opiekuńczych (przytułków, szpitali, hospicjów)
- rozwój instytucji charytatywnych
- system gwarantowanych prawem i ogólnodostępnych świadczeń państwowych
- kontrolowane przez państwo programy poprawy warunków życia
- instytucje dyscyplinujące (np.: domy pracy)
- instytucje opiekuńczo - wychowawcze
- zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych.
Pomoc bezdomnym
Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, pomoc bezdomnym należy do zadań własnych gminy. Pomoc ta może mieć formę udzielenia schronienia, posiłku, ubrania, a także zasiłku celowego na leczenie. Gminy mogą zlecać wykonywanie tych zadań organizacjom pozarządowym. Jednymi z najbardziej znanych ogólnopolskich organizacji specjalizujących się w tym zakresie są Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta oraz założone przez Marka Kotańskiego Stowarzyszenie "Monar" i jego wyspecjalizowana jednostka organizacyjna "Markot". Kamiliańska Misja Pomocy Społecznej założona przez o. Bogusława Palecznego.
Problem bezdomności został uznany za na tyle poważny, że w 2000 roku w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej opracowano resortowy Program "Bezdomność", w którym zostały uwzględnione działania o charakterze:
profilaktycznym - zapobiegające utrwalaniu się i poszerzaniu zjawiska bezdomności, skierowane do najbardziej zagrożonych bezdomnością grup społecznych
osłonowym - zapobiegające degradacji biologicznej i społecznej osób bezdomnych z zastosowaniem standardowych rodzajów i form świadczeń pomocy społecznej oraz podstawowych elementów pracy socjalnej
aktywizującym, zmierzające do wyprowadzania z bezdomności konkretnych osób i grup społecznych, rokujących perspektywy przezwyciężenia tej sytuacji.
Ogólnopolskie organizacji specjalizujących się w tym zakresie to:
Pogotowie Interwencji Społecznej (PIS)
Towarzystwo Pomocy im. Brata Alberta
Fundacja Pomocy Wzajemnej "BARKA"
Caritas Polska
Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym
Stowarzyszenie MONAR
Pomoc społeczna instytucjonalna:
Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej,
wojewódzkie zespoły polityki społecznej,
administracja samorządowa,
służba zdrowia,
policja (agendy opiekuńcze i prewencyjne).
Organizacje pozarządowe:
wyznaniowe: Towarzystwo Pomocy im. Brata Alberta,
Wspólnota Katolicka „Chleb Życia”,
Zgromadzenie Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia,
Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Miłości.
Świeckie: Młodzieżowy Ruch na Rzecz Przeciwdziałania Narkomanii „Monar”:
Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym,
Fundacja SOS.
Pomoc niesiona osobom bezdomnym uzależniona jest głównie od posiadanych przez gminę
środków finansowych. Wysokość świadczeń uwarunkowana jest bowiem wielkością
funduszy, które gmina jest w stanie przeznaczyć na cele socjalne. Wysokość zasiłku, rodzaj, czas wypłacania, dodatkowa pomoc uzależnione są także od danych zawartych w
wywiadzie środowiskowym. Przeprowadzenie takiego wywiadu jest procedurą
rutynową. Ogólnym celem udzielenia pomocy osobom bezdomnym jest umożliwienie im
bytowania w warunkach nie uwłaczających godności ludzkiej. Założeniem
udzielania pomocy jest doprowadzenie do sytuacji usamodzielnienia się
bezdomnego i o ile to jest możliwe jego integracji ze środowiskiem. Niezwykle
ważnym elementem pomocy udzielanej bezdomnemu jest sposób w jaki pracownik
socjalny będzie traktował bezdomnego. Ma to być bowiem podejście, które nie
pociągnie za sobą uzależnienia go od pomocy społecznej. Sytuacje
ubezwłasnowolnienia bezdomnego od świadczeń socjalnych doprowadzają bowiem do
zupełnego zniechęcenia bezdomnego i braku inicjatywy w kierunku podejmowania
działań zmierzających ku poprawie jego losu. Jest to istotne z uwagi na
przyszłe efekty pracy instytucji socjalnych i ich pracowników.
33.Diagnoza sytuacji dziecka w rodzinie
Diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku - diagnoza powinna poprzedzać działalność opiekuńczo - wychowawczą, wskazywać, jakie potrzeby dziecka nie są zaspokajane w środowisku jego życia. Jakie ma zainteresowania i zdolności. Ma również pomóc w ustaleniu, jakiej opieki potrzebuje dziecko.
34.Diagnoza ryzyka uzależnień
Niezwykle ważna jest diagnoza uzależnienia oraz diagnoza sytuacji, w jakiej pacjent się w tej chwili znajduje. Zupełnie inaczej będziemy leczyć kogoś, kto od pięciu lat przyjmuje opiaty i przestał pełnić wszystkie role społeczne, niż osobę, która jeszcze uczy się bądź pracuje, ma rodzinę lub przyjaciół, którzy mogą stanowić dla niej oparcie. W przypadku tego drugiego pacjenta leczenie w ośrodku stacjonarnym może przynieść więcej szkód niż korzyści. Długotrwały kontakt z ludźmi, którzy mają większą niż nasz pacjent wiedzę na temat narkotyków, przerwanie szkoły, rezygnacja z pracy zawodowej, izolacja od niebiorących znajomych może być przyczyną decyzji o przerwaniu leczenia i powrocie do brania. Ważny jest również aspekt ekonomiczny.
Analizujemy funkcjonowanie pacjenta w rodzinie, w różnych rolach społecznych, w szkole. Zajmujemy się przyczynami zaburzeń, identyfikując te jego cechy, które utrudniają adaptację społeczną, oraz czynniki, które spowodowały ukształtowanie się wadliwych wzorców myślenia i zachowania. Przyglądamy się jego schematom poznawczym, wzorcom reagowania emocjonalnego i wzorcom zachowań.