Budżet Unii Europejskiej i jego funkcjonowanie

Unia Europejska jest organizacją międzynarodową, która w ramach pogłębiającej się integracji coraz bardziej zaczyna przypominać swoim działaniem i strukturą państwo federacyjne. Jest to jedyna organizacja międzynarodowa na świecie dysponująca tak szerokimi uprawnieniami wobec swoich członków oraz tak dużym rocznym budżetem (ok. 100 mld euro). Jednocześnie wraz ze wzrostem liczby państw członkowskich i

zwiększającym się zakresem działania UE, coraz częściej dochodzi do sporów dotyczących kierunków rozwoju jej polityk i sposobów ich finansowania. Przede wszystkim od możliwości finansowych UE zależy jej skuteczność działania. Właśnie na tym tle dochodzi od wielu lat do coraz większych rozbieżności w oczekiwaniach państw członkowskich, a możliwościami finansowymi UE. Przez wiele lat rozszerzano zakres polityk wspólnotowych, polegających głównie na udzielaniu wsparcia finansowego, obejmując nimi nowe grupy społeczne, regiony lub gałęzie gospodarki, zwiększając tym samym obciążenia poszczególnych państw. Jednak to doprowadzało do coraz wyraźniejszego podziału na państwa beneficjentów i państwa płatników do budżetu UE. Problemy te narastały jeszcze

bardziej przy każdorazowym rozszerzeniu Unii Europejskiej, gdyż najczęściej powiększała się grupa beneficjentów. W powiększającej się Unii i jednocześnie rosnącymi oczekiwaniami członków coraz trudniej było utrzymać budżet unijny na rozsądnym poziomie możliwym do sfinansowania przez wszystkie państwa, a zarazem zapewniającym w miarę sprawiedliwy podział środków budżetowych. Pod koniec lat osiemdziesiątych rozpoczęto proces reformy finansów publicznych, który trwa z małymi przerwami aż do dnia dzisiejszego. Dotyczy on

trzech głównych elementów: programowania budżetowego, środków własnych UE i wydatków. Poniżej przedstawiony jest obecny system budżetowy UE, który nadal podlega licznym zmianom, a w konsekwencji przystąpienia nowych państw członkowskich z Europy Środkowej i Wschodniej będzie wymagał kolejnej poważnej reformy.

I. Programowanie budżetowe

Perspektywa Finansowa

Proces uchwalania budżetu UE jest wieloetapowy i dość skomplikowany. Mając wiele elementów wspólnych z krajowymi zasadami uchwalania budżetu, musiał jednak być dostosowany do warunków organizacji międzynarodowej, gdzie poza organami tej organizacji bardzo duże wpływy mają państwa członkowskie. Najważniejszym elementem odróżniającym budżet UE od budżetów krajowych jest to, że budżet ten nie może mieć

deficytu . Wszystkie wydatki zaplanowane na dany rok muszą być sfinansowane ze środków własnych UE co oznacza, że wysokość wpłat państw członkowskich jest co roku dostosowywana do potrzeb budżetu. Jednak ten mechanizm nie zawsze funkcjonuje sprawnie i często dochodzi do napięć pomiędzy głównymi organami w kwestiach budżetowych, tj.

Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim i państwami członkowskimi. Lata osiemdziesiąte były okresem, w którym najsilniej uwidoczniły się rozbieżności pomiędzy oczekiwaniami państw członkowskich dotyczące finansowania przez UE coraz większej ilości programów wspólnotowych, a faktycznymi możliwościami finansowymi wspólnoty. W celu zapanowania nad chaotycznym rozwojem finansów Unii i zwiększenia dyscypliny budżetowej, z początkiem lat dziewięćdziesiątych podjęto decyzję o powrocie do idei wieloletniego programowania budżetowego. Postanowiono opracowywać sześcioletnie plany finansowe zwane. Perspektywą Finansową., określające główne elementy budżetu UE w poszczególnych latach. Tryb uchwalania Perspektywy Finansowej jest złożony i zajmuje prawie dwa lata. Jest to przede wszystkim decyzja polityczna państw członkowskich dotycząca kierunku rozwoju

finansów publicznych UE na następne sześć lat. Perspektywa Finansowa jest przyjmowana jednomyślnie na szczycie wszystkich państw członkowskich organizowanym specjalnie w tym celu. Oczywiście państwa członkowskie nie mają pełnej dowolności w uchwalaniu wielkości budżetu UE na poszczególne lata. Istnieją w tym względzie dwa ograniczenia

stanowiące jednocześnie podstawowe wielkości referencyjne przy projektowaniu budżetu. Pierwszym z tych ograniczeń, a zarazem kluczowym pojęciem dla budżetu UE, są appropriations for commitments, czyli środki na zobowiązania. Ta pozycja w budżecie określa maksymalny pułap zobowiązań, jakie w danym roku budżetowym mogą zostać podjęte przez Unię Europejską. Zgodnie z artykułem 3 ustęp 2 decyzji Rady z 29 września 2000 roku w sprawie systemu środków własnych Wspólnot Europejskich, appropriations for commitments nie mogą przekroczyć w ciągu roku budżetowego maksymalnego pułapu 1.335% PNB wszystkich państw członkowskich. Środki na zobowiązania obejmują zarówno

zobowiązania jednoroczne jak i wieloletnie, a ich wielkość nie musi dokładnie odzwierciedlać wysokości wypłat z budżetu w danym roku.

Drugim ograniczeniem wielkości budżetu są appropriations for payments, czyli środki na płatności, określają one wysokość faktycznych wydatków z budżetu w danym roku. Zgodnie z artykułem 3 ustęp 1 ww. decyzji Rady, środki te nie mogą przekroczyć w ciągu roku budżetowego maksymalnego pułapu 1.27 % PNB państw członkowskich. Zmiana tych pułapów wymaga jednomyślnej decyzji wszystkich państw członkowskich. Te dwa pojęcia (appropriations for commitments i appropriations for payments) służą również do określania wielkości poszczególnych rozdziałów w budżecie.

Ze wspomnianych przepisów wynika jasno, że appropriations for commitments mogą być wyższe od appropriations for payments, a ich wielkość i wzajemne relacje należy rozpatrywać na przestrzeni kilku lat budżetowych. W niektórych latach środki na zobowiązania mogą przewyższać środki na płatności, w następnych latach z kolei proporcje te

mogą zostać odwrócone w celu pokrycia zobowiązań z lat poprzednich. 1.27 % PNB państw członkowskich jest zawsze maksymalnym pułapem środków własnych UE na dany rok, które mogą zostać wydatkowane. Powyższe wielkości środków na zobowiązania i na płatności stanowią górne granice referencyjne, których budżety na poszczególne lata nigdy nie osiągają. Faktyczna wielkość środków własnych, jakie w danym roku zostaną zebrane od państw członkowskich określana jest w budżecie w pozycji total appropriations for payments i jest z reguły niższa od wartości maksymalnej. Przeciętnie wielkość budżetu w poszczególnych latach waha się w granicach 1 - 1.19% PNB wszystkich państw UE dla payments app. Różnica pomiędzy pułapami maksymalnymi a planowanymi wielkościami budżetów na poszczególne lata stanowi pewien margines bezpieczeństwa, o który można powiększyć budżet w danym roku w przypadku nieprzewidzianych wydatków, których nie można sfinansować w ramach wcześniej przyjętych limitów. Ten margines pozwala również na ewentualną korektę budżetu jeżeli założenia wzrostu gospodarczego były zbyt optymistyczne i faktycznie planowana wielkość budżetu może się okazać zbyt mała, aby sfinansować wszystkie zaplanowane wydatki.

Perspektywa Finansowa różni się od indykatywnego wieloletniego programowania finansowego, gdyż wielkości budżetów na poszczególne lata są wiążące dla wszystkich organów budżetowych UE. Poza tym przyjęcie przez państwa członkowskie Perspektywy Finansowej nie zwalnia organów Unii Europejskiej od corocznego opracowywania i

uchwalania budżetu. Każdy taki budżet musi respektować ustalenia Perspektywy Finansowej na dany rok budżetowy. Poza wielkościami poszczególnych budżetów Perspektywa Finansowa określa także limity wydatków w poszczególnych rozdziałach budżetu, również wyrażone w dwóch kategoriach: środki na zobowiązania i środki na płatności. Układ rozdziałów w Perspektywie Finansowej odzwierciedla priorytety polityczne jakimi kierowano się przy jej opracowywaniu.

Interinstitutional Agreement

Potwierdzeniem wszystkich ustaleń podejmowanych przez państwa członkowskie w trakcie przyjmowania Perspektywy Finansowej jest Interinstitutional Agreement (porozumienie interinstytucjonalne) pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej i poprawy procedur budżetowych. Jest to akt prawy Unii

Europejskiej, którego stroną są wszystkie organy budżetowe tej organizacji. Ma on na celu zobowiązanie tych organów do przestrzegania postanowień Perspektywy Finansowej. Zawarcie takiego dokumentu jest konieczne dlatego, że sama Perspektywa Finansowa jest dokumentem o charakterze politycznym i jest ustalana tylko przez państwa członkowskie,

więc nie byłaby wiążąca dla innych organów budżetowych. Dopiero potwierdzenie tych ustaleń poprzez przyjęcie aktu prawnego, który jest wiążący dla wszystkich stron zapewnia, że w trakcie uchwalania kolejnych rocznych budżetów UE, wszystkie strony tego procesu będą zobligowane do przestrzegania ustalonych pułapów wydatków. Dokument ten jest

zawsze zawierany na czas trwania danej Perspektywy Finansowej.

Interinstitutional Agreement określa również wiele innych elementów istotnych z punktu widzenia procedury budżetowej. Po pierwsze ustalane są zasady dokonywania technicznych adaptacji Perspektywy Finansowej. Jest to bardzo istotne, gdyż kwoty zawarte w tym dokumencie są wyrażone na podstawie cen obowiązujących w roku przed jego przyjęciem (np. obecna Perspektywa Finansowa oparta jest na cenach z 1999 roku, a

obowiązuje w latach 2000 . 2006). W związku z tym co roku następuje uaktualnienie tych kwot o odpowiednie wielkości inflacji w UE. Pozawala to na dostosowanie rocznych budżetów UE do obecnego poziomu cen i dotychczasowego tempa wzrostu gospodarczego. Poza tym Interinstitutional Agreement określa również tryb zmiany Perspektywy Finansowej i w jakich okolicznościach może to nastąpić. Zmiany (zwiększenie) alokacji w poszczególnych rozdziałach wydatków może nastąpić tylko w związku z nieprzewidzianymi wydarzeniami i tylko do wysokość maksymalnego pułapu tj. 1.27% PNB dla środków na płatności. Nieprzewidziane wydatki najpierw powinny być finansowane z rezerw określonych w rozdziale 6, a dopiero gdy środki te są niewystarczające może dojść do zmiany Perspektywy Finansowej. Każda zmiana Perspektywy Finansowej inicjowana jest propozycją przygotowaną przez Komisję Europejską i zatwierdzana przez Radę i Parlament Europejski.

Jeżeli zmiana ma dotyczyć kwoty większej niż 0.03% PNB Unii Europejskiej, to wtedy Rada musi działać jednomyślnie. To bardzo poważne ograniczenie, gdyż wiele państw jest płatnikami netto do budżetu UE i trudno jest je przekonać do zwiększenia ich obciążeń finansowych. Kolejnym elementem ustalanym w tym dokumencie jest termin rozpoczęcia prac nad nowa Perspektywą Finansową i ewentualne konsekwencje braku jej uchwalenia.

Obecny Interinstitutional Agreement zakłada, że projekt nowej Perspektywy Finansowej Komisja przedstawi przed 1 lipca 2005 roku. Jeżeli jednak Rada i Parlament nie przyjmą jej to w następnych latach będą obowiązywały limity wydatków z ostatniego roku obecnej Perspektywy Finansowej odpowiednio zmodyfikowane o wskaźnik inflacji i dodatkowe

wydatki wynikające z rozszerzenia Unii Europejskiej o nowe kraje członkowskie. Interinstitutional Agreement zawiera również podział wydatków na obowiązkowe i nieobowiązkowe oraz potwierdza zasadę, że wszystkie wydatki UE muszą mieć podstawę prawną w postaci odpowiedniego aktu prawnego (Rozporządzenia, Dyrektywy lub Decyzji).

W związku z narastającymi problemami w uzgodnieniu głębokiej reformy finansów UE oraz po bardzo trudnych negocjacjach, podczas Rady Europejskiej w Berlinie w dniach 24 i 25 marca 1999 państwa członkowskie zdecydowały się na raczej kosmetyczne reformy niektórych wydatków oraz drobne korekty zasad wpłacania składek do unijnego budżetu. Uzgodniony kompromis pozwalał przede wszystkim obecnym beneficjentom na utrzymanie dotychczasowego poziomu dotacji, a płatnikom na nie zwiększanie ich obciążeń. Wypracowano również specjalne rozwiązanie umożliwiające sfinansowanie rozszerzenie UE o sześć nowych państw członkowskich przy zachowaniu dotychczasowych limitów wielkości budżetu UE.

Wspólna Polityka Rolna

Podstawowy wymóg ograniczenia wydatków spowodował konieczność zmniejszenia zasięgu reformy. Rada Europejska dokonała korekt w kształcie kompromisu wypracowanego wcześniej przez ministrów rolnictwa UE. Wysokość budżetu Unii Europejskiej przeznaczonego na Wspólną Politykę Rolną pozostanie niezmieniona i w latach 2000-2006

wyniesie 40,5 miliarda euro rocznie. Na rozwój terenów wiejskich oraz działania weterynaryjne i fitosanitarne przeznaczonych zostanie dodatkowych 14 miliardów euro. Budżet ten może ulec modyfikacji przed pierwszą fazą rozszerzenia UE. Zmiany we Wspólnej Polityce Rolnej zatwierdzone w Berlinie mogą stać się źródłem dodatkowych napięć na wspólnotowym rynku roślin oleistych, mleka i wołowiny. Zrównanie skali dopłat do roślin oleistych z dopłatami do zbóż zmniejszy opłacalność uprawy tych roślin i może spowodować wyparcie ich w strukturze upraw przez zboża. Powiększenie kontyngentów produkcji mleka dla niektórych krajów nastąpi na wiele lat przed obniżeniem cen gwarantowanych mleka. Może to doprowadzić do zwiększenia nadwyżek produktów mleczarskich, które trzeba będzie eksportować (z dopłatami) lub magazynować przez długi okres czasu. Podobne konsekwencje może mieć rozluźnienie zasad podejmowania interwencyjnego skupu wołowiny. Generalnie można stwierdzić, że wprowadzenie uzgodnionych w Berlinie reform WPR przyczyni się do zbliżenia unijnych cen produktów rolnych do poziomu światowego. W największym stopniu dotyczyć to będzie zbóż i roślin oleistych, wieprzowiny i drobiu, w mniejszym stopniu wołowiny i w bardzo niewielkim - mleka. Na reformach tych skorzystają przede wszystkim konsumenci w krajach członkowskich UE, wydatki z unijnego budżetu

przeznaczone na rolnictwo zostaną utrzymane na dotychczasowym poziomie. Zmiany we Wspólnej Polityce Rolnej zmierzają w kierunku zmniejszania wsparcia cenowego i zastępowania go dotacjami wyrównawczymi. Przewidziane rekompensaty nie w pełni pokryją spadek dochodów wynikający z obniżenia cen gwarantowanych. Wywołuje to

niezadowolenie środowisk rolniczych. Zastępowanie wsparcia cenowego dotacjami wyrównawczymi jest natomiast korzystne z punktu widzenia konsumentów, ponieważ dzięki temu mogą zostać obniżone ceny żywności. Obniżone mogą zostać również ceny pasz, co z kolei poprawi pozycję konkurencyjną unijnych rolników na rynku światowym.

Polityka strukturalna

Konkluzje berlińskie zakończyły dyskusję na temat dostępu regionów objętych obecnie Celem 1 polityki strukturalnej (Objective 1 regions) do funduszy z Celu 2 i Celu 3 Decyzje Rady Europejskiej wykluczają udział regionów objętych Celem 1 w funduszach w ramach Celu 2 i Celu 3. Wraz z momentem akcesji nowe państwa członkowskie będą obowiązywały te same kryteria dostępu do funduszy strukturalnych (ERDF, ESF, FEOGA-O,

FIFG). W przypadku Celu 1 będzie to 75% PKB na głowę mieszkańca na poziomie NUTS II w stosunku średniej UE (piętnastki) z ostatnich 3 lat. Warto przypomnieć, że w latach 2000- 2006 na Cel 1 przeznaczone zostanie 69,7% nakładów na fundusze strukturalne. Alokacja dla Celu 2 wyniesie11,5% a Celu 3 12,3%. Oczekuje się, że w przeciwieństwie do funduszy na rolnictwo, które będą uruchomione od razu w momencie akcesji, faktyczne alokacje (appropriations for payments) na operacje strukturalne w pierwszym roku członkostwa będą niższe od wytyczonego pułapu. Progresywny charakter kwot w rozdziale 8 odzwierciedla

spodziewany postępujący wzrost zdolności absorpcyjnych nowych państw członkowskich, które będą w stanie w pełni uczestniczyć w polityce strukturalnej UE w ostatnim roku perspektywy finansowej. W symulacji wzrostu tego czynnika Komisja Europejska posłużyła się przykładem ze zjednoczenia Niemiec i niewielkimi na początku możliwościami wykorzystania pomocy strukturalnej przez nowe landy niemieckie.

Środki własne UE

W czasie szczytu w Berlinie podjęte zostały decyzje dotyczące środków własnych UE. Nie udało się przeprowadzić dużej reformy zasad finansowania Unii Europejskiej, na co miała nadzieję Komisja, dokonano jedynie kilku drobnych modyfikacji. Przede wszystkim

potwierdzono, że maksymalny pułap środków własnych zostaje utrzymany na poziomie 1.27% PNB państw członkowskich oraz że wydatki UE nie mogą rosnąć szybciej niż wydatki państw członkowskich. Wprowadzono też kilka zmian w odniesieniu do zasad obliczania składki państw członkowskich. W odniesieniu do źródeł finansowania dokonano zmian polegających na zwiększeniu z 10 % do 25 % wpływów z ceł i opłat wyrównawczych pozostających w państwie poboru na utrzymanie administracji celnej. Chciano w ten sposób zrekompensować niektórym państwom członkowskim bardzo wysokie koszty utrzymania administracji celnej w związku z posiadaniem np. dużych portów przeładunkowych przez które rozprowadzane są towary do całej UE (np. Holandia). Podjęto również decyzję o stopniowym obniżaniu maksymalnej stopy procentowej stosowanej do określania wysokości wpłat od podatku VAT. W 1999 roku stopa ta wynosiła 1% i ma zostać obniżona do roku 2004 do poziomu 0.50%. Faktycznie państwa członkowskie odprowadzają niższy procent podatku VAT do budżetu UE. Zgodnie zart. 2 ust 4 decyzji Rady w sprawie systemu środków własnych Wspólnot Europejskich państwa członkowskie do wyliczenia swojej składki od VAT stosują tzw. Ujednoliconą stawkę tworzoną poprzez odjęcie od stawki maksymalnej wielkości rabatu brytyjskiego i udziału Niemiec w jego finansowaniu pomniejszonego o 1/3. Po wprowadzeniu stosownych zmian do ww. decyzji Rady związanych z obniżeniem maksymalnej stawki od podatku VAT oraz modyfikacją obciążeń państw członkowskich związanych z pokrywaniem rabatu

brytyjskiego Komisja Europejska przewiduje, że w roku 2004 faktyczna wysokość stawki ujednoliconej stosowanej do obliczenia wpłat od podatku VAT wyniesie ok. 0.38%. W konkluzjach ze szczytu w Berlinie znalazł się również zapis o pozostawieniu rabatu brytyjskiego. Był to bardzo kontrowersyjny element negocjacji, gdyż większość państw członkowskich uważa, że nie ma już podstaw do preferencyjnego traktowania Wielkiej

Brytanii gdyż okoliczności, które w latach osiemdziesiątych przyczyniły się do stworzenia tego mechanizmu już dawno nie istnieją. Jednak w tej kwestii Wielka Brytania była nieustępliwa, odmawiając jakichkolwiek dyskusji na temat rabatu. Ustalono jedynie, że Brytyjczycy nie powinni odnieść korzyści z wprowadzenia korekty technicznej ww. decyzji o środkach własnych związanej z obniżeniem maksymalnej stawki od podatku VAT oraz podwyższeniem ilości tradycyjnych środków własnych (TOR)pozostających w państwie poboru. Również przyjęcie nowych państw członkowskich nie może mieć wpływu nawielkość rabatu. Chodzi o to, aby stopniowe zmniejszanie wydatków przed akcesyjnych związane ze stopniowym przyjmowaniem nowych członków, które obecnie nie są uwzględniane przy liczeniu rabatu brytyjskiego, nadal nie były wliczane pomimo przesunięcia ich do innej pozycji wydatków. Ma to na celu obciążenie także Wielkiej Brytanii kosztami rozszerzenia UE. Wprowadzenie nowych autonomicznych środków własnych wymaga woli politycznej wszystkich państw członkowskich, której na razie nie ma. W Berlinie niewielki sukces odniosły również państwa będące głównymi płatnikami do budżetu UE czyli Austria, Niemcy, Holandia i Szwecja. Nie mogąc doprowadzić do pełnej

reformy zasad finansowania Unii Europejskiej udało im się jedynie nieznacznie ograniczyć wysokość swoich wpłat z tytułu finansowania rabatu brytyjskiego. Zgodnie z decyzją podjętą w Berlinie obciążenia z tego tytułu Austrii, Niemiec, Holandii i Szwecji zostaną obniżone do 25%, kosztem pozostałych państw finansujących ten rabat. To zaś oznacza zwiększenie obciążeń biedniejszych państw członkowskich. Z krótkiego opisu ustaleń .Agendy 2000. wynika że, Perspektywa Finansowa jest podstawowym dokumentem kierunkowym w Unii Europejskiej określającym kierunki polityki tej organizacji na kilka lat. Określa on również przewidywany czas i tryb rozwiązywania bieżących problemów UE. Znając ustalenia Perspektywy Finansowej łatwiej jest przewidzieć możliwości działania Unii w poszczególnych obszarach jej kompetencji.

II. Uchwalanie budżetu UE

Uzgadnianie Perspektywy Finansowej, w której określone są wielkości budżetów na poszczególne lata, nie zwalnia organów Unii Europejskiej od przygotowywania szczegółowych rocznych budżetów. Cała debata budżetowa w praktyce dotyczy tylko pewnych szczegółów dotyczących wydatków w poszczególnych rozdziałach oraz drobnych przesunięć i korekt, gdyż podstawowe wielkości całego budżetu oraz poszczególnych rozdziałów wynikają z obowiązującej w danym czasie Perspektywy Finansowej. Kwestia dochodów budżetowych nie wzbudza już takich emocji na tym etapie dyskusji, ponieważ maksymalna wielkość budżetu została już ustalona i będzie on sfinansowany ze składek państw członkowskich. Głównymi instytucjami biorącymi udział w corocznej procedurze uchwalania budżetu UE są Komisja, Rada i Parlament Europejski, jednak tylko ostatnie dwa organy mają formalne prawo uchwalanie budżetu. Podstawowe zasady procedury budżetowej określone są w art. 268-280 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej Podstawowym zadaniem Komisji Europejskiej jest przygotowanie projektu budżetu. Pierwszym działaniem jest uaktualnienie limitów określonych w Perspektywie Finansowej na dany rok do bieżących wielkości makroekonomicznych. Jak już wcześniej wspomniano, Perspektywa posługuje się kwotami opartymi na cenach z roku poprzedzającego jej przyjęcie. W związku z tym Komisja dostosowuje te wielkości do aktualnych cen w danym roku. Następnie zbierane są wstępne dane z poszczególnych Dyrekcji Generalnych Komisji dotyczące planowanych wydatków. Po przeprowadzonych pierwszych konsultacjach w ramach procedury przewidzianej w Interinstitutional Agreement pomiędzy wszystkimi organami budżetowymi, w kwietniu Komisja przyjmuje wstępny projekt budżetu. Zgodnie z przepisami traktatowymi Komisja ma czas do 1 sierpnia na przesłanie oficjalnie wstępnego projektu budżetu do Rady, jednak w praktyce przesyła go do 15 czerwca. Jednocześnie projekt ten jest nieformalnie przesyłany we wszystkich językach UE do wszystkich organów budżetowych. W tym okresie Komisja ma czas na zbieranie uwag i dokonanie ewentualnej autopoprawki we wstępnym projekcie budżetu. Po otrzymaniu wstępnego projektu budżetu Rada ma czas do 5 października na przyjęcie go i przesłanie do Parlamentu Europejskiego. W tym czasie zgodnie z postanowieniami Interinstitutional Agreement trwają trójstronne konsultacje pomiędzy Komisją, Radę i Parlamentem, dotyczące wydatków obowiązkowych. Pierwszy etap tych konsultacji przeprowadzony jest tylko przy udziale odpowiedzialnego za budżet przedstawiciela Prezydencji (Rada), Przewodniczącego Komisji Budżetowej (Parlament) i Komisarza ds. budżetu. Następny etap konsultacji odbywa się już przy udziale delegacji ze wszystkich trzech organów. Po wypracowaniu porozumienia w sprawie wydatków obowiązkowych Rada przyjmuje wstępny projekt budżetu i wysyła go do Parlamentu już jako oficjalny projekt budżetu. Przyjęcie projektu w Radzie następuje poprzez głosowanie większością kwalifikowaną(62 głosy z minimum 11 państw). Jeżeli Radzie nie uda się przyjąć budżetu do 5 października to Komisja i Parlament maję prawo pozwać Radę do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości za brak działania. Z tej możliwości skorzystano w 1987 roku, ale w związku z uchwaleniem budżetu na 1988 rok Trybunał postanowił nie wydawać orzeczenia w tej sprawie. Parlament ma 45 dni na ustosunkowanie się do przedłożonego projektu budżetu, jeżeli w tym czasie nie zgłosi poprawek to budżet zostaje przyjęty. Jeżeli Parlament zdecyduje się na zgłoszenie poprawek (a taka jest reguła) to projekt wraz z poprawkami wraca do Rady. Parlament uchwala poprawki do budżetu absolutną większością głosów podczas sesji plenarnej. Rada ma 15 dni na ustosunkowania się do poprawek zgłoszonych przez Parlament. Jeżeli w tym czasie Rada nie zmieni żadnej z zaproponowanych poprawek to budżet zostanie przyjęty. W odniesieniu do poprawek zgłoszonych przez Parlament dotyczących wydatków nieobowiązkowych Rada działając większością kwalifikowaną może je zmienić bądź odrzucić. Natomiast w odniesieniu do poprawek dotyczących wydatków obowiązkowych,

jeżeli nie powodują one ogólnego wzrostu obciążeń budżetu, Rada działając większością kwalifikowaną może je zmienić. Jeżeli tego nie zrobi, poprawka Parlamentu pozostaje w mocy. W odniesieniu do poprawek dotyczących wydatków obowiązkowych powodujących wzrost obciążeń budżetu, Rada musi je potwierdzić działając większością kwalifikowaną. W przeciwnym razie nie będą obowiązywały. Decyzje Rady dotyczące wydatków

obowiązkowych podjęte w drugim czytaniu są ostateczne, chyba że Parlament odrzuci cały budżet. W drugim czytaniu Parlament może się już tylko zajmować wydatkami nieobowiązkowymi. W ciągu 15 dni może dokonać ponownych zmian w odniesieniu do tych wydatków lub nie zgłaszać żadnych uwag. Zgłoszone poprawki muszą być przyjęte przez

większość parlamentarzystów, większością trzech piątych głosów. Drugie czytanie w Parlamencie kończy procedurę budżetową i Przewodniczący Parlamentu ogłasza przyjęcie budżetu. Jednak Parlament może się nie zgodzić z decyzjami Rady dotyczącymi wydatków obowiązkowych i wtedy odrzuca budżet w całości (art.272.8 Traktatu). Odrzucenie budżetu nie powoduje negatywnych skutków dla żadnego z organów budżetowych, muszą one jednak rozpocząć pracę nad ostatecznym uchwaleniem budżetu.

Taka sytuacja zdarzyła się już trzy razy, jednak przepisy traktatowe nie regulują precyzyjnie trybu dalszego postępowania. W takiej sytuacji Parlament prosi o nowy projekt budżetu, jednak nie jest jasne kto ma go przedstawić. Może to być zupełnie nowy projekt przygotowany przez Komisję, bądź Rada i Parlament powrócą ponownie do momentu procedury przed odrzuceniem budżetu. Dotychczas zawsze wybierane było drugie

rozwiązanie. Wynika to z faktu, że decyzja Parlamentu o odrzuceniu budżetu ma głównie charakter polityczny, a Unia mimo wszystko potrzebuje budżetu na następny rok. W celu przyspieszenia całej procedury Komisja przygotowuje zmianę do projektu budżetu przyjętego przez Radę w drugim czytaniu. Rada i Parlament rozpoczynają trzecie czytanie projektu, jednak nie ma tu już formalnych procedur, trwa jedynie pragmatyczna dyskusja w celu przyjęcia budżetu. Jeżeli budżetu nie uda się uchwalić przed rozpoczęciem nowego roku to obowiązuje wtedy zasada jednej dwunastej wydatków. Komisja ma prawo otrzymać kwotę równą jednej dwunastej wydatków przewidzianych w omawianym w danej chwili projekcie budżetu, aby zapewnić ciągłość funkcjonowania Unii do momentu uchwalenia budżetu.

Wydatki z budżetu UE

Bardzo często budżet UE określany jest mianem .budżetu wydatków., gdyż tylko poziom wydatków jest głównym elementem ustalanym przez państwa członkowskie. Budżet Unii musi być zbilansowany, więc wielkość wpłat z państw członkowskich zostaje dostosowana do aktualnych potrzeb, nie można jednak zaplanować większych wydatków niż przewidziane w Perspektywie Finansowej wielkość budżetu. W związku z tym debata

dotyczy głównie uszczegółowienia wydatków na poszczególne polityki unijne. Jest wiele sposobów prezentowania unijnych wydatków, dzieląc je na obowiązkowe lub nieobowiązkowe lub na podstawie instytucji upoważnionych do ich wydatkowania, ale najpopularniejsze jest przedstawianie zgodnie z układem rozdziałów w budżecie. Środki

przewidziane w budżecie muszą być wydane w ciągu roku.

Wydatki rolne

Wydatki na rolnictwo, zgodnie z ustaleniami .Agendy 2000. kształtują się na

poziomie 40 . 42 mld euro rocznie, co stanowi ok. 45% wszystkich wydatków z budżetu UE. Zdecydowana większość pieniędzy, bo ok. 38 mld euro, wydawana jest na realizację Wspólnej Polityki Rolnej, reszta przeznaczona jest na finansowanie rozwoju obszarów wiejskich. W ramach WPR główne wydatki nastawione są na regulację rynku rolnego poprzez dopłaty bezpośrednie dla rolników, dopłaty do eksportu produktów rolnych do krajów trzecich itp. Są to bezpośrednie wypłaty dla rolników związane z rodzajem ich działalności, oczywiście na podstawie udokumentowanej wielkości produkcji. Od 1988 roku w ramach tego rozdziału wspomagana finansowo jest również deprecjacja nowo tworzonych zapasów oraz połowa kosztów związanych z programem odłogowania ziemi rolnej. Z tego rozdziału finansowane są również wydatki na wsparcie rybołówstwa. Należy jednak nadmienić, że na przestrzeni ostatnich lat Unia podjęła szereg działań mających na celu ograniczenie kosztów funkcjonowania WPR poprzez redukcję cen podstawowych produktów rolnych, zbliżając je do cen światowych oraz większe wspieranie działań mających na celu ograniczenie wielkości produkcji rolnej. Doprowadziło to do znacznego zmniejszenia udziału wydatków z tego rozdziału w stosunku do wielkości budżetu (z 60% w 1988 do ok. 45% w 2001).

Działania strukturalne

W tym rozdziale zagwarantowane są środki na finansowanie dwóch dużych

funduszów unijnych: Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności. Jest to drugi pod względem wielkości rozdział w budżecie Unii, a wysokość alokowanych tam środków wynosi ok. 30 mld euro rocznie, co stanowi ok. 30% wydatków Unii Europejskiej. W przeciwieństwie do wydatków na rolnictwo, aby móc skorzystać z tych środków państwa członkowskie muszą przedstawić właściwe programy ich wykorzystania oraz zapewnić

odpowiedni poziom ich współfinansowania. Ponad 90% środków zaplanowanych w tym rozdziale przeznaczona jest na finansowanie Funduszy Strukturalnych, które obejmują trzy cele wsparcia:

Cel 1 . wspieranie rozwoju regionów,

Cel 2 . wspieranie zmian społecznych i ekonomicznych w regionach dotkniętych strukturalnymi problemami gospodarczymi,

Cel 3 . wspieranie walki z bezrobociem. Realizacja tych celów ma za zadanie wyrównanie poziomu rozwoju w całej Unii Europejskiej. Większość środków przeznaczonych na działanie Funduszy Strukturalnych (ok. 70%) alokowane jest na realizację Celu 1. Z Funduszu Spójności, który jest dużo mniejszy, finansowane są programy mające na celu poprawę infrastruktury w państwach członkowskich (np. budowa autostrad) oraz ochronę środowiska (np. budowa oczyszczalni ścieków). Z funduszu tego korzystają cztery państwa (Hiszpania, Portugalia, Grecja i Irlandia), których PNB per capita jest niższy niż 90% średniej państw Unii Europejskiej. Połowę z tych środków wykorzystuje Hiszpania, natomiast tylko ok. 10% przekazywana jest Irlandii. Zarówno Fundusze Strukturalne, jak i Fundusz Spójności są programami wieloletnimi, a w każdym rocznym budżecie zaplanowane są środki na pokrycie kosztów ponoszonych przez państwa członkowskie, w ramach realizacji poszczególnych kontraktów. Jeżeli jednak środki nie zostaną zakontraktowane i wydatkowane w wyznaczonym czasie to przepadają i wracają do ogólnej puli niewykorzystanych środków budżetowy. Środki te są później zwracane państwom członkowskim w ramach rozliczania ich wpłat do budżetu UE.

Polityka wewnętrzna

Z tego rozdziału wypłacane są środki na realizację działań mających głownie na celu dokończenie budowy Jednolitego Rynku. Środki przewidziane w tym rozdziale stanowią ok. 7% budżetu (6 mld Euro). Główne działania finansowane z tego rozdziału to:

- programy kontroli produkcji niektórych produktów rolnych (np. wina, oliwek, jarzyn),

- tworzenie i rozwój wspólnej polityki transportowej,

- szkolenia i programy edukacyjne, kulturalne i informacyjne,

- polityka energetyczna, bezpieczeństwo nuklearne i problematyka środowiska naturalnego,

- powiększanie zakresu Jednolitego Rynku,

- poprawianie konkurencyjności przemysłu wspólnotowego poprzez wspieranie badań naukowych i rozwoju technologicznego.

Badania naukowe i rozwój technologiczny są dziedzinami szczególnie wspieranymi w Unii Europejskiej. W tym celu uruchomiono wiele programów finansowanych z budżetu UE, a wielkość przekazywanych środków waha się pomiędzy ½ a 2/3 wszystkich alokacji przewidzianych w tym rozdziale.

Działania zewnętrzne

Rozdział ten obejmuje wszystkie działania Unii Europejskiej na korzyść państw trzecich. Część z tych działań ukierunkowana jest geograficznie, a część ma charakter horyzontalny. W rozdziale tym alokowane jest około 5% środków budżetu UE. Przykładem działań horyzontalnych finansowanych prze UE są:

- pomoc humanitarna,

- inicjatywy na rzecz demokracji i praw człowieka

- wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa,

- składki UE do organizacji międzynarodowych działających na rzecz krajów rozwijających się,

- opłaty za korzystanie z łowisk państw trzecich.

Do programów o charakterze geograficznym można zaliczyć:

- Program TACIS dla krajów byłego ZSRR,

- Współpracę z krajami rozwijającymi się Azji i Ameryki Łacińskiej,

- Programy dla Afryki Południowej.

Wydatki Administracyjne

Z tego rozdziału finansowane jest funkcjonowanie administracji Unii Europejskiej. W 2002 roku alokowano na ten cel ok. 4,7 mld euro. W rozdziale tym przewidziane są środki na pensje dla pracowników, emerytury, utrzymanie budynków, publikacje dzienników urzędowych i innych dokumentów oraz finansowanie przedstawicielstw dyplomatycznych Unii Europejskiej w państwach trzecich.

Rezerwy

W 2002 roku w tym rozdziale są trzy rezerwy:

- monetarna w wysokości 250 mln euro na pokrycie wahnięć kursowych euro do dolara i w ramach Europejskiego Systemu Monetarnego,

- na pomoc w nagłych przypadkach w wysokości 200 mln euro dla państw z poza UE,

- na gwarancje pożyczek w wysokości 200 mln euro dokonywanych przez wspólnoty dla państw trzecich. Ze względu na wprowadzenie euro ryzyko kursowe w UE praktycznie przestało istnieć więc podjęto decyzję o zlikwidowaniu tej rezerwy od 2003 roku. Pieniądze z tego rozdziału

mogą być wydatkowane tylko na cele, które nie mogły zostać przewidziane podczas projektowania budżetu.

Pomoc przedakcesyjna

Rozdział ten zastał utworzony w 2000 roku w celu finansowania rozbudowanej pomocy dla państw negocjujących z UE. Z tych środków finansowane są takie programy jak: Phare, Sapard i Ispa. Pieniądze nie wykorzystane przez państwa kandydackie wracają do państw członkowskich. Wielkość alokacji w tym rozdziale to 3 120 mln euro rocznie.

Europejski Bank Inwestycyjny

Z formalnoprawnego punktu widzenia Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) nie jest instytucją finansową ani Wspólnoty Europejskiej, ani Unii Europejskiej. Jest on natomiast bankiem międzypaństwowym, dysponującym pełną autonomią, powołanym do realizacji zadań będących istotnym elementem procesów integracyjnych w ramach UE. EBI ma osobowość prawną, w związku z czym może być stroną przed sądami wspólnotowymi i sądami krajowymi. Założono go 25 marca 1957 r. na podstawie postanowień Traktatu Rzymskiego ustanawiającego EWG (obecnie WE), a działalność rozpoczął 1 stycznia 1958 r. Status prawny Banku oraz jego zadania są regulowane przez art. 266 i 267 Traktatu o WE. Siedzibą EBI jest Luksemburg.

Członkostwo i kapitał zakładowy

Członkami EBI są państwa członkowskie UE, które wniosły wkład do jego kapitału zakładowego. Kapitał zakładowy EBI pochodzi więc z wkładów państw członkowskich i ze środków uzyskanych na międzynarodowych rynkach kapitałowych. Wielkość udziału poszczególnych państw członkowskich w kapitale zakładowym jest określana na podstawie wartości PKB danego kraju i liczby jego mieszkańców. Państwa członkowskie wpłacają 20% ogólnej sumy subskrybowanego kapitału (1/4 w złocie, a 3/4 w walutach narodowych). Pozostała część ma charakter funduszu gwarancyjnego za zobowiązania EBI i jest wpłacana na żądanie Banku. Zarówno subskrybowany kapitał, jak i wielkość udziału państw członkowskich mogą być zwiększone na mocy jednomyślnej decyzji Rady Gubernatorów, co już kilkakrotnie miało miejsce. Również przystąpienie nowych państw członkowskich do UE powoduje zwiększenie kapitału zakładowego Banku. Pierwotna wartość kapitału zakładowego EBI w 1958 r. stanowiła 1 mld jednostek rozrachunkowych. Od 1 stycznia 1999 r. kapitał zakładowy Banku wynosi 100 mld euro. 1 Europejska jednostka rozrachunkowa utworzona w 1958 r. na mocy art. 4 Statutu Banku oparta została na parytecie złota 1 j. r. = 0,8867088 g złota = 1 USD. 10 lipca 1974 r. zdecydowano, że będzie ona określona przez koszyk walut każdego z państw WE. Od 1 stycznia 1981 r. jednostka nosiła nazwę Europejskiej Jednostki Walutowej (European Currency Unit - ECU) i była podstawa wszelkich rozliczeń. W miarę przystępowania nowych państw do Wspólnot skład koszyka walut ECU się zmieniał. Kursy poszczególnych walut w stosunku do ECU były ogłaszane codziennie w „Dzienniku Urzędowym Wspólnot”. Od 1 stycznia 1999 r. jednostka księgowania jest euro. Międzynarodowy kod ISO dla euro to EUR. Bank może zwiększyć środki finansowe poprzez zaciąganie pożyczek i emisją obligacji do wysokości 250% swego kapitału zakładowego. Pożyczki i obligacje maja dużo większe znaczenie jako źródło pozyskiwania środków na inwestycje niż wkłady państw członkowskich.

Cele, zasady i główne obszary działalności

Zgodnie z art. 267 Traktatu o WE, zadaniem EBI jest przyczynianie się, dzięki środkom pochodzącym z rynku kapitałowego i źródeł własnych, do zrównoważonego i stabilnego rozwoju rynku wewnętrznego Wspólnoty.

Działając jako instytucja non profit, EBI udziela pożyczek i gwarancji,

umożliwiających finansowanie projektów we wszystkich sektorach gospodarki. Projekty finansowane przez Bank na terytorium UE muszą

przyczyniać się do realizacji takich celów, jak:

• wspieranie rozwoju mniej rozwiniętych regionów UE,

• modernizacja lub przekształcenia przedsiębiorstw bądź tworzenie,

w związku ze stopniowym organizowaniem wspólnego rynku nowych

placówek, które ze względu na swoje rozmiary lub swój charakter

nie mogą być w pełni finansowane ze środków będących do dyspozycji poszczególnych członków Wspólnoty,

• finansowanie przedsięwzięć, którymi zainteresowanych jest wspólnie

kilku członków Wspólnoty i które, ze względu na swoje rozmiary lub na swój charakter, nie mogą być w pełni sfinansowane ze środków będących do dyspozycji poszczególnych członków Wspólnoty,

• poprawa stanu europejskiej infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej,

• ochrona środowiska naturalnego, podnoszenie poziomu życia oraz

promowanie rozwoju terenów zurbanizowanych,

• osiąganie celów wspólnotowych w zakresie energetyki,

• podnoszenie międzynarodowej konkurencyjności przemysłu,

• wspieranie działalności małych i średnich przedsiębiorstw,

• rozbudowa i modernizacja infrastruktury miejskiej w sektorze

ochrony zdrowia i edukacji w ramach Amsterdamskiego Programu

Działań Specjalnych (Amsterdam Special Action Programme), wspierającego

wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia. Poza terytorium UE Bank kieruje się zasadami wspólnotowej polityki wspierania rozwoju, udzielając kredytów na inwestycje w ponad 120 krajach Afryki, Karaibów i Pacyfiku, w basenie Morza Śródziemnego, w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w Azji i Ameryce Łacińskiej. Rozszerzenie działalności EBI na obszary inne niż terytorium UE było możliwe w wyniku upoważnienia Banku do takiej działalności przez jego państwa członkowskie. W ramach zadań wyznaczonych przez postanowienia art. 267 Traktatu o WE Bank udziela kredytów i gwarancji pożyczkobiorcom, zarówno prywatnym, jak i publicznym, wspierając inwestycje realizowane we wszystkich sektorach gospodarki - przy czym są to, zazwyczaj, projekty na dużą skalę. Umowy są zawierane przez Bank bezpośrednio z wnioskodawcami bądź z podmiotami pośredniczącymi (rządy, banki) - w zależności od wielkości projektu. Rządy państw są podmiotami umów kredytowych z reguły w przypadku projektów o wartości przekraczającej 25 mln euro. Projekty średniej wielkości są natomiast finansowane pośrednio, przez linie kredytowe udostępniane bankom i innym instytucjom finansowym, działającym na poziomie lokalnym, regionalnym lub europejskim. EBI wymaga dla swoich pożyczek i linii kredytowych gwarancji państwa lub innych instytucji o pierwszorzędnej wiarygodności finansowej - z wyjątkiem tych, w przypadku których pożyczkobiorcą jest rząd. Udzielenie pożyczki na realizację konkretnego projektu wymaga także zaangażowania innych źródeł finansowych. EBI jest bowiem uzupełniającym źródłem finansowania, którego udział w realizowanych inwestycjach nie przekracza

50%. W praktyce projekty wspomagane przez Bank są bardzo często

współfinansowane przez najbardziej wiarygodne międzynarodowe instytucje finansowe, wśród których główne miejsce zajmuje Bank Światowy. EBI udziela pożyczek średnio- i długoterminowych. W przypadku inwestycji przemysłowych okres kredytowania wynosi 7-11 lat, natomiast w odniesieniu do przedsięwzięć infrastrukturalnych, w tym także z dziedziny energetyki, do 20 lat. Ponieważ kryterium działalności EBI nie jest maksymalizacja zysków, warunki udzielania pomocy finansowej są bardzo korzystne, na co wpływają także: wysoka wiarygodność finansowa Banku (najwyższy wskaźnik AAA) i jego udziałowców, niezależność stosowanych kryteriów, dotychczasowe osiągnięcia i tradycje ułatwiające

pozyskiwanie środków na międzynarodowym rynku kapitałowym.

Oprocentowanie pożyczek ustalane jest dwojako: EBI określa poziom

stałej stopy procentowej z jednoczesnym zastosowaniem zmiennego koszyka walut lub też zmienną stopę procentową - w tej opcji kredyt określony jest w jednej walucie. Stopy procentowe ustalane są przez EBI cztery razy w roku i odzwierciedlają koszty działalności Banku w poprzednim okresie. Ich wysokość jest jednakowa dla wszystkich wnioskodawców. Okres karencji spłaty pożyczek jest zróżnicowany: zależy od długości okresu kredytowania, z reguły jednak nie przekracza 5 lat.

Ponieważ EBI angażuje się w finansowanie różnorodnych inwestycji,

wymagających zróżnicowanej dokumentacji, nie istnieje standardowy,

ustalony przez Bank, zestaw dokumentów przedkładanych przez wnioskodawcę ubiegającego się o pożyczkę. Przygotowano natomiast ogólny zestaw informacji pomocnych przy wypełnianiu wniosków aplikacyjnych. Zgodnie z nimi, podmioty takie jak przedsiębiorstwa powinny umieścić we wniosku stosowne informacje dotyczące ich statusu prawnego, udziałowców, głównych partnerów i ich wyników finansowych. Poza tym wniosek musi zawierać także dane techniczne dotyczące realizowanego projektu (wielkość produkcji, rodzaj stosowanych technologii itp.), ekonomiczne (sprzedaż, pozycja na rynku, przewidywane tendencje kształtowania się poziomu cen, popytu, odniesienie do zewnętrznych uwarunkowań gospodarczych itp.), finansowe (plan realizacji projektu, harmonogram wydatków itd.). Wszystkie te informacje są podstawą oceny projektu i podlegają skrupulatnej analizie ze strony pracowników Banku. EBI przywiązuje dużą wagę do wstępnej oceny projektów (project appraisal). Projekty analizowane są przez grupę inżynierów, ekonomistów i analityków finansowych, współpracujących także z wnioskodawcą. W pierwszej kolejności ocena wniosku skupia się na tzw. Odpowiedniości (liability of the project), to znaczy odpowiedzi na pytanie, czy przyczynia się on do realizacji tych wspólnotowych celów,

za których promocję EBI jest odpowiedzialny. Zgodność charakteru

inwestycji z priorytetami działalności EBI, które są z kolei konsekwencją

kierunków przyjętych w politykach wspólnotowych, jest istotnym czynnikiem wpływającym na decyzję o przyznaniu dofinansowania.

Ocenie podlega także strona ekonomiczna, techniczna i finansowa wniosku. Szczególną uwagę zwraca się na kwestie ochrony środowiska oraz zgodność wniosków z prawem. Ocena projektu jest dokonywana na prośbę instytucji, która ze strony danego państwa zajmuje się współpracą z Bankiem. Koszt oceny projektu ponosi EBI. Cała procedura jest poufna, a jej realizacja, z udziałem kredytobiorcy, umożliwia mu wykorzystanie doświadczenia i wiedzy fachowej pracowników Banku, zdobytych podczas

pracy nad projektami przygotowywanymi w państwach członkowskich

Unii. Analizując przygotowanie inwestycji, Bank uwzględnia także, poza opinią państwa członkowskiego zaangażowanego w projekt, opinię Komisji Europejskiej. Po zakończeniu oceny projekt jest przekazywany do analizy i aprobaty Zarządu, a następnie do Rady Dyrektorów, która podejmuje

ostateczną decyzję o udzieleniu pożyczki. Od momentu podpisania kontraktu pożyczkowego realizacja projektu jest stale monitorowane przez EBI, dzięki czemu może on odpowiednio reagować w sytuacji wystąpienia dodatkowych potrzeb finansowych, jak również stoi na straży właściwego, zgodnego z prawem i pierwotnym przeznaczeniem wykorzystania przyznanych środków. Ostatecznie Bank ocenia, czy inwestycja została zrealizowana zgodnie z umową i ocenia jej rezultaty. Finansowanie inwestycji ze środków własnych Banku jest kierowane do rządów wszystkich państw, natomiast ze środków obciążonych ryzykiem kredytowym realizuje się projekty inicjowane przez rządy państw członkowskich UE oraz rządy państw będących stroną umów zawieranych przez Wspólnotę. Bank wymaga od instytucji ubiegających się o dofinansowanie publikowania ogłoszeń o przetargach na realizację projektów w Dzienniku Urzędowym UE oraz, jeśli tylko jest to niezbędne, w innych publikatorach, np. o charakterze lokalnym. Inwestorzy są zobowiązani do stosowania formularzy wypełnionych w jednym z oficjalnych języków Unii (obecnie jest ich 11), zgodnych z międzynarodowymi standardami i specyfikacjami. Nie bierze się pod uwagę narodowości wnioskodawcy inwestora; projekty oceniane są wyłącznie pod względem formalnym i merytorycznym. Zasady ustanowione przez Bank, dotyczące procedur ubiegania się o dofinansowanie projektów realizowanych poza obszarem UE, nakładają na wnioskodawców pełną odpowiedzialność za realizację inwestycji - w szczególności dotyczy to jej aspektów prawnych, takich jak np. odpowiednie wypełnienie specyfikacji przetargowej czy administrowanie projektem. Udział EBI ogranicza się do kontrolowania stopnia wypełnienia warunków, które stanowiły podstawę podjęcia pozytywnej decyzji o przyznaniu dofinansowania, zgodności

zastosowanych procedur z tymi, które obowiązują w Banku. W stowarzyszonych z WE państwach Europy Środkowej i Wschodniej

EBI angażuje swoje środki przede wszystkim w projekty zmierzające

do rozwoju infrastruktury (transport, telekomunikacja, energetyka),

poprawy stanu środowiska naturalnego i zwiększenia konkurencyjności

przedsiębiorstw. W dziedzinie transportu i telekomunikacji projekty te służyć mają modernizacji narodowych sieci transportowych oraz rozwojowi ich połączeń z sieciami innych państw, w tym głównie członków UE (Trans European Networks - TEN-s). Na obszarze ponad 70 krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku stowarzyszonych z WE, poprzednio w ramach Konwencji z Lome, a od czerwca 2000 r. Konwencji z Cotonou, środki finansowe EBI przeznaczane są przede wszystkim na budowę podstawowej infrastruktury niezbędnej do rozwoju gospodarczego tych krajów (budowa i modernizacja elektrowni, budowa linii przesyłu energii, eksploatacja złóż gazu i ropy naftowej). W ostatnich latach EBI prowadzi bardzo aktywna działalność w ramach nowej polityki Śródziemnomorskiej UE. Polityka UE w tym regionie, której ramy określa Deklaracja barcelońska z 1995 r., zmierzała do utworzenia do 2010 r. Eurośródziemnomorskiego partnerstwa ekonomicznego, finansowego, politycznego, kulturalnego i społecznego. Państwa Śródziemnomorskie uzyskały bezzwrotną pomoc finansową (program MADA) oraz dostęp do kredytów EBI. Ze środków Banku są finansowane inwestycje głównie w dziedzinie infrastruktury, ochrony środowiska, telekomunikacji, przemysłu i turystyki.

Mechanizm podejmowania decyzji

Organy

Bank ma własną strukturę administracyjną i samodzielne organy decyzyjne,

wyraźnie oddzielone od innych organów (instytucji) UE, aczkolwiek ściśle z nimi współpracujące. Zgodnie z art. 8 Statutu EBI, Bank jest kierowany i zarządzany przez:

- Radę Gubernatorów,

- Radę Dyrektorów, zwaną również Rada Administracyjna,

- Zarząd,

- Komitet Kontrolerów (Rewidentów Księgowych).

Rada Gubernatorów

Składa się ona z ministrów nominowanych przez państwa członkowskie

po jednym z każdego państwa. Do jej obowiązków należy:

1) ustalanie ogólnych kierunków polityki kredytowej Banku,

2) decydowanie o podwyższeniu kapitału zakładowego (art. 4 i 5

Statutu),

3) realizowanie uprawnień przyznanych w art. 6 Statutu, odnoszących

się do preferencyjnych kredytów zaciąganych przez Bank w państwach

członkowskich UE,

4) powoływanie członków Rady Dyrektorów i Komitetu Zarządzającego,

5) zatwierdzanie corocznego raportu na temat działalności EBI przygotowywanego przez Radę Dyrektorów,

6) zatwierdzanie bilansu, rachunków zysku i strat,

7) zatwierdzanie procedur, formalnych zasad funkcjonowania Banku.

Ponadto, zgodnie z art. 18 Statutu, Rada Gubernatorów, działając na podstawie propozycji Rady Dyrektorów, podejmuje decyzję o przyznaniu kredytu na realizację inwestycji realizowanej w całości lub częściowo poza obszarem UE. Rada jest również organem właściwym do decydowania o zawieszeniu operacji bankowych, a także likwidacji Banku - w sytuacjach, kiedy zachodzi taka konieczność. Rada podejmuje decyzje większością głosów jej członków. Większość ta musi reprezentować co najmniej 50% kapitału zakładowego EBI. Każde państwo członkowskie dysponuje natomiast taką liczbą głosów, jaka mu przysługuje podczas głosowania ważonego w Radzie UE.

Rada Dyrektorów

Składa się ona z dyrektorów i 13 zastępców. Są oni mianowani na kadencje 5-letnie. Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania mają po 3 miejsca; Hiszpania ma 2 miejsca; pozostałe państwa członkowskie mają po 1 miejscu, a 1 dyrektor jest mianowany przez Komisję Europejską. Stosowne proporcje są także zachowane w przypadku zastępców dyrektorów. Członkowie Rady Dyrektorów rekrutują się z grona wysokich urzędników banków, instytucji finansowych lub gospodarczych, a ich niezależność i kompetencje nie mogą budzić wątpliwości. Mają oni status funkcjonariuszy europejskich i za swą działalność odpowiadają tylko przed Bankiem. Rada ma wyłączne prawo podejmowania decyzji dotyczących przyznawania pożyczek i udzielania gwarancji bankowych, ustalania stop procentowych,

a także zaciągania pożyczek przez Bank. Nadzoruje zgodność funkcjonowania Banku z postanowieniami Traktatu Rzymskiego i Statutu

EBI oraz wytycznymi Rady Gubernatorów. Rada Dyrektorów na koniec każdego roku finansowego przedkłada Radzie Gubernatorów raport z działalności EBI, który, po uzyskaniu akceptacji, jest publikowany. Pracami Rady Dyrektorów kieruje przewodniczący.

Zarząd

Jest to organ wykonawczy EBI. Na jego czele stoi prezes, wspomagany

przez 7 wiceprezesów. Są oni mianowani przez Radę Gubernatorów

na wniosek Rady Dyrektorów. Mają status funkcjonariuszy europejskich i odpowiadają tylko przed Bankiem. Ich kadencja trwa 6 lat i jest odnawialna. Organ ten zarządza bieżącą działalnością Banku pod nadzorem Rady Dyrektorów. Prezesowi Zarządu podlega personel EBI. Jest on zgrupowany w 7 Departamentach oraz w Dziale Doradztwa Technicznego. W końcu 2000 r. personel EBI liczył 1.033 osoby.

Narodowy Bank Polski

Komitet Kontrolerów (Rewidentów Księgowych)

Składa się z 3 kontrolerów mianowanych przez Radę Gubernatorów spośród wysokich urzędników organów kontrolnych państwczłonkowskich

EBI na trzy lata, z możliwością reelekcji. Sprawdza prawidłowość prowadzenia operacji oraz ksiąg Banku. Zatwierdza również bilans i rozrachunek zysków i strat.

Procedura podejmowania decyzji

Decyzje poszczególnych organów EBI, w zależności od ich rangi merytorycznej, mogą być podejmowane jednomyślnie lub większością

głosów (różne warianty tej większości). Przy podejmowaniu decyzji

kwalifikowana (ważona) większością głosów poszczególne państwa

członkowskie EBI mają różne liczby głosów, w takich samych proporcjach

jak w Radzie Unii. Posiedzenia organów Banku maja charakter zamknięty.

Współpraca EBI z głównymi organami (instytucjami) UE

Przyczyniając się do realizacji nadrzędnych celów wspólnotowych umacniania procesów integracyjnych i zrównoważonego rozwoju gospodarczego Unii - EBI ściśle współpracuje z innymi instytucjami

UE, jednocześnie zachowując własną niezależność administracyjną

i procedury decyzyjne. Współdziałanie to gwarantuje optymalną efektywność stosowanych przez Bank instrumentów, umożliwia wsparcie inwestycji o szczególnie istotnym, z punktu widzenia interesu wspólnotowego, znaczeniu, zarówno na obszarze Unii, jak i poza nią. EBI uczestniczy także w informowaniu innych instytucji UE, jak również opinii publicznej o postępach w realizacji celów wspólnotowych poprzez udział w przygotowywaniu różnych publikacji i raportów. Głównym partnerem EBI jest Komisja Europejska. Instytucja ta, pełniąca w systemie instytucjonalnym UE funkcje inicjatywy ustawodawczej, zarządzania, kontroli i reprezentowania Unii na zewnątrz, ma swą reprezentację w Radzie Dyrektorów EBI i opiniuje propozycje finansowe Banku. Współpraca tych instytucji dotyczy w szczególności takich kwestii, jak: wprowadzanie zasad polityki rozwoju regionalnego, ochrony środowiska, transportu oraz realizacja przedsięwzięć podejmowanych wspólnie z krajami spoza Unii.

Z Radą Unii, instytucja wyposażona przede wszystkim w kompetencje

ustawodawcze i koordynacji polityki gospodarczej państw członkowskich

UE, EBI współpracuje w zakresie realizacji tych polityk wspólnotowych,

które odnoszą się do obszaru działań Banku. Przewodniczący Banku ma

prawo uczestniczenia w posiedzeniach Rady Unii i prezentowania opinii

we wspólnych sprawach (rozwój transeuropejskich sieci transportowych,

komunikacyjnych, telekomunikacyjnych i innych, jak również w sprawach

dotyczących finansowych aspektów współpracy Unii z krajami trzecimi).

W ramach współpracy Banku z Rada Europejska, nadrzędna instytucja polityczna UE, nadająca impuls jej rozwojowi, wspomaga on przygotowywanie prac Rady oraz sporządza raporty na temat własnego wkładu w realizację celów wspólnotowych, jak również opracowuje prognozy w zakresie przewidywanego wzrostu gospodarczego państw członkowskich UE. Szczególny wymiar ma współpraca EBI z Parlamentem Europejskim, którego znaczenie w systemie instytucjonalnym UE ciągle rośnie. Obie instytucje informują się wzajemnie o podejmowanych działaniach, inicjowane są również wzajemne kontakty na wysokim szczeblu. Bank, na zaproszenie Parlamentu, uczestniczy w pracach niektórych komisji parlamentarnych, wspomaga opracowanie przez Radę Unii lub Komisję Europejską odpowiedzi na pytania stawiane przez Parlament dotyczące działań EBI. Wszelkie spory, które mogą wyniknąć między Bankiem a państwami członkowskimi UE, rozstrzyga Trybunał Sprawiedliwości, stojący na straży nienaruszalności postanowień traktatów. Decyduje on również o legalności decyzji podejmowanych przez EBI i jego organy. Na podstawie odpowiednich klauzul arbitrażowych lub rozszerzających jego kompetencje Trybunał może również rozstrzygać spory między Bankiem a pożyczkodawcami i pożyczkobiorcami. Jest on również właściwy do rozstrzygania sporów między EBI a jego personelem.

Jako instytucja zarządzająca publicznymi środkami UE Bank podlega

kontroli Trybunału Obrachunkowego, sprawującego nadzór nad gospodarką finansowa Unii. Jest ona jednak ograniczona wyłącznie do dochodów i wydatków wspólnotowych, zarządzanych przez EBI. Bank jest, obok Komisji Europejskiej i 80 banków z obszaru Unii Europejskiej,

głównym udziałowcem utworzonego w 1994 r. Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, którego celem jest finansowanie infrastruktury

transeuropejskiej oraz inwestycji kapitałowych.

Europejski Bank Centralny

Geneza, członkostwo i status prawny Banku

Europejski Bank Centralny (EBC) jest najmłodszą instytucja finansowa

UE i jedną z najmłodszych w świecie. Z formalnoprawnego punktu widzenia

jest on jednak nie instytucją finansową Unii, lecz jednym z najważniejszych wyspecjalizowanych organów Wspólnoty Europejskiej (ale nie Unii Europejskiej), którego działalność dotyczy wyłącznie obszaru Unii Gospodarczej i Walutowej. Powstał 1 czerwca 1998 r. w wyniku przekształcenia, działającego podczas drugiego etapu budowy Unii

Gospodarczej i Walutowej, Europejskiego Instytutu Walutowego.

Utworzenie Banku jest konsekwencja decyzji państw członkowskich

UE o przejściu z dniem 1 stycznia 1999 r. do budowy trzeciego etapu

UGW i wprowadzeniu wspólnej waluty, euro. EBC został ukształtowany

na wzór banku centralnego Niemiec - Bundesbanku - ze względu na jego renomę i dużą niezależność od władz politycznych oraz najlepsze

przystosowanie do działania w systemie państwa federalnego. Wybór

Bundesbanku jako wzorca częściowo był również podyktowany chęcią zjednania dla UGW nieufnego społeczeństwa niemieckiego. Siedziba EBC jest Frankfurt nad Menem. Podstawą prawną powstania EBC stanowi traktat o WE, który jednocześnie przewiduje utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych, ESBC (art. 8 Traktatu). Statuty EBC i ESBC zostały, w formie protokołu, dołączone do Traktatu o WE jako jego integralna część. W skład ESBC wchodzą: EBC i narodowe banki centralne 15 państw członkowskich UE. EBC oraz narodowe banki centralne dwunastu (po przystąpieniu Grecji do strefy euro od 1 stycznia 2001 r.) państw członkowskich UE tworzą natomiast tzw. Eurosystem, potocznie określany jako Euroland. Poza nim pozostają ciągle jeszcze Dania, Szwecja i Wielka Brytania. ESBC nie ma osobowości prawnej. Taką osobowość prawną ma natomiast EBC. Na terytorium każdego z państw członkowskich korzysta on z najszerszej zdolności prawnej, może nabywać lub zbywać ruchomości i nieruchomości oraz być stroną przed sadami wspólnotowymi

w zakresie legalności aktów prawnych, które ustanowił, oraz w sytuacji

zaniechania działalności ustawodawczej (legitymacja bierna). Ma również legitymację czynna do kwestionowania aktów innych organów UE w celu ochrony własnych uprawnień. EBC na terytorium państw członkowskich korzysta z przywilejów i immunitetów o charakterze funkcjonalnym, czyli takich, jakie są konieczne do wypełnienia jego zadań, na warunkach określonych w Protokole w sprawie przywilejów i immunitetów, dołączonym do Traktatu o WE oraz w Statucie Banku. Bank jest instytucją w pełni niezależną podczas wykonywania nałożonych na niego zadań. Niezależność ta dotyczy także narodowych banków centralnych, tworzących wraz z EBC Europejski System banków Centralnych oraz członków ich organów decyzyjnych. Oznacza to, że oni wszyscy nie ubiegają się i nie przyjmują żadnych instrukcji od instytucji lub organów Wspólnoty czy też rządów państw członkowskich lub jakichkolwiek innych organizmów. Instytucje i organy Wspólnoty, a także rządy państw członkowskich ze swej strony zobowiazują się do przestrzegania tej niezależności i niewywierania wpływu na członków organów EBC i narodowych banków centralnych przy wykonywaniu ich obowiązków.

Członkowie organów decyzyjnych i personel EBC oraz narodowych

banków państw członkowskich nawet po zakończeniu swych funkcji

są związani tajemnica zawodowa. EBC ma własny budżet, niezależny od budżetu Wspólnoty Europejskiej. Istnieje również wyraźna linia podziału między gestia EBC a interesami finansowymi Wspólnoty.

Cele, zadania oraz kompetencje ESBC i EBC

Zgodnie z art. 105 Traktatu o WE, głównym celem ESBC jest utrzymywanie

stabilności cen. Bez uszczerbku dla tego głównego celu wspiera on ogólna polityka gospodarcza realizowana przez państwa członkowskie UGW, przyczyniając się w ten sposób do realizacji zadań sformułowanych w art. 2 Traktatu o WE. Do podstawowych zadań ESBC należy:

• definiowanie i realizacja polityki pieniężnej Wspólnoty,

• przeprowadzanie operacji walutowych zgodnie z postanowieniami

art. 111 Traktatu o WE,

• utrzymywanie oficjalnych rezerw walutowych państw członkowskich

i zarządzanie nimi,

• wspieranie sprawnego działania systemów płatniczych.

Podczas realizacji swych zadań ESBC przestrzega zasad gospodarki

rynkowej, włączając w to wolna konkurencję. EBC pełni funkcje doradcze

wobec wszystkich planowanych działań Wspólnoty objętych jego

kompetencją, a w stosunku do władz krajowych wydaje opinie w sprawach

projektów aktów ustawodawczych dotyczących sfery jego uprawnień.

Na polecenie Rady Unii może także wykonywać zadania związane z nadzorem nad instytucjami kredytowymi i finansowymi (z wyjątkiem

instytucji ubezpieczeniowych). EBC przysługuje wyłączne prawo emisji banknotów euro we Wspólnocie. Takie banknoty, które są już jedynym prawnym środkiem płatniczym w państwach członkowskich UGW, mogą być emitowane przez EBC i - z jego upoważnienia - narodowe banki centralne. Państwa członkowskie mogą również bić monety euro po uzyskaniu zgody EBC w sprawie wielkości emisji. Decyzje co do nominałów i danych technicznych monet dopuszczonych do obiegu podejmuje Rada Unii po porozumieniu z EBC (art. 106 Traktatu o WE).

Kapitał zakładowy EBC

Zgodnie ze statutem, kapitał EBC wynosi 5 mld euro. Może być podwyższony decyzją Rady Zarzadząjacej, podjęta kwalifikowana większością głosów. Jedynymi subskrybentami i właścicielami tego kapitału są narodowe banki centralne wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, także tych, które nie uczestniczą w UGW. Subskrybowanie wysokości udziału narodowego banku centralnego w kapitale zakładowym

następuje wg klucza uwzględniającego udział danego państwa członkowskiego w ludności UE w przedostatnim roku poprzedzającym

utworzenie ESBC (50%) i w PKB mierzonym w cenach rynkowych, zarejestrowanym w ciągu pięciu lat poprzedzających przedostatni rok

przed ustanowieniem ESBC (również 50%). Wagi przyznane bankom

centralnym państw członkowskich są dostosowywane co pięć lat, poczynając od ustanowienia ESBC (art. 29 Statutu ESBC). Rada Zarządzająca na swym pierwszym posiedzeniu w dniu 9 czerwca 1998 r. określiła udział banków centralnych poszczególnych krajów członkowskich w kapitale EBC. Banki centralne 11 krajów uczestniczących wówczas w UGW zostały

zobowiązane do wpłacenia swoich udziałów do 1 lipca 1998 r. łącznie

wpłaty te stanowiły około 4 mld euro. ESBC ma także prawo do podejmowania interwencji na rynkach walutowych. W związku z tym Traktat z Maastricht o UE przewidywał, że państwa uczestniczące w UGW przekażą ESBC rezerwy dewizowe odpowiadające kwocie 50 mld euro. Rada Zarzadzająca EBC zdecydowała w lipcu 1998 r., że rezerwy te wyniosą 39,46 mld euro (czyli 78,9% przewidywanej kwoty), z czego 15% stanowi złoto, a 85% waluty obce. Udział każdego narodowego banku centralnego w kwocie rezerw dewizowych jest ustalony proporcjonalnie do jego udziału w subskrybowanym kapitale zakładowym.

Organy i struktura EBC

ESBC jest kierowany przez organy decyzyjne EBC. Głównymi organami

decyzyjnymi EBC są:

- Rada Zarządząjaca (zwana również Rada Dyrektorów),

- Zarząd,

- Rada Ogólna,

- Komitet Ekonomiczny i Finansowy.

Rada Zarzadzajaca

W skład Rady Zarządzającej, która odgrywa nadrzędną rolę w systemie decyzyjnym EBC, wchodzą członkowie Zarządu EBC oraz prezesi narodowych banków centralnych państw strefy euro. Prawo do głosowania mają jedynie członkowie Rady obecni na posiedzeniach. Regulamin wewnętrzny EBC przewiduje jednak sytuacje, w których członkowie Rady Zarządzającej obraduja poza siedzibą EBC i mogą głosować za pośrednictwem telekonferencji. Każdemu członkowi Rady przysługuje 1 głos. Jeśli przepisy nie stanowią inaczej, Rada Zarządzająca podejmuje decyzje zwykłą większością głosów. Jeśli głosy rozkładają się równo, rozstrzyga głos prezesa. Kworum niezbędne przy podejmowaniu decyzji wynosi 2/3 członkow2. W odniesieniu do spraw regulowanych przez postanowienia artykułów 28, 29, 30, 32, 33 i 51 Statutu EBC decyzje są podejmowane kwalifikowaną większością głosów. Głosy członków Rady Zarządzającej są wówczas ważone, proporcjonalnie do podziału subskrybowanego kapitału zakładowego EBC między banki centralne państw członkowskich Eurosystemu. Wagi głosów członków Zarządu są równe zero. Decyzja jest podjęta wówczas, jeśli głosy oddane za nią reprezentują co najmniej 2/3 subskrybowanego kapitału EBC i co najmniej połowę akcjonariuszy. Rada zbiera sie minimum 10 razy w roku, a jej posiedzenia są poufne. Może ona jednak zdecydować o poinformowaniu opinii publicznej o wynikach jej obrad, z czego korzysta stosunkowo często.

Rada Zarządzająca uchwala wytyczne i podejmuje decyzje niezbędne

do wykonywania zadań spoczywających na ESBC. Określa politykę pieniężną Wspólnoty (w tym zasadnicze stopy procentowe i poziom

rezerw w EBSC) oraz ustala wytyczne służące jej realizacji. Uchwala

akty prawne - zarówno wiążące, jak i pozbawione mocy wiążącej -

przewidziane w postanowieniach art. 249 Traktatu o WE: rozporządzenia,

decyzje, opinie i zalecenia. W jej gestii leży również prawo podejmowania

decyzji o wniesieniu sprawy do Trybunału Sprawiedliwości. Pełni także funkcje konsultacyjne oraz decyduje o współpracy międzynarodowej EBC. Umowy międzynarodowe podpisywane przez Wspólnoty w sferze polityki pieniężnej są jednak zawierane przez Radę UE.

Zarząd EBC

Zarząd EBC składa się z prezesa, wiceprezesa i czterech członków. Członkowie Zarządu są mianowani, za wspólna zgodą, przez rządy państw

członkowskich UE na szczeblu szefów państw i rządów na zalecenie Rady

UE i po konsultacji z Parlamentem Europejskim oraz Rada Dyrektorów.

Członkami Zarządu mogą być tylko obywatele państw członkowskich. Rekrutują się oni z grona osób o wysokich kwalifikacjach w sprawach monetarnych i bankowych. Kadencja członków Zarządu trwa osiem lat i nie jest odnawialna. Jeśli w trakcie kadencji członek Zarządu przestał spełniać

warunki niezbędne do sprawowania funkcji lub popełnił poważny błąd,

Trybunał Sprawiedliwości, na żądanie Rady Zarządzającej lub Zarządu,

może pozbawić go stanowiska. Do zadań Zarządu, który jest organem kolegialnym, należy prowadzenie bieżącej działalności EBC, czyli realizacja polityki pieniężnej zgodnie z wytycznymi i decyzjami Rady Zarządzającej, która może również powierzyć Zarządowi inne zadania. Każdy członek Zarządu dysponuje jednym głosem (jeśli jest to uzgodnione, można głosować na zasadzie telekonferencji). Z reguły Zarząd podejmuje swe

decyzje zwykła większością oddanych głosów. W sytuacji równego

rozłożenia głosów rozstrzyga głos prezesa. Kieruje on praca EBC,

przewodniczy posiedzeniom Rady Zarządzającej i Zarządu, reprezentuje

EBC na zewnątrz, jest zapraszany na posiedzenia Rady UE. Przedstawia również sprawozdania z działalności Banku stosownym instytucjom Unii.

Rada Ogólna

Rada Ogólna jest trzecim organem decyzyjnym EBC. Składa się z prezesa, wiceprezesa Zarządu EBC oraz prezesów narodowych banków centralnych. W posiedzeniach Rady Ogólnej mogą uczestniczyć pozostali członkowie Zarządu, ale bez prawa do głosowania. Na tych samych zasadach w spotkaniach mogą brać udział: przewodniczący Rady Unii i członek Komisji Europejskiej. W porównaniu z innymi organami EBC Rada Ogólna jest forum szczególnym, a jej rola jest ograniczona. Wynika to z faktu, że nie

wszystkie państwa członkowskie UE znajdują się w UGW. Rada Ogólna stanowi więc forum łączące państwa członkowskie UGW i pozostałe kraje członkowskie UE. Więź taka jest bardzo potrzebna ze względu na przyszły ewentualny udział Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii w UGW. Rada pełni funkcje doradcze, wspomagające i administracyjne. Zajmuje się m.in. zbieraniem informacji statystycznych, przygotowaniem sprawozdań z działalności EBC. Jej działalność przejawia się jednak przede wszystkim w realizacji tych spośród zadań powierzonych zlikwidowanemu już Europejskiemu Instytutowi Walutowemu, które musza być kontynuowane w ciągu trzeciego etapu tworzenia UGW. Są to głównie zadania związane z przygotowaniem do włączenia do strefy euro pozostających obecnie poza nią trzech państw członkowskich UE.

Komitet Ekonomiczny i Finansowy

Komitet powstał w miejsce działającego do rozpoczęcia trzeciego etapu

budowy UGW Komitetu Monetarnego i rozpoczał działalność 1 stycznia 1999 r. Jego zadaniem jest przedstawianie opinii Radzie Unii oraz Komisji Europejskiej, na ich prośbę bądź z własnej inicjatywy, we wszystkich sprawach związanych z UGW. W skład Komitetu wchodzi po 2 przedstawicieli każdego państwa członkowskiego, Komisji Europejskiej

oraz EBC. Rekrutują się oni z grona ekspertów o wysokich kwalifikacjach z zakresu gospodarki i finansów. Przedstawiciele państw członkowskich zasiadający w Komitecie powinni jednocześnie zajmować wysokie stanowiska w administracji i krajowych bankach centralnych. Komitet zajmuje się bieżącym monitoringiem oraz ocena ogólnej sytuacji ekonomiczno-finansowej UGW ze szczególnym uwzględnieniem

kwestii monetarnych, przepływu kapitałów, funkcjonowania

systemu płatności i rozliczeń pieniężnych. Odpowiada on również

za kontakty z krajami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.

Instrumenty prawne realizacji zadań EBC

W celu realizacji postawionych przed EBC zadań jego organy, o czym

już wspomniano, zostały wyposażone (aczkolwiek w ograniczonym zakresie) w istotne instrumenty prawne, do których należą: rozporządzenia, decyzje, zalecenia i opinie w rozumieniu art. 249 Traktatu o WE (art. 110 traktatu o WE i art. 34 Statutu). Wśród aktów prawnych stanowionych przez EBC nie ma jedynie dyrektyw, których wyłącznymi adresatami są państwa członkowskie. Wszystkie akty prawne stanowione

przez EBC są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Kontrolę zgodności z prawem aktów przyjętych przez EBC sprawuje

Trybunał Sprawiedliwości. Jest on również właściwy do orzekania w innych

sprawach, w których strona jest EBC, w sytuacjach i na warunkach

określonych przez Traktat. Decyzję o wniesieniu przez EBC sprawy

do Trybunału Sprawiedliwości podejmuje Rada Zarządzająca.

Narodowy Bank Polski

Struktura wewnętrzna EBC

Wewnętrzna strukturę EBC tworzą dyrekcje generalne, dyrekcje i wydziały.

Praca każdej jednostki jest nadzorowana przez jednego z członków

Zarządu. W kwietniu 2000 r. we wszystkich jednostkach EBC we Frankfurcie nad Menem było zatrudnionych około 770 pracowników. Są oni rekrutowani w 15 państwach członkowskich UE Według kryterium

kompetencji zawodowych (bez rozpisywania konkursu). Uposażenie

funkcjonariuszy EBC jest bardzo wysokie (prawdopodobnie wyższe niż w przypadku innych instytucji UE; dane na ten temat są traktowane jako poufne). Członkowie organów decyzyjnych EBC i ich personel są zobowiązani do przestrzegania tajemnicy zawodowej, nawet po zakończeniu sprawowania swych funkcji w Banku. Przepisy prawne dotyczące personelu EBC uchwala Rada Zarzadzająca. Do rozpoznawania wszelkich spraw między EBC a jego pracownikami właściwy jest Trybunał Sprawiedliwości.

Współpraca EBC z innymi instytucjami UE

Pozostając niezależną (w zasadzie) instytucją finansową WE, Europejski

Bank Centralny utrzymuje ścisłe kontakty z innymi organami Unii,

w szczególności zaś z Radą Unii, Komisja Europejska i Parlamentem

Europejskim. Do takiej współpracy zobowiązują go stosowne postanowienia Traktatu o WE. Przewodniczący Rady Unii może uczestniczyć, bez prawa do głosowania, ale z prawem do głosu, w posiedzeniach Rady Zarzadzającej EBC. Prezes Banku jest z kolei zapraszany na posiedzenia Rady Unii wówczas, gdy obraduje ona w gronie ministrów gospodarki i finansów, a więc jako tzw. ECOFIN, i dyskutuje nad sprawami dotyczącymi celów i zadań ESBC. Prezes EBC uczestniczy również w spotkaniach grupy Euro 12, a więc w gronie ministrów gospodarkii finansów krajów strefy euro. Ponadto, EBC i krajowe banki

centralne są reprezentowane na forum Komitetu Ekonomicznego

i Finansowego UGW.

Narodowy Bank Polski

Również członek Komisji Europejskiej, którym najczęściej jest komisarz

odpowiadający za gospodarkę i finanse UE, może uczestniczyć,

bez prawa do głosowania, w posiedzeniach Rady Zarzadzającej i Rady

Ogólnej EBC. Do Rady Europejskiej, Rady Unii, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego EBC kieruje roczne sprawozdania z działalności ESBC i realizacji polityki walutowej. Na podstawie tych sprawozdań Rada

Unii i Parlament Europejski mogą odbyć ogólna debatę. Prezes EBC

i pozostali członkowie Zarządu, na wniosek Parlamentu lub z własnej

inicjatywy, mogą być wysłuchani przez kompetentne komisje Parlamentu

Europejskiego. EBC publikuje również inne raporty i biuletyny, które kieruje do różnych instytucji UE. Na forum międzynarodowym EBC utrzymuje ścisłe kontakty z MFW i OECD.

---